yazidan_anlam_cikarma.ipynb

{
  "nbformat": 4,
  "nbformat_minor": 0,
  "metadata": {
    "colab": {
      "name": "yazidan_anlam_cikarma.ipynb",
      "provenance": [],
      "collapsed_sections": []
    },
    "kernelspec": {
      "name": "python3",
      "display_name": "Python 3"
    }
  },
  "cells": [
    {
      "cell_type": "code",
      "metadata": {
        "id": "2XSL3tDUGgTw",
        "colab_type": "code",
        "colab": {}
      },
      "source": [
        "# reference: https://machinelearningmastery.com/develop-word-embeddings-python-gensim/"
      ],
      "execution_count": 0,
      "outputs": []
    },
    {
      "cell_type": "code",
      "metadata": {
        "id": "qtO2ydlzvrc_",
        "colab_type": "code",
        "colab": {}
      },
      "source": [
        "# referans: wikipedi\n",
        "\n",
        "yazi = '''\n",
        "\n",
        "Gizle\n",
        "WLE Austria Logo (no text).svgWiki Loves Earth 2020 photo competition: take photos in nature and support Wikipedia.\n",
        "[Kapat]\n",
        "Türk Dilleri Vikimaratonu 2020\n",
        "Türk Dilleri Kullanıcı Grubu'nun 1-30 Haziran arasında düzenlediği\n",
        "ödüllü Türk Dilleri Vikimaratonu 2020 madde yazma yarışmasına davetlisiniz!\n",
        "Türkçe\n",
        "Vikipedi, özgür ansiklopedi\n",
        "Gezinti kısmına atlaArama kısmına atla\n",
        "Başlığın diğer anlamları için Türkçe (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.\n",
        "Türkçe\n",
        "Telaffuz\tTürkçe telaffuz: [ˈtyɾct͡ʃɛ]\n",
        "Ana dili olanlar\tTürkiye, Almanya, Bulgaristan, Kuzey Makedonya, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Yunanistan, Azerbaycan,[1] Kosova, Romanya\n",
        "Konuşan sayısı\t85.7 milyon[2] (L1)  (tarih gerekli)\n",
        "96 milyon (L1 + L2)[3] Irak, İran, KKTC[4], Bosna-Hersek, Lübnan, Macaristan, Sırbistan, Suriye, Bulgaristan, Ürdün, ABD, Almanya, Avustralya, Avusturya, Belçika, Birleşik Krallık, Danimarka, Fransa, Hollanda, İsveç, İsviçre, Kanada, Lihtenştayn, Norveç, Suudi Arabistan, Ahıska Türklerinin yaşadığı ülkeler. (Özbekistan, Kazakistan v.d.)\n",
        "Dil aileleri\t\n",
        "Türki diller[5]\n",
        "Şaz Türkçesi\n",
        "Oğuz dil grubu (Güneybatı kolu)w\n",
        "Batı Oğuz kolu[6]\n",
        "Türkçe\n",
        "Erken formlar:\t\n",
        "Eski Anadolu Türkçesi\n",
        "Osmanlı Türkçesi\n",
        "Türkçe\n",
        "Diyalektler\t\n",
        "Anadolu Türkçesi\n",
        "Kıbrıs Türkçesi\n",
        "Karamanlıca\n",
        "Suriye Türkmen Türkçesi[6]\n",
        "Resmî durumu\n",
        "Resmî dil\t Türkiye [7]\n",
        " Kuzey Kıbrıs [8]\n",
        " Kıbrıs Cumhuriyeti [9][10]\n",
        "Bölgesel\t Bosna-Hersek [11]\n",
        " Irak\n",
        " Kosova\n",
        " Kuzey Makedonya\n",
        " Romanya [11]\n",
        " Yunanistan\n",
        "Düzenleyen\tTürk Dil Kurumu\n",
        "Dil kodları\n",
        "ISO 639-1\ttr\n",
        "ISO 639-2\ttur\n",
        "ISO 639-3\ttur\n",
        "Linguasphere\t44-AAB-a parçasıdır\n",
        "Map of Turkish Language.png\n",
        "  Türkçenin resmî dil olduğu ülkeler\n",
        "  Türkçenin bölgesel dil olarak tanındığı ülkeler\n",
        "Bu sayfa UFA fonetik Unicode semboller içerir. Doğru bir görüntüleme desteğiniz bulunmadığı takdirde, soru işaretleri, kutular veya diğer Unicode karakterleri görebilirsiniz.\n",
        "Türkçe ya da Türk dili, Güneydoğu Avrupa ve Batı Asya'da konuşulan, Türkî diller dil ailesine ait sondan eklemeli bir dil.[12] Türki diller ailesinin Oğuz dilleri grubundan Osmanlı Türkçesinin devamını oluşturur. Dil, başta Türkiye olmak üzere Balkanlar, Ege Adaları, Kıbrıs ve Orta Doğu'yu kapsayan eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında konuşulur.[12] Ethnologue'a göre Türkçe, yaklaşık 83 milyon konuşuru ile dünyada en çok konuşulan 20. dildir.[13] Dil, Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti ve Kuzey Kıbrıs'ta ulusal resmî dil statüsüne sahiptir.[12]\n",
        "\n",
        "Türkçe, diğer pek çok Türki dil ile de paylaştığı sondan eklemeli olması ve ünlü uyumu gibi dil bilgisi özellikleri ile karakterize edilir. Dil, tümce yapısı açısından genellikle özne-nesne-yüklem sırasına sahiptir. Almanca, Arapça gibi dillerin aksine Gramatik cinsiyetin (erillik, dişilik, cinsiyet ayrımı) bulunmadığı Türkçede söz varlığının bir kısmı Arapça, Farsça ve Fransızca gibi yabancı dillerden geçmedir. Ayrıca Azerice, Gagavuzca ve Türkmence gibi diğer Oğuz dilleri ile Türkçe yüksek oranda karşılıklı anlaşılabilirlik gösterir.[14]\n",
        "\n",
        "Dil 1928'de Atatürk önderliğinde gerçekleştirilmiş harf inkılabından beri Latin alfabesi ile yazılır. Standart Türkçedeki imla kuralları Türk Dil Kurumu tarafından denetlenir. İstanbul Türkçesi olarak da adlandırılan İstanbul ağzı,[15] Türkçenin standart formudur ve Türkçe yazı dili bu ağzı temel alır. Bununla birlikte Güneydoğu Avrupa ve Orta Doğu'da çeşitli Türkçe şiveleri bulunur ve bu şiveler İstanbul Türkçesi ile çeşitli sessel farklılıklara sahiptir.\n",
        "\n",
        "\n",
        "İçindekiler\n",
        "1\tSınıflandırma\n",
        "2\tCoğrafi dağılım\n",
        "2.1\tResmî kullanım\n",
        "3\tKurumsal yapı ve kullanım\n",
        "4\tTarih\n",
        "4.1\tÖn Türkçe\n",
        "4.2\tEski Türkçe\n",
        "4.3\tEski Anadolu Türkçesi\n",
        "4.4\tOsmanlıca\n",
        "4.5\tDil Devrimi\n",
        "5\tYazı sistemleri\n",
        "5.1\tOrhun ve Eski Uygur alfabeleri\n",
        "5.2\tArap asıllı Türk alfabesi\n",
        "5.3\tDiğer Türk alfabeleri\n",
        "5.4\tLatin asıllı Türk alfabesi\n",
        "6\tTürkçe ağızları\n",
        "6.1\tAnadolu ağızları\n",
        "6.2\tRumeli ağızları\n",
        "6.3\tKıbrıs ağızları\n",
        "6.4\tDiğer ağızlar\n",
        "7\tDil bilgisi\n",
        "7.1\tTarihçe\n",
        "7.2\tSözcük türeme farkı\n",
        "7.3\tEklerle tümce oluşturma\n",
        "7.4\tBüyük ve küçük ünlü uyumu\n",
        "8\tSes bilimi (fonoloji)\n",
        "8.1\tÜnsüz sesler\n",
        "8.2\tÜnlü sesler\n",
        "8.3\tTürkçede ses evrimi\n",
        "9\tTürkiye Türkçesinde basit zamanlar\n",
        "9.1\tGeçmiş zaman\n",
        "9.2\tŞimdiki zaman\n",
        "9.3\tGelecek zaman\n",
        "9.4\tGeniş zaman\n",
        "10\tTürkiye Türkçesinde birleşik zamanlar\n",
        "10.1\tGeniş Zaman\n",
        "10.2\tGörülen geçmiş zaman\n",
        "10.3\tDuyulan geçmiş zaman\n",
        "10.4\tŞart\n",
        "10.5\tDiğer birleşik zamanlar\n",
        "10.5.1\t-mış olacak\n",
        "10.5.2\t-yor olacak\n",
        "11\tSöz varlığı\n",
        "11.1\tTürkçedeki yabancı kökenli sözcükler\n",
        "11.2\tTürkçeden diğer dillere geçmiş sözcükler\n",
        "11.3\tTürkçe sanılan yabancı kökenli sözcükler\n",
        "11.4\tUnutulmuş sözcükler\n",
        "12\tKaynakça\n",
        "13\tAyrıca bakınız\n",
        "14\tDış bağlantılar\n",
        "Sınıflandırma\n",
        "\n",
        "Diğer Oğuz dilleri içinde Türkçenin (kırmızı) coğrafi dağılımı.\n",
        "Ana madde: Türki diller\n",
        "Türkiye Türkçesi, dil ailesi sınıflandırmasında, Doğu Avrupa, Orta Asya ve Sibirya’da konuşulan 30 kadar yaşayan dili kapsayan[16] Türki diller ailesine mensuptur ve bu dil ailesinin Şaz Türkçesi koluna bağlı Oğuz dil grubunda yer alır. Oğuz grubu içinde ise Azerice ve Gagavuzca ile beraber grubun Batı kolunu oluşturur. Türki dillerin konuşurlarının %40 civarında bir kesimi Türkiye Türkçesi konuşmaktadır.[17] Türkçe dışında Azerice, Türkmence, Kazan Tatarcası, Özbekçe, Başkurtça, Nogayca, Kırgızca, Kazakça, Yakutça ve Çuvaşça Türkî diller ailesinin en çok konuşulan diğer üyeleridir. Aynı zamanda Azerice, Gagavuzca, Türkmence ve Kaşkayca gibi diğer Oğuz dilleri ile Türkçenin yüksek oranda karşılıklı anlaşılabilirlik gösterdiği bulunmuştur.[14] Her ne kadar Kıpçak grubuna üye diller olsa da, Kırım Tatarcası ve Urumca da tarih boyunca Osmanlıca gibi Oğuz dilleri ile etkileşimlerinden ötürü Türkçe ile benzerlikler gösterir.\n",
        "\n",
        "Eskiden Ural-Altay dil ailesinin ve daha sonra Altay dillerinin bir üyesi olarak sınıflandırılmış Türki dillerin, günümüzde bu dil ailelerinden bağımsız olduğu kanısı dil bilimciler tarafından kabul görmektedir.[18][19][20][21][22]\n",
        "\n",
        "Coğrafi dağılım\n",
        "\n",
        "Türkiye Türkçesi konuşanların dünya üzerinde yayılımı\n",
        "  Resmî Dil\n",
        "Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, Kıbrıs Cumhuriyeti, Makedonya (Şehir seviyesinde), Kosova,Irak (Bölgesel)\n",
        "  1.000.000 dan fazla konuşan\n",
        "Almanya\n",
        "  500.000 - 1.000.000 arası konuşan\n",
        "Bulgaristan, Suriye\n",
        "  100.000 - 500.000 arası konuşan\n",
        "Fransa, Hollanda, Belçika, Birleşik Krallık, Avusturya, ABD, Özbekistan,Azerbaycan, Rusya\n",
        "  25.000 - 100.000 arası konuşan\n",
        "Yunanistan, Avustralya, Kanada, Meksika, Rusya, İsveç, Danimarka, İsviçre, Romanya\n",
        "  25.000 az konuşan/ hiç konuşmayan\n",
        "Kalan ülkeler\n",
        "Türkçe, Güneydoğu Avrupa ve Orta Doğu'da yer alan çeşitli ülke ve bölgelerde ana dil veya ikinci dil olarak konuşulur. Dil, Anadolu'nun büyük çoğunluğunda, Doğu Trakya'da ve Kıbrıs Adası'nın kuzeyinde çoğunluk tarafından ana dil olarak konuşulmaktadır. Eski Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasının kapsadığı Kuzey Suriye ve Irak, bazı Ege Adaları ve Balkanların güneyi ve doğusunda yaşayan Türk azınlıklar da Türkçeyi ana dilleri olarak kullanır.\n",
        "\n",
        "2006 yılında yürütülmüş bir araştırmaya göre Türkçe, Türkiye'de yaşayan nüfusun %84'ünün ana dilidir.[23] Geriye kalan nüfus ise, çoğunluğu Kürtçe olacak şekilde Türkiye'deki azınlık dillerinden birini ana dilleri olarak benimsemiştir ve Türkçeyi ikinci dilleri olarak kullanırlar.[23]\n",
        "\n",
        "Bu yayılıma ek olarak Türk diasporasının göç etmiş olduğu bölgelerde de Türkçe konuşurları bulunur. 2 milyondan fazla Türkçe konuşura sahip olduğu tahmin edilen Almanya'da nüfusun yaklaşık %3'ü Türkçe bilmektedir.[24] Almanya'nın yanı sıra ABD, Fransa, Hollanda, Avusturya, Belçika, İsviçre ve Birleşik Krallık da Türkçe konuşabilen nüfusun yaşadığı önemli bölgelerdir.[24] Göç edilen ülkelerde gerçekleşen kültürel asimilasyon sonucunda etnik Türk göçmenlerin sadece bir kısmı Türkçeyi akıcı ve ana dil seviyesinde konuşabilmektedir.[25]\n",
        "\n",
        "Resmî kullanım\n",
        "Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nde bu dil ülkenin resmî dilidir.[26][27] Kıbrıs Cumhuriyeti’nde (diğer adıyla Güney Kıbrıs Rum Yönetimi) anayasal olarak Türkçe, Yunanca ile beraber resmî dil olarak geçer.[28] 1982 T.C. Anayasasına göre Türkçe, Türkiye Devleti'nin dilidir. Bu yasa anayasanın Birinci Kısmının, Genel Esaslar Bölümünde, 3. Maddede geçer. Aynı zamanda, ilgili bölümde bulunan 4. Maddeye göre bu madde asla değiştirilemez, değiştirilmesi teklif dahi edilemez.[26]\n",
        "\n",
        "« Türkiye Devleti, ülkesi ve ulusuyla bölünmez bir bütündür. Dili Türkçedir.- T.C. Anayasası[26] »\n",
        "Türkçe, diğer Türki devletlerin de üyesi olduğu Türk Konseyi ve Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı gibi kuruluşlarda resmîyete sahiptir.[29] Kıbrıs Cumhuriyeti ise Avrupa Birliği'nin Türkçeyi 25. resmî dili olarak kabul etmesi için başvuruda bulunmuştur.[30]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Kosova Prizren’de Türkçenin resmî olarak tabelalarda Arnavutça ve Sırpça ile beraber kullanımı\n",
        "Türkçe aynı zamanda çeşitli ülkelerde resmî açıdan bölgesel veya azınlık dili statüsüne sahiptir. Irak’ın Kerkük İlinde Türkçe, Kürtçe ve Arapça ile birlikte resmî dildir.[31] Kuzey Makedonya’nın batısında yer alan Gostivar,[32] Merkez Jupa,[33] Plasniça[34] ve Mavrova ve Rostuşa Belediyesi[35] sınırları içinde Türkçe, Makedonca ve Arnavutça ile beraber resmî kullanımdadır.[36] Kosova’da Prizren, Mamuşa, Gilan, Mitroviça, Priştine ve Vıçıtırın Belediyesi kapsamında Arnavutça, Sırpça ve Türkçe resmî dil statüsüne sahiptir.[37][38] Prizren Belediyesi sınırları içinde Türkçenin resmîyeti ise ayrıca herhangi bir ölçütün dışında, Kosova Cumhuriyeti “Dillerin Kullanımı İçin Yasa” kapsamında yasa koruması altındadır.[39] Romanya’da Türkçe, devletin ilgili bölge veya bölgeler için resmî olarak kabul ettiği 14 azınlık dilinden biridir.[40][41]\n",
        "\n",
        "Türkçenin önemli konuşur sayısına sahip olduğu ancak devletin yada bölgenin resmî dili olmadığı yerler de bulunmaktadır. Nüfusunun %10 kadarının anadili Türkçe olan Bulgaristan ile kuzeydoğusunda Türk azınlıkların yaşadığı Yunanistan bu bölgelere örnektir.[42] Buna rağmen Türkçe bu bölgelerde medyada, eğitimde ve çeşitli kurumlarda kullanılır. Bulgaristan devlet televizyonunun Türkçe programları vardır. Kırcaali Belediyesi ise iki dilde hizmet verir.[43] Deliorman ve Doğu Rumeli'de okullarda seçmeli anadili dersi yer alır. Yunanistan'ın İskeçe ve Gümülcine'yi de kapsayan Batı Trakya bölgesinde yer alan 200'ü aşkın azınlık okulunda ise Yunanca ve Türkçe eğitim verilmektedir.[44] Türkçe, bölgedeki Müslüman halkın dinî eğitiminde de kullanılmaktadır.[44]\n",
        "\n",
        "Kurumsal yapı ve kullanım\n",
        "Ana madde: Türk Dil Kurumu\n",
        "Türkçe, Türkiye'nin ve Türkiye Türklerinin kurumsal dilidir. Türkiye'de Türk Dil Kurumu, Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla 12 Temmuz 1932'de Atatürk'ün talimatıyla kurulmuştur. Cemiyetin kurucuları, hepsi de milletvekili ve dönemin tanınmış edebiyatçıları olan Sâmih Rifat, Ruşen Eşref, Celâl Sahir ve Yakup Kadri'dir. Kurumun ilk başkanı Sâmih Rifat'tır. Türk Dili Tetkik Cemiyetinin amacı, \"Türk dilinin öz güzelliğini ve zenginliğini meydana çıkarmak, onu yeryüzü dilleri arasında değerine yaraşır yüksekliğe eriştirmek\" olarak tespit edilmiştir. Atatürk'ün sağlığında, 1932, 1934 ve 1936 yıllarında yapılan üç kurultayda hem Kurumun yönetim organları seçilmiş, hem dil politikası belirlenmiş, hem de bilimsel bildiriler sunulup tartışılmıştır. 26 Eylül-5 Ekim 1932 tarihleri arasında Dolmabahçe Sarayı'nda yapılan Birinci Türk Dili Kurultayı sonunda Kurumun \"Lügat-Istılah, Gramer-Sentaks, Derleme, Lenguistik-Filoloji, Etimoloji, Yayın\" adları ile altı kol hâlinde çalışmalarını sürdürmesi kabul edilmiştir. Sonraki kurultaylarda bu kollardan bazıları ayrılmış, bazıları tekrar birleştirilmiş; fakat ana çatı değiştirilmemiştir. 1934'te yapılan kurultayda Cemiyetin adı, Türk Dili Araştırma Kurumu; 1936'daki kurultayda ise Türk Dil Kurumu olmuştur.[45]\n",
        "\n",
        "Türk Dil Kurumu, Türkiye Türkçesinin imlasının standartlarını belirleme, dil hakkında çeşitli düzeyde çalışmalar yapma gibi konularda faaliyetler yürütür. Günümüzde bu kurum, sadece Türkiye değil, dünya çapında Türkçe ve Türkoloji ile ilgili çeşitli çalışmalarda kurumsal yüzü veya akademik mensuplarıyla yer almaktadır.\n",
        "\n",
        "Türk Dil Kurumunun yapısıyla ilgili ilk önemli değişiklik 1951 yılındaki olağanüstü kurultayda yapılmıştır. Atatürk'ün sağlığında Millî Eğitim Bakanının Kurum başkanı olmasını sağlayan tüzük maddesi 1951'de değiştirilmiş; böylece Kurumun devletle bağlantısı koparılmıştır. İkinci önemli yapı değişikliği 1982-1983 yıllarında gerçekleştirilmiştir. 1982'de kabul edilen ve şu anda da yürürlükte olan Anayasa ile Türk Dil Kurumu ve Türk Tarih Kurumu, bir Anayasa kuruluşu olan Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu çatısı altına alınmış; böylece devletle olan bağlar yeniden ve daha güçlü olarak kurulmuştur.[45]\n",
        "\n",
        "Tarih\n",
        "Türkçe, Eski Türkçe yazılmış ve Türki dillerin bilinen ilk yazılı kaynağı olan Orhun Yazıtları ele alındığında yaklaşık 1.300 yıllık bir tarihe sahiptir. Eski Türkçe'nin de üyesi olduğu Doğu grubu ile Ogur grubuna ait tüm Türki dillerin ortak atası olan varsayımsal bir Ön Türkçenin var olduğu da düşünülmektedir.[46]\n",
        "\n",
        "Türkiye Türkçesi, Türkmence, Salarca ve Azerice'nin, Ana Oğuzca denilen bir dilden evrilerek oluştuğu varsayılır.[47] Bu ön dilin Türkiye Türkçesini oluşturacak batı kolu, 11. ve 15. yüzyıllar arasında Anadolu Selçuklu Devleti ile Anadolu Beylikleri etrafında gelişerek Eski Anadolu Türkçesine evrilmiştir. Bu dil dönemi ise yerini, 15. yüzyıldan 19. yüzyıla kadar devam edecek Klasik Osmanlıcaya bırakır. Yeni Osmanlıca, 19. ve 20. yüzyıllar arasında gelişir. Cumhuriyet Dönemi'nde yapılan reformlar sonucunda ise 20. yüzyıl itibari ile dilde çeşitli değişiklikler yaşanmıştır.\n",
        "\n",
        "Ön Türkçe\n",
        "Ana madde: Ön Türkçe\n",
        "Ön Türkçe\tTürkçe\tÇuvaş\tKarahanlıca\n",
        "*ben\tben, ban-\te-pĕ, man-\tmen, man-\n",
        "*sen\tsen, san-\te-sĕ, sĕn-\tsen, san-\n",
        "*an-, *o-l\ton-, o\tun-, văl\tan-, ol\n",
        "*biŕ\tbiz\tpir-\tbiz\n",
        "*siŕ\tsiz\tsir-\tsiz\n",
        "*o-lar\tonlar\tvĕsen-\tolar\n",
        "Ön veya Ana Türk dili, Türkî diller ailesinin Şaz (Doğu) ve Oğur (Batı) branşlarına ayrılmadan önceki dönemlerine ait varsayımsal bir proto-dildir.[46] Türki dillerde yazılmış tarihi kaynakların büyük bir kısmı, bu ailenin Doğu koluna ait Karluk, Kıpçak ve Oğuz dilleri ile yazılmıştır. Bilinen en eski Türk dili olan Eski Türkçe de bu gruba aittir. Ancak bu gruba ait olmayan Hazarca, Bulgarca ve Çuvaşça gibi Ogur grubu dilleri de vardır. Bu iki grubun ortak bir atadan türediği göz önünde bulundurularak, Ogur dilleri ile Türkiye Türkçesi ve Eski Türkçe dahil tüm Türki dillerin kökeni Ön Türkçeye dayandırılabilir.[46] Bu dil dönemine ait yazılı kaynakların olmamasından ötürü Ana Türkçe varsayımsal bir 'yeniden oluşturulmuş' dildir ve diğer proto diller gibi belirli bir dönemdeki konuşma dili ile birebir aynı değildir.[48]\n",
        "\n",
        "Türki dillerde görülen *ŕ ve *z ile *ĺ ve *š ayrımları bu dönemde gerçekleşmiştir.[46] Ogur grubu dilleri *ĺ ve *ŕ seslerini benimserken Türkiye Türkçesi gibi geriye kalan tüm Türki dillerin atası olacak Şaz Türkçesi *z ve *š seslerini benimsemiştir. Aynı anlama gelen \"ogur\" ve \"oğuz\" kelimeleri bu ayrıma örnek teşkil etmektedir. Doğu grubu kelimenin sonunda z sesini kullanırken, Batı grubu r sesini kullanmaktadır.[46]\n",
        "\n",
        "Eski Türkçe\n",
        "Ana madde: Eski Türkçe\n",
        "\n",
        "Türk yazısını taşıyan en eski belge Kızıl kentinde bulunuyor. Yazılış tarihi 8. yüzyılın başlarına dayanmaktadır.\n",
        "Bilinen en eski Türki yazıt olan Orhun Yazıtları Eski Türkçe ile yazılmıştır. Bu yazıttan yola çıkılarak Türki dillerin tarihi 1300 yıl önceye kaynaklandırılmış ancak yazıtlarda kullanılan abecenin gelişmişliği bu dilin daha eski tarihlerde de var olmuş olabileceğine delil oluşturmuştur.[49] Bugünkü Moğolistan'da Orhun (öz adında Orkun[50]) ırmağı yakınlarında bulunan Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarından başka, dönemin tanınmış veziri Tonyukuk'un da kendisi için diktirdiği Ulan Bator kenti yakınlarındaki iki taş, Orhun Yazıtları'nın başlıca örnekleridir.[51]\n",
        "\n",
        "« Çıgany bodunug bay kıltım, az bodunug üküş kıltım - (Yoksul halkı zengin yaptım, az halkı çok yaptım) - Orhun Yazıtları[52] »\n",
        "Eski Türkçe ile ilgili bilgilere Yenisey Yazıtları'ndan da ulaşılabilir. Eski Türkçe hakkında en kapsamlı bilgiler 9. yüzyılda kağıda yazılmış Irk Bitig adlı eserin keşfi ile sağlanmıştır.[53]\n",
        "\n",
        "Göktürkçe (Eski Türkçe)\n",
        "Türük Oguz begleri, bodun eşidiŋ. Üze teŋiri basmasar, asra yer telinmeser, Türük bodun iliŋin törüŋin kim artatı udaçı erdi?[54]\n",
        "Türkiye Türkçesi\n",
        "Türk Oğuz beyleri, boyları işitin; üstte gök basmasa, altta yer delinmese, Türk boyları, ilini töreni kim bozabilecek idi?\n",
        "Eski Anadolu Türkçesi\n",
        "Ana madde: Eski Anadolu Türkçesi\n",
        "Türkçe, onu kullanan göçer evli ve yerleşik kavimlerin Orta Asya, Doğu Avrupa, Sibirya ve Orta Doğu'ya doğru göçleriyle yayılmıştır.\n",
        "\n",
        "Divânu Lügati't-Türk, Türk dilini anlatan ve bu dilin yetisini göstermek için yazılan ilk sözlük yapıtıdır ve Kaşgarlı Mahmud tarafından 25 Ocak 1072'de yazılmaya başlanmış ve 10 Şubat 1074'te bitirilmiştir. Bu kitap içinde şu tümce bulunuyor: \"Türk dilini öğrenmek çok gerekli bir iş olur\". Yapıt, Türkçenin varsıl dil bilgisi özelliklerini en çarpıcı biçimde yansıtan bir özelliktedir.\n",
        "\n",
        "Türkçenin kullanım alanını genişleten bir başka kişi, Karahanlı Devleti'nin üyesi, ikinci bir Türk ve Türkçe kültür abidesi olan Yusuf Has Hacib'dir. Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig adlı yapıtı ile Türk dil birliğinin diğer önemli yazılı temelini attı. 1069-1070 yıllarında bu Türkçe yapıtı tamamladı.\n",
        "\n",
        "Ahmed Yesevi 12 yüzyılda Türk dilinde yazdığı \"hikmet\" adlı şiirleri bir araya getiren Türk tasavvuf edebiyatının bilinen en eski örneklerini içeren kitap ile Türkçenin kullanımını etkiledi.\n",
        "\n",
        "13. ve 14. yüzyılda yaşamını süren Yunus Emre Türkçenin, özellikle \"Türkçe şiir dilinin\" temel ustası ve abidesi olmuştur. Yunus Emre'nin edebiyat tarihi bakımından, önemli bir yanı da Anadolu'da, Türkçe şiir dilinin öncüsü olması ve tasavvuf sorunlarını yalın ve kolay anlaşılır bir dille söyleyişi nedeniyledir. Şiirlerinin ölçüsü, Türkçenin ses yapısına uygun aruz olmakla birlikte söyleyişi akıcı, sürükleyici bir nitelik taşır. Tasavvufun en güç anlaşılır kavramlarını, Türkçenin ses yapısına uygun biçimde dile getirir; şiirinde, duygu ve düşünce birliğinden oluşan bir derinlik görülür.\n",
        "\n",
        "Hacı Bayram Veli 14/15. yüzyılda Anadolu'da yaşamını süren Türk mutasavvıf ve şair olarak eserlerini Türkçe olarak yazdı ve Türkçenin kullanımını Anadolu’da önemli biçimde etkiledi. Hacı Bayram Veli, Anadolu'da dil ve kültür birliğinin sağlanması için Türkçe eserler yazılmasında Leme’at ve Gülşen-i Raz gibi eserlerin Türkçeleştirilmesinde etkili olmuş, kendisi de halkın anlayacağı dilden Ahmed Yesevi geleneğine uygun olarak şiirler yazmıştır. Devrinde Arapça ve Farsça eser vermek revaçta iken, Hacı Bayram Veli’nin halk ile ilişki kurabileceği Türkçeyi tercih etmesi belli bir olgunluğa işaret eder. Bu olgunluk Anadolu’da dil birliğinin sağlanması ve Türk kültürünün egemen olmasıdır. Türkçecilik akımı yandaşlarını da etkilemiş, bu sufiler özellikle Türkçe yapıtlar vermişlerdir.\n",
        "\n",
        "Yazıcıoğlu Muhammed, Eşrefoğlu Rumi gibi öğrencilerinin Envaru’l-Aşıkin, Muhammediye, Müzekkinü’n-Nüfus gibi eserleri Anadolu'da yıllarca kolaylıkla okunmuş, halkın elinden düşmemiştir. Ayrıca Akşemsettin, (1389/1390 - 1460), 15. yüzyılın en büyük sufilerinden biridir ve Türkçe ile, (örnek olarak Hayatın Maddesi ve Tıp adında) çeşitli eserler ortaya koymuştur.\n",
        "\n",
        "Osmanlıca\n",
        "Ana madde: Osmanlı Türkçesi\n",
        "\n",
        "1924 yılında Osmanlı Türkçesinde basılmış, \"İki Çocuğun Devrialemi\" adlı Fransız çocuk kitabından sayfalar.\n",
        "Osmanlıca, Osmanlı İmparatorluğu'nda konuşulmuş, Eski Anadolu Türkçesinin ardılı olan bir dildir. Arapça ve Farsçadan etkilenmiş bu dönemin Türkçesinde söz varlığının %88'i bu iki dil kaynaklı olmaktadır.[55] Buna rağmen dilde kullanılmakta olan Arapça kökenli sözcüklerin kaynağı bu iki dilin birbirleriyle direkt etkileşimi yerine, Farsçaya girmiş ve farsçalaşmış Arapça kökenli sözcüklerin Osmanlı Türkçesine girmesi ile gerçekleşmiştir.[56][57][58] Türkçe ve Farsçanın etkileşiminin Osmanlı dönemi öncesinde, modern Türklerin atası halkların Kuzeybatı İran bölgesinde bulunduğu dönemde gerçekleştiği düşünülmektedir. Arapça ve Farsçanın etkileri sadece alıntı kelimeleri değil, dilin dil bilgisini de önemli ölçüde etkilemiştir.[59] Alfabe olarak Arap alfabesinin Farsça ve Türkçe için uyarlanmış bir biçimi kullanılmıştır. Bu dile Osmanlıca denilmesi Tanzimat döneminde gerçekleşmiştir.[60]\n",
        "\n",
        "Ancak modern Türkçenin temeli olan, daha az alıntı kelimeye sahip ve daha az eğitimli, alt sınıf ve kırsal kesimde yaşayan halkın konuştuğu kaba Türkçe ile edebiyat ve devlet işlerinde kullanılmış Osmanlı Türkçesi, tıpkı Latince ve Halk Latincesinde olduğu gibi düşük bir karşılıklı anlaşılabilirlik göstermektedir.[61]\n",
        "\n",
        "Dil Devrimi\n",
        "Ana madde: Dil Devrimi\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslaşma sürecini tamamlayan Türk Devrimi'nin ya da Atatürk devrimlerinin en önemli basamaklarından ilki, Cumhuriyet'in kuruluşundan 5 yıl sonra yapılan harf devrimi, ikincisi de Cumhuriyet'in kuruluşundan 9 yıl sonra yapılan Dil Devrimi'dir.\n",
        "\n",
        "Dil Devrimi kısaca, Türkçe ile düşünmeyi, Türkçenin bütün bilim, sanat ve teknik kavramları karşılayacak yolda gelişmesini sağlayan eylemdir.\n",
        "\n",
        "Dil bilimci Kâmile İmer \"Dil Devrimi nedir?\" sorusunu şöyle yanıtlıyor:\n",
        "\n",
        "Dili daha çok yerli öğelerin egemen olduğu bir kültür dili durumuna getirmek amacıyla yapılan ve devletin desteğini kazanmış olan ulus çapındaki dili geliştirme eylemine 'dil devrimi' adı verilmektedir.[62]\n",
        "Her insan düşüncesini sözcükler arasında bağ kurarak oluşturduğu tümcelerle aktarır, bu açıdan bakınca Dil Devrimi aynı zamanda düşüncenin yenileşmesidir. \"Dil Devrimi'nin gerçekleşmesini sağlayan etkenler, aynı zamanda onun amaçlarını ortaya koymaktadır. Uluslaşma etkeni dili yabancı öğelerden arındırma amacını, diğeri de kültür dili durumuna getirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaçların olumlu sonuçlar vermesi, ortaya çıkan ürünlerin toplumun malı olmasına bağlıdır. Devletin desteği olmaksızın dilde yapılan devrim, bireysel bir eylem olarak kalır; topluma mal olmaz. Dil Devrimi'nin hazırlık evresindeki çabalar, bunun en güzel örnekleridir. Türk Dil Devrimi'nin hazırlık evresi olarak nitelendirebileceğimiz ve Tanzimat Fermanı ile başlayan dönemdeki dili yalınlaştırma istemi toplumu kapsayamamıştır. Ancak, Cumhuriyet'ten sonra, 1932 yılında devletin öncülüğünde Türk Dili Tetkik Cemiyeti'nin kuruluşuyla dilde yapılan yenilikler, ulus çapında bir eylem olarak topluma mal olmaya başlayagelmiştir..\"[63]\n",
        "\n",
        "Türkçe, yapı bakımından çok varsıl bir dil olmakla birlikte, dünya üzerinde de hâlâ çok konuşulan bir dildir. Bu varsıllık her ne kadar içinde yabancı sözcükler bulundursa da, bu durum dilde hiçbir bozukluğa yol açmamıştır. Bunun nedeni de, Osmanlı'nın, zamanında barındırdığı azınlıkların olmasıdır. Çünkü bu nedenle dilde çok fazla yabancı \"sözcük alış-verişleri\" olmuştur.\n",
        "\n",
        "Osmanlı Türkçesi\tTürkiye Türkçesi\tAçıklama\n",
        "müselles\tüçgen\tÜç (“3”) ve büyük ihtimalle Fransızca -gone (açı, köşe) ekinden alınma -gen[64] ekiyle türetiliyor.\n",
        "tayyare\tuçak\tUçmak eyleminden türetilerek yapılıyor.\n",
        "nispet\toran\tModern oran sözcüğü klasik Türkçe or- “kesmek” sözcüğünden türetiliyor.\n",
        "şimal\tkuzey\t“Soğuk, karanlık, gölge” anlamındaki kuz sözünden türetiliyor.\n",
        "teşrinievvel\tekim\tEk- eylemi; ekim hareketinden türetiliyor. Türkiye’nin çeşitli bölgelerinde sonbaharda ekim yapılıyor.\n",
        "asel\tbal\tArapça asel sözcüğü, Türkçe bal sözcüğü ile düzenleniyor.\n",
        "Yazı sistemleri\n",
        "Ana madde: Türk dil alfabesi\n",
        "Türkçe, dili kullanan halkların dünyanın çeşitli bölgelerine yayılması ve buradaki kültürler ile etkileşimleri nedeniyle tarih boyunca pek çok yazı sistemi kullanılarak yazılmıştır. Bilinen en eski Türk alfabesi olan ve 8. yüzyılın başlarına tarihlenen Orhun alfabesi, yerini bölgedeki yerel alfabelerden etkilenmiş Eski Uygur alfabesine 10. yüzyıl civarında bırakmıştır.[65] Daha sonra farklı bölgelere yayılan Türk boyları Kiril, Yunan, İbrani ve Latin alfabeleri gibi farklı yazı sistemleri benimsemiştir. Türkiye Türkçesinin de üyesi olduğu Oğuz dilleri konuşurları ise İslam ile temasları sonucunda Fars-Arap alfabesi asıllı yazı sistemleri geliştirmiştir.[66] Bu alfabe, Türkiye Türkçesi için 1 Kasım 1928 tarihinde kabul edilen Latin esaslı yeni Türk alfabesine geçilinceye dek, dilin konuşurlarının temel yazı sistemi olmuştur.\n",
        "\n",
        "Buna ek olarak, Türkçe konuşulan devletlerde yaşayan, Ermeni, Rum, Süryani, Musevi ve Gürcüler gibi azınlıklar da kendi milletlerinin alfabelerini kullanarak Türkçe eserler üretmişlerdir.\n",
        "\n",
        "Orhun ve Eski Uygur alfabeleri\n",
        "Sol: Eski Uygur alfabesi ve tekabül ettiği Latin ve Arap harfleri Sağ: Eski Uygurca \"Uygur\" yazımı.\t\tSol: Eski Uygur alfabesi ve tekabül ettiği Latin ve Arap harfleri Sağ: Eski Uygurca \"Uygur\" yazımı.\n",
        "Sol: Eski Uygur alfabesi ve tekabül ettiği Latin ve Arap harfleri\n",
        "Sağ: Eski Uygurca \"Uygur\" yazımı.\n",
        "Türkçenin bilinen ilk alfabesi, Orhun Yazıtları'nda da kullanılan ve yaygın adıyla Göktürk alfabesi olarak bilinen Orhun alfabesidir. Avrasya'da çeşitli örnekleri bulunan Runik yazıya benzerliğinden ötürü bazen bu şekilde adlandırıldığı da olmuştur.[67] 8. yüzyılın başlarına tarihlenen yazı sisteminin[68] Çin veya Soğut yazı sistemlerinden etkilenerek oluşturulduğu düşünülmektedir.[69][70] Sağdan sola yazılmış alfabe, Göktürk ve Uygur Kağanlıkları tarafından kullanılmış, Karahoca Uygur Krallığı devrinde ise kullanımı ortadan kalkmıştır.\n",
        "\n",
        "\n",
        "Kül Tigin yazıtında yer alan ve \"Toŋra tegin yoγïnta egirip ölürtümüz\" (Türkçe: Tongategin'in cenazesinde) olarak translitere edilen Eski Türkçe yazıt.\n",
        "Eski Uygur alfabesi ise Türk dillerinin bütün yazı çeşitleri içinde en uzun süre kullanılmış olan yazı sistemlerinden biridir. Soğut alfabesinin yakın akrabası olan ve Eski Uygurlar'ın 840 yılında Turfan bölgesine göçmeleri sonucunda Eski Uygurcaya uyarlanmış alfabe,[65] 16. yüzyılda Arap asıllı bir alfabe ile değiştirilene kadar Orta Asya ve İran'ın bazı kısımlarında yüzyıllarca kullanılmıştır.[71] Alfabe yukarıdan aşağıya doğru yazılmış ve bir ebcedin özelliklerini göstermiştir.\n",
        "\n",
        "Alfabe kullanılarak pek çok Budist ve Maniheist eser yazılmış,[72] Eski Uygurcaya ilk İncil çevirileri gerçekleştirilmiştir.[73] Dunhuang el yazmaları da bu alfabede yazılmış metinler içermektedir. Divanü Lügati’t-Türk’te Kaşgarlı Mahmud, Eski Uygur alfabesini, “Türk alfabesi” adıyla anmaktadır.[74]\n",
        "\n",
        "Arap asıllı Türk alfabesi\n",
        "\n",
        "Arap asıllı alfabe ile Siyer-i Nebi örneği\n",
        "Ana madde: Osmanlı alfabesi\n",
        "9. yüzyıl civarlarından 20. yüzyılın başlarına dek, yaklaşık 1000 sene boyunca Türkçe, Arap asıllı alfabeler kullanılarak yazılmıştır. Müslümanlığı benimsemeye başlayan Türk boyları, bu yüzyıllar içinde bu alfabeyi kullanmaya başlamış ve 13. yüzyıl dolaylarında artık bu alfabe, Müslüman Türk boyları arasında ortak bir alfabe özelliği kazanmıştır. Türkçeyi yazmak için kullanılmış bu yazı sistemi her ne kadar Arap alfabesi asıllı olsa da, Arapçada bulunmayan “j, ç, ŋ, p” gibi sesleri içermesinden ötürü Arap alfabesi ile aynı değildir. Uygurlar ve İran Azeriler gibi bazı Türki halklar hâlen Arap alfabesi kökenli yazı sistemleri kullanmaktadır.[75][76]\n",
        "\n",
        "Arap asıllı bir alfabe kullanmış olan Osmanlı İmparatorluğu'nda alfabenin üzerinde birtakım düzenleme ve eklemeler yapılarak Osmanlı alfabesi denilen bir alfabe kullanılmıştır. Bu yazı sistemi, Osmanlıcanın Farsça ve Arapça dillerinden alınma söz varlığını yazmak için uygun olmak ile birlikte, dildeki Türkçe kökenli sözcükleri yazarken pek çok zorluk getirmekteydi. Arapça sessiz harfler bakımından zengin, sesli harflerin kullanımı bakımından ise fakir bir dil iken, Türkçe bunun tam tersi özellikler göstermektedir. Bunun sonucunda Arap asıllı Türk alfabesi Türkçede yer alan pek çok fonemi (ses birimi) uygun bir şekilde temsil etmemektedir. Türkçede yer alan bir ses için Arap asıllı alfabede 4 farklı harf bulunurken, kimi sesler için ise sesi temsil edecek uygun bir harf bulunmamaktadır. Özellikle telgraf ve matbaanın 19. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nda yaygınlaşması ile Arap asıllı Türk alfabesinin Türkçede yer alan sesleri temsil edememesi daha da büyük bir sorun hâline geldi.[77]\n",
        "\n",
        "Diğer Türk alfabeleri\n",
        "Osmanlı Devleti sınırları içinde yaşayan ve ifade dili olarak Türkçeyi kullanan Ermenilerin bir kısmı günlük hayatlarında ve edebiyatta Ermeni alfabesi kökenli bir yazı biçimi kullanmıştır. Bu alfabe Anadolu Ermenicesi de denilen Batı Ermenicesi'nin alfabesini baz alır, ancak Ermeni diline özgü olan Ծ Ձ Ց harfleri Türkçe yazarken kullanılmaz. Bu şekilde yazılmış oldukça fazla eser bulunmaktadır ve alfabe Tanzimat sonrası Osmanlı Devleti'nin en önemli azınlık yazı sistemi olarak nitelendirilmiştir.[78] Özellikle Katolik ve daha az bir şekilde Protestan Ermeniler tarafından kullanılmış bu alfabe, Vartan Paşa tarafından yazılmış ve ilk Türkçe roman olan Akabi Hikâyesi'nin yazıldığı alfabe de olmuştur.[78] 1841 yılında yazılmış Türkçe İncil'de Ermeni harfli Türkçe eserlerden biridir. Bu eserlere Türkiye'nin çeşitli kütüphanelerinde ulaşmak mümkündür.[79][80] Bunun yanında Paris ve Venedik'in yanında bulunan St. Lazar adasında da bu eserlere ait kütüphaneler bulunmaktadır.[81][82]\n",
        "\n",
        "Osmanlı döneminde Karamanlıca ismi verilen bir Anadolu Türkçesi benimsemiş, ancak dinen Rum Ortodoks Kilisesi'ne bağlı bir halk olan Karamanlılar, Türkçeyi Yunan alfabesi kullanarak yazmışlardır. Halk, kullandıkları Helen alfabesi ile gazete, dini metin ve edebi eserler gibi çeşitli Türkçe metinler ortaya koymuştur.[83] Türkçe ve Azerice dillerinde yazılmış, ancak Gürcü alfabeleri kullanılmış 18. yüzyıla tarihlenen tıbbi ve dini pek çok metin ile Türkçe-Gürcüce sözlükler de bulunmaktadır.[84] İbrani alfabesi ile yazılmış Yahudi Türkçesinin ise ilk örnekleri 16. yüzyıla uzanmaktadır, ancak diğer azınlık alfabeleri ile yazılmış Türkçe metinlerin aksine bu yazıtların ana amacı, o dönemde Yahudi İspanyolcası konuşmuş Osmanlı Musevilerine Türkçe öğretmektir.[85] Süryani alfabesi ile yazılmış Türkçe dua, şiir ve gazeteler de bulunmaktadır.[86][87]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Ermeni harfli Türkçe Eski Ahit, 1841 (Transliterasyon: Ahd-i Atikten On Yedi Kitap, yani Doğuş Kitabından Ester Kitabına dek)\n",
        "\n",
        " \n",
        "\n",
        "Yunan harfleri ile yazılmış, 1883 tarihli Karamanlı Türkçesi kilise yazısı, Sille\n",
        "\n",
        " \n",
        "\n",
        "Yunan harfli Türkçe Yeni Ahit, 1873 (Transliterasyon: Incili Şerif, yani Ahd-i Cedid)\n",
        "\n",
        " \n",
        "\n",
        "Süryani alfabesi ile, Süryanice, Arapça ve Türkçe dillerinde yazılmış Lübnan menşeili Leshono d’Umtho gazetesi, 1928\n",
        "\n",
        "Latin asıllı Türk alfabesi\n",
        "\n",
        "Atatürk yeni Türk alfabesini tanıtırken, Kayseri, 20 Eylül 1928. (Fransız L'Illustration dergisi)\n",
        "1 Kasım 1928 tarihinde, eski Arap asıllı Türk alfabesinin yerine, Latin yazısından Türkçe için uyarlanan bu 29 harfli alfabe kabul edilmiştir. Harf Devrimi, Türkiye'de bu kanunun kabul edilmesi ve yeni alfabenin yerleştirilmesi sürecine genel olarak verilen isimdir. Türkiye, Kıbrıs Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Balkanlar’da Türkçe için bu alfabe kullanılır.\n",
        "\n",
        "Türk alfabesinin içeriği, Latin harflerini yazı sistemlerinde kullanan diğer ülkelerin alfabeleriyle birebir aynı olmayıp Türk dilinin seslerini karşılamaları amacıyla türetilmiş harfleri bulundurmaktadır (Ç, Ş, Ğ, I, İ, Ö, Ü). Ayrıca ISO temel Latin alfabesinde yer alan Q, W ve X harfleri Latin asıllı Türk alfabesinde yer almaz.\n",
        "\n",
        "Alfabe'de genellikle her bir harf bir foneme eş değerdir, ancak bazı harfler birden fazla sesi teşkil edebilir. Buna örnek olarak 'e' harfinin \"gelmek\" kelimesinin ilk hecesinde /æ/ sesini, son hecesinde ise /e/ sesini teşkil etmesi verilebilir. Türk alfabesindeki harflerin okunuşları bazı Batı dillerindeki harflerin okunuşlarından da farklıdır. Örneğin C harfinin okunuşu Türkçede [/d͡ʒ/] iken İngilizcede [/ˈsiː/] olarak okunabilir.[88]\n",
        "\n",
        "Büyük harfler\n",
        "A\tB\tC\tÇ\tD\tE\tF\tG\tĞ\tH\tI\tİ\tJ\tK\tL\tM\tN\tO\tÖ\tP\tR\tS\tŞ\tT\tU\tÜ\tV\tY\tZ\n",
        "Küçük harfler\n",
        "a\tb\tc\tç\td\te\tf\tg\tğ\th\tı\ti\tj\tk\tl\tm\tn\to\tö\tp\tr\ts\tş\tt\tu\tü\tv\ty\tz\n",
        "Not: Aslında kanuna göre “i” harfi, “ı” harfinden önce gelmesine rağmen yaygın ve yerleşmiş olan sıraya göre önce “ı”, sonra “i” gelmektedir.[89]\n",
        "Türkçe ağızları\n",
        "Ana madde: Türkçe ağızları\n",
        "\n",
        "Ana Türkçe ağız gruplarının coğrafi dağılımı\n",
        "Günümüzdeki standart Türkçe, İstanbul'da konuşulan Türkçe ağızı örnek alınarak oluşturulmuştur.[90] Bu \"İstanbul Türkçesi\", Türkçeyi yazarken ve konuşurken model teşkil etmektedir ve kullanımı 1910'larda Ziya Gökalp ve Ömer Seyfettin gibi Türk yazarlar tarafından önerilmiştir.[91] Buna rağmen günümüzde modern Türkiye Cumhuriyeti'ni de kapsayan tarihî Osmanlı İmparatorluğu coğrafyasında hala konuşulmaya devam eden Türkçe ağız ve lehçeleri bulunmakta ve bu ağızlar özellikleri bakımından çeşitli gruplara ayrılmaktadır. Bu gruplara, kendi içlerinde de alt gruplara ayrılan Anadolu, Rumeli, Kıbrıs, Suriye ve Irak diyalekt bölgeleri dahildir. Ağızlar arasında bulunan bazı farklılıkların nedeni, bölgeye göre Lazca, Azerice, Arapça, Kürtçe veya Yunanca'nın bölgede konuşulan Türkçeye olan etkileridir.[92] Türkçenin bu alt dil grupları Türk araştırmacılar tarafından şive veya ağız olarak adlandırılmak ile birlikte dünyada bu alt grupları tanımlamak için genellikle lehçe veya diyalekt kelimelerinin kullanımı yaygındır.\n",
        "\n",
        "Anadolu ağızları\n",
        "Anadolu ağız bölgesi, Türkiye’nin Anadolu topraklarını içerir.[93] Türkçe konuşan en büyük ve nüfusça en yoğun bölge olan Anadolu, içinde yer alan ana ağız grupları bakımından Doğu Grubu, Kuzeydoğu Grubu ve Batı Grubu olarak üçe ayrılır.[93] Prof. Dr. Leylâ Karahan'ın Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması adlı çalışması Anadolu ağızları üzerine yapılmış en geniş akademik çalışmadır. Anadolu'da özellikle Karadeniz Bölgesi, Güneydoğu Bölgesi ve Ege Bölgesi'nde ağız farklılıkları belirgindir, ancak bu ağızlar, küçük yaşlardan itibaren eğitimde yazı dilinin kullanımı, basın-yayın gibi bazı sebeplerle yavaş yavaş kaybolmaktadır.\n",
        "\n",
        "Ağızlar arasında pek çok ses değişimi vardır. Anadolu ağızlarında\"açık e\" (/ǝ/), \"hırıltılı h\" (/ḫ/) ve \"öndamaksıl n\" (/ŋ/) sesleri, İstanbul ağzında bulunmamaktadır. Ege ağızlarında /r/ sesi kaybolmuştur: var-vā gibi. Orta Anadolu ağızlarında /k/ sesi, /g/ olmuş (Konya-Gonya, keçi-geçi), p-b ses değişimi de yaşanmıştır (piliç-biliç). Kayseri yöresinde ö-ü sesleri değişmiştir: öküz-oküz gibi. Doğu ve güneydoğu ağzında ise Arapçaya özgü, alem-a'lem gibi gırtlak sesleri bulunmaktadır. Karadeniz ağızlarında b-p değişimi görülür: bunu-puni.\n",
        "\n",
        "Rumeli ağızları\n",
        "Türkçenin ağızlarından Rumeli kolu ana ağız grupları bakımından Doğu Rumeli ve Batı Rumeli olarak ikiye ayrılır.[94] Ayrıca bu ağız yörelere göre Gagavuzca ile benzer veya aynı özellikler taşımaktadır.[95]\n",
        "\n",
        "Batı Rumeli kolunun özellikleri Gyula Németh’in “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine” adlı makalesinde, 8 maddede gösterilmiştir. Sonrasında birçok çalışmada da bu madde açıklaması benimsenmiş, uygulanmıştır. Batı Rumeli sahasının coğrafi sınırları Bulgaristan’da Tuna’nın hemen güneyindeki Lom’dan doğuya doğru Vraça, Sofya, Samokov’dan doğuya doğru ilerleyip Köstendil’e uzanır. Ayrıca Makedonya, Arnavutluk, Bosna-Hersek ve Sırbistan'da Adakale'yi uç olarak kapsar.[94] Kosova da Batı Rumeli Türkçesinin içinde yer alır.\n",
        "\n",
        "Doğu Rumeli ağız bölgesi ise Batı Rumeli’nin doğusunda kalan bütün alanı kapsar. Bulgaristan’da Lom, Vraça, Sofya, Samokov ve Köstendil şehirlerinin doğusundan itibaren ülkenin tamamı, Yunanistan, Makedonya’nın güney kesimleri ve Türkiye’nin Trakya’sı (Doğu Trakya) bu sahanın içindedir.\n",
        "\n",
        "Kıbrıs ağızları\n",
        "Kıbrıs ağızları, Kıbrıs'ta, daha ziyade yerli Kıbrıs Türklerinin konuştuğu, Türkçe ağzıdır. Türkiye'nin Taşeli yöresi ağzıyla (Alanya - Anamur - Aydıncık) benzerlik gösterir.\n",
        "\n",
        "Kıbrıs ağızlarıyla ilgili ilk bilimsel çalışma Hasan Eren’in 1963 yılındaki bildirisidir.[96] Eren 1959 yılında adada yapmış olduğu üç aylık bir araştırma gezisi sırasında bazı köylerden derlediği malzeme yardımıyla Kıbrıs ağzının kökeni meselesini ele almıştır. Eren’in görüşüne göre Kıbrıs ağzının oluşumunda önce Konya ve yöresi, sonra da Antalya, İçel, Alanya gibi yerlerden yapılan göçler rol oynamıştır. Bu durum, adanın Osmanlı egemenliğine geçmesinden sonra Kıbrıs’a gönderilen Türk nüfus hakkındaki tarihi belgelerle de örtüşür.[97]\n",
        "\n",
        "Diğer ağızlar\n",
        "Suriye sahası, Türkiye Türkçesinin Batı Grubu ve çoklukla Doğu Grubu ağızlarına benzeyen bir ağız bölgesidir. Bu bölge, Suriye Türklerinin ağızlarının konuşulduğu alt ağız bölgesidir. Standart dil olarak Türkiye Türkçesi yazı dili kullanımdadır. Suriye bölgesi konusunda ağız çalışmaları beklenen düzeyin altındadır.\n",
        "\n",
        "Irak sahası, Türkçe ile Azericenin sınırdaş oldukları bir sahadır. Kerkük, Musul, Telafer gibi yerleşim yerlerinde konuşulur. Standart dil olarak Türkiye Türkçesi yazı dili kullanımdadır. Kafkaslar’ın batı sahası için de benzer durum söz konusu edilmiştir. Gürcistan ve Ermenistan’ın yer aldığı bu saha da iki büyük Oğuz grubunun kesişim alanındadır.\n",
        "\n",
        "Örnek Metinler \n",
        "Yazı Dili\tBatı Rumeli\n",
        "Kuzey Makedonya-Kosova\tDoğu Rumeli\n",
        "Rodoplar (Bulgaristan-Yunanistan)\tKaradeniz\tGüneydoğu Anadolu\tEge\n",
        "gidiyorum\tgideym/cideym\tgityirin\tkitéyrım/cideyrum\tgidirem\tgidiveyom\n",
        "ağladığım kadar\tagladıgım ka'\tağladığım gıda(nı)\tāladuğum kadar\tağladıgım gadar\tağladığım gadā\n",
        "görmüş\tgürmiş/cürmiş\tgȫmüş\tkörmiş\tgörmiş\tgörmüş/gȫmüş\n",
        "güzel kız\tgüzel/cüzel kız\tgüzel gız\tküzel kiz\tgözel gız\tgüzel gız\n",
        "ne yapacakmış?\tn’yapacak imiş?\tni yapçāmış?\tn'ābaçāmiş?\tne yapcahmış?\tn’apıvēcēmiş?\n",
        "yağmura mı bakıyorsun?\tyagmura mi bakaysın\tyağmıra mı bakyısın?\tyāmora mi pakayisun?\tyagmıra mı bagıyorsun\tyağmıra mı bakıyoñ\n",
        "koşacağım\tkoşacim/koşacagım\tkaşçan\tkoşacağum/koşeceem\tgoşacağam\tgoşçem\n",
        "Not: Harf ve kelimeler temsilîdir. Seslerde değişiklik olabilir.\n",
        "Dil bilgisi\n",
        "Ana madde: Türkçe dil bilgisi\n",
        "Dil bilgisi ya da gramer, bir dilin ses, biçim ve cümle yapısını inceleyip, kurallarını saptayan bir bilim dalıdır. Türkçe bu hususta sondan eklemeli bir dildir ve dilde pek çok son ek kullanılmaktadır. Bir kelimede birden fazla ek yer alabilir ve bu ekler yapım ekleri ve çekim ekleri olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Yapım ekleri, isimlerden ve sıfatlardan fiil, fiillerden de isim ve sıfat üretmek için kullanılır.[98] Çekim ekleri ise kelimenin anlamında değişikliğe yol açmadan kelimenin hali, sayısı, kişisi gibi özelliklerini belirtir. Dilin eklemeli olma özelliği, Çekoslovakyalılaştıramadıklarımızdanmışsınızcasına gibi pek çok uzun kelimenin yaratılmasına olanak sağlamaktadır. Bu kadar uzun kelimeler bir istisna olsa da, günlük hayatta ve medya da uzun kelimelere sıklıkla rastalanılmaktadır. Dilde bulunan tek yerli ön ek ise, aliterasyon ile oluşturulan, sımsıcak ve masmavi gibi bir özelliği kuvvetlendirici eklerden oluşur.\n",
        "\n",
        "Türkçede doğru tümce yapısı, özne, tümleç, yüklem biçimindedir, ancak Türkçe esnek bir dildir.[99] Bu yüzden günlük yaşamda devrik tümceler sıklıkla kullanılır. Örneğin, \"Bugün yazılı sınav olacağız.\" tümcesine eşdeğer \"Yazılı sınav olacağız, bugün. tümcesi kurulabilir. Bu tür tümceler daha şiirsel anlatıma sahiptir. Türkçede kısa yoldan anlatım da ön plandadır. Örneğin, \"sobayı yak\" derken \"sobanın içindeki odun ve kömürleri yak\" anlamındadır. Bunun dilbilgisindeki adı \"ad aktarması\"dır.[100]\n",
        "\n",
        "Türkçede kişi adılları altı tanedir. Örneğin Türkiye Türkçesinde, ben, sen, o, biz, siz, onlar biçimindedir. Türkçedeki önemli bir başka özellik, \"siz\" adılının kibar olarak 2. tekil kişiyi (sen) belirtmesidir.\n",
        "\n",
        "Tarihçe\n",
        "Bir Türki dilin dilbilgisi hakkında tarihteki ilk kaynağın Kaşgarlı Mahmud'un 11. yüzyılda yazdığı düşünülen “Kitâbu Cevâhirü’n-nahv” adlı kitabı olduğu varsayılmaktadır, ancak günümüzde yapıt hala bulunmamıştır.[101]\n",
        "\n",
        "Türkçe yazılmış ilk dilbilgisi kitabı Bergamalı Kadri'nin “Müyessiretü’l-Ulûm” (1559) adlı yapıtıdır. Yapıtta örnekler Türkçedir, fakat dil kuralları Arapçanın kurallarına uydurulmuştur. Tanzimat döneminde başta Ahmet Cevdet (1851) ve Fuat Paşa'nın (1865) kitaplarında Osmanlıcanın yapısı göz önünde tutulmuştur. 1908'de ilan edilen Meşrutiyet'ten sonra, Hüseyin Cahit’in “Sarf ve Nahiv” adlı eserinin dilbilgisi konusunda önemli bir yeri vardır. Bu kitapta Fransızca dilbilgisinin etkisi görülür. Cumhuriyet Döneminin ilk esaslı dilbilgisi kitabı, İbrahim Necmi Dilmen’in 1939 tarihli “Türkçe Gramer” adlı yapıtıdır. 1940′tan sonra pek çok Türkçe dilbilgisi kitabı yazılmıştır. Bunlardan önemli olanları: Tahsin Banguoğlu’nun “Ana Hatlarıyla Türk Grameri” (1940), Tahir Nejat Gencan’ın “Dilbilgisi” (1950-1954) ve Muharrem Ergin’in “Türkçe Dil Bilgisi”dir (1958)\n",
        "\n",
        "Sözcük türeme farkı\n",
        "Özelliği gereği sona eklemeli bir dil olduğundan Türkçede basit bir kökten çok sayıda sözcük türetmek mümkündür. Bu özelliğin bulunmadığı Hint-Avrupa dilleri kolundan gelen İngilizce, Almanca ve İspanyolca aşağıda Türkçe ile karşılaştırılmıştır.\n",
        "\n",
        "Türkiye Türkçesi\tİngilizce\tAlmanca\tİspanyolca\n",
        "Göz\teye\tAuge\tojo\n",
        "Gözlük\teyeglasses\tBrille\tgafas\n",
        "Gözlükçü\toptician: someone who sells glasses\tAugenoptiker, Brillenverkäufer\tóptico, vendedor de gafas\n",
        "Gözlükçülük\tthe business of selling glasses\tDas Geschäft des Brillenverkaufes,\n",
        "Der Beruf des Augenoptikers\tóptica, tienda donde se venden gafas\n",
        "Ve eylemden türeme:\n",
        "\n",
        "Türkiye Türkçesi\tİngilizce\tAlmanca\tİspanyolca\n",
        "yat-\tlay down\tlege (dich) hin, schlafe!\tacostarse\n",
        "yatır-\tlay down [that is, cause to lie down]\tlege an\tacostar [a alguien]\n",
        "yatırım\tinstance of laying down: investment\tInvestition\tinversión\n",
        "yatırımcı\tdepositor, investor\tKapitalanleger, Investor\tspónsor, inversor\n",
        "yatırımcılık\tto be an investor\tein Investor sein\tser un inversor\n",
        "Yeni sözcükler ayrıca var olan iki eski sözcüğün birleşmesi ile de yaratılır. Bu, Türkçe ve Almanca ile İngilizcenin paylaştığı bir ayrıklık benzerliği oluşturur. Altta bazı örnekler:\n",
        "\n",
        "Türkiye Türkçesi\tİngilizce\tyeni sözcükleri oluşturan temel sözcükler\tAçıklama\n",
        "pazartesi\tMonday\tpazar (\"Sunday\") ve ertesi (\"after\")\tpazardan sonra\n",
        "bilgisayar\tcomputer\tbilgi (\"information\") ve say- (\"to count\")\tbilgi sayıcı\n",
        "gökdelen\tskyscraper\tgök (\"sky\") ve del- (\"to pierce\")\tgök delici\n",
        "başparmak\tthumb\tbaş (\"prime\") ve parmak (\"finger\")\tbirincil parmak\n",
        "önyargı\tprejudice\tön (\"pre/proto\") ve yargı (\"splitting; judgement\")\tön yargı\n",
        "kahvaltı\tbreakfast\tkahve (\"coffée\") ve alt\t\n",
        "Eklerle tümce oluşturma\n",
        "Diğer yaygın olarak konuşulan dillerle karşılaştırıldığında, daha az sayıda sözcük ve harf ile daha çok bilgi aktarmak olanaklıdır. Diğer pek çok dilde olmayan bir özelliğe göre, bir sözcük köküne ekler ekleyerek, tek sözcüklü tümce oluşturulabilir.\n",
        "\n",
        "Türkiye Türkçesi\tİngilizce\tAlmanca\tİspanyolca\tHollandaca\n",
        "ev\thouse\tHaus\tcasa\thuis\n",
        "evde\tat home, within the house\tzu Hause\ten casa\tthuis\n",
        "eviniz\tyour house\tIhr Haus\tsu casa\tjullie huis\n",
        "evinizde\tat your house\tin Ihrem Hause\ten su casa\tin jullie huis\n",
        "evinizdeyiz\twe are at your house\twir sind in Ihrem Hause\testamos en su casa\twij zijn in jullie huis\n",
        "Büyük ve küçük ünlü uyumu\n",
        "Ana maddeler: Büyük ünlü uyumu ve Küçük ünlü uyumu\n",
        "Türkiye Türkçesinde büyük ünlü uyumu ve küçük ünlü uyumu olarak bilinen iki ünlü uyumu vardır. En yaygın ve kapsamlı olan, büyük ünlü uyumudur. Küçük ünlü uyumu, Türkiye Türkçesinde genelde geçerli iken, diğer Türki dillerde bu uyum pek aranmaz zira küçük ünlü uyumu, ileri ve keyfî bir uyum düzeyidir.\n",
        "\n",
        "Büyük ünlü uyumu konusunda kural dışı kalan çok az kelime mevcuttur ki, bunların büyük bir kısmı yabancı kökenli sözcüklerdir. İstisna oluşturan birkaç kelime de, köken bakımıyla Türkçe olup uyum dışına çıkan sözlerdir: elma (<< alma); ücra (<< uçra) gibi. Bu kurala göre Türkçede bir sözcüğün ilk hecesinde kalın bir ünlü (a, ı, o, u) varsa, izleyen hecelerde de kalın heceler; ince bir ünlü (e, i, ö, ü) varsa, izleyen hecelerde de ince ünlüler yer alır. Küçük ünlü uyumunda sözcüğün ilk hecesi düz ünlüyle başlamışsa (a,e,ı,i) diğer hecelerde düz ünlüyle devam eder.\n",
        "\n",
        "Örnek:\n",
        "\n",
        "büyük ünlü uyumu : balta - baltalar ; arı - arılar ; top - toplar ; uçak - uçaklar\n",
        "küçük ünlü uyumu : ev - evler ; istek - istekler ; örtü - örtüler ; ünlü - ünlüler\n",
        "Ses bilimi (fonoloji)\n",
        "Türkçede iki adet ses ya da fonem grubu vardır. Bunlardan ilki ağızdan sürekli ve engelsiz çıkan ünlü seslerdir. Türkçede dokuz adet ünlü ses bulunur. Bunlar /ä/, /e/, /ɛ/, /i/, /ɯ/, /o/, /ø/, /u/, /y/ sesleridir. Bunlardan beşi ince, dördü kalındır. Bunlardan, /ɛ/, /e/, /i/, /ø/ ve /y/ sesleri, ince seslerdir. Diğer /ä/, /ɯ/, /o/ ve /u/ sesleri ise kalın seslerdir. Türkçede bulunan diğer bir ses grubu ise ünsüz seslerdir.\n",
        "\n",
        "Ünsüz sesler\n",
        "Türkçe Standart Ünsüz Sesler\n",
        "Dudaksı\tDişcil\tYarı Dişcil\tÖn Damaksıl\tArka Damaksıl\tGırtlaksıl\n",
        "Genizcil\t[m]\t[n]\t\t[ņ]\t[ŋ]\t\n",
        "Süreksiz\t[p]\t[b]\t[t]\t[d]\t[t͡ʃ]\t[d͡ʒ]\t[kʲ]\t[ɡʲ]\t[k]\t[ɡ]\t\n",
        "Sürtünmeli\t[f]\t[v]\t[s]\t[z]\t[ʃ]\t[ʒ]\t[ķ]\t[ģ]\t[q]\t[ɰ]\t[h]\t\n",
        "Sürekli\t[w]\t[ɫ]\t[l]\t[j]\t\t\t\n",
        "Titrek\t\t[ɾ]\t\t\t\t\n",
        "Türk dilleri arasında bazı ses farklılıkları vardır. Örneğin arka damaksıl genizcil n sesi olan [ŋ] sesi Türkiye Türkçesinde, Azerbaycancada ve bâzı diğer Türk dillerinde yoktur. Buna rağmen [ŋ] Öz Türkçe bir sestir. İlk Türkçede bu ses /nk/ olarak geçer. Bâzı örnekleri şunlardır: menke (baŋa), bunk (buŋ), tenkri (taŋrı), -nink (-niŋ)... Zaman içinde düşen [g] sesi [ŋ] sesinin de yok olmasını sağlamıştır. Bir başka farklılık ise [ʒ] sesidir. Diğer Türk dillerinde bu ses bulunmaz; ancak Kazakçada bu durum farklıdır. Öz Türkçe /j/ sesleri, yani \"y\" sesleri [ʒ] yani \"j\" seslerine dönüşür. Örneğin: yok → joq, yıl → jıl, yay → jay... Aynı durum Kırgızca için de geçerlidir. Türkçede [d͡ʒ] yani \"c\" sesi olmamasına rağmen Kırgızcada baştaki [j] yani \"y\" sesleri bu sese dönüşmüştür. Örneğin: yol → col, yıldız → cıldız... Bunun dışında bâzı sesler ise yalnızca Türkiye Türkçesi ve Azerbaycanca, Türkmence gibi daha batıda ve Oğuz öbeği içerisindeki dillere özgü sesler vardır. Örneğin ince ünlülerle kullanılan \"ğ\" sesi /ʝ/ ve kalın ünlülerle kullanılan \"ğ\" sesi /ɣ/ Öz Türkçede bulunmaz. Buna rağmen Oğuz grubu dillerde bulunur. Bu seslerin tümü \"g\" yani /ɟ/ sesinden gelir.\n",
        "\n",
        "Ünlü sesler\n",
        "Türkçe Standart Ünlü Sesler\n",
        "İnce\t\tKalın\n",
        "Düz\tYuvarlak\t\tDüz\tYuvarlak\n",
        "Açık\ti\tü\t\tı\tu\n",
        "Kapalı\te\tö\t\ta\to\n",
        "Türkçede ses evrimi\n",
        "Türk dillerinde zaman içinde değişen belli başlı sesler vardır. İlk Türkçeden bu yana değişimi olağan olan evrimler olduğu gibi değişimi olağan olmayanları da vardır.[102]\n",
        "\n",
        "Eski Türkçede ilk ve son sesteki -b- ve -b sesleri -w- ve -w seslerine dönüşür. Buna bir örnek: eb (Göktürkçe) → ew (Uygurca → ev (Oğuzca) Ayrıca burada görüldüğü gibi, -b sesinden gelen -w sesleri zamanla -v seslerine dönüşebilir. Baştaki b- sesleri w- sesine dönüşmez.\n",
        "Türkçedeki en büyük ses değişimlerinden biri d>y değişimidir. Eski Türkçede bulunan neredeyse bütün -d- ve -d sesleri, -y- ve -y seslerine dönüşmüştür, buna rağmen d- sesleri kalmıştır. Bu değişme birçok Türk diyalektinde gerçekleşmiştir. Buna örnek: édgü (Eski Türkçe) → éyü → iyi, adrı (Eski Türkçe) → ayrı (Oğuzca)[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde ŋ>n dönüşümü vardır. Ancak bu dönüşüm yalnızca Batı Türkçeleri içindir. Azerbaycan Türkçesi, Balkan Türkçesi, Türkiye Türkçesi ve diğer batı lehçeler dışında /ŋ/ sesleri korunmuştur ve hâlâ kullanılmaktadır. (örneğin: geliniz (Türkiye Türkçesi), geliŋiz Türkmence) Bu evrime örnekler: biŋ- → bin-, soŋ → son, beŋiz → beniz... Aynı zamanda, yine batı lehçeleri için olan ŋ>m dönüşümü vardır, ancak bu evrim asla kökte olmaz. her zaman türemiş veya birleşik sözcüklerde olur. Örneğin: koŋşu → komşu, toŋuz → domuz, köŋlek → gömlek[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde é>i, i>é, é>e, e>i sesleri birbirine dönüşür. Bu üç ses arasında en açık olanı /é/ (/ɛ/), en kapalı olanı ise /i/ (/i/) Bu dönüşümlerden e>i dönüşümü direkt değildir. Yani ses direkt e>i biçiminde olmaz. Buradaki /e/ sesi önce /é/ daha sonra /i/ sesine dönüşür. Ancak bu evrim çok hızlı olduğundan yazılı kaynaklarda belirtilmez. Bu yüzden böyle geçer. Bu evrime örnekler: éyi → iyi; bir- → ver-; béş → beş; eşit- → işit-[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde k- sesleri g- seslerine dönüşür. Örneğin: kel- → gel- , kit- → git- , kök → gök[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde t- sesleri d- seslerine dönüşür. Örneğin: tag → dağ, til → dil, tök- → dök-[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde b- sesleri v- seslerine dönüşür. Örneğin: bar- → var, bir- → vir- → ver-, bar → var[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde b- sesleri p- seslerine dönüşür. Örneğin: barmak → parmak, büre → pire, buŋar → pınar[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde -g sesleri -ğ seslerine, sonra -v seslerine dönüşür. Örneğin: kog- → koğ- kov-, tög- → döğ- → döv-[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde ü sesleri i seslerine dönüşür. Örneğin: düz- → diz- , büre → pire[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde o sesleri u seslerine dönüşür. Örneğin: oyan- → uyan- , yokaru → yukarı, bodun → budun → buyun[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde ö sesleri ü seslerine dönüşür. Örneğin: közel → güzel, kökerçin → güvercin[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde ü sesleri e seslerine dönüşür. Örneğin: törü → töre, töpü → tepe[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde u sesleri a seslerine dönüşür. Örneğin: boguz → boğaz[102]\n",
        "Türkiye Türkçesinde basit zamanlar\n",
        "Türkçede Geçmiş Zaman Tablosu: (-dı)\n",
        "Kişi\tgit-\tgel-\tara-\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tgit-ti-m\tgel-di-m\tara-dı-m\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tgit-ti-n\tgel-di-n\tara-dı-n\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tgit-ti\tgel-di\tara-dı\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tgit-ti-k\tgel-di-k\tara-dı-k\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tgit-ti-niz\tgel-di-niz\tara-dı-nız\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tgit-ti-ler\tgel-di-ler\tara-dı-lar\n",
        "Geçmiş zaman\n",
        "Türkiye Türkçesindeki geçmiş zaman işlevi iki ayrı ek ile yapılır. Bunlardan birisi öğrenilen geçmiş zaman olarak belirtilen yapıdır ve -mIş ekinin -mış, -miş, -muş, -müş şekilleriyle yapılır. Diğer yapı, görülen geçmiş zaman olarak belirtilir ve -DI ekinin -dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü şekilleriyle yapılır. Bu şekil çokluğunun nedeni Türkiye Türkçesinde ileri düzeydeki ünlü ve ünsüz uyumudur. (Örneğin, gel- eylemine -di eklenip geldi oluşturulurken, aynı eylemin geliş- şekline -ti eklenip gelişti kurulur. Bu örneklerin ilkindeki “l” ünsüzü “d”yi kabul ederken, “e” ünlüsü de “i”yi kabul etmiştir. İkinci örnekteki “ş” ünsüzü ise d yerine “t”yi kabul etmekte ve o şekilde eklenmektedir.)\n",
        "\n",
        "Öğrenilen geçmiş zaman (-mış, -miş, -muş, -müş) tümceye öğrenilmişlik, duyulmuşluk anlamı katmaktadır. Görülen geçmiş zamanda (-dı, -di, -du, -dü; -tı, -ti, -tu, -tü) ise tümceye görülen bir bilgiyi vermektedir. Zaman ekinden sonra kişi eki gelir: de-di-m, yetiş-ti-k, sor-du-lar vb.[103]\n",
        "\n",
        "Şimdiki zaman\n",
        "Türkiye Türkçesinde şimdiki zamanlı bir tümce kurabilmek için eylem kökünün sonuna “-yor” eki getirilir. Geniş Türkçe coğrafyası içinde yalnızca Türkiye Türkçesinde bulunan bu ek, tarihî nedenlerden ötürü tek şekillidir (sadece -yor): geliyor, bakıyor, düşüyor, soruyor vb.\n",
        "\n",
        "Bu ek aslında bir ek değildir. İlk Türkçe bu ek \"yorı-\" eyleminden gelir. Örneğin \"geliyorum\" demek için \"kel-e yorır men\" derdiler. Burada \"kel-\", \"gel-\" anlamında \"men\" ise \"ben\" anlamındadır. Zaman için çok kullanılan bu yapı Türkçenin sondan eklemeli olması nedeniyle ekleşmiştir. Ancak her zaman \"-yor\" biçiminde kalır.[50]\n",
        "\n",
        "“-yor” eki, ünsüzle biten eylemlerden sonra gelirken, ekle eylem arasına, kalın-ince durumuna göre bir yardımcı ses alır: gel-i-yor, dur-u-yor vb. Ünlü ile biten eylemlerde, yardımcı sese gerek kalmaz. Bu tür durumda yalnızca ek daralabilir: de-yor > di-yor, başla-yor > başlı-yor vb.\n",
        "\n",
        "Bu şimdiki zaman eki, hem şekli hem kullanım tarzı açısından, Türkiye Türkçesinde ayrıklı bir özelliğe sahiptir. Zaman ekinden sonra kişi eki gelir: seslen-i-yor-uz, dur-u-yor-um vb.[103]\n",
        "\n",
        "-mekte -makta ekleri de tümceye şimdiki zaman anlamını kazandırır. Ders çalışmaktayım. Seni düşünmekteyim.\n",
        "Türkçede Şimdiki Zaman Tablosu (-yor):\n",
        "\n",
        "Kişi\tgit-\tgel-\tara-\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tgid-i-yor-um\tgel-i-yor-um\tarı-yor-um\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tgid-iyor-sun\tgel-i-yor-sun\tarı-yor-sun\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tgid-iyor\tgel-i-yor\tarı-yor\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tgid-iyor-uz\tgel-i-yor-uz\tarı-yor-uz\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tgid-iyor-sunuz\tgel-i-yor-sunuz\tarı-yor-sunuz\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tgid-iyor-lar\tgel-i-yor-lar\tarı-yor-lar\n",
        "\n",
        "Türkçede Şimdiki Zaman Tablosu (-makta):\n",
        "\n",
        "Kişi\tgit-\tgel-\tara-\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tgit-mekte-y-im\tgel-mekte-y-im\tara-makta-y-ım\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tgit-mekte-sin\tgel-mekte-sin\tara-makta-sın\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tgit-mekte\tgel-mekte\tara-makta\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tgit-mekte-y-iz\tgel-mekte-y-iz\tara-makta-y-ız\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tgit-mekte-siniz\tgel-mekte-siniz\tara-makta-sınız\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tgit-mekte-ler\tgel-mekte-ler\tara-makta-lar\n",
        "Gelecek zaman\n",
        "-AcAk -ecek,-acak ek şekilleri ile yapılır. Ünsüzden sonra ek doğrudan gelirken, ünlü ile biten eylemlere eklenmeden önce, yardımcı ünsüz gelir.[103]\n",
        "Türkçede Gelecek Zaman Tablosu (-acak):\n",
        "\n",
        "Kişi\tgit-\tgel-\tara-\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tgid-eceğ-im\tgel-eceğ-im\tara-y-acağ-ım\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tgid-ecek-sin\tgel-ecek-sin\tara-y-acak-sın\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tgid-ecek\tgel-eceğ\tara-y-acak\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tgid-eceğ-iz\tgel-eceğ-iz\tara-y-acağ-ız\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tgid-ecek-siniz\tgel-ecek-siniz\tara-y-acak-sınız\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tgid-ecek-ler\tgel-ecek-ler\tara-y-acak-lar\n",
        "Geniş zaman\n",
        "Türkiye Türkçesinde geniş zaman eylem sonuna -r, -er, -ar ek şekillerinden biri getirilerek oluşturulur.[103]\n",
        "Türkçede Geniş Zaman Tablosu (-r):\n",
        "\n",
        "Kişi\tgit-\tgel-\tara-\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tgid-e-r-im\tgel-i-r-im\tara-r-ım\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tgid-e-r-sin\tgel-i-r-sin\tara-r-sın\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tgid-e-r\tgel-i-r\tara-r\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tgid-e-r-iz\tgel-i-r-iz\tara-r-ız\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tgid-e-r-siniz\tgel-i-r-siniz\tara-r-sınız\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tgid-e-r-ler\tgel-i-r-ler\tara-r-lar\n",
        "Türkiye Türkçesinde birleşik zamanlar\n",
        "Türkçede zamanlar çok çeşitlidir ve varlıklıdır. Yalnızca bir zaman belirtmek zorunda olmazsınız. Türkçede bunun için ek eylem yapısı vardır. Türkçede ek eylem dört ayrı çekimlidir. Bunlardan biri ek olarak kullanılan \"-dir\" diğerleri ise \"idi\", \"imiş\", \"ise\" olmaktadır. Bunların dördü de olmak (İlk Türkçede bolmak) anlamına gelen i- eyleminden gelir. Bu eylemin İlk Türkçede durumu \"er-\" biçimindedir, zamanla \"i-\" biçiminde kalmıştır. Türkçede ek eylem için \"olmak\" eylemi kullanılmaz. Çünkü bu eylem, yardımcı eylem olarak kullanılır, bunun yerine \"er-\" eylemi ek eylem olarak kullanılır. Bu yüzden kullanılmaz ancak kullanılmazsı anlamsız kalmaz.[104]\n",
        "\n",
        "Geniş Zaman\n",
        "Türkçede herhangi bir zamanın genişini (-dir) eki yapar.\n",
        "Türkçede Geniş Zaman Tablosu (yaz-):\n",
        "\n",
        "Kişi\tŞimdiki Zaman\tGörülen Geçmiş Zaman\tDuyulan Geçmiş Zaman\tGelecek Zaman\tGeniş Zaman\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tyaz-ı-yor-um-dur\tyaz-dı-m-dır\tyaz-mış-ım-dır\tyaz-acağ-ım-dır\tyaz-a-r-ım-dır\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tyaz-ı-yor-sun-dur\tyaz-dı-n-dır\tyaz-mış-sın-dır\tyaz-acak-sın-dır\tyaz-a-r-sın-dır\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tyaz-ı-yor-dur\tyaz-dı-dır\tyaz-mış-dır\tyaz-acak-dır\tyaz-a-r-dır\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tyaz-ı-yor-uz-dur\tyaz-dı-k-dır\tyaz-mış-ız-dır\tyaz-acağ-ız-dır\tyaz-a-r-ız-dır\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tyaz-ı-yor-sunuz-dur\tyaz-dı-nız-dır\tyaz-mış-sınız-dır\tyaz-acak-sınız-dır\tyaz-a-r-sınız-dır\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tyaz-ı-yor-lar-dır\tyaz-dı-lar-dır\tyaz-mış-lar-dır\tyaz-acak-lar-dır\tyaz-a-r-lar-dır\n",
        "Görülen geçmiş zaman\n",
        "Türkçede herhangi bir zamanın görülen geçmişini \"idi\" yapar. Ancak bu ekleşebilir de. Örneğin \"yazmış idi\" yerine \"yazmıştı\" kullanılabilir. Böyle ekli kullanım günlük yaşamda daha çok kullanılır; ancak yazı dilinde \"idi\" biçiminde geçebilir.\n",
        "Türkçede Görülen Geçmiş Zaman Tablosu (yaz-):\n",
        "\n",
        "Kişi\tŞimdiki Zaman\tGörülen Geçmiş Zaman\tDuyulan Geçmiş Zaman\tGelecek Zaman\tGeniş Zaman\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tyaz-ı-yor-(du-m) (idi-m)\tyaz-dı(-y-dı-m) (idi-m)\tyaz-mış-(tı-m) (idi-m)\tyaz-acak-(tı-m) (idi-m)\tyaz-a-r-(dı-m) (idi-m)\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tyaz-ı-yor-(du-n) (idi-n)\tyaz-dı(-y-dı-n) (idi-n)\tyaz-mış-(tı-n) (idi-n)\tyaz-acak-(tı-n) (idi-n)\tyaz-a-r-(dı-n) (idi-n)\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tyaz-ı-yor-(du) (idi)\tyaz-dı(-y-dı) (idi)\tyaz-mış-(tı) (idi)\tyaz-acak-(tı) (idi)\tyaz-a-r-(dı) (idi)\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tyaz-ı-yor-(du-k) (idi-k)\tyaz-dı(-y-dı-k) (idi-k)\tyaz-mış-(tı-k) (idi-k)\tyaz-acak-(tı-k) (idi-k)\tyaz-a-r-(dı-k) (idi-k)\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tyaz-ı-yor-(du-nuz) (idi-niz)\tyaz-dı(-y-dı-nız) (idi-niz)\tyaz-mış-(tı-nız) (idi-niz)\tyaz-acak-(tı-nız) (idi-niz)\tyaz-a-r-(dı-nız) (idi-niz)\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tyaz-ı-yor-(lar-dı) (-lar idi)\tyaz-dı(-y-dı-lar) (-lar idi)\tyaz-mış-(lar-dı) (-lar idi)\tyaz-acak-(lar-dı) (-laridi)\tyaz-a-r-(lar-dı) (-lar idi)\n",
        "Duyulan geçmiş zaman\n",
        "Türkçede herhangi bir zamanın görülen geçmişini \"imiş\" yapar. Ancak bu ekleşebilir de. Örneğin \"yazmış imiş\" yerine \"yazmışmış\" kullanılabilir. Böyle ekli kullanım günlük yaşamda daha çok kullanılır; ancak yazı dilinde \"imiş\" biçiminde geçebilir.\n",
        "Türkçede Duyulan Geçmiş Zaman Tablosu (yaz-):\n",
        "\n",
        "Kişi\tŞimdiki Zaman\tGörülen Geçmiş Zaman\tDuyulan Geçmiş Zaman\tGelecek Zaman\tGeniş Zaman\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tyaz-ı-yor-(muş-um) (imiş-im)\tyaz-dı(-y-mış-ım) (imiş-im)\tyaz-mış-(mış-ım) (imiş-im)\tyaz-acak-(mış-ım) (imiş-im)\tyaz-a-r-(mış-ım) (imiş-im)\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tyaz-ı-yor-(muş-sun) (imiş-sin)\tyaz-dı(-y-mış-sın) (imiş-sin)\tyaz-mış-(mış-sın) (imiş-sin)\tyaz-acak-(mış-sın) (imiş-sin)\tyaz-a-r-(mış-sın) (imiş-sin)\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tyaz-ı-yor-(muş) (imiş)\tyaz-dı(-y-mış) (imiş)\tyaz-mış-(mış) (imiş)\tyaz-acak-(mış) (imiş)\tyaz-a-r-(mış) (imiş)\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tyaz-ı-yor-(muş-uz) (imiş-iz)\tyaz-dı(-y-mış-ız) (imiş-iz)\tyaz-mış-(mış-ız) (imiş-iz)\tyaz-acak-(mış-ız) (imiş-iz)\tyaz-a-r-(mış-ız) (imiş-iz)\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tyaz-ı-yor-(muş-sunuz) (imiş-siniz)\tyaz-dı(-y-mış-sınız) (imiş-siniz)\tyaz-mış-(mış-sınız) (imiş-siniz)\tyaz-acak-(mış-sınız) (imiş-siniz)\tyaz-a-r-(mış-sınız) (imiş-siniz)\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tyaz-ı-yor-(lar- mış) (-lar imiş)\tyaz-dı(-lar-mış) (-lar imiş)\tyaz-mış-(mış-lar) (imiş-ler)\tyaz-acak-(mış-lar) (imiş-ler)\tyaz-a-r-(mış-lar) (imiş-ler)\n",
        "Şart\n",
        "Türkçede herhangi bir zamanın görülen geçmişini \"ise\" yapar. Ancak bu ekleşebilir de. Örneğin \"yazmış ise\" yerine \"yazmışsa\" kullanılabilir. Böyle ekli kullanım günlük yaşamda daha çok kullanılır; ancak yazı dilinde \"ise\" biçiminde geçebilir.\n",
        "Türkçede Şart Tablosu (yaz-):\n",
        "\n",
        "Kişi\tŞimdiki Zaman\tGörülen Geçmiş Zaman\tDuyulan Geçmiş Zaman\tGelecek Zaman\tGeniş Zaman\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tyaz-ı-yor-(sa-m) (ise-m)\tyaz-dı(-y-sa-m) (ise-m)\tyaz-mış-(sa-m) (ise-m)\tyaz-acak-(sa-m) (ise-m)\tyaz-a-r-(sa-m) (ise-m)\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tyaz-ı-yor-(sa-n) (ise-n)\tyaz-dı(-y-sa-n) (ise-n)\tyaz-mış-(sa-n) (ise-n)\tyaz-acak-(sa-n) (ise-n)\tyaz-a-r-(sa-n) (ise-n)\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tyaz-ı-yor-(sa) (ise)\tyaz-dı(-y-sa) (ise)\tyaz-mış-(sa) (ise)\tyaz-acak-(sa) (ise)\tyaz-a-r-(sa) (ise)\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tyaz-ı-yor-(sa-k) (ise-k)\tyaz-dı(-y-sa-k) (ise-k)\tyaz-mış-(sa-k) (ise-k)\tyaz-acak-(sa-k) (ise-k)\tyaz-a-r-(sa-k) (ise-k)\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tyaz-ı-yor-(sa-nız) (ise-niz)\tyaz-dı(-y-sa-nız) (ise-niz)\tyaz-mış-(sa-nız) (ise-niz)\tyaz-acak-(sa-nız) (ise-niz)\tyaz-a-r-(sa-nız) (ise-niz)\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tyaz-ı-yor-(lar-sa) (-lar ise)\tyaz-dı(-lar-sa) (-lar ise)\tyaz-mış-(lar-sa) (-lar ise)\tyaz-acak-(sa-lar) (ise-ler)\tyaz-a-r-(sa-lar) (ise-ler)\n",
        "Diğer birleşik zamanlar\n",
        "Türkçede birleşik zamanlı yapan yapan \"i-\" eyleminin yanında aynı anlamda \"ol-\" eylemi de görev yapar. Hiçbir zaman \"-yor\" ve \"-acak\" eklerini almayan \"i-\" eyleminin bu eksikliğini \"ol-\" eylemi doldurur. Örneğin \"gitmiş iyorlar\" yerine \"gitmiş oluyorlar\" kullanılır.[105]\n",
        "\n",
        "-mış olacak\n",
        "Türkçede birleşik zaman yapan \"ol-\" eyleminin görevlerinden biri \"-mış olmak\" yapmaktır. Buna göre eylem duyulan geçmiş zamana göre çekimlenir, daha sonra olacak eylemini alır, ki bu yüklem olur, sonra kişi eki koyulur.\n",
        "Türkçede -mış olacak Tablosu (yaz-):\n",
        "\n",
        "Kişi\tOlumlu\tOlumsuz\tSoru\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tyaz-mış ol-acağ-ım\tyaz-ma-mış ol-acağ-ım\tyaz-mış ol-acak mı-y-ım?\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tyaz-mış ol-acak-sın\tyaz-ma-mış ol-acak-sın\tyaz-mış ol-acak mı-sın?\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tyaz-mış ol-acak\tyaz-ma-mış ol-acak\tyaz-mış ol-acak mı?\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tyaz-mış ol-acağ-ız\tyaz-ma-mış ol-acağ-ız\tyaz-mış ol-acak mı-y-ız?\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tyaz-mış ol-acak-sınız\tyaz-ma-mış ol-acak-sınız\tyaz-mış ol-acak mı-sınız?\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tyaz-mış ol-acak-lar\tyaz-ma-mış ol-acak-lar\tyaz-mış ol-acak-lar mı?\n",
        "-yor olacak\n",
        "Türkçede birleşik zaman yapan \"ol-\" eyleminin görevlerinden bir diğeri \"-yor olmak\" yapmaktır. Buna göre eylem şimdiki geçmiş zamana göre çekimlenir, daha sonra olacak eylemini alır, ki bu yüklem olur, sonra kişi eki koyulur. Bu biçimde çekimlenen eylemler \"gelecek zaman\" anlamı vermezler; ancak gelecek zaman içerisinde yapılıyor olacağını belirtir. Bu da bir iş kılışın, oluşun veya durumun gelecekte yapılıyor olacağını gösterir.\n",
        "Türkçede -mış olacak Tablosu (yaz-):\n",
        "\n",
        "Kişi\tOlumlu\tOlumsuz\tSoru\n",
        "1. Tekil Kişi (Ben)\tyaz-ı-yor ol-acağ-ım\tyaz-mı-yor ol-acağ-ım\tyaz-ı-yor ol-acak mı-y-ım?\n",
        "2. Tekil Kişi (Sen)\tyaz-ı-yor ol-acak-sın\tyaz-mı-yor ol-acak-sın\tyaz-ı-yor ol-acak mı-sın?\n",
        "3. Tekil Kişi (O)\tyaz-ı-yor ol-acak\tyaz-mı-yor ol-acak\tyaz-ı-yor ol-acak mı?\n",
        "1. Çoğul Kişi (Biz)\tyaz-ı-yor ol-acağ-ız\tyaz-mı-yor ol-acağ-ız\tyaz-ı-yor ol-acak mı-y-ız?\n",
        "2. Çoğul Kişi (Siz)\tyaz-ı-yor ol-acak-sınız\tyaz-mı-yor ol-acak-sınız\tyaz-ı-yor ol-acak mı-sınız?\n",
        "3. Çoğul Kişi (Onlar)\tyaz-ı-yor ol-acak-lar\tyaz-mı-yor ol-acak-lar\tyaz-ı-yor ol-acak-lar mı?\n",
        "Söz varlığı\n",
        "Ana madde: Türkçe söz varlığı\n",
        "\n",
        "TDK'nin çıkardığı Güncel Türkçe Sözlük'e göre Türkçenin %86'sını Türkçe kökenli kelimeler oluştururken diğer %14'ünü başta Arapça olmak üzere Fransızca, Farsça, Yunanca gibi çeşitli dillerden geçmiş kelimeler oluşturmaktadır.\n",
        "2005'te yayınlanan Güncel Türkçe Sözlük 104.481 sözcük içerir. Sonraki yeni çalışmalarla 616.767 sözcük kapsar duruma gelen sözlük ile birlikte yabancı kelime oranı da değişmiştir. Bu sözlükte yer alan sözcüklerin %14'ünün yabancı kökenli olduğu Türk Dil Kurumu (TDK) tarafından tespit edilmiştir.\n",
        "\n",
        "1998 yılında TDK tarafından yayınlanmış ve sadece günlük kullanımı yaygın kelimelerin dahil edildiği, Türkçe Sözlük'e göre ise Türkçede yer alan kelimelerin %35'i Arapça, %34'ü Batı dilleri, %24'ü Türki ve %7'si Farsça kökenlidir.[106] Aralarında yaklaşık 46.000 kelime içeren Misalli Büyük Türkçe Sözlük ile 44.000 sözcük içeren 1996 basımı Büyük Türkçe Sözlük'ün de bulunduğu diğer sözlükler de Türkçenin söz varlığı konusunda Türkçe Sözlük'e benzer sonuçlar ortaya koymaktadır.[106] Ötüken Neşriyat'ın hazırladığı Türkçe Sözlük'te 246.000 kelime bulunmaktadır.[107]\n",
        "\n",
        "Şu an için, Türkçenin en gelişmiş sözlüğü Büyük Türkçe Sözlük’te söz, deyim, terim ve isim olmak üzere toplam 616.767 söz varlığı bulunmaktadır. Türkçenin bütün söz varlığını bir araya getiren ve ortak bir veri tabanında kullanıma sunulan Büyük Türkçe Sözlük (TDK), yazı dilinin söz varlığının yanı sıra bütün bilim, sanat ve spor terimlerini, yer adlarını, kişi adlarını, Türkiye bölge ağızlarındaki ve kaynaklardaki sözcükleri, deyimleri içermektedir.[108]\n",
        "\n",
        "Türkçedeki yabancı kökenli sözcükler\n",
        "Her ne kadar Atatürk'ün dil devrimi ile Türkiye Türkçesi, kökeni Arapça ve Farsça olan sözcüklerden arındırılmaya çalışıldıysa da, dil devriminin politik etkenlerle aksamasından ötürü bu iki dilden sözcükler, Fransızca sözcüklerle birlikte Türkçe sözlüğün önemli bir bölümünü oluşturmayı sürdürmektedir.Ancak Arapça ve Farsçadan gelmiş sözcüklerin bir bölümü o kadar Türkçeleşmiştir ki Arap veya Fars dilindeki durumundan oldukça farklıdır ve kimi sözcüklerin anlamı da farklılaşmıştır.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "Yabancı kökenli sözcüklerden bazı örnekler:\n",
        "\n",
        "Arapçadan: insan, asker, hain\n",
        "Farsçadan: ateş, rüzgâr, düşman\n",
        "Fransızcadan: kuzen, kuaför, hoparlör, detay, anten, tuvalet, polis\n",
        "İtalyancadan: politika, fanila, kundura\n",
        "İngilizceden: pikap, video, çita, medya, sandviç\n",
        "Yunancadan: liman, kiraz\n",
        "Almancadan: şalter, general, panzer\n",
        "Türkçeden diğer dillere geçmiş sözcükler\n",
        "Geçmiş sözcüklerin hepsi Türki kökenli olmamakla birlikte Osmanlı'nın etkisiyle Osmanlı Türkçesi Balkan, Kafkas ve Orta Doğu coğrafyasında yaşaymış Yunan, Ermeni, Slav ve Arnavut halklarının dilleri üzerinde önemli etkiler bırakmıştır. Özellikle Sırp-Hırvatça dilinde 1192[109] adet Osmanlıca kökenli sözcük olduğu tahmin edilmektedir.\n",
        "\n",
        "Türkçe kökenli ya da alıntı sözcüklerden bazı örnekler:\n",
        "\n",
        "bıçak: Macarca \"bicska\"\n",
        "cacık: Yunanca \"tzatziki\"\n",
        "çaprak: Almanca \"Schabracke\"\n",
        "dilmaç (çevirmen): Almanca \"Dolmetscher\"\n",
        "dolma: İngilizce \"dolma\", Yunanca \"dolmadaki\"\n",
        "köşk: Slavca, Almanca \"Kiosk\"\n",
        "ordu: Almanca, İngilizce ve Fransızca \"Horde\"\n",
        "yelek: İngilizce ve Fransızca \"gilet\", İspanyolca \"gileco, jaleco, chaleco\", Arapça \"jalikah\"\n",
        "yoğurt: İngilizce \"yoghurt\", Fransızca \"yaourt\", Almanca \"Joghurt\", İspanyolca \"yogur\"\n",
        "Türkçe sanılan yabancı kökenli sözcükler\n",
        "Bazı Türkçe kökenli kabul edilen sözcük, Sevan Nişanyan gibi çeşitli kişiler tarafından yabancı kökenli oldukları iddia ediliyor. Özellikle Soğdcadan birtakım alıntı gerçekleştiği sanılıyor ya da tersine Türkçeden Soğdcaya. Bu durumda kimin kimden alıntı yaptığı kesinlik kazanmamıştır, başka bir olasılık ise karşılıklı etkilenme de söz konusu olduğudur. Bu durum, Eski Türkler ve Soğdların iç içe yaşadıklarından kaynaklanabilir. Bunun yanında Toharca, Orta Farsça ve Türkçe karşılıklı etkilenme olduğu tahmin ediliyor. Çin’in Uygur Türklerin yaşadığı ve özerkliğe sahip oldukları Sincan (Doğu Türkistan) bölgesinde İranî olan Partça, Orta Farsça, Soğdca ve Sakça dillerinden yazı buluntuları[110] tespit edilmiştir. Bunun yanı sıra Hint-Avrupa dil ailesinin içinde ayrı gruba ait olan Toharcadan da yazılar bulunmuştur.\n",
        "\n",
        "Türkçe olmadığı sanılan sözcüklerin kökleri hakkında yaklaşımlar:\n",
        "\n",
        "Sözcük\tKöken\tEtimolojik Kaynak\n",
        "akşam\tSoğdca: χşām\tSevan Nişanyan Süer Eker (sayfa 244)\n",
        "acun\tSoğdca: ajūn (oku: acūn)\tSevan Nişanyan\n",
        "bağış\tYeni Farsça / Orta Farsça: baχş\tSevan Nişanyan\n",
        "bayram\tOrta Farsça: paδrām, Soğdca: patrām\tSevan Nişanyan\n",
        "borç\tSoğdca: pūrç\tSevan Nişanyan\n",
        "esen\tYeni Farsça / Orta Farsça: āsān\tSevan Nişanyan\n",
        "kadın\tSoğdca: χwatēn\tSevan Nişanyan (1) Sevan Nişanyan (2)[ölü/kırık bağlantı] Süer Eker (sayfa 260)\n",
        "pis\tYeni Farsça: pīs, Avesta: paesa-\tSevan Nişanyan\n",
        "yardım\tTürkçe[111][112], Yeni Farsça: yārīdan\tSevan Nişanyan\n",
        "Bu sözcüklerin kökenleri hakkında farklı değerlendirmeler için Hasan Eren'in köken bilimi çalışmalarına da bakılabilir.\n",
        "\n",
        "Unutulmuş sözcükler\n",
        "Türkiye Türkçesinde çok sayıda unutulan ve daha günlük hayatta kullanılmayan ya da yalnızca özel terimlerde kullanılan saf Türkçe sözcükler vardır. Bu sözcükler TDK tarafından sonradan türetilmiş sözcüklerle karıştırılmamalı. Bunlar Orta Çağda da kullanılmaktaydı ve bugünkü yabancı uyruklu sözcükler için karşılık olarak alınabilir. TDK bu sözcüklerin çoğunu eskimiş olarak tanımlar. Bazı örnekler:\n",
        "\n",
        "'Özgeleşmiş1 Türkçe\t'Öz Türkçe\tKökensel Kaynak\n",
        "ateş (Farsça)\tod\tTDK Sevan Nişanyan\n",
        "ayna (Farsça)\tgözgü\tTDK\n",
        "cam (Farsça)\tsırça\tTDK Sevan Nişanyan\n",
        "damat (Farsça)\tgüveyi\tTDK\n",
        "hasta (Farsça)\tsayrı\tTDK Sevan Nişanyan\n",
        "hoş (Farsça)\tyahşı\tTDK Sevan Nişanyan\n",
        "rüzgâr (Farsça)\tyel\tTDK Sevan Nişanyan\n",
        "sonbahar (bahar Farsça)\tgüz\tTDK Sevan Nişanyan\n",
        "ilkbahar (bahar Farsça)\tyaz\tTdk[113]\n",
        "1 Özge (Tr.) kelime anlamı 'başka'dır.Burada kullanımı yabancı'dır.\n",
        "\n",
        "Kaynakça\n",
        "^ Taylor & Francis Group (2003). Eastern Europe, Russia and Central Asia 2004. Routledge. s. 114. ISBN 978-1-85743-187-2. Erişim tarihi: 26 Mart 2008.\n",
        "^ Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World (Third bas.). loca: Routledge, An imprint of Taylor & Francis Books Ltd. s. 153. ISBN 978-0-415-25004-7. Turkish is the national language of Turkey, spoken by about 60 million people, or 90 percent of the country’s population. There are also some 750,000 speakers in Bulgaristan, 150,000 in Cyprus, and 100,000 in Yunanistan. In recent decades a large Turkish-speaking community has formed in Almanya, numbering over 2 million people, and smaller ones exist in Fransa, Avusturya, the Hollanda, Belçika, and other European countries. (90% of 2018 population would be 73 million)\n",
        "^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; kuribayashi-2012 isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 7 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2008.\n",
        "^ Katzner, Kenneth (2002). Languages of the World(Third ed.). Routledge. ISBN 978-0-415-25004-7.\n",
        "^ a b \"Arşivlenmiş kopya\". 3 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Temmuz 2019.\n",
        "^ \"Türkiye Cumhuriyeti Anayasası\" (PDF). Türkiye Büyük Millet Meclisi. 5 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Temmuz 2015.\n",
        "^ \"Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası\" (PDF). KKTC Cumhuriyet Meclisi. 31 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Temmuz 2015.\n",
        "^ \"The Constitution of the Republic of Cyprus (İngilizce)\" (PDF). Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2015.\n",
        "^ \"Languages of Cyprus (İngilizce)\". The World Factbook. 2011. 4 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2015.\n",
        "^ a b \"List of declarations made with respect to treaty No. 148:European Charter for Regional or Minority Languages\". Avrupa Konseyi. 28 Temmuz 2015. 14 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2015.\n",
        "^ a b c \"Turkish language\". www.omniglot.com. 20 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2019.\n",
        "^ \"Summary by language size\". Ethnologue. 6 Ağustos 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Mart 2019.\n",
        "^ a b \"Language Materials Project: Turkish\". UCLAInternational Institute, Center for World Languages. February 2007. Retrieved 2007-04-26.\n",
        "^ \"\"İstanbul Türkçesi\" konulu deneme yarışması ödül töreni\". TDK. 4 Ekim 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2019.\n",
        "^ Raymond G. Jr. Gordon, Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Language Family Trees - Altaic 10 Mart 2007[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ethnologue.com (İngilizce)\n",
        "^ Kenneth Katzner, Languages of the World, Third Edition, Routledge, An imprint of Taylor & Francis Books Ltd., 2002, p. 18. ISBN 978-0-415-25004-7 (İngilizce)\n",
        "“\tThe Turkic languages are a homogeneous group of about 20 languages, which are for the most part mutually intelligible. The most important, of course, is Turkish, which accounts for about 40 percent of all Turkic speakers.\t”\n",
        "^ \"While 'Altaic' is repeated in encyclopedias and handbooks most specialists in these languages no longer believe that the three traditional supposed Altaic groups, Turkic, Mongolian and Tungusic, are related.\" Lyle Campbell & Mauricio J. Mixco, A Glossary of Historical Linguistics (2007, University of Utah Press), pg. 7.\n",
        "^ \"When cognates proved not to be valid, Altaic was abandoned, and the received view now is that Turkic, Mongolian, and Tungusic are unrelated.\" Johanna Nichols, Linguistic Diversity in Space and Time (1992, Chicago), pg. 4.\n",
        "^ \"Careful examination indicates that the established families, Turkic, Mongolian, and Tungusic, form a linguistic area (called Altaic)...Sufficient criteria have not been given that would justify talking of a genetic relationship here.\" R.M.W. Dixon, The Rise and Fall of Languages (1997, Cambridge), pg. 32.\n",
        "^ \"...[T]his selection of features does not provide good evidence for common descent\" and \"we can observe convergence rather than divergence between Turkic and Mongolic languages--a pattern than is easily explainable by borrowing and diffusion rather than common descent\", Asya Pereltsvaig, Languages of the World, An Introduction (2012, Cambridge) has a good discussion of the Altaic hypothesis (pp. 211-216).\n",
        "^ Zeynep Korkmaz, Türkiye Türkçesi Grameri (Şekil Bilgisi), Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 2007, s. LXVII. ISBN 975-16-1643-3\n",
        "^ a b \"Etnik Kimlikler: Anadil [Ethnic Identitites: Mother Tongue]\". Toplumsal Yapı Araştırması 2006 [Social Structure Research 2006] (PDF). KONDA. September 2006. s. 19.\n",
        "^ a b Gordon, Raymond G., Jr. (ed.) (2005). \"Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Report for language code:tur (Turkish)\". 12 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2011.\n",
        "^ e.g. citations given in Cindark, Ibrahim/Aslan, Sema (2004): Deutschlandtürkisch? 12 April 2013 tarihinde Archive.is sitesinde arşivlendi. Institut für Deutsche Sprache, page 3.\n",
        "^ a b c T.C. Anayasası, Birinci Kısım, Genel Esaslar, Madde 3, Devletin Resmî Dili 1 Aralık 2010[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TBMM resmî internet sitesi\n",
        "^ Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Anayasası 26 Mayıs 2012[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. KKTC Cumhuriyet Meclisi\n",
        "^ Kıbrıs Cumhuriyeti Anayasası 3 Kasım 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kıbrıs Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı (İngilizce)\n",
        "^ \"Turk Dili Konusan Ulkeler Isbirligi Konseyi'nin Kurulmasina Dair Nahcivan Anlasmasi\" (PDF). Turkkon.org. 24 Ekim 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2014.\n",
        "^ Kanter, James (4 Ocak 2017). \"As the E.U.'s Language Roster Swells, So Does the Burden\". The New York Times (İngilizce). ISSN 0362-4331. Erişim tarihi: 28 Ekim 2019.\n",
        "^ “Kerkük’te Türkçe artık resmî dil!” 28 Ocak 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Haber5 (22.12.2008)\n",
        "^ “Makedonya Gostivar’da Türkçe resmi dil” 23 Ocak 2009[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Milliyet (12.06.2005)\n",
        "^ “KEİPA heyetinin Makedonya ziyareti…” 4 Temmuz 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Haber3 (09.09.2012)\n",
        "^ Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Plasnica[ölü/kırık bağlantı] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi (İngilizce)\n",
        "^ Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Mavrovo and Rostushe[ölü/kırık bağlantı] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi (İngilizce)\n",
        "^ Directory of Municipalities in the Republic of Macedonia: Municipality of Vraneshtica[ölü/kırık bağlantı] Makedonya Uluslararası İş Birliği Merkezi (İngilizce)\n",
        "^ Implementation of the Law on the Use of Languages by Kosovo Municipalities 1 Eylül 2012[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. AGİT (İngilizce)\n",
        "^ Gilan şehrinde Türkçe resmî dil oldu 28 Temmuz 2011[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. İHA\n",
        "^ Yasa No. 02/L-37: Dillerin Kullanımı İçin Yasa 30 Ağustos 2014[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Kosova Cumhuriyeti Resmî Gazetesi\n",
        "^ Romania: “The provisions of the Charter shall apply to the following minority languages used on the territory of Romania” 23 Haziran 2007[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Avrupa Konseyi (İngilizce)\n",
        "^ \"Romania : Languages of Romania\". Ethnologue.com. 19 Şubat 1999. 31 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2016.\n",
        "^ \"Население по местоживеене, пол и етническа група\" [Population by place of residence, sex and ethnic group]. Censusresults.nsi.bg (Bulgarca). 1900–2011. 8 Nisan 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2019.\n",
        "^ \"Kırcaali Belediyesi resmî internet sitesi\". 28 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ekim 2008.\n",
        "^ a b \"ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΙΚΗ ΜΕΙΟΝΟΤΗΤΑ ΘΡΑΚΗΣ\". www.hri.org. 18 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mart 2018.\n",
        "^ a b Tarihçe 15 Ocak 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Dil Kurumu resmî internet sitesi\n",
        "^ a b c d e Johanson, Lars; Johanson, Éva Ágnes Csató (29 Nisan 2015). The Turkic Languages (İngilizce). Routledge. s. 69. ISBN 9781136825279.\n",
        "^ Boeschoten, Hendrik; Stein, Heidi (2007). Einheit und Vielfalt in der türkischen Welt: Materialien der 5. Deutschen Turkologenkonferenz, Universität Mainz, 4.-7. Oktober 2002 (Almanca). Otto Harrassowitz Verlag. ISBN 9783447054768.\n",
        "^ The Turkic Languages Lars Johanson. s 67. 1998. ISBN 0-415-08200-5\n",
        "^ Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını - Prof. Dr. Doğan Aksan - Bilgi - s.28\n",
        "^ a b \"Türkçesi Varken Göktürkçe\". 24 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Haziran 2010.\n",
        "^ Türkiye Türkçesinin Dünü, Bugünü, Yarını - Prof. Dr. Doğan Aksan - Bilgi - s.29\n",
        "^ Türkiye'de Dil Planlaması: Türk Dil Devrimi - Kâmile İmer - s. 36\n",
        "^ Tekin 1993, ss. 9, 11 and 19\n",
        "^ Prof. Dr. Muharrem Ergin, Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi, Doğu Yüzü, 18-19. Satır, Boğaziçi Yayınları, s. 16\n",
        "^ Bertold Spuler. Persian Historiography & Geography 22 Mart 2017[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Pustaka Nasional Pte Ltd 9971774887 p 69\n",
        "^ Percy Ellen Algernon Frederick William Smythe Strangford, Percy Clinton Sydney Smythe Strangford, Emily Anne Beaufort Smythe Strangford, “Original Letters and Papers of the late Viscount Strangford upon Philological and Kindred Subjects 21 Mart 2017[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.”, Published by Trübner, 1878. pg 46: “The Arabic words in Turkish have all decidedly come through a Persian channel. I can hardly think of an exception, except in quite late days, when Arabic words have been used in Turkish in a different sense from that borne by them in Persian.”\n",
        "^ M. Sukru Hanioglu, “A Brief History of the Late Ottoman Empire”, Published by Princeton University Press, 2008. p. 34: “It employed a predominant Turkish syntax, but was heavily influenced by Persian and (initially through Persian) Arabic.\n",
        "^ Pierre A. MacKay, \"The Fountain at Hadji Mustapha,\" Hesperia, Vol. 36, No. 2 (Apr. - Jun., 1967), pp. 193-195: \"The immense Arabic contribution to the lexicon of Ottoman Turkish came rather through Persian than directly, and the sound of Arabic words in Persian syntax would be far more familiar to a Turkish ear than correct Arabic\".\n",
        "^ Korkut Bugday. An Introduction to Literary Ottoman Routledge, 5 dec. 2014 978-1134006557 p XV.\n",
        "^ Kerslake, Celia (1998), Lars Johanson, Éva Á. Csató (Edl.), Turkic Languages, New York: Routledge, s. 108, ISBN 0415082005\n",
        "^ Glenny, Misha. The Balkans - Nationalism, War, and the Great Powers, 1804-1999, Penguin, New York 2001. p. 99.\n",
        "^ (Dilde Değişme ve Gelişme Açısından Türk Dil Devrimi, TDK Yayınları, Ankara, 1976, s. 31 ve ötesi)\n",
        "^ (Agy, s. 32)\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 5 Kasım 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2019.\n",
        "^ a b Sinor, D. (1998), \"Chapter 13 - Language situation and scripts\", Asimov, M.S.; Bosworth, C.E. (Edl.), History of Civilisations of Central Asia, 4 part II, UNESCO Publishing, s. 333, ISBN 81-208-1596-3\n",
        "^ Elizabeth A. Zachariadou, \"Turkomans\", in Alexander P. Kazhdan, ed., The Oxford Dictionary of Byzantium (Oxford University Press, 1991).\n",
        "^ Hatice Şirin User, Başlangıçtan Günümüze Türk Yazı Sistemleri, Akçağ, Ankara 2006, s. 27.\n",
        "^ Scharlipp, Wolfgang (2000). An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions. Verlag auf dem Ruffel, Engelschoff. 978-3-933847-00-3.\n",
        "^ Turks, A. Samoylovitch, First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936, Vol. VI, (Brill, 1993), 911.\n",
        "^ Mabry, Tristan James (2015). Nationalism, Language, and Muslim Exceptionalism. University of Pennsylvania Press. s. 109. ISBN 978-0-8122-4691-9.\n",
        "^ Pandey, Anshuman. (2019). L2/19-016 Revised proposal to encode Old Uyghur in Unicode. 13 Haziran 2019[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ 西域、 敦煌文献所见回鹊之佛经翻译[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ Tekin 1993, s. 6\n",
        "^ Besim Atalay, Divanü Lügati't-Türk. Türk Tarih Kurumu, Ankara, 2006: ISBN 975-16-0405-2\n",
        "^ electricpulp.com. \"AZERBAIJAN viii. Azeri Turkish – Encyclopaedia Iranica\". www.iranicaonline.org. 11 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2016.\n",
        "^ \"Uyghur language, alphabets and pronunciation\". www.omniglot.com. 6 Kasım 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2019.\n",
        "^ Zürcher, Erik Jan. Turkey: a modern history, p. 188. I.B.Tauris, 2004. 978-1-85043-399-6\n",
        "^ a b Shane Brennan, Marc Herzog (2014). Turkey and the Politics of National Identity: Social, Economic and Cultural Transformation. Bloomsbury Publishing. s. 200. ISBN 9780857724793.\n",
        "^ \"Ermeni Harfli Türkçe Kitaplar ve Süreli Yayınlar Bibliyografyası\". dr. 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2017.\n",
        "^ \"Çifte Maduniyet, Çifte İşlev: Ermeni Harfli Türkçe Basında Dil ve Kimlik\" (PDF). Murat Cankara. 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Şubat 2017.\n",
        "^ \"Ermeni Harfli Türkçe Yayınlar\". mfa.gr. 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2017.\n",
        "^ \"Ermeni Harfli ir Türkçe Sözlük\" (PDF). ege.edu.tr. 13 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Şubat 2017.\n",
        "^ Zuhal,KÜLTÜRAL,\"GREK HARFLİ KARAMANLICA KİTABELERDEKİ ALINTI ÖĞELER ÜZERİNE 16 Şubat 2016[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\",Türkoloji Makaleleri 31 Mart 2016[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ Boeschoten, Hendrik; Rentzsch, Julian ((Edl.)). \"Turkish texts in Georgian script: Sociolinguistic and ethno-linguistic aspects\". ss. 144-145. ISBN 978-3-447-06113-1. Eksik ya da boş |başlık= (yardım)\n",
        "^ Mignon, Laurent (1 Ocak 2016). \"Judeo-Turkish\". Handbook of Jewish Languages (İngilizce). ss. 634–640. doi:10.1163/9789004297357_024.\n",
        "^ Hazar, Mehmet (Kış 2011). \"Mardin Süryanilerine ait Süryani harfleriyle yazılmış birkaç Türkçe metin üzerine\" (PDF). Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 4 (16).\n",
        "^ \"A Rose by Any Other Name: Turkish in its Various Apparitions\". blogs.bl.uk. British Library. 28 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2019.\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\" (PDF). 1 Haziran 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Kasım 2019.\n",
        "^ Bakanlar Kurulu Kararı (1 Kasım 1928). \"TÜRK HARFLERİNİN KABUL VE TATBİKİ HAKKINDA KANUN\". http://mevzuat.meb.gov.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2015. |yayıncı= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ Campbell, George (1995). \"Turkish\". Concise compendium of the world's languages. London: Routledge. s. 547.\n",
        "^ \"En iyi İstanbul Türkçesini kim konuşur?\". Milliyet. 11 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Aralık 2017.\n",
        "^ Brendemoen, B. (1996). \"Conference on Turkish in Contact, Netherlands Institute for Advanced Study (NIAS) in the Humanities and Social Sciences, Wassenaar, 5–6 February 1996\".\n",
        "^ a b Leylâ Karahan, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s. 1-2.\n",
        "^ a b Gyula Németh, “Bulgaristan Türk Ağızlarının Sınıflandırılması Üzerine”, Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1981-1982, Ankara 1983, s. 119.\n",
        "^ \"Ethnologue entry for Balkan Gagauz Turkish\". 11 Ekim 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2013.\n",
        "^ Hasan Eren (1963), \"Kıbrıs'ta Türkler ve Türk Dili\", Onuncu Türk Dili Kurultayı Bildirileri, Ankara, s. 37-50.\n",
        "^ \"Nurettin Demir (2002), Kıbrıs Ağızlarında imiş Hakkında, Bilig - Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi 23, 129-139\" (PDF). 9 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 26 Ekim 2019.\n",
        "^ Aygün, Mehmet (2000). \"Türkçedeki -lık Eki ve Bu Ekin Almancadaki Karşılık ve Veriliş Şekilleri\" (PDF). Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. Cilt 10 (2 bas.). ss. 51-64. Erişim tarihi: 29 Nisan 2010.\n",
        "^ \"Asya Kök Dili Kuralları\". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2010.\n",
        "^ Ad Aktarması Yapısındaki Öfke Göstergeleri\n",
        "^ \"Kayıp kitaba bin altın\". turkiyegazetesi.com.tr. 17 Aralık 2007. 26 Ekim 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2014.\n",
        "^ a b c d e f g h i j k l m n \"Ses Değişikliği Geçiren Sözcüklerin Yazı Dilindeki Eski Şekilleri, Dr. Jale Öztürk, PDF\" (PDF). 29 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Haziran 2010.\n",
        "^ a b c d Prof. Dr. Muharrem Ergin, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yayını, İstanbul, 2002\n",
        "^ \"Süleyman Efendioğlu, Birleşik Zamanlar Üzerine, PDF\" (PDF). 19 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010.\n",
        "^ \"Süleyman Efendioğlu, Birleşik Zamanlar Üzerine, -yor olacak, -miş olacak bölümleri\" (PDF). 19 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 31 Mayıs 2010.\n",
        "^ a b \"Mustafa Bıyıklı, Osmanlıca Açısından Arap Harfli ve Latin Harfli Türkçe Lügatlerde ve Sözlüklerde Kelimelerin Karşılaştırmalı Analizleri, 38. ICANAS (Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi) Bildiri Kitapçığı, 2007, Ankara\" (PDF). 27 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Ocak 2020.\n",
        "^ Ötüken Türkçe Sözlük 1 Ekim 2011[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. KitapAmbarı\n",
        "^ \"Büyük Türkçe Sözlük\". 28 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2009.\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 24 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Mart 2019.\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 14 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Eylül 2008.\n",
        "^ Güncel TÜrkçe Sözlük \"yardım\" 28 Mart 2013[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. TDK\n",
        "^ Türkçe Sözlük \"yardım\" 31 Ekim 2016[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Ötüken Neşriyat\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 6 Mart 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Mart 2019.\n",
        "Ayrıca bakınız\n",
        "Türk dilleri\n",
        "Türkçedeki yabancı kökenli sözcüklerin Türkçe karşılıkları\n",
        "Uluslararası Türkçe Olimpiyatları\n",
        "En uzun Türkçe kelime\n",
        "Dış bağlantılar\n",
        "\tVikisözlük'te Kategori:Türkçe sözcükler ile ilgili tanım bulabilirsiniz.\n",
        "\tWikimedia Commons'ta Turkish language ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.\n",
        "Türk Dil Kurumu\n",
        "Türk Dil Kurumu - Büyük Türkçe Sözlük\n",
        "Türk Dil Kurumu - Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü\n",
        "Türk Dil Kurumu - Kişi Adları Sözlüğü\n",
        "Türk Dil Kurumu - Türk Lehçeleri Sözlüğü\n",
        "Türk Dil Kurumu - Türkçede Batı Kökenli Sözcükler Sözlüğü\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Türk dilleri\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Türkiye Türkiye konuları\n",
        "Otorite kontrolü Bunu Vikiveri'de düzenleyin\t\n",
        "BNE: XX534899BNF: cb11955194j (data)GND: 4120079-2LCCN: sh85138883NDL: 00573335\n",
        "Kategori: Konuşanların tarih ve sayısı bulunmayan dil sayfalarıTürk dilleriDoğal dillerTürkçe\n",
        "Gezinti menüsü\n",
        "Oturum açık değilMesajKatkılarHesap oluşturOturum aç\n",
        "SayfaTartışma\n",
        "OkuDeğiştirKaynağı değiştirGeçmişi görAra\n",
        "Vikipedi üzerinde ara\n",
        "Anasayfa\n",
        "Hakkımızda\n",
        "İçindekiler\n",
        "Rastgele madde\n",
        "Seçkin içerik\n",
        "Yakınımdakiler\n",
        "Katılım\n",
        "Bağış yapın\n",
        "Deneme tahtası\n",
        "İş birliği projesi\n",
        "Köy çeşmesi\n",
        "Son değişiklikler\n",
        "Topluluk portalı\n",
        "Wikimedia dükkânı\n",
        "Yardım\n",
        "Araçlar\n",
        "Sayfaya bağlantılar\n",
        "İlgili değişiklikler\n",
        "Özel sayfalar\n",
        "Kalıcı bağlantı\n",
        "Sayfa bilgisi\n",
        "Sayfayı kaynak göster\n",
        "Vikiveri öğesi\n",
        "Dosya yükle\n",
        "\n",
        "Diğer diller\n",
        "Alemannisch\n",
        "Boarisch\n",
        "Deutsch\n",
        "English\n",
        "Español\n",
        "Français\n",
        "İtaliano\n",
        "Nederlands\n",
        "Русский\n",
        "168 tane daha\n",
        "Bağlantıları değiştir\n",
        "Diğer projelerde\n",
        "Wikimedia Commons\n",
        "Vikikitap\n",
        "Yazdır/dışa aktar\n",
        "Bir kitap oluştur\n",
        "PDF olarak indir\n",
        "Basılmaya uygun görünüm\n",
        "Bu sayfa son olarak 4 Haziran 2020 tarihinde ve 10.05 saatinde düzenlenmiştir.\n",
        "Metin Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı altındadır; ek koşullar uygulanabilir. Bu siteyi kullanarak, Kullanım Şartlarını ve Gizlilik Politikasını kabul etmiş olursunuz.\n",
        "Vikipedi® (ve Wikipedia®) kâr amacı gütmeyen kuruluş olan Wikimedia Foundation, Inc. tescilli markasıdır.\n",
        "Gizlilik politikasıVikipedi hakkındaSorumluluk reddiGeliştiricilerİstatistiklerÇerez bildirgesiMobil görünümWikimedia FoundationPowered by MediaWiki\n",
        "\n",
        "Gizle\n",
        "WLE Austria Logo (no text).svgWiki Loves Earth 2020 photo competition: take photos in nature and support Wikipedia.\n",
        "[Kapat]\n",
        "Türk Dilleri Vikimaratonu 2020\n",
        "Türk Dilleri Kullanıcı Grubu'nun 1-30 Haziran arasında düzenlediği\n",
        "ödüllü Türk Dilleri Vikimaratonu 2020 madde yazma yarışmasına davetlisiniz!\n",
        "Bu madde yarı korumaya alınmıştır. Uygulanan süresiz korumayla, süregelen yüksek vandalizm riskine karşı önlem alınması amaçlanmıştır.\n",
        "Türkiye\n",
        "Vikipedi, özgür ansiklopedi\n",
        "Gezinti kısmına atlaArama kısmına atla\n",
        "Bu madde bir ülke hakkındadır. Başlığın diğer anlamları için Türkiye (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.\n",
        "Türkiye\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti\n",
        "Türkiye bayrağı\n",
        "Bayrak\n",
        "{{{arma_açıklaması}}}\n",
        "Arma\n",
        "(de facto)\n",
        "Millî marş: İstiklâl Marşı\n",
        "MENÜ0:00\n",
        " Türkiye konumu (yeşil)\n",
        " Türkiye konumu (yeşil)\n",
        "Turkey - Location Map (2013) - TUR - UNOCHA-tr.svg\n",
        "Başkent\tAnkara\n",
        "40°K 33°DKoordinatlar: 40°K 33°D (Harita)\n",
        "En büyük şehir\tİstanbul\n",
        "41°1′K 28°57′D\n",
        "Resmî diller\tTürkçe\n",
        "Konuşulan diller\t\n",
        "Türkçe (%84)\n",
        "Kurmanci (%12)\n",
        "Arapça (%1)\n",
        "Zazaca (%1)\n",
        "ve diğer (%2)\n",
        "Etnik gruplar (2016)[1]\t\n",
        "Türkler (%70-75)\n",
        "Kürtler (%19)\n",
        "Çerkesler (%2)\n",
        "ve diğer (%5-10)\n",
        "Demonim\tTürk\n",
        "Hükûmet\tDemokratik üniter anayasal başkanlık cumhuriyeti\n",
        "• Cumhurbaşkanı\n",
        "Recep Tayyip Erdoğan\n",
        "• Cumhurbaşkanı yardımcısı\n",
        "Fuat Oktay\n",
        "• Meclis başkanı\n",
        "Mustafa Şentop\n",
        "Yasama organı\tTürkiye Büyük Millet Meclisi\n",
        "Tarihçe\n",
        "• Kurtuluş Savaşı\n",
        "19 Mayıs 1919\n",
        "• Meclisin açılması\n",
        "23 Nisan 1920\n",
        "• Lozan Antlaşması\n",
        "24 Temmuz 1923\n",
        "• Cumhuriyetin ilanı\n",
        "29 Ekim 1923\n",
        "Yüzölçümü\n",
        "• Toplam\n",
        "783.562 km2 (302.535 sq mi) (36)\n",
        "• Kara\n",
        "769.632 km2 (297.157 sq mi)\n",
        "• Su\n",
        "13.930 km2 (5.380 sq mi)\n",
        "• Su (%)\n",
        "1.78\n",
        "Nüfus\n",
        "• 2019 sayımı\n",
        "83.154.997 (18)\n",
        "• Yoğunluk\n",
        "105/km2 (271,9/sq mi) (107)\n",
        "GSYİH (SAGP)\t2019 tahminî\n",
        "• Toplam\n",
        "2,274 trilyon $ (13)\n",
        "• Kişi başına\n",
        "27.391 $ (45)\n",
        "GSYİH (nominal)\t2019 tahminî\n",
        "• Toplam\n",
        "706,237 milyar $ (17)\n",
        "• Kişi başına\n",
        "8.507 $ (60)\n",
        "Gini (2016)\t▼ 41.9[2]\n",
        "orta · 56.\n",
        "İGE (2018)\tartış 0.806[3]\n",
        "çok yüksek · 59.\n",
        "Para birimi\tTürk lirası (TRY · ₺)\n",
        "Zaman dilimi\tUTC+3 (UDAZD)\n",
        "Tarih formatı\tgg/aa/yyyy (miladi)\n",
        "Şebeke gerilimi\t220V 50Hz\n",
        "Trafik akışı\tsağ\n",
        "Telefon kodu\t+90\n",
        "ISO 3166 kodu\tTR\n",
        "İnternet alan adı\t.tr\n",
        "Türkiye ya da resmî adıyla Türkiye Cumhuriyeti, topraklarının büyük bölümü Anadolu'da, küçük bir bölümü ise Balkan Yarımadası'nın güneydoğu uzantısı olan Trakya'da yer alan ülke. Kuzeybatıda Bulgaristan, batıda Yunanistan, kuzeydoğuda Gürcistan, doğuda Ermenistan, İran ve Azerbaycan'ın ekslav toprağı Nahçıvan, güneydoğuda ise Irak ve Suriye komşusudur. Güneyini Akdeniz, batısını Ege Denizi ve kuzeyini Karadeniz çevreler. Marmara Denizi ise İstanbul Boğazı ve Çanakkale Boğazı ile birlikte Anadolu'yu Trakya'dan yani Asya'yı Avrupa'dan ayırır. Türkiye, Avrupa ve Asya'nın kavşak noktasında yer alması sayesinde önemli bir jeostratejik güce sahiptir.[4]\n",
        "\n",
        "Türkiye toprakları üzerindeki ilk yerleşmeler Yontma Taş Devri'nde başlar.[5][6][7][8] Doğu Trakya'da Traklar olmak üzere, Hititler, Frigler, Lidyalılar ve Dor istilası sonucu Yunanistan'dan kaçan Akalar tarafından kurulan İyon medeniyeti gibi çeşitli eski Anadolu medeniyetlerinin ardından İskender'in egemenliğiyle birlikte Helenistik dönem başladı. Daha sonra sırasıyla Roma ve Anadolu'nun Hristiyanlaştığı Bizans dönemleri yaşandı.[7][9] 11. yüzyılda Abbasi hilafetini siyasi hakimiyeti altına alan ve İslam dünyasında büyük bir güç konumuna gelen Selçukluların 1071 yılında Bizans'a karşı kazandığı Malazgirt Muharebesi ile Anadolu'daki Bizans üstünlüğü büyük ölçüde kırılarak Anadolu kısa süre içerisinde Selçuklu'lara bağlı Türk beyleri tarafından ele geçirildi ve Anadolu toprakları üzerinde İslamlaşma ve Türkleşme başladı.[10] Kısa sürede Anadolu'daki diğer Türk beylikleri üzerinde hakimiyet kuran Konya merkezli Anadolu Selçuklu Sultanlığı, 1243'teki Moğol istilasına kadar Anadolu'yu yönetti.[11]\n",
        "\n",
        "13. yüzyılın sonundan itibaren Batı Anadolu'daki Türk beyliklerinden biri olarak öne çıkan Osmanlılar, 14. yüzyılda Balkanlar'da gerçekleştiriği fetihlerle büyük bir güç haline geldi ve Anadolu'daki diğer Türk beylikleri üzerinde de hakimiyet kurdu. Osmanlılar, 1453 yılında Fatih Sultan Mehmed'in İstanbul'u fethederek Bizans İmparatorluğu'na son vermesiyle büyük bir imparatorluk haline geldi. İmparatorluk 1516-1517'de Yavuz Sultan Selim'in Suriye ve Mısır'ı fethedip Mekke ve Medine'yi de hakimiyeti altına almasıyla İslam dünyasındaki en büyük güç haline geldi ve İslami hilafetin de tek temsilcisi oldu. İmparatorluk zirvesini Orta Doğu ve Kuzey Afrika'dan Macaristan'a kadar hakimiyet kurduğu 15. ve 17. yüzyıllar arasında, özelikle Kanuni Sultan Süleyman döneminde yaşadı. 1683 II. Viyana Kuşatması sonrasında gelen bozgun ve 15 sene süren Kutsal İttifak Savaşları neticesinde 1699'da Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'ya karşı üstünlüğü sona erdi. 19. yüzyıla gelindiğinde imparatorluk, Tanzimat adı verilen ciddi bir modernleşme sürecine girdi. 1876 yılında anayasanın ilan edilip meclisin açılmasıyla başlayan I. Meşrutiyet devri, Sultan II. Abdülhamid'in 1878 yılında Osmanlı-Rus Savaşını gerekçe göstererek anayasayı askıya alıp meclisi kapatması ile kısa sürse de, 1908 yılında İkinci Meşrutiyet ilan edilerek anayasa tekrar yürürlüğe girdi. Ancak reformlar dağılmayı engelleyemedi. Bu süreçte bağımsızlığını kazanarak imparatorluktan ayrılan Balkan devletlerinin birleşerek Osmanlı İmparatorluğu'na savaş açması ile başlayan 1912-1913 Balkan Savaşı ile Osmanlı İmparatorluğu, Balkanlar'daki tüm topraklarını kaybetti. Balkan bozgunundan bir sene sonra da I. Dünya Savaşı'na (1914-1918) İttifak Devletleri'nin yanında giren imparatorluk savaş sonucunda yenik düşerek Orta Doğu'daki tüm topraklarını kaybetti ve İtilaf Devletleri'nin işgaline uğradı.[12]\n",
        "\n",
        "16 Mart 1920'de İtilaf Devletleri'nin İstanbul'u işgal edip bazı milletvekillerini tutuklayarak sürgüne göndermesi sonucunda Meclis-i Mebûsan'ın kapanmasıyla Mustafa Kemal Atatürk önderliğinde 23 Nisan 1920 tarihinde Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi kuruldu. Onun önderliğinde işgalci kuvvetlere karşı yapılan Kurtuluş Savaşı (1919-1922) başarıya ulaşıp 1 Kasım 1922 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi tarafından saltanatın kaldırılmasıyla Osmanlı monarşisi tarihe karıştı. 29 Ekim 1923'te cumhuriyetin ilan edilmesi ve 3 Mart 1924'te hilafetin kaldırılıp Osmanlı Hanedanı'nın yurt dışına sürgün edilmesinden sonra çağdaş Türkiye'nin oluşumunda önemli yer tutacak olan bir dizi devrim gerçekleştirildi.\n",
        "\n",
        "Türkiye, başkanlık sistemiyle yönetilen demokratik, laik ve üniter bir anayasal cumhuriyettir.[13][14] Resmî dili, nüfusun %85'inin anadili olan Türkçedir.[15] Ülkenin %70-80'ini Türkler, geriye kalanını Lozan'a göre yasal olarak tanınan (Ermeniler, Rumlar ile Yahudiler) ve yasal olarak tanınmayan Kürtler ve diğer halklar (Arnavutlar, Boşnaklar, Çerkesler, Gürcüler ile Lazlar vb.) oluşturmaktadır.[13][16][17][18] Nüfusunun büyük bölümü Müslümandır.[13] Avrupa Konseyi, NATO, OECD, AGİT ve G-20 topluluklarına üye olan Türkiye, Batı dünyasıyla bütünleşmiştir. 1963'te Avrupa Ekonomik Topluluğu ortak üyesi olmuş, 1995'te AB Gümrük Birliği'ne katılmış ve Avrupa Birliği'ne tam üyelik müzakerelerine 2005'te başlamıştır.[19] Ülke ayrıca Türk Keneşi, Uluslararası Türk Kültürü Teşkilatı, İslam İşbirliği Teşkilatı ve Ekonomik İşbirliği Teşkilatı gibi örgütlere de üyedir. Günümüzde Türkiye, büyüyen ekonomisi ve diplomatik girişimleri sayesinde bölgesel güç olarak kabul edilmektedir.[20][21][22][23][24][25][26]\n",
        "\n",
        "\n",
        "İçindekiler\n",
        "1\tEtimoloji\n",
        "2\tTürkiye tarihi\n",
        "2.1\tTarih öncesi Anadolu ve Doğu Trakya\n",
        "2.2\tAntik çağ ve Bizans dönemi\n",
        "2.3\tSelçuklular ve Osmanlı İmparatorluğu\n",
        "2.4\tTürkiye Cumhuriyeti\n",
        "3\tİdari bölümler\n",
        "4\tSiyaset\n",
        "4.1\tİnsan hakları\n",
        "4.2\tHukuk\n",
        "4.3\tDış ilişkiler\n",
        "4.4\tOrdu\n",
        "5\tCoğrafya\n",
        "5.1\tBiyoçeşitlilik\n",
        "5.2\tİklim\n",
        "6\tEkonomi\n",
        "6.1\tTarihçe\n",
        "6.2\tTurizm\n",
        "6.3\tAltyapı\n",
        "6.4\tBilim ve teknoloji\n",
        "7\tDemografi\n",
        "7.1\tDin\n",
        "7.2\tEğitim\n",
        "7.3\tSağlık hizmetleri\n",
        "8\tKültür\n",
        "8.1\tSanat\n",
        "8.2\tMutfak\n",
        "8.3\tMedya\n",
        "8.4\tSpor\n",
        "9\tAyrıca bakınız\n",
        "10\tKaynakça\n",
        "10.1\tGenel\n",
        "10.2\tÖzel\n",
        "11\tDış bağlantılar\n",
        "Etimoloji\n",
        "Ana madde: Türkiye'nin adı\n",
        "Türkiye'nin adı Türk etnik kimliğinin adından gelir.[27] Sözcüğün günümüzdeki hâlinin orijinali bugünkü Türkiye toprakları için ilk kez 12. yüzyılda İtalyanlar tarafından Ortaçağ Latincesi kullanılarak Turchia veya Turcmenia şekillerinde oluşturuldu.[28][29] Bunların yanı sıra Orta Çağ'ın Alman seyyahları bölgeyi Turkei veya Tirkenland şeklinde, Fransızlar ise Turquie şeklinde andı.[29]\n",
        "\n",
        "Sözcüğün Yunanca soydaşı Tourkia (Modern Yunanca: Τουρκία), Bizans imparatoru ve bilgini VII. Konstantinos Porfirogennetos tarafından De Administrando Imperio kitabında kullanıldı.[30][31][32][33] Osmanlı İmparatorluğu ise kendi çağdaşı olan diğer ülkeler tarafından zaman zaman Türkiye veya Türk İmparatorluğu şeklinde tanınırdı.[34]\n",
        "\n",
        "Türkiye tarihi\n",
        "Ana madde: Türkiye tarihi\n",
        "Tarih öncesi Anadolu ve Doğu Trakya\n",
        "Ana maddeler: Tarih öncesinde Anadolu ve Balkanlar prehistoryası\n",
        "Ayrıca bakınız: Eski Anadolu, Anadolu'nun antik krallıkları ve Traklar\n",
        "\n",
        "Göbeklitepe'deki bazı taşlar MÖ 12,000 yıllarında dikilmiş, İngiltere'deki Stonehenge'i 10 bin yıl geçmiştir[35]\n",
        "Günümüzde Türkiye sınırları içinde kalan Anadolu Yarımadası, dünyanın en eski yerleşim bölgelerinden biridir. Çeşitli Eski Anadolu milletleri bölgede, Cilalı Taş Devri'nin başlangıcına ve Büyük İskender'in fethine kadar varlığını sürdürdü.[7] Bu halkların çoğu Hint-Avrupa dil ailesinin bir kolu olarak kabul edilen Anadolu dillerini konuştu.[36] Bazı bilim insanları Hint-Avrupa dillerinin, yine eski Anadolu dillerinden olan Hitit dili ve Luvi dilinden yayıldığını öne sürdü.[37] Ayrıca Türkiye'nin Avrupa kıtasında kalan bölümünü oluşturan Doğu Trakya ise kırk bin yıl öncesine dayanan bir yerleşim tarihine sahiptir ve bölgenin sakinleri tarıma başlayarak milattan 6000 yıl önce Cilalı Taş Devri'ne geçmiştir.[8]\n",
        "\n",
        "Geçmişi MÖ 10.000 tarihine kadar uzanan Göbekli Tepe, ülke toprakları üzerindeki bilinen en eski dini yapının bulunduğu yerdir.[38] Geçmişinin MÖ 7500'e veya MÖ 5700'e dayandığı sanılan Orta Anadolu'daki Çatalhöyük, Cilalı Taş Devri ile Bakır Çağı'na ait çok büyük bir yerleşim yeridir ve en iyi korunmuş Cilalı Daş Devri kenti ilan edilerek Temmuz 2012'de UNESCO Dünya Mirasları Listesi'ne dahil edilmiştir.[39] Troya antik kentinde ise Cilalı Taş Devri'nde başlayan yerleşmeler, Demir Çağı'na kadar devam etmiştir.[40]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Aslanlı Kapı Hattuşaş, Hititlerin başkenti\n",
        "Anadolu'nun bilinen ilk sakinleri, Hatti ve Hurri toplumlarıdır. Hint-Avrupa milletlerinden olmayan bu iki toplum, yaklaşık olarak MÖ 2300'lü yıllarda Orta ve Doğu Anadolu'da yaşadı. Hatti ve Hurriler, Hint-Avrupa milletlerinden Hititler'in MÖ 2000-1700 yıllarında Anadolu'ya gelmesiyle yerini Hititler'e bıraktı. Hititler, bölgedeki ilk büyük krallığı MÖ 13. yüzyılda kurdular. Asurlular, MÖ 1950'den MÖ 612'ye kadar günümüz Türkiye'sinin güneydoğu topraklarını fethetti ve yerleşti.[41][42] Urartular'ın MÖ 9. yüzyılda Asurlular'ın kuzeyindeki güçlü rakibi olduğu ise Asur kitabeleri aracılığıyla öğrenildi.[43]\n",
        "\n",
        "Hitit İmparatorluğu'nun MÖ yaklaşık 1180'li yıllarda çöküşünün ardından Hint-Avrupa milletlerinden Friglerin kurdukları Frigya, MÖ 7. yüzyılda Kimmerler tarafından yapılan saldırılara kadar Anadolu'da üstünlük elde etti.[44] Aynı kaderi MÖ 714 ile MÖ 590 yılları arasında Urartular da yaşayarak parçalandı.[45] Frigya'dan sonra Lidya, Karya ve Likya devletleri bölgede güç yakalayarak söz sahibi oldu.[46]\n",
        "\n",
        "Antik çağ ve Bizans dönemi\n",
        "Ayrıca bakınız: Bizans İmparatorluğu ve Konstantinopolis\n",
        "\n",
        "Halikarnas Antik tiyatrosu (Bodrum) M.Ö. 4.yüzyılda kral Pers İmparatorluğu'nun Karya Satrabı Mausolos döneminde inşa edilen antik tiyatro\n",
        "Anadolu'nun sahil şeridinde MÖ 1200 yıllarında büyük ölçüde Aiol, İyon ve Yunan yerleşimleri başladı. Bu yerleşimciler tarafından Milet, Efes, Smyrna ve Byzantium gibi çok sayıda önemli şehir kuruldu. Son olarak Yunan koloniciler tarafından MÖ 657'de Megara kenti ortaya çıkarıldı. Yine bu dönemlerde, MÖ 6. yüzyılda, Türkiye'nin şu anki doğu toprakları üzerinde Trakya kökenli Ermeni Orontid Hanedanı tarafından bir devlet kuruldu.[47]\n",
        "\n",
        "Anadolu, MÖ 6. ve 5. yüzyıllarda Pers Ahameniş İmparatorluğu'nun egemenliğine girdi ve bu egemenlik MÖ 334 yılındaki Büyük İskender'in fethine kadar devam etti.[48] İskender döneminde kültürel kaynaşma ve Helenleştirme hareketi başlatıldı.[7] MÖ 323'te İskender'in ölümünün ardından Anadolu bölünerek küçük Helenistik krallıklar ortaya çıktı. Tüm bu krallıklar, MÖ 1. yüzyıl ortalarında Roma Cumhuriyeti'nin bir parçası haline geldi.[49] Büyük İskender'in fetihleriyle başlattığı Helenleşme hareketi ise Roma döneminde hızlandırıldı, bu nedenle daha önceki yüzyıllarda var olan Anadolu dilleri ve kültürlerinin nesli tükenerek yerini Yunan dil ve kültürüne bıraktı.[9][50]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Roma döneminde 114-117'de Efes'te inşa edilen Celcus kütüphanesi\n",
        "\n",
        "6. yüzyılda Bizans'ın kilise olarak yaptırdığı Ayasofya, sonradan camiye ve müzeye çevrildi.\n",
        "324 yılında Roma İmparatoru I. Konstantin, imparatorluğun başkentini Byzantium'a taşıdı ve şehrin adını Nova Roma olarak değiştirdi. I. Theodosius'un iki erkek çocuğu, babalarının 395'te ölmesinin ardından Roma İmparatorluğu'nu ikiye bölerek paylaştı. Halk arasında Konstantinopolis olarak yaygınlaşan başkent, Doğu Roma İmparatorluğu'nun da başkenti oldu. Doğu Roma İmparatorluğu daha sonraki yıllarda Bizans İmparatorluğu olarak anılmaya başladı ve günümüz Türkiye topraklarının önemli bir kısmında Orta Çağ sonuna kadar varlığını sürdürdü.[51]\n",
        "\n",
        "Selçuklular ve Osmanlı İmparatorluğu\n",
        "Ana maddeler: Selçuklular ve Osmanlılar\n",
        "Ayrıca bakınız: Türk göçü, Türkleştirme, Anadolu Beylikleri, Büyük Selçuklu Devleti, Anadolu Selçuklu Devleti ve Osmanlı İmparatorluğu\n",
        "\n",
        "Konya'daki Mevlânâ Müzesi, 1274'te Selçuklular tarafından inşa edildi. Konya, Anadolu Selçuklu Devleti'nin başkentiydi.[52]\n",
        "Selçuklu hanedanının Kınık boyundan olan Oğuz Türkleri, Müslüman olduktan sonra İslam dünyası çevrelerine daha yakın yerlerde ikamet ettiler, 9. yüzyılda Hazar Denizi ve Aral Gölü'nün kuzeyine yerleşmeye başladılar.[53] 10. yüzyılda Selçuklular, Pers yurdunu da sınırları içine katarak atalarının vatanı Orta Asya'dan batıya doğru göç etmeye başladılar ve Büyük Selçuklu Devleti'ni kurdular.[54]\n",
        "\n",
        "11. yüzyılın ikinci yarısında Selçuklu, Anadolu'nun doğu bölgelerine yerleşmeye ve akınlar yapmaya başladı. 1071'de Sultan Alp Arslan döneminde, Selçuklu Türkleri ve Bizans arasında yapılan Malazgirt Meydan Muharebesi'nden sonra gelen Selçuklu zaferiyle Anadolu toprakları üzerinde Türkleştirme hareketi başladı.[55] Bu hareketle birlikte Anadolu'da Türk dilleri ve İslam tanıtılarak yaygın hâle geldi. Böylece bölgede yaygın olan Hristiyanlık ve Yunanca, yerini yavaş yavaş İslam dini ve Türk dillerine bıraktı.[55]\n",
        "\n",
        "1243'te Kösedağ Muharebesi sonrasında Anadolu Selçuklu Devleti orduları Moğol ordularına yenilince devlet parçalandı. Yerine ise küçük Türk beylikleri ortaya çıktı. Bu beyliklerden biri olan Osman Gazi'nin beyliği, sonraki iki yüz yıl içinde büyüyerek Anadolu, Balkanlar, Kuzey Afrika ve Levant'ı hâkimiyeti altına alan Osmanlı İmparatorluğu hâline geldi. 1453 yılında, Padişah Fatih Sultan Mehmet dönemi yaşanırken Bizans İmparatorluğu'nun başkenti Konstantinopolis ele geçirildi ve imparatorluk tarihe karıştı.[56]\n",
        "\n",
        "\n",
        "\n",
        "Topkapı ve Dolmabahçe sarayları, Osmanlı padişahlarına sırasıyla 1465-1856 yılları ile 1856-1922 yılları arasında ev sahipliği yaptı.[57][58]\n",
        "1514 yılında I. Selim (1512–1520), Çaldıran Muharebesi'nde Safevî hükümdarı Şah İsmail'i yenerek imparatorluğun sınırlarını doğu yönünde genişletti. 1517'de Levant, Mısır ve Cezayir'i ele geçirdi. Ayrıca Kızıldeniz'e ulaşmış oldu ve Memlûk Sultanlığı'nı yıkarak halifeliğin Osmanlı Hanedanı'na geçmesini sağladı. Ardından Kızıldeniz, Umman Denizi ve Basra Körfezi üzerinde Osmanlı ve Portekiz imparatorlukları arasında Hint Okyanusu'nda üstünlüğü ele geçirmek için çeşitli deniz muharebeleri yapıldı. Portekizlilerin Hindistan üzerinde egemenlik sağlaması Osmanlı tarafından bir tehdit olarak algılandı; çünkü 15. yüzyıl sonlarındaki Coğrafi Keşifler sayesinde Ümit Burnu ve Amerika'nın keşfedilmesi, Osmanlı'nın elinde tuttuğu Doğu Asya ile Batı Avrupa arasında ticareti sağlayan eski ticaret yollarının önemini yitirmesine neden olup Osmanlı ekonomisini olumsuz yönde etkilemişti.[59]\n",
        "\n",
        "Osmanlı 16. ve 17. yüzyılda, özellikle Kanuni Sultan Süleyman (1520-1566) döneminde tarihinin zirvesine ulaştı. Bu dönemde batıda Kutsal Roma Cermen İmparatorluğu'na doğru topraklar genişletilerek Balkanlar'ın tamamı, Orta Avrupa ve Lehistan'ın güney kısmı ele geçirildi.[60] Osmanlı Donanması, denizde çeşitli rekabetlere girerek başarılar kazandı. 1538'de yapılan Preveze Deniz Muharebesi'nde Barbaros Hayreddin Paşa'nın Haçlılar'ı mağlup etmesinden sonra imparatorluğun Akdeniz'deki kontrolü arttı. Doğuda ise Safevî Devleti ile mezhep farklılıklarından ve toprak anlaşmazlıklarından kaynaklanan bazı çatışmalar zaman zaman savaşa dönüşerek 16. ve 18. yüzyıl arasında devam etti.[61]\n",
        "\n",
        "Osmanlı İmparatorluğu, Batı Avrupa'da gerçekleşen Rönesans, Bilimsel Devrim, Aydınlanma Çağı ve Sanayi Devrimi gibi yeni gelişmeleri ülkesine getiremeyerek çağın gerisinde kaldı.[62] Kutsal İttifak Savaşları'nın bitmesiyle 1699'da imzalanan Karlofça Antlaşması sonrasında Osmanlı İmparatorluğu yavaşça gerilemeye başladı. Yapılan pek çok ıslahat ve 19. yüzyılda ilan edilen Tanzimat Fermanı ülkenin modernleşmesini amaçladı, ancak başarılı olamadı. Bunun yanı sıra ülkede toprak bütünlüğünü korumak için geliştirilen, farklı dinî ve etnik kökenlere sahip kişilerin bir arada yaşaması fikrini içeren Osmanlıcılık akımı da başarıya ulaşamayarak dağılmanın önüne geçemedi.[63] 1854'te Kırım Savaşı sırasında Osmanlı İmparatorluğu ilk kez dış borçlanmaya gitti, ancak alınan borçlar ödenemedi. Sonraki yirmi yıl içinde yüksek seviyelere ulaşarak ekonominin iflasın eşiğine gelmesine sebep oldu ve Osmanlı hükûmetini zor durumda bıraktı.[64] Bunu 1875-78 Doğu Krizi ve 1877-78 Osmanlı-Rus Savaşı gibi felaketler izledi. Sonuç olarak Osmanlı ekonomisi borçlarını ödeyemeyerek harap duruma gelince alacaklı ülkeler tarafından 1881'de, borçların tahsilatını sağlayacak Düyun-u Umumiye kuruldu. Böylece Osmanlı devletinin gelirlerinin kontrolü alacaklı ülkelerin eline geçti.[65] 20. yüzyıl başlarında Osmanlı İmparatorluğu, Avrupalı güçlerle karşılaştırıldığında sanayileşememiş gelişmemiş bir ülke konumuna geldi.[66]\n",
        "\n",
        "Osmanlı İmparatorluğu'nun topraklarının sınırları, askeri gücü ve zenginlik düzeyi giderek azalınca Balkanlar'da yaşayan Müslümanlar gördükleri eziyetler sebebiyle Anadolu'ya göç etmeye başladı.[67] Aynı şekilde Rusların Kafkasya topraklarını ele geçirmesi sonucunda buradaki Müslümanlar da Anadolu'ya geldi.[68] İmparatorluğun yine son zamanlarında milliyetçilik isyanlarının çıkmasıyla milletler arasında çeşitli etnik gerginlikler yaşandı, bu etnik gerginlikler Ermeni Sorunu gibi çeşitli sorunları ortaya çıkardı.[69] Sultan II. Abdülhamid'in aşırı otoriter yönetimine bir tepki olarak gelişen Jön Türk hareketinin 1908'de yaptığı devrimle II. Meşrutiyet ilan edildi.[70] Ardından 5 Ekim 1908'de Bulgaristan'ın resmen bağımsız olması ve 6 Ekim 1908'de Avusturya-Macaristan'ın Bosna'yı tek taraflı ilhakı ülkedeki kaos ortamını büyüttü. Bu olayları, pek çok canın ve toprağın kaybına sebep olan Trablusgarp Savaşı (1911-12) ile Balkan Savaşları (1912-13) izledi. 23 Ocak 1913'te, I. Balkan Savaşı sırasında gerçekleşen Bâb-ı Âli Baskını, diktatör Üç Paşalar'ı başa getirdi ve yönetimi ele geçirmelerine yol açtı.\n",
        "\n",
        "Osmanlı İmparatorluğu, I. Dünya Savaşı'na İttifak Devletleri'nin yanında girdi ve savaştan yenik çıktı. Savaş sırasında Ermenilerle yaşanan etnik gerginliklerin tırmanması üzerine çıkarılan Tehcir Kanunu'yla Ermeniler, Doğu Anadolu Bölgesi'nden Suriye'ye devlet eliyle göç ettirildi. Göçlerde farklı kaynaklara göre 300.000 ile 1.500.000 arasında Ermeni hayatını kaybetti. Bu ölümler, çeşitli kaynaklar tarafından Ermeni Soykırımı olarak tanımlandı.[71][72][73][74] Türk tarafı ise olayların soykırım olmadığını ifade ederek Ermenilerin yalnızca yerlerinin değiştirildiğini belirtti.[75] Ermenilerin yanı sıra imparatorlukta savaş devam ederken Rum ve Süryanilerin de öldürüldüğü iddia edildi.[76] Savaşın ardından imparatorluğa bağlı milletler ayrılarak çeşitli yeni devletler kurdular.[77][78][79][80] 30 Ekim 1918'de Osmanlı İmparatorluğu, İtilaf Devletleri ile Mondros Ateşkes Anlaşması'nı imzaladı. 10 Ağustos 1920'de imzalanan Sevr Antlaşması ise Osmanlı topraklarını İtilaf Devletleri arasında paylaştırdı ancak yürürlüğe giremedi.[56]\n",
        "\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti\n",
        "Ana madde: Türkiye Cumhuriyeti tarihi\n",
        "Ayrıca bakınız: Atatürk Devrimleri\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal Atatürk, Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanıdır.\n",
        "I. Dünya Savaşı bitiminde imzalanan Mondros'tan sonra İtilaf Devletleri tarafından İstanbul, İzmir ve diğer Osmanlı topraklarının işgali, Türk Ulusal Hareketi'ni ortaya çıkardı.[81] Çanakkale Savaşı'nın öne çıkan isimlerinden biri olan Mustafa Kemal Paşa'nın, 19 Mayıs 1919'da Samsun'a çıkışı ile Sevr Antlaşması'nın getirdiği şartları iptal edip Mîsâk-ı Millî sınırları içinde kalan ülke topraklarının bütünlüğünü korumayı amaçlayan Türk Kurtuluş Savaşı başlatıldı.[82]\n",
        "\n",
        "18 Eylül 1922 itibarıyla ülkedeki tüm düşman kuvvetleri kovuldu ve Nisan 1920'den beri kendisini ülkenin meşru hükûmeti ilan eden Ankara merkezli Türk rejimi, eski Osmanlı'dan gelen sistemi yasallaştırarak yeni cumhuriyetçi siyasi sisteme geçmeye başladı. 1 Kasım'da Türkiye Büyük Millet Meclisi, saltanatı kaldırdı ve 623 yıllık monarşik Osmanlı resmen tarih sahnesinden silindi. 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması, Osmanlı İmparatorluğu'nun devamı niteliğindeki yeni Türkiye Cumhuriyeti'nin uluslararası alanda tanınmasını sağladı ve 29 Ekim 1923'te yeni başkent Ankara'da resmen cumhuriyet ilan edildi.[83][84] Lozan sonrasında antlaşma maddeleri gereğince yapılan Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi kapsamında Türkiye'deki 1,1 milyon Rum ile Yunanistan'daki 380 bin Türk yer değiştirdi.[85]\n",
        "\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu ve ilk cumhurbaşkanı olan Mustafa Kemal, eski Osmanlı-Türk devletini yeni bir laik cumhuriyete dönüştürme amacı içeren birçok devrim yaptı.[86] Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1934 yılında çıkan Soyadı Kanunu ile kendisine \"Atatürk\" soyadını verdi.[87]\n",
        "\n",
        "II. Dünya Savaşı'nda Türkiye, uzun süre tarafsızlığını korudu ancak savaşın son aylarında, 23 Şubat 1945'te Müttefik Devletler'in yanında yer aldı. 26 Haziran 1945'te ise Birleşmiş Milletler'in kurucu üyelerinden biri oldu.[88] II. Dünya Savaşı'ndan sonra Yunanistan'da çıkan komünist isyanının bastırılmasında karşılaşılan zorluklar ve Sovyetler Birliği'nin Türk Boğazları'nda askeri üs talep etmesi, Amerika Birleşik Devletleri'nin 1947'de Truman Doktrini'ni ilanıyla sonuçlandı. Doktrin, Türkiye ve Yunanistan güvenliğini sağlamayı amaçlayarak askeri ve ekonomik destek sağladı. Her iki ülke de 1948 yılında Avrupa ekonomisinin yeniden inşası için Marshall Planı ve OEEC'ye dahil edildi,[89] daha sonra 1961 yılında OECD'nin kurucu üyesi haline geldi.[90]\n",
        "\n",
        "Kore Savaşı'na Birleşmiş Milletler kuvvetleri ile birlikte katılan Türkiye, 1952 yılında Sovyet Birliği'ne karşı NATO'ya katıldı. 15 Temmuz 1974'te Kıbrıs'ta gerçekleşen darbe, EOKA-B'nin faaliyetleri, Enosis (adayı Yunanistan ile birleştirme) planları ve yaşanan toplumlar arası çatışmanın tırmanması sonucunda Türkiye, 20 Temmuz 1974'te adaya asker çıkardı.[91] Dokuz yıl sonra Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti kurularak ada ikiye bölündü ancak ülke yalnızca Türkiye tarafından tanındı.[92]\n",
        "\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti'nin tek partili dönemi, 1946'da son buldu. Ardından gelen çok partili demokrasi dönemi 1960, 1971, 1980 ve 1997 yıllarındaki askerî müdahalelerle kesintiye uğradı.[93][94] Ayrıca Temmuz 2016'da başarısız bir darbe girişimi meydana geldi.[95] 1980'li yıllarda Türk ekonomisinin liberalleştirilmesinden bu yana ülke ekonomik büyüme ve siyasi istikrar yakaladı.[96] 1984'ten itibaren PKK, Türk hükûmetlerine karşı ayaklanma ve saldırı kampanyalarına başladı, tarafların çatışmaları sonucunda resmî verilere göre 40 binden fazla insan hayatını kaybetti.[97] İnsan Hakları İzleme Örgütü verilerine göre 3 binden fazla Kürt köyü Türk güvenlik güçleri tarafından yakıldı ve binlerce Kürt yurdundan edildi.[98] Ayrıca Kürtler tarafından kurulan bazı siyasi partiler kapatıldı.[99] 2012'de taraflar arasında barış görüşmeleri başladı[100][101] ancak 2015'te görüşmeler sona erdi ve yeniden çatışma hâline dönüldü.[102] 2013'te Gezi Parkı'ndaki düzenlemeler nedeniyle başlayan protestolar, daha sonra hükûmet karşıtı protestolara dönüşerek birçok ilde patlak verdi ancak hükûmet tarafından bastırıldı.[103] Ülkede Haziran 2015 genel seçimleri döneminden itibaren çeşitli şehirlerde düzenlenen silahlı ve bombalı saldırılar günden güne artarak yüzlerce sivilin canına mâl oldu.[104]\n",
        "\n",
        "İdari bölümler\n",
        "Ana madde: Türkiye'nin idari bölünüşü\n",
        "Daha fazla bilgi için: Türkiye'nin coğrafi bölgeleri, Türkiye'nin illeri, Türkiye'nin ilçeleri, ve Türkiye'nin İBBS'si\n",
        "Türkiye, idari açıdan üniter bir yapıya sahiptir ve bu durum Türk kamu yönetimine şekil veren en önemli etkenlerdendir. Devletin temel işleyişindeki üç güç olan yasama, yürütme ve yargı dikkate alındığında, yerel yönetimlerin hemen hemen herhangi bir gücü yoktur. İllerin ve diğer birimlerin yönetimi, merkezi yönetimden sonra gelir. Yerel yönetimler yalnızca bulundukları yerde hizmet vermek amacıyla kurulmuşlardır. İllerin başında valiler, ilçelerin başında kaymakamlar yönetici olarak görevlidir. Vali ve kaymakamın yanı sıra, merkezi yönetimi ve belediye başkanları tarafından atanan diğer üst düzey yetkililer de vardır.[105]\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin başkenti Ankara'dır. Ülkenin en büyük idari birimleri illerdir ve 81 il vardır. Bu iller ilçelere ayrılmıştır, toplamda 973 ilçe mevcuttur.[106] Ayrıca ülke coğrafi, demografik ve ekonomik koşullar göz önüne alınarak 7 bölge ve 21 alt bölgeye ayrılmıştır ancak bu bölgeler herhangi bir idari yapıyı temsil etmemektedir.[107]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Ankara\n",
        "Kırklareli\n",
        "Edirne\n",
        "Tekirdağ\n",
        "Çanakkale\n",
        "Balıkesir\n",
        "Bursa\n",
        "Yalova\n",
        "İstanbul\n",
        "Kocaeli\n",
        "Sakarya\n",
        "Düzce\n",
        "Zonguldak\n",
        "Bolu\n",
        "Bilecik\n",
        "Eskişehir\n",
        "Kütahya\n",
        "Manisa\n",
        "İzmir\n",
        "Aydın\n",
        "Muğla\n",
        "Denizli\n",
        "Burdur\n",
        "Uşak\n",
        "Afyonkarahisar\n",
        "Isparta\n",
        "Antalya\n",
        "Konya\n",
        "Mersin\n",
        "Karaman\n",
        "Aksaray\n",
        "Kırşehir\n",
        "Kırıkkale\n",
        "Çankırı\n",
        "Karabük\n",
        "Bartın\n",
        "Kastamonu\n",
        "Sinop\n",
        "Çorum\n",
        "Yozgat\n",
        "Nevşehir\n",
        "Niğde\n",
        "Adana\n",
        "Hatay\n",
        "Osmaniye\n",
        "Kahramanmaraş\n",
        "Kayseri\n",
        "Sivas\n",
        "Tokat\n",
        "Amasya\n",
        "Samsun\n",
        "Ordu\n",
        "Giresun\n",
        "Erzincan\n",
        "Malatya\n",
        "Gaziantep\n",
        "Kilis\n",
        "Şanlıurfa\n",
        "Adıyaman\n",
        "Gümüşhane\n",
        "Trabzon\n",
        "Rize\n",
        "Bayburt\n",
        "Erzurum\n",
        "Artvin\n",
        "Ardahan\n",
        "Kars\n",
        "Ağrı\n",
        "Iğdır\n",
        "Tunceli\n",
        "Elazığ\n",
        "Diyarbakır\n",
        "Mardin\n",
        "Batman\n",
        "Siirt\n",
        "Şırnak\n",
        "Bitlis\n",
        "Bingöl\n",
        "Muş\n",
        "Van\n",
        "Hakkâri\n",
        "Desc-20.png\n",
        "Siyaset\n",
        "Ana madde: Türkiye'de siyaset\n",
        "Ayrıca bakınız: Türkiye'de seçimler\n",
        "\n",
        "Recep Tayyip Erdoğan\n",
        "Cumhurbaşkanı\n",
        "1923 ile 2018 yılları arasında Türkiye, parlamenter temsilî demokrasinin uygulandığı bir ülkeydi. 2017 Türkiye anayasa değişikliği referandumunun sonucunda başkanlık sistemi kabul edildi; yeni sistem 2018 yılında cumhurbaşkanlığı seçimiyle yürürlüğe girdi ve Cumhurbaşkanı'na kararname verme, kendi kabinesini atama, bütçeyi hazırlama, seçim çağrısında bulunarak parlamentoyu lağvetme ve bürokrasiyle mahkemelere siyasi atamalar yapabilme yetkisi de dahil olmak üzere yürütmenin tam kontrolünü verdi. Başbakanlık makamı yürürlükten kaldırılmış ve yetkileri (Bakanlar Kurulu ile birlikte) devlet başkanı olan ve doğrudan seçimle beş yıllık bir süre için seçilen Cumhurbaşkanı'na devredilmiştir. Recep Tayyip Erdoğan, 2014'te ülkenin halk oylamasıyla seçilen ilk cumhurbaşkanıdır. Türkiye'nin anayasası, ülkenin yasal sistemini ortaya koyar. Hükûmetin temel ilkelerini içerir ve üniter bir merkezi devlet olarak Türkiye'yi tanımlar.\n",
        "\n",
        "Yürütme yetkisi Cumhurbaşkanı tarafından uygulanırken yasama yetkisi, Türkiye Büyük Millet Meclisi olan tek meclis parlamentosuna verilir. Yargı, yürütme ve yasama organından doğal olarak bağımsızdır, ancak 2007, 2010 ve 2017 yıllarındaki referandumlarda yürürlüğe giren anayasal değişiklikler, hakim ve savcıların atanması veya görevden alınması için Cumhurbaşkanı ve iktidar partisine daha büyük yetki vermiştir. Anayasa Mahkemesi, yasaların ve anayasanın kararnamelerinin uygunluğu hakkında karar almakla suçlanmaktadır. Danıştay idari davalar için son başvurucunun mahkemesi ve diğer tüm kişiler için Yüksek Temyiz Mahkemesidir.\n",
        "\n",
        "Her iki cinsiyet için genel oy hakkı, 1933 yılından bu yana Türkiye genelinde uygulanmaktadır ve 18 yaşına girmiş her Türk vatandaşı seçme hakkına sahiptir. Türkiye'de 85 seçim bölgesi vardır ve bu seçim bölgelerinden aday olan 18 yaş üstü kişilerden 600 tanesi beş yıl aralıklarla liste usulü çoğunluk seçim sistemi yoluyla milletvekili olarak seçilir. Anayasa Mahkemesi, laiklik karşıtı veya ayrılıkçı gördüğü siyasi partilerin kamu finansmanını veya tamamen varlıklarını ortadan kaldırma hakkına sahiptir. Ülkede %10 seçim barajı uygulaması vardır.[108]\n",
        "\n",
        "1923 yılında cumhuriyetin ilanından bu yana ülkenin laikliği önemli konulardan biridir.[109] Türkiye'de İslamcılar ve Atatürk'ün yaptığı devrimleri destekleyen Kemalistler, kamu hayatında dinin uygun rolü konusunda tartışmalar yaşayan iki karşıt taraftır.[110] Kemalistler, laik anayasal demokrasinin ve Batılılaşmış seküler yaşam tarzının savunucusu konumundadırlar. Ekonomi, eğitim ve diğer kamu hizmetlerinde ise devlet müdahalesinin destekçisidirler.[110] 1980'lerden bu yana ülkede gelir eşitsizliğinin ve sınıfsal ayrımın artması; teoride otorite yükümlülüğünü, toplumsal dayanışmayı ve sosyal adaleti destekleyen ancak pratikte tartışmalara sebep olan İslami popülizme yol açtı.[110]\n",
        "\n",
        "İnsan hakları\n",
        "Ana madde: Türkiye'de insan hakları\n",
        "\n",
        "2013'teki Gezi Parkı protestoları.\n",
        "Türkiye'de insan hakları, uluslararası ortamda kınamalara maruz kalmış ve çeşitli tartışmalara yol açmıştır. 1998 ve 2008 yılları arasında Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi tarafından özellikle yaşama hakkı olmak üzere genel insan hakları ihlalleri ve özgürlük ihlalleri nedeniyle Türkiye aleyhinde 1.600 karar alınmıştır. Aynı zamanda Kürt hakları, kadın hakları, LGBT hakları ve basın özgürlüğü gibi diğer konular da tartışmalara sebep olmuştur. Günümüzde Türkiye'nin insan hakları ihlallerindeki sicili, AB üyeliğine bir engel teşkil etmeye devam etmektedir.[111] Gazetecileri Koruma Komitesi'ne göre uzun yıllardır ülkeyi yöneten AKP hükûmeti, basın özgürlüğü açısından dünyanın en büyük baskılarından birini uygulamaktadır.[112] Ülkede çok sayıda gazeteci önceleri Ergenekon ve Balyoz davaları gibi çeşitli davalar kapsamında, daha sonraları 2016 yılındaki darbe girişimi takip eden tasfiyeler çerçevesinde \"terörizm\" ve \"devlet karşıtı faaliyetler\" ile suçlanarak tutuklandı. \"Türklüğü aşağılamak\" ve \"yargıyı etkilemek\" suçlarıyla da gazetecilere karşı çeşitli kovuşturmalar başlatıldı, ayrıca hükûmetin basındaki oto-sansürü içselleştirdiği iddia edildi.[112] 2013 yılında Gazetecileri Koruma Komitesi, Türkiye'de 211 gazetecinin hapse atıldığını rapor ederek ülkenin bu rakamla en fazla gazeteci tutuklayan ülke sıralamasında İran, Eritre ve Çin'i geçerek tepeye yerleştirdiğini bildirdi.[113] Freemuse ise dokuz müzisyenin çalışmaları yüzünden hapse atıldığını belirleyerek müzisyenlerin hapsedilmesi bakımından ise ülkenin Rusya ve Çin'den sonra üçüncü sırada olduğunu açıkladı.[114] Eski bir ABD Dışişleri Bakanlığı sözcüsü Philip J. Crowley, ülkesinin \"Türkiye'de gazetecilere yönelik tehdit içeren eğilimler hakkında geniş çaplı endişelerinin olduğunu\" belirtmiştir.[115] Türkiye, Freedom House tarafından 'Kısmen Özgür' sınıfında değerlendirilir.[116]\n",
        "\n",
        "Temmuz 2016'da Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi, \"Türkiye’de Demokratik Kurumların İşleyişi\" önergesini görüşerek ülkedeki demokratik kurumların işleyişi konusunda ciddi şüpheler bulunduğunu rapor etti.[117]\n",
        "\n",
        "Hukuk\n",
        "Ana maddeler: Türkiye'de yargı teşkilatı ve Türkiye'deki kolluk kuvvetleri\n",
        "Türkiye'de, tamamı Avrupa kıtasıyla uyumlu hâle getirilmiş olan bir hukuk sistemi vardır. Örneğin Borçlar Kanunu ve Türk Medeni Kanunu, İsviçre'den alınmıştır. Medeni Kanun, İsviçre'nin medeni kanununun Türk kültürüne uyarlanmasıyla hazırlanmıştır. İdare Hukuku kuralları Fransa'daki muadili ile benzerlikler taşır, Ceza Kanunu ise İtalya'dan alınmıştır.[118]\n",
        "\n",
        "Türkiye'de güçler ayrılığı ilkesi benimsemiştir. Bu ilke doğrultusunda, yargı gücü Türk milleti adına yalnızca bağımsız ve tarafsız mahkemeler tarafından kullanılabilir. Mahkemelerin bağımsızlığı ve kuruluşu, hâkim ve savcıların görev süreleri boyunca güvenliklerinin sağlanması, hâkim ve savcıların görevleri, hâkim ve savcıların denetlenmesi, askerî mahkemeler ve kuruluşu, yüksek mahkemelerin yetki ve görevleri Türkiye Anayasası ile belirlenir.[119]\n",
        "\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın 142. maddesine göre mahkemelerin kuruluşu, görev ve yetkileri, işleyişi ile yargılama usulleri kanunla düzenlenir. Bu yasada ve ilgili diğer anayasa maddeleri doğrultusunda Türkiye'deki mahkeme sistemi üç ana başlık altında toplanır: Yargı Mahkemeleri, İdare Mahkemeler ve Askerî Mahkemeler. Her başlık, birinci derece mahkemeler ile yüksek maddeleri bünyesinde barındırır. Ülkedeki adli, idari ve askeri yargı mercileri arasındaki görev ve hüküm uyuşmazlıklarını kesin olarak çözümlemek için Uyuşmazlık Mahkemesi kurulmuştur.[119]\n",
        "\n",
        "Türkiye'de kolluk kuvvetleri Emniyet Genel Müdürlüğü ve Jandarma Genel Komutanlığı gibi çeşitli birimlere ayrılmaktadır. Tüm bu kolluk kuvvetleri Türkiye Cumhuriyeti Başbakanlığı'na veya çoğunlukla İçişleri Bakanlığı'na bağlı olarak hareket ederler. Adalet Bakanlığı tarafından Kasım 2008'de açıklanan rakamlara göre, Türkiye cezaevlerinde bulunun kişi sayısı 100.000'i aşmıştır ve bu rakam 2000'lerin başındaki sayının iki katıdır.[120]\n",
        "\n",
        "Dış ilişkiler\n",
        "Ana madde: Türkiye'nin dış ilişkileri\n",
        "\n",
        "1963'ten bu yana AET'nin ortak üyesi olan ve 1995'te AB Gümrük Birliği'ne katılan Türkiye, 2005 yılında Avrupa Birliği'ne tam üyelik müzakerelerine başladı.[19]\n",
        "Türkiye, Birleşmiş Milletler (1945),[121] OECD (1961),[122] İslam İşbirliği Teşkilatı (1969),[123] AGİT (1973),[124] EİT (1985),[125] KEİ (1992),[126] D-8 (1997)[127] ve G-20 (1999)[128] gibi uluslararası örgütlerin kurucu üyelerinden birisidir. 1951-1952, 1954-1955, 1961 ve son olarak 2009-2010 yıllarında Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nde geçici üye olarak görev yapmıştır.[129]\n",
        "\n",
        "Geleneksel Batı yönelimi doğrultusunda, Avrupa ile ilişkiler her zaman Türk dış politikasının merkezî bir parçası olmuştur. 1949 yılında Avrupa Konseyi'ne üye olan ülke, 1963 yılında Avrupa Ekonomik Topluluğu (sonradan Avrupa Birliği'ne dönüştü) ile ortaklık ilişkisi kurdu. Uzun yıllar devam eden siyasi görüşmelerin ardından, 1987 yılında AET'ye tam üyelik için başvurdu, 1992 yılında Batı Avrupa Birliği'nin ortak üyesi oldu, 1995'te AB Gümrük Birliği'ne katıldı ve 2005 yılında Avrupa Birliği ile tam üyelik müzakerelerine başladı.[19] Türkiye'nin Kıbrıs Sorunu'nda AB üyelerinin aksine Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ni desteklemesi, AB ilişkilerini zorlaştırmakta ve ülkenin AB'ye üyelik sürecindeki önemli bir engel olmaya devam etmektedir.[130] Bugün, Avrupa Birliği üyeliği Türkiye tarafından stratejik bir hedef ve devlet politikası olarak kabul edilmektedir.[131][132][133][134]\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin dış ilişkilerinin bir diğer belirleyici unsuru Amerika Birleşik Devletleri ile ilişkiler olmuştur. Sovyetler Birliği'nin oluşturduğu ortak tehdit sebebiyle Türkiye, 1952'de NATO'ya üye oldu ve Soğuk Savaş boyunca Washington hükûmetleri ile yakın ikili ilişkiler içinde bulundu. Türkiye, Avrupa Birliği'ne üyelik gibi önemli konular da dahil olmak üzere Amerika Birleşik Devletleri'nin siyasi, ekonomik ve diplomatik desteğinden yararlandı.[135] Soğuk Savaş sonrasındaki dönemde Türkiye'nin jeostratejik önemi, çevresinde bulunan Orta Doğu, Kafkasya ve Balkan coğrafyalarına doğru kaydı.[136]\n",
        "\n",
        "1991 yılında Sovyetler Birliği'nin dağılmasının üzerine Türk Cumhuriyetleri bağımsızlıklarını elde ettiler. Türkiye, Ön ve Orta Asya'da bulunan bu cumhuriyetler ile ikili ilişkilerini, aralarında bulunan derin kültürel ve dilsel bağ sebebiyle ilerletme çabası içine girdi.[137] Özellikle Azerbaycan, Türkiye ile ilişkilerinin önemini vurguladı.[138][139] Bakü'den Ceyhan'a uzanan Bakü-Tiflis-Ceyhan Petrol Boru Hattı (BTC), Hazar Denizi'ndeki petrolü küresel pazara aktarmayı sağlamakta ve Türkiye'nin dış politika stratejisinin bir bölümünü oluşturmaktadır.[140] Azerbaycan'ın Ermenistan ile yaptığı Karabağ Savaşı'nda Azerbaycan'ı destekleyen Türkiye, savaş yıllarından bu yana Ermenistan ile var olan sınır kapılarını kapalı tutmaktadır.[141] Günümüzde AK Parti hükûmeti dönemi, Türkiye'nin Yeni Osmanlıcılık dönemi olarak adlandırıldı ve ülkenin etkisi stratejik konumuna bağlı olarak Ortadoğu'da arttı.[142][143] Bu politikalar Türkiye'nin çevresindeki Arap ülkeleriyle sorunlar yaşamasına yol açtı. Örneğin Suriye İç Savaşı'ndan sonra Suriye ile, Muhammed Mursi'nin devrilmesinden sonra Mısır ile Türkiye'nin arası bozuldu.[144][145]\n",
        "\n",
        "Türkiye, 1950'den bu yana Birleşmiş Milletler ve NATO bünyesi dahilinde uluslararası alanda çeşitli güçlerin korunmasına yardımcı olmuştur. Somali ile eski Yugoslavya'da barış ortamının korunmasına destek sağlamış ve Birinci Körfez Savaşı'nda koalisyon güçlerini desteklemiştir. Bunun yanı sıra varlığı tartışmalı olsa da Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti topraklarında 36.000 askerini bulundurmaktadır.[146] Afganistan'da Amerika Birleşik Devletleri'nin istikrar gücü, BM yetkilisi ve 2001'den bu yana NATO komutası altında Uluslararası Güvenlik Yardım Kuvveti'nin bir parçası olarak bulunmaktadır.[147] 2003'ten beri Türkiye, Avrupa Kolordusu'na askerî personel sağlamakta ve AB Savaş Grupları'nda yer almaktadır.[148]\n",
        "\n",
        "Ordu\n",
        "Ana madde: Türk Silahlı Kuvvetleri\n",
        "\n",
        "Türk Silahlı Kuvvetleri, ABD Silahlı Kuvvetleri'nden sonra NATO'nun en büyük ikinci askerî gücüdür. Türkiye, 1952 yılında NATO'ya katılmıştır.[149]\n",
        "Türkiye'nin silahlı kuvvetleri, NATO üyesi ülkeler arasında ABD Silahlı Kuvvetleri'nden sonra gelen en büyük ikinci askerî güçtür ve 2011 NATO sayımlarına göre tahmini 495.000 konuşlandırılabilir kuvveti bulunmaktadır.[150] Almanya, Belçika, Hollanda ve İtalya ile birlikte NATO'nun nükleer paylaşım politikasının bir parçası olan beş ülkeden biridir.[151] İncirlik Hava Üssü'nde toplam 90 tane B61 nükleer bombası bulunmaktadır, bunlardan 40 tanesi nükleer bir çatışma durumunda NATO'dan onay almak şartıyla Türk Hava Kuvvetleri'nin kullanması için tahsis edilmiştir.[152]\n",
        "\n",
        "Türk Silahlı Kuvvetleri üç bölümden oluşur: Kara Kuvvetleri, Deniz Kuvvetleri ve Türk Hava Kuvvetleri. İç emniyeti sağlama ve askeri işlevleri olan Jandarma ile Sahil Güvenlik, barış zamanında İçişleri Bakanlığı'na, savaş zamanında Kara ve Deniz kuvvetlerine bağlıdır.[153]\n",
        "\n",
        "Türk Silahlı Kuvvetleri'ni komuta edip yönlendiren en üst düzey birim olan Genelkurmay Başkanı, cumhurbaşkanı tarafından atanır ve başbakana karşı sorumludur. Bakanlar Kurulu, millî güvenlik ve ülke savunması için yeterli silahlı kuvvetlerin hazırlanması konularında meclise karşı sorumludur. Ancak savaş ilan etme, dış ülkelere asker gönderme veya dış ülke askerlerinin Türkiye'ye konuşlanmasına izin verme yetkileri yalnızca meclise aittir.[153]\n",
        "\n",
        "Sağlık sorunu olmayan her erkek Türk vatandaşının eğitim durumu ve iş yerine bağlı olarak üç hafta ile bir yıl arasında değişen bir süreliğine askerî hizmet yapması zorunludur.[154] Türkiye'de vicdanî ret uygulaması bulunmamaktadır ve askerlik yerine sivil bir alternatif sunulmamaktadır.[155]\n",
        "\n",
        "Coğrafya\n",
        "Ana madde: Türkiye coğrafyası\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin topoğrafik haritası.\n",
        "Türkiye, iki kıtada toprağı bulunan bir Avrasya ülkesidir.[156] Topraklarının %97'si Asya üzerinde bulunur ve bu kısım Anadolu diye adlandırılır. Kalan %3'lük kısım ise Avrupa kıtasında kalır ve Doğu Trakya diye adlandırılır. Marmara Denizi, Çanakkale ve İstanbul Boğazı Anadolu'yu Trakya'dan, Asya'yı Avrupa'dan ayırır.[157][158]\n",
        "\n",
        "Türkiye toprakları kabaca bir dikdörtgen şeklini andırır, 1.600 kilometre (1.000 mi) uzunluğunda ve 800 km (500 mi) genişliğindedir.[159] 36° ve 42° kuzey paralelleri ile 26° ve 45° doğu meridyenleri arasına yerleşmiştir. Gölleriyle birlikte 783.562 kilometre karelik (300,948 sq mi) bir alanı kaplar.[160] Bunun 755.688 kilometre karesi (291.773 sq mi) Asya topraklarını oluştururken, geriye kalan 23.764 kilometre karesi (9.174 sq mi) Avrupa topraklarını oluşturur.[159] Bu rakamlarla, yüzölçümü açısından dünyanın en büyük 37. ülkesidir. Üç tarafı denizlerle çevrilidir. Batısında Ege Denizi, kuzeyinde Karadeniz ve güneyinde Akdeniz bulunmaktadır. Kuzeybatısında ise Marmara Denizi yer alır.[161]\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin Avrupa'daki kısmı olan Doğu Trakya'da Yunanistan ve Bulgaristan ile sınırı bulunmaktadır. Asya'daki kısmı olan Anadolu'da ise dar kıyı ovalarıyla çevrilmiş yüksek bir merkezi platodur. Kuzeyde Köroğlu ve Kuzey Anadolu Dağları ile, güneyde Toros Dağları ile çevrilmiştir. Türkiye'nin doğusuna gidildikçe yükselti artar ve burası Fırat, Dicle, Aras gibi çeşitli nehirlerin kaynağıdır. Ayrıca 5.137 metre (16.854 ft) yüksekliğindeki Türkiye'nin en yüksek dağı olan Ağrı Dağı ve en büyük gölü olan Van Gölü de Doğu Anadolu'da yer alır.[161][162] Türkiye, Anadolu toprakları üzerinde kuzeydoğuda Gürcistan, doğuda Ermenistan, Azerbaycan'a bağlı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve İran, güneydoğuda Irak ve Suriye ile komşudur.\n",
        "\n",
        "Türkiye, yedi coğrafi bölgeye bölünmüştür. Bunlar Akdeniz, Doğu Anadolu, Ege, Güneydoğu Anadolu, İç Anadolu, Karadeniz ve Marmara bölgeleridir. Dar bir kemere benzeyen Karadeniz Bölgesi, Kuzey Anadolu boyunca düzensiz bir şekilde uzanır ve ülkenin toplam yüzölçümünün altıda birini oluşturur. Geleneksel bir eğilim olarak, doğuya doğru gidildikçe engebenin artmasına paralel olarak yaylacılığın arttığı görülür.[161]\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin yer şekillerinin çeşitliliği, binlerce yıldır bölgenin arazisini şekillendiren yerin hareketliliğinin bir sonucudur. Üzerinde sönmüş volkanlar bulundurur ve hâlâ daha sıklıkla depremler meydana gelmektedir. Çanakkale ve İstanbul Boğazları, varlıklarını ülkedeki fay hatlarına borçludurlar. Ülkenin kuzeyinde ve doğusunda günümüzde de depremlere sebep olan büyük fay hatları vardır. Kuzey Anadolu Fay Hattı üzerinde 1999'da meydana gelen büyük Marmara depremi, binlerce insanın hayatını kaybetmesine sebep olmuştur.[46]\n",
        "\n",
        "Biyoçeşitlilik\n",
        "Ana maddeler: Türkiye florası ve Türkiye faunası\n",
        "Ayrıca bakınız: Türkiye'de çevre sorunları\n",
        "\n",
        "Kuzey Anadolu Dağları'ndaki Sümela Manastırı. Bu dağlar, ılıman yağmur ormanları, flora ve faunalarıyla birlikte bir ekolojik bölge oluşturur.\n",
        "Türkiye'nin olağanüstü ekosistemi ve habitat çeşitliliği, ülkede önemli bir tür çeşitliliğinin oluşmasını sağlamıştır.[163] Anadolu, üzerinde tarımın yapılmaya başladığı yıllardan itibaren birçok bitkinin anavatanı olmuştur ve günümüzde bu bitkiler Türkiye'de yaşayan insanlar tarafından kullanılmaktadır. Türkiye'nin faunasının çeşitliliği, florasının çeşitliliğinden bile büyüktür. Tüm Avrupa genelindeki hayvan türlerinin sayısı 60.000 iken, bu rakam Türkiye'de 80.000'den fazladır ve alt türler dahil edildiğinde 100.000'i geçmektedir.[164]\n",
        "\n",
        "Kuzey Anadolu kozalaklı ve yaprak döken karışık ormanları, Türkiye'nin kuzeyindeki Kuzey Anadolu Dağları'nın büyük bir bölümünü kaplar ve bir ekolojik bölge oluşturur. Bu dağların doğu ucunda Kafkasya karışık ormanları yer alır. Bölge ayrıca Avrasya yaban hayatına da ev sahipliği yapar. Bayağı atmaca, kaya kartalı, şah kartal, küçük orman kartalı, kafkas kara orman tavuğu, kara iskete ve duvar tırmaşık kuşu gibi hayvanlar burada yaşar.[165] Kuzey Anadolu Dağları ve Karadeniz arasındaki dar kıyı şeridinde, Dünya'da az sayıda bulunan ılıman yağmur ormanlarından biri olan Euxine-Kolşik yaprak döken ormanlarına rastlanır.[166]\n",
        "\n",
        "Türkiye'de 40 tane millî park, 189 tane doğal park, 31 tane doğal koruma alanı, 80 tane yaban hayatını koruma alanı ve 109 tane doğal anıt bulunur. Gelibolu Yarımadası Tarihî Millî Parkı, Nemrut Dağı Millî Parkı, Antik Troya Millî Parkı, Ölüdeniz Doğal Parkı ve Polenezköy Doğal Parkı bunlara örnektir.[167]\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin başkenti Ankara, kendi adını taşıyan Ankara kedisi, Ankara tavşanı ve Ankara keçisi gibi hayvanlarıyla ünlüdür. Ülkenin diğer ulusal sembollerinden biri ise Van kedisidir ve adını Doğu Anadolu'da yer alan Van ilinden alır. Ayrıca Türkiye'ye has çeşitli köpek türleri de vardır: Anadolu çoban köpeği, Kangal, Aksaray Malaklısı ve Akbaş.[168]\n",
        "\n",
        "İklim\n",
        "Ana madde: Türkiye'deki iklim çeşitleri\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin iklim grafiği[169]\n",
        "Türkiye'de üç farklı iklim tipine rastlanmaktadır. Genel anlamda Ege Denizi ile Akdeniz kıyılarında görülen Akdeniz ikliminde yazlar sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır.[169] Bitki örtüsü makidir. Karadeniz kıyılarında görülen bir ılıman okyanus iklim tipi olan Karadeniz ikliminde her mevsim yağış görülmektedir, doğal bitki örtüsü ormandır. Karadeniz kıyıları, Türkiye'nin yıl boyunca yüksek yağış alan tek bölgesidir ve Doğu Karadeniz bölümü yıllık 2000-2500 milimetre yağış almaktadır.\n",
        "\n",
        "\n",
        "Köppen iklim sınıflandırmasına göre Türkiye'deki iklim çeşitleri\n",
        "Ege Denizi ile Karadeniz'i birbirine bağlayan Marmara Denizi'nin kıyılarında geçiş iklimi görülmektedir; denizin güneyinde Akdeniz, kuzeyinde Karadeniz ve kuzeybatısında Karasal iklime rastlanmaktadır. Marmara ve Karadeniz bölgelerinde hemen hemen her yıl kar yağışı gözükse de kar ancak birkaç gün yerde kalır. Ülkede, Karadeniz ve Akdeniz'de kıyıya paralel uzanan dağlar, denizlerden gelen ılıman hava kütlelerinin iç kesimlere ulaşmasını engeller.\n",
        "\n",
        "İç Anadolu, Doğu Anadolu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde yani iç kesimlerde Karasal iklime rastlanır. Bu iklimde yıllık ve günlük sıcaklık farkları yüksektir; yazlar sıcak ve kurak, kışlar soğuk ve kar yağışlıdır. Doğu bölgelerde, kışlar oldukça sert geçer. Doğu Anadolu'da sıcaklıklar −30 °C ve −40 °C'ye (−22 °F ve −40 °F) kadar düşebilir ve kar yılın en az 120 günü yerde kalır. Batıda ise kış sıcaklıkları ortalama 1 °C (34 °F) olarak gözlemlenmektedir. Yazları sıcak ve kurak, ülke genelinde genellikle Temmuz ve Ağustos en kurak ay iken Mayıs en çok yağışın alındığı aydır, sıcaklıklar gün içinde 30 °C (86 °F) üzerine çıkabilmektedir.\n",
        "\n",
        "Ekonomi\n",
        "Ana madde: Türkiye ekonomisi\n",
        "\n",
        "Levent iş merkezlerine ait gökdelenler. İstanbul, Türkiye ekonomisinin kalbinin attığı yerdir.[170]\n",
        "\n",
        "Türkiye'de yapılan 2015 G-20 Antalya zirvesindeki dünya liderleri.\n",
        "Türkiye, GSYİH (SAGP) sıralamasında 13. sırada[171] ve GSYİH (nominal) sıralamasında 17. sırada yer almaktadır.[172] OECD ile G-20 büyük ekonomileri topluluklarının kurucu üyelerinden bir tanesidir.[122][128]\n",
        "\n",
        "1995'te başlayan Avrupa Birliği-Türkiye Gümrük Birliği tarifeleriyle birlikte Türkiye'de geniş bir liberalleşme yolu açıldı ve bu gümrük birliği, ülkenin dış ticaret politikasının önemli taşlarından birini oluşturur hale geldi.[173] Türkiye'nin 2014'te ihracatı, önceki yıla göre %4 artarak $157,6 milyar oldu. En fazla ihracat yapılan yapılan ülkeler ise Almanya, Irak, Birleşik Krallık, İtalya ve Fransa olarak belirlendi.[174] Ancak aynı yıl ithalatın $242,2 milyarı bulması sebebiyle $84,5 milyar tutarında dış ticaret açığı oluştu. Bu rakam, bir önceki yıl $99,8 milyar idi.[175] 2014'te Türkiye, en fazla Çin'den ithalat yaptı. Bu ülkeyi sırasıyla Almanya, Rusya ve Amerika Birleşik Devletleri takip etti.[176]\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin büyük bir otomotiv sanayisi vardır. 2013 verilerine göre ülke, en çok otomobil üreten ülkeler sıralamasında 17. sırada yer almaktadır.[177] 2014 Türkiye, gemi yapımından ise $1,2 milyar gelir elde etmiştir.[178] Ülkenin bu konudaki en büyük pazarları Malta, Norveç, Birleşik Krallık ve Marshall Adaları'dır. 2012 verilerine göre 87 aktif Türk tersanesi bulunmaktadır ve bu tersanelerde farklı boyutlarda 15 yüzer havuz ve bir kuru havuz bulunmaktadır. Tuzla, Yalova ve İzmit gemi inşa sektörünün başlıca merkezleridir.[179]\n",
        "\n",
        "Beko ve Vestel gibi Türk markaları, Avrupa'nın en büyük beyaz eşya ve tüketici elektroniği üretim şirketlerindendir, bu sektörleri geliştirmek ve yeni teknolojiler bulmak konusunda önemli miktarda yatırımlar yapmaktadırlar.[180]\n",
        "\n",
        "Türk ekonomisinin diğer önemli bölümlerini ise bankacılık, inşaat, ev aletleri, elektronik, tekstil, petrol arıtma, petrokimya ürünleri, gıda, madencilik, demir-çelik ve makine sanayi oluşturmaktadır. 2013 verilerine göre Türkiye'deki sektörel GSYİH dağılım %8,9 tarım, %27,3 sanayi ve %63,8 hizmet şeklinde olmuştur.[181] Bu oranlara rağmen hâlâ daha nüfusun dörtte biri tarım sektöründe çalışmaktadır.[182] 2012 verilerine göre çalışan nüfusun sadece %30'u kadınlardan oluşmaktadır ve bu rakam OECD üyesi ülkeler arasındaki en az orandır.[183] Türkiye'de en zengin kesimin geliri, en yoksul kesimin gelirinin 7,7 katıdır. Nüfusun %15’i yoksulluk sınırının altındadır.[184]\n",
        "\n",
        "Tarihçe\n",
        "I. Dünya Savaşı ile Türk Kurtuluş Savaşı sonrası ortaya çıkan cumhuriyetin, ilk altmış yılında, 1923 ve 1983 yılları arasında devlet, sıkı bir yarı-devletçi yaklaşımın içinde bulundu; özel sektör katılımı, dış ticaret, döviz akışı ve doğrudan yabancı yatırım tutarı gibi konularda çeşitli sınırlamalar konuldu, çeşitli bütçe planlamaları yapıldı. Ancak 1983 yılına gelindiğinde Başbakan Turgut Özal, özel sektörü daha ön plana çıkaran bir dizi reform başlattı.[96]\n",
        "\n",
        "Büyük miktarlarda alınan dış kredilerle birlikte reformlar, hızlı bir ekonomik büyümenin önünü açtı fakat bu büyüme özellikle 1994, 1999 (o yıl gerçekleşen Gölcük depremi sonrası)[185] ve 2001[186] yıllarında yaşanan finansal krizler ve durgunluklar sebebiyle sürekli kesintiye uğradı. 1981 ile 2003 yılları arasında ülkenin yıllık GSYİH büyüme ortalaması %4 olarak belirlendi.[187] Büyüyen kamu açıkları ve yaygın yolsuzluk ile birlikte ek mali reformların eksikliği, yüksek enflasyon ve zayıf bankacılık sektörü, makroekonomi dalgalanmasının artmasına sebep oldu.[188] 2001 yılındaki kriz sonrası dönemin maliye bakanı Kemal Derviş tarafından başlatılan reformlardan bu yana, enflasyon tek haneli rakamlara düştü, yatırımcı güveni ile yabancı yatırım arttı, işsizlik oranı geriledi.\n",
        "\n",
        "Türkiye, dış ticaret üzerindeki devlet kontrolünü yavaş yavaş azaltarak ekonomik düzenlemeler yoluyla çeşitli pazarlar açtı, kamuya ait çeşitli kurumları özelleştirme yoluna gitti, birçok sektörün liberalleştirilmesi ile yabancı katılımı ise çeşitli siyasi tartışmalar arasında devam etti.[189] Kamu borçlarının GSYİH'ye oranı, 2001 yılındaki durgunlukta seviyenin altına düşse de, 2010 yılının üçüncü yarısında %46'ya yükseldi. 2002 ve 2007 yılları arasındaki yıllık GSYİH büyüme oranı ise ortalama %6,8 olarak belirlendi; bu rakam Türkiye'yi o yılların en hızlı büyüyen ekonomilerinden biri haline getirdi.[190] Ancak büyüme, 2008 yılında %1 oranında yavaşladı ve ekonomi, 2009 yılında yaşanan küresel ekonomik krizden %5 kadarlık bir oranla durgunluktan etkilendi. 2010 yılında ise ülkenin ekonomisinin %8 büyüdüğü tahmin edildi.[13]\n",
        "\n",
        "2000'lerin ilk yıllarında ülkedeki yüksek enflasyon kontrol altına alındı ve bu yeni bir para biriminin piyasaya sunulmasına yol açtı; Yeni Türk Lirası, 1 Ocak 2005 tarihinde yürürlüğe girdi.[191] 1 Ocak 2009'da Yeni Türk Lirası yerini yeni banknot ve madeni paraların tanıtılmasıyla Türk Lirası'na bıraktı. 2012 yılında ülkedeki enflasyon rakamı %6,16, işsizlik oranı ise %9,2 olarak belirlendi.[192][193]\n",
        "\n",
        "Turizm\n",
        "Türkiye'de turizm, ekonominin önemli bir kısmını teşkil etmektedir ve son yirmi yılda hızlı bir büyüme yakalamıştır. 2014'te 39,8 milyon turist tarafından ziyaret edilen Türkiye, Dünyanın 6., Avrupa'nın 4. en büyük turizm destinasyonu olarak yer aldı ve ziyaretçilerden 29,5 milyar dolar gelir elde etti.[194]\n",
        "\n",
        "Altyapı\n",
        "Türkiye, 2014 senesinde kazandığı yaklaşık 800 milyar ABD doları GSYİH ile dünyanın en büyük 17. ekonomisi, Avrupa'nın ise en büyük 6. ekonomisi seçilmiştir.\n",
        "\n",
        "Bilim ve teknoloji\n",
        "Bu alt başlık {{{1}}} tarihinden beri geliştirilmeye ihtiyaç duyuyor.\t\n",
        "Bu alt başlığın geliştirilmesi gerekiyor.\n",
        "Demografi\n",
        "Ana madde: Türkiye demografisi\n",
        "Ayrıca bakınız: Türkler ve Türkiye'deki azınlıklar\n",
        "Nüfus sayımları\n",
        "Yıl\tNüfus  \t%±  \n",
        "1927\t13.649.945\t—    \n",
        "1935\t16.158.018\t%+18.4\n",
        "1940\t17.820.950\t%+10.3\n",
        "1950\t20.947.188\t%+17.5\n",
        "1960\t27.754.820\t%+32.5\n",
        "1970\t35.605.176\t%+28.3\n",
        "1980\t44.736.957\t%+25.6\n",
        "1990\t56.473.035\t%+26.2\n",
        "2000\t67.803.927\t%+20.1\n",
        "2010\t73.722.988\t%+8.7\n",
        "2015\t78.741.053\t%+6.8\n",
        "2017\t80.810.525\t%+2.6\n",
        "2019\t83.154.997\t%+2.9\n",
        "Kaynak: TÜİK[195]\n",
        "\n",
        "Türkiye'de Kürt nüfusun çoğunlukta olduğu alanlar.[196]\n",
        "Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi sonucunda elde edilen verilere göre 31 Aralık 2019 itibarıyla Türkiye'nin nüfusu 83 milyon 154 bin 997 kişidir.[197] Bu rakam, ilk resmî nüfus sayımının yapıldığı 1927 yılında 13,6 milyondu.[195] 2017 yılındaki rakam, 2016 yılındaki rakamın 995 bin fazlasıdır ve ülkenin nüfusunun artış oranı ‰12,4'tür.[198] Nüfusun %92,5'i il ve ilçe merkezlerinde yaşamaktadır.[198] Yine aynı verilere göre Türkiye'de km2 başına ortalama 105 kişi düşmektedir.[198] Nüfusun %67,9'u 15-64 yaş grubunda yer alırken %23,6'sı 0-14 yaş grubunda yer almaktadır.[198] Yaklaşık %8,5'lik bir kısım ise 65 ve üstü yaşlardaki kişilerden oluşmaktadır.[198] Nüfusun ortanca yaşı 31,4'tür.[198] Türkiye'nin en gelişmiş ve en kalabalık şehri İstanbul'dur. Ayrıca Avrupa'nın en kalabalık üçüncü şehri unvanını da taşımaktadır.[199][200]\n",
        "\n",
        "Türkiye Anayasası'nın 66. maddesi, \"Türk Devletine vatandaşlık bağı ile bağlı olan\" herkesi, bir \"Türk\" olarak tanımlar. Bu nedenle, Türkiye'de hukukî anlamda Türk sözcüğü, bir etnik kökeni ifade etmekten ziyade ülkenin vatandaşı olan herkesi ifade etmektedir.[201] Ülkenin büyük çoğunluğunun etnik kökeni Türk'tür. Ülke nüfusundaki Türklerin oranı CIA'e göre %70-75, Konda'ya göre %76 ve Konsensus'a göre %77'dir.[13][15][202] Nüfusun etnik dağılımına ait pek çok veri olmasına rağmen, Türkiye'de yapılan resmî nüfus sayımları etnik kökene ait rakamlar vermediği için resmî veriler mevcut değildir.[203] Yapılan araştırmalara göre Türkiye'de Arnavutlar, Azeriler, Araplar, Boşnaklar, Çerkesler, Çingeneler, Gürcüler, Hemşinliler, Lazlar, Pomaklar, Süryaniler ve Zazalar dahil olmak üzere pek çok etnik grup yaşasa da,[15] ülkede resmen tanınan azınlıklar sadece Ermeniler, Rumlar ve Yahudilerdir. Bu tanınmayı Lozan Antlaşması ile birlikte elde etmişlerdir.[204] Türklerden sonra, ülkede yaşayan en büyük etnik grup Kürtlerdir. Kürtlerin nüfus içindeki oranı CIA'e göre %18, Konda'ya göre %15, Konsensus'a göre %14'tür.[13][15][202] Kürtler ülkenin Türkiye Kürdistanı olarak da bilinen doğu ve güneydoğu kısımlarında yoğunlaşmıştır. Tunceli, Bingöl, Muş, Ağrı, Iğdır, Elazığ, Diyarbakır, Batman, Şırnak, Bitlis, Van, Mardin, Siirt ve Hakkâri illerinde Kürt nüfus çoğunluktadır; bunun yanı sıra Şanlıurfa'da %47 ile nüfusun çoğunluğa yakınını ve Kars'ta %20 ile büyük bir azınlık grubunu oluşturur.[205] Ayrıca yıllardır gerçekleşen iç göçlerle birlikte Kürtler, ülkenin ortasındaki ve batısındaki tüm büyük şehirde de yaşamaktadır. Özellikle İstanbul'da yaklaşık 3 milyon Kürt yaşamaktadır ve bu durum şehri, dünya üzerinde en fazla Kürt nüfusuna sahip şehir yapmaktadır.[206] CIA'e göre Türkler ve Kürtler dışındaki diğer azınlıkların oranı ise %7-12'dir.[13] Tanınan üç azınlık dışında kalan diğer azınlıklar için belirlenmiş özel haklar yoktur. \"Azınlık\" terimi, Türkiye'de hassas bir konudur ve hassas olmaya devam etmektedir.[16] Hukukî anlamda azınlıkları tanımasa da devlet, resmî kanalı TRT'ye, azınlıkların konuştuğu çeşitli dillerde radyo ve televizyon programları yapması konusunda izin vermektedir.[207]\n",
        "\n",
        "Türkiye nüfusunun %2,5'i göçmenlerden oluşmaktadır.[208] Ülke, Aralık 2015 itibarı ile 2,5 milyon Suriyeli mülteci sayısı ile dünyanın en büyük mülteciyi barındıran ülkesi oldu. Suriye İç Savaşı'ndan kaçan bu mülteciler, Başbakanlık Afet ve Acil Durum Başkanlığı tarafından hazırlanan çadırlarda ağırlandı, birçoğu ise şehirlere göç etti.[209]\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin resmî dili, aynı zamanda nüfusun %85'inin anadili olan Türkçedir. Nüfusun yaklaşık %12'si ise ana dil olarak Kürtçe konuşmaktadır. Arapça ve Zazacayı ana dil olarak konuşanların oranı da %1'den fazladır, bunun yanı sıra çeşitli bölgelerde küçük bir kesim tarafından ana dil olarak konuşulan diller de mevcuttur.[15] Ayrıca Türkiye'de konuşulan dillerden bazıları tehlike altındadır. Bunlara Abazaca, Abhazca, Batı Ermenicesi, Çerkesçe, Çingenece, Doğu Çerkesçesi, Hemşince, Hertevince, Kapadokya Yunancası, Lazca, Pontus Rumcası, Ubıhça, Yahudi İspanyolcası ve Zazaca örnek verilebilir.[210]\n",
        "\n",
        "\n",
        "gtdTürkiye büyük şehir ve merkezleri\n",
        "Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK)[211]\n",
        "Sıra\tŞehir ismi\tBölge\tNüfus\tSıra\tŞehir ismi\tBölge\tNüfus\t\n",
        "İstanbul\n",
        "İstanbul\n",
        "Ankara\n",
        "Ankara\n",
        "\n",
        "1\tİstanbul\tMarmara\t15.067.724\t11\tMersin\tAkdeniz\t1.814.468\tİzmir\n",
        "İzmir\n",
        "Bursa\n",
        "Bursa\n",
        "\n",
        "2\tAnkara\tİç Anadolu\t5.503.985\t12\tDiyarbakır\tGüneydoğu\t1.732.396\n",
        "3\tİzmir\tEge\t4.320.519\t13\tHatay\tAkdeniz\t1.609.856\n",
        "4\tBursa\tMarmara\t2.994.521\t14\tManisa\tEge\t1.429.643\n",
        "5\tAntalya\tAkdeniz\t2.426.356\t15\tKayseri\tİç Anadolu\t1.389.680\n",
        "6\tAdana\tAkdeniz\t2.220.125\t16\tSamsun\tKaradeniz\t1.335.716\n",
        "7\tKonya\tİç Anadolu\t2.205.609\t17\tBalıkesir\tMarmara\t1.226.575\n",
        "8\tŞanlıurfa\tGüneydoğu\t2.035.809\t18\tKahramanmaraş\tAkdeniz\t1.144.851\n",
        "9\tGaziantep\tGüneydoğu\t2.028.563\t19\tVan\tDoğu Anadolu\t1.123.784\n",
        "10\tKocaeli\tMarmara\t1.906.391\t20\tAydın\tEge\t1.097.746\n",
        "Din\n",
        "Ana madde: Türkiye'de din\n",
        "Ayrıca bakınız: Türkiye'de İslam, Türkiye'de Hristiyanlık, Türkiye'de Yahudilik ve Türkiye'de laiklik\n",
        "\n",
        "İstanbul'daki Sultan Ahmet Camii, içerisinin İznik çinileriyle süslenmesinden dolayı, Avrupa'da Mavi Cami olarak da anılır.[212]\n",
        "Türkiye, resmî dini olmayan laik bir devlettir. Din ve vicdan özgürlüğü, ülkenin anayasasıyla güvence altına alınmıştır.[213][214] Ancak ülkede çeşitli İslami partilerin kurulmasıyla birlikte, dinin yönetimdeki rolüyle ilgili tartışmalar ortaya çıkmıştır.[215] Ülkede kamu kurumlarında ve okullarda uzun yıllar boyunca İslami siyaset sembolü olarak görüldüğü için başörtüsü takılması yasaklandı. Bu yasağa 2011 yılında üniversitelerde, 2013 yılında kamu kurumlarında ve 2014 yılında diğer okullarda son verildi.[216][217]\n",
        "\n",
        "Türkiye'de baskın din İslam'dır ve çeşitli verilere göre nüfusun %99,8'i Müslüman'dır.[13][218][219] Ancak farklı kaynaklara göre bu rakam farklılık göstermektedir ve %96.4 olarak geçmektedir.[220] Yaygın mezhep ise Sünnilik mezheplerinden biri olan Hanefiliktir. Ülkedeki en yüksek İslami makam Diyanet İşleri Başkanlığı'dır ve Hanefi mezhebinin kurallarına göre dini yorumlar. Ülke topraklarındaki 80.000'i aşkın kayıtlı camiden ve buralarda görevli imamlardan da sorumludur.[221] Ayrıca ülkede Alevilik de yer yer yaygındır ve akademisyenler Alevi sayısının 15-20 milyon arasında olduğunu öne sürmektedir.[222][223] 2008 yılında, eski Diyanet'ten Sorumlu Devlet Bakanı ve eski Diyanet İşleri Başkanı Mustafa Sait Yazıcıoğlu ise Türkiye'de 7 milyon Alevi olduğunun tahmin edildiğini ileri sürmüştür.[224] Aksiyon dergisine göre ise, Aleviler hariç ülke nüfusunun 3 milyonu (%4.2) Şii Onikicilerden oluşur.[225] Ayrıca Sufizm'e bağlı olanlar da vardır ve nüfusun %2'si herhangi bir mezhebe bağlı olmayan Müslümanlardır.[226][227]\n",
        "\n",
        "Türkiye topraklarında Müslüman olmayanların sayısı 1914'te %19 iken bu sayı 1927'de %2.5'e düşmüştür.[228] Günümüzde ülkede Rum Ortodoksları ve Katolikler dahil olmak üzere çeşitli mezheplerden 120.000 Hristiyan bulunmaktadır ve bu rakam Türkiye'nin nüfusunun %0.2'sinden daha azdır.[229][230][231] Ülkede açık olan kilise sayısı ise 236'dır.[232] İstanbul, 4. yüzyıldan bu yana Doğu Ortodoks Kilisesi'nin merkezi konumundadır.[233][234]\n",
        "\n",
        "Türkiye'de, çoğu Sefarad kökenli olan 26.000 Yahudi yaşamaktadır.[235] MÖ 5. yüzyıldan itibaren Anadolu topraklarında Yahudi toplulukları yaşamaya başladı ve yirmi yüzyıl sonra, 15. yüzyıl sonlarında İspanyol ve Portekiz Yahudileri'nin İspanya'dan kovulmasıyla birlikte Osmanlı İmparatorluğu, bu Yahudilerin günümüzdeki Türkiye topraklarına yerleşmesine izin verdi. Böylece Anadolu'daki Yahudi nüfusu arttı. 20. yüzyıldaki göçlere rağmen, bugün hâlâ küçük bir Yahudi nüfusu Türkiye'de bulunmaktadır.[236]\n",
        "\n",
        "Eğitim\n",
        "Ana madde: Türkiye'de eğitim\n",
        "Ayrıca bakınız: Türkiye'deki üniversiteler listesi\n",
        "\n",
        "1453'te Darülfünun adıyla kurulan İstanbul Üniversitesi, 1 Ağustos 1933'te yapılan reformla birlikte Türkiye'nin ilk üniversitesi olarak hizmete girmiştir.[237]\n",
        "Türkiye'de üniversite öncesi eğitim Millî Eğitim Bakanlığı'nın denetimindedir.[238] 4 yıl ilkokul, 4 yıl ortaokul ve 4 yıl lise olmak üzere toplam 12 yıllık eğitim zorunludur.[239] OECD raporlarına göre ülkede liseyi tamamlamayan 25-34 yaş grubuna dahil kişiler, liseyi tamamlayan aynı yaş grubundan iş arkadaşlarının elde ettiği gelirin ortalama olarak sadece %80’ini almaktadırlar.[240] Ülkenin temel eğitim seviyesi diğer OECD ülkelerinin altında kabul edilir.[241] Türkiye, OECD'nin PISA programında 34 ülke arasında 32. sırada yer alır.[239] Yüksek kalitedeki liselere giriş, büyük ölçüde ülke genelinde yapılan öğrenci yerleştirme sınavlarından alınan puana bağlıdır, bu yüzden ülkedeki özel ders alma yaşı 10'a kadar düşmüştür.[241] Türkiye'de 2019 itibarıyla yetişkin nüfusun %97,2'si okuryazardır; erkek nüfusun kendi içindeki okuryazarlık oranı %99,2 kadın nüfusun kendi içindeki okuryazar oranı %95,3'tür.[242]\n",
        "\n",
        "2019 itibarıyla Türkiye'deki üniversite sayısı 208'dir.[243] Öğrenciler, Yükseköğretime Geçiş Sınavı (YGS) ve Lisans Yerleştirme Sınavı (LYS) sonucunda aldıkları puanlarla üniversiteye geçiş hakkı kazanır.[244] 2007 yılında üniversiteye geçiş sınavına 1.700.000 kişi katılmış olsa da, 2008 yılında üniversite kontenjanları 600.000 ile sınırlı kalmıştır.[245] Anadolu Üniversitesi'nin Açıköğretim Fakültesi dışındaki tüm fakültelere giriş, lise mezunlarının YGS-LYS sonucuna bağlı olarak şekillenir.[246] Dünyanın en iyi üniversitelerinin sıralandığı 2014 Times Higher Education World University Rankings'te ilk 200'e Türkiye'den dört üniversite dahil olmuştur. Listede Orta Doğu Teknik Üniversitesi 85. sırada, Boğaziçi Üniversitesi 139. sırada, İstanbul Teknik Üniversitesi 165. sırada, Sabancı Üniversitesi 182. sırada yer almıştır.[247]\n",
        "\n",
        "Sağlık hizmetleri\n",
        "Ayrıca bakınız: Türkiye'deki hastaneler listesi\n",
        "Türkiye'de sağlık hizmetleri Sağlık Bakanlığı tarafından merkezi bir devlet sistemiyle kontrol edilir. 2003 yılında hükûmet, sağlık hizmetlerine ayrılan bütçe oranını artıran ve nüfusun büyük bir bölümünü sağlık hizmetlerinden düşük masrafla yararlanabilir hâle getirmeyi amaçlayan geniş kapsamlı bir sağlık reformu programı başlattı. Türkiye İstatistik Kurumu, 2012 yılında sağlık hizmetleri kapsamında 76.3 milyar TL harcandığını açıkladı; hizmet bedellerinin %79.6'sı Sosyal Güvenlik Kurumu tarafından karşılanırken geriye kalan %15.4'ü hastalar tarafından doğrudan ödendi.[248] 2018 yılı rakamlarına göre Türkiye'de 34.559 sağlık kurumu bulunmaktadır ve doktor başına ortalama 536 hasta düşmektedir.[249][250] Ayrıca 1000 kişi başına düşen yatak sayısı 2.83'tür.[249]\n",
        "\n",
        "Türkiye'de beklenen yaşam süresi erkeklerde 71.1 yıl ve kadınlarda 75.2 yıl olmakla birlikte, toplam nüfus ortalamasının beklenen yaşam süresi 73.2 yıldır.[251] Ülkede ölümlere en çok neden olan hastalıklardan ilk üçü şunlardır: dolaşım sistemi hastalıkları (%39.8), kanser (%21.3), solunum hastalıkları (%9.8).[252]\n",
        "\n",
        "Kültür\n",
        "Ana madde: Türk kültürü\n",
        "\n",
        "Mevlevi semazenler bir Sema törenindeyken. Mevlevi Sema Törenleri, UNESCO Somut Olmayan Kültürel Miras Listeleri'nde yer almaktadır.[253]\n",
        "Türkiye; Oğuz, Anadolu, Osmanlı (Greko-Romen ve İslami kültürlerin bir devamıydı) ve Batı kültürleri ile geleneklerinin karışımıyla ortaya çıkan çok çeşitli kültürleri barındırır. Ülke coğrafyasındaki kültürel kaynaşma, Orta Asya'dan Anadolu'ya doğru gerçekleşen Türk göçleri sırasında Türklerin göç yolları üzerindeki kültürlerle kendi kültürlerini birleştirmesi sonucunda başladı. Ülkedeki Batılılaşma hareketi ise Osmanlı İmparatorluğu'nun Tanzimat döneminde başladı ve bugüne kadar sürmeye devam etti.[254][255] Sonuç olarak günümüz Türk kültürü, geleneksel inançları ve tarihi değerleri koruyarak \"çağdaş\" bir Batı devleti olma çabası sonucunda şekillendi.[254]\n",
        "\n",
        "Sanat\n",
        "Ana madde: Türk sanatı\n",
        "Ayrıca bakınız: Türk edebiyatı, Türk halk oyunları, Türk müziği, Türkiye'de resim ve Türk tiyatrosu\n",
        "\n",
        "Osman Hamdi Bey'in çizdiği Kaplumbağa Terbiyecisi.\n",
        "Batılı anlamda Türk resim sanatı, 19. yüzyılın ortalarından itibaren etkin bir gelişme göstermeye başladı. Resim dersleri ilk olarak teknik ihtiyaçlar için 1793 yılında şu anki İstanbul Teknik Üniversitesi'nde verilmeye başlandı.[256] 19. yüzyılın sonlarında, Batılı anlamda insan tasvirleri özellikle Osman Hamdi Bey ile birlikte Türk resminde kullanılmaya başlandı. Çağdaş eğilimlerle birlikte empresyonizm de gelişim gösterdi ve Halil Paşa resimlerinde empresyonizmi kullandı. 1926'da Avrupa'ya gönderilen Türk sanatçılar, Türkiye'ye geri döndüklerinde çalışmalarında Fovizm, Kübizm ve hatta Ekspresyonizm akımlarından yararlandılar. Sonraki yıllarda D Grubu sanatçılarından Abidin Dino ve Cemal Tollu dahil olmak üzere Fikret Mualla, Fahrelnisa Zeid, Bedri Rahmi Eyüboğlu, Adnan Çoker ve Burhan Doğançay gibi sanatçılar son 30 yıl boyunca Batı'da gelişen bazı eğilimleri tanıttılar. Bunların yanı sıra Yeniler Grubu 1930'larda, Onlar Grubu 1940'larda, Yeni Dal Grubu 1950'lerde ve Siyah Kalem Grubu 1960'larda ortaya çıkarak çağdaş Türk resminin diğer önemli hareketleri olarak tanındılar.[257]\n",
        "\n",
        "Türk müziği ve edebiyatı, çeşitli kültürlerin izlerini taşır. Osmanlı İmparatorluğu'nun yanı sıra İslam dünyası ile Avrupa'nın etkileşimi sonucunda Türk, İslam ve Avrupa gelenekleri birleşerek günümüz Türk müziğini ve edebiyatını ortaya çıkarmıştır.[258] Osmanlı döneminde Türk edebiyatı, İran ve Arap edebiyatlarının fazlasıyla etkisi altında kaldı. Tanzimat'taki yeniliklerle birlikte daha önceden bilinmeyen roman ve öykü gibi edebi türler Türk edebiyatına giriş yaptı. Çeşitli yazarlar Türk edebiyatındaki ilkleri bu dönemde verdiler; Namık Kemal ilk edebi roman olan İntibah'ı (1876) yazarken, gazeteci Şinasi ilk özel gazeteyi çıkardı ve ilk tiyatro olan Şair Evlenmesi'ni (1860) yazdı. Batı etkisinde gelişen modern Türk edebiyatının şekillenmesi 1896 ve 1923 arasında da sürdü. Bu arada Servet-i Fünun, Fecr-i Ati ve Millî Edebiyat gibi çeşitli edebiyat hareketleri ortaya çıktı. 20. yüzyılda Nâzım Hikmet, serbest nazımla şiirler yazarak Türk şiirine radikal değişikler getirdi. Şiirdeki bir başka devrim ise 1941'de Garipçiler tarafından yapıldı. Çeşitli kültürlerin karışımı olan Türk edebiyatında, bu durumun bir sonucu olarak, işlenen konular arasında kültür çatışması önemli bir yer tutar. Örneğin romanlarında \"kültürlerin birbiriyle çatışması ve örülmesi için yeni simgeler bulan\" Orhan Pamuk, 2006 yılında Nobel Edebiyat Ödülü'ne layık görülmüştür.[259] 2003 Eurovision Şarkı Yarışması'na Türk müziğindeki çeşitli kültürlerin izlerini taşıyan \"Everyway That I Can\" şarkısıyla katılan Sertab Erener ise yarışmanın birincisi olarak Avrupa'da adından bahsettirmiştir.[260]\n",
        "\n",
        "Türk kültüründe halk oyunları önemli bir yer tutar. Doğu Trakya'da Hora; Ege, Güney Marmara ve İç Anadolu'da Zeybek; Batı Akdeniz'de Teke; İç-Batı Anadolu, Batı Karadeniz, Güney Marmara ve Doğu Akdeniz'de Kaşık oyunları ile Karşılama; Orta ve Doğu Karadeniz'de Horon; Doğu ve İç Anadolu'da Halay; Kuzeydoğu Anadolu'da Bar ve Lezginka halk oyunları yaygındır.[261]\n",
        "\n",
        "Mutfak\n",
        "Ana madde: Türk mutfağı\n",
        "\n",
        "Türk lokumu ile birlikte Türk kahvesi. Türk kahvesi, UNESCO tarafından Türklerin Somut Olmayan Kültürel Miraslar listesine alınmıştır.[262][263]\n",
        "Türk mutfağı, Çin ve Fransız mutfaklarıyla beraber dünyanın en zengin mutfaklarındandır. Coğrafyası ve tarihi gereği, Türk mutfağı çok büyük bir çeşitlilik oluşturur. Türk mutfağı, Mezopotamya ve Balkan mutfaklarıyla etkileşime girmiştir, İstanbul Osmanlı Saray mutfağı da Türk mutfağının önemli bir kısmını oluşturur.\n",
        "\n",
        "Osmanlı Saray Mutfağı'nda çok çeşitli çorba, zeytinyağlı sebze, etli yemek, balık, börek, tatlı mönüleri mevcuttur. Saray mutfağı, Bizans İmparatorluğu'ndan Osmanlı'ya yüzyılların saray zevki ve tecrübesiyle oluşan elit bir mutfaktır. O dönemlerde, halk ve köy mutfağı ise sade ve basittir.\n",
        "\n",
        "Günümüzde, Saray kültürü ile halk kültürünün karışımı bir \"Türk mutfağı\" ortaya çıkmıştır. Birçok saray yemeği, halk tarafından benimsenmiştir.\n",
        "\n",
        "Türk mutfağı;\n",
        "\n",
        "Akdeniz kültürü\n",
        "Doğu kültürü\n",
        "Saray kültürü\n",
        "Bozkır kültürü olarak sınıflandırılmıştır.\n",
        "Medya\n",
        "Ana madde: Türkiye'de medya\n",
        "\n",
        "Cumhuriyet yazarlarının tutuklanması protesto ediliyor. Türkiye'de basın özgürlüğü tartışmalı bir konudur.\n",
        "Yüzlerce televizyon kanalı, binlerce yerel ve ulusal radyo istasyonu, onlarca gazetesi, kâr sağlayan üretken yerli sineması ve hızlı büyüyen geniş bant internet kullanımı ile Türkiye'nin oldukça canlı bir medya sektörü vardır.[264] 2014 yılında ülkede faal durumda olan radyo ve televizyon kurumu sayısı 1.190 olarak açıklanmıştır. Bunlardan %77,7'si karasal yayın yaparken geriye kalanı sadece uydu, kablolu veya internet üzerinden yayın yapmıştır.[265] Devlet kanalı TRT ile Kanal D, Show TV, atv ve Star TV gibi özel kanallar, izleyici tarafından en çok takip edilen kanallardır. Bu kanallarda gösterilen televizyon dizileri, Türkiye sınırlarının dışında son yıllarda popülerleşmeye başlayarak ülkenin dış ilişkilerine ve tanınırlığına katkı sağlamaktadır.[266] Ülkedeki yayın kuruluşları, uydu antenleri ve kablo sistemi ile geniş bir alana yayılarak erişilebilir hâle gelmiştir.[267] Radyo ve Televizyon Üst Kurulu (RTÜK), ülkenin televizyon ve radyolarını hükûmet gözetiminde denetleyen yetkili kuruluştur.[267] Tiraj rakamlarına göre ülkenin en popüler ilk beş gazetesi Hürriyet, Sabah, Posta, Sözcü ve Habertürk · tür.[268] Freedom House, Türkiye'de basından \"Özgür Değil\" şeklinde bahsederken internet ortamından \"Kısmen Özgür\" şeklinde bahseder.[116]\n",
        "\n",
        "Spor\n",
        "Ana madde: Türkiye'de spor\n",
        "\n",
        "Türkiye millî basketbol takımı 2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası'nda gümüş madalya kazandı\n",
        "Türkiye'de en çok sevilen sporlardan biri futboldur. Futbol ligler halinde oynanmakta ve bunların en büyüğü Süper Lig'dir. Lig şampiyonu olabilmiş olan takımların üçü (Beşiktaş, Fenerbahçe ve Galatasaray) İstanbul takımı, iki tanesi (Trabzonspor) ve (Bursaspor) ise Anadolu takımıdır. Futbol kulüpleri Türkiye Futbol Federasyonu çatısı altında toplanmıştır.[269] Galatasaray Avrupa'da kupa kazanan ilk ve tek Türk futbol takımıdır. 2000 yılında UEFA Kupası ve UEFA Süper Kupası'nı kazanmıştır. Türkiye millî futbol takımı 2000 Avrupa Futbol Şampiyonasında altıncı, 2002 FIFA Dünya Kupası'nda, 2003 FIFA Konfederasyonlar Kupası'nda ve 2008 Avrupa Futbol Şampiyonasında üçüncü olmuştur.\n",
        "\n",
        "Basketbol Türkiye'de en çok ilgi gören sporlardan biridir. Basketbol'un en büyük ligi Basketbol Süper Ligi'dir. Anadolu Efes, Galatasaray Medical Park, Fenerbahçe, Beşiktaş gibi takımlar EuroLeague'de ve diğer özel turnuvalarda çok büyük başarılar göstermişlerdir. Ayrıca Anadolu Efes 1996 yılında Koraç Kupası'nı kazanarak, Avrupa Kupası kazanan ilk Türk takımı olma unvanını elde etmiştir.[270] 2012 yılında FIBA EuroChallenge Şampiyonluğu kupasını kazanan Beşiktaş Milangaz Avrupa'da kupa kazanabilen ikinci Türk takımı'dır. Türkiye millî basketbol takımı da turnuvalarda büyük başarı elde etmiştir. Örneğin 2001 Avrupa Basketbol Şampiyonası gümüş madalya ve 2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası gümüş gibi. 2010 FIBA Dünya Basketbol Şampiyonası, 28 Ağustos ve 12 Eylül tarihleri arasında Türkiye'de gerçekleştirilmiştir. Şampiyonayı FIBA, Türkiye Basketbol Federasyonu ve 2010 Organizasyon Komitesi ortaklaşa organize etmiştir ve ikinci olmuştur. 1986'dan beri üçüncü defa 24 ülkenin katıldığı turnuvanın takım karşılaşmaları İstanbul, Ankara, İzmir ve Kayseri'de, bitiş aşaması İstanbul Sinan Erdem Spor Salonu'nda oynanmış, kazanan ise bitişte Türkiye'yi 64-81 mağlup eden Amerika Birleşik Devletleri olmuştur. kadın millî basketbol takımı 2011 Avrupa Kadınlar Şampiyonası'nda ikinci olmuştur. Ayrıca 2013 Akdeniz Oyunlarında erkek millî basketbol takımı altın madalya almıştır.\n",
        "\n",
        "Geleneksel bir Türk sporu olan güreşin en önemli karşılaşması Kırkpınar Yağlı Güreşleri'dir. Türklerin MÖ 4. yüzyıldan beri güreş yaptıkları bilinmektedir. İlkbahar aylarında doğanın canlanışı için yapılan kutlamalarda, evlenme merasimlerinde, zafer şölenlerinde hep güreş müsabakaları yapılırdı. 1996 yılında Geleneksel Spor Dalları Federasyonu kurulmuş ve yağlı güreş için önemli bir adım atılmıştır.\n",
        "\n",
        "Ayrıca bakınız\n",
        "Türk devletleri listesi\n",
        "Kaynakça\n",
        "bayrak\tTürkiye portali\n",
        "\tOrta Doğu portali\n",
        "\tAsya portali\n",
        "Genel\n",
        "Atatürk, Mustafa Kemal (1927). 'Nutuk, Cilt 1-2-3, Türk Devrim Tarihi Enstitüsü, İstanbul 1970.\n",
        "De Lamartine, Alphonse. Osmanlı Tarihi, Cilt 1, Sabah Yayıncılık, İstanbul 1991.\n",
        "Öztürk, Kazım (1992). Atatürk'ün TBMM Açık ve Gizli Oturumlarındaki Konuşmaları, Cilt 1-2, Kültür Bakanlığı-Atatürk Dizisi. ISBN 975-17-0635-1\n",
        "Akay, Oğuz (2006). Atatürk'ün Sofrası. Truva Yayınları. ISBN 975-6237-54-6\n",
        "Meydan Larousse, Meydan Yayıncılık, 1988, Cilt 12, Sh. 357-388, Türkiye Cumhuriyeti.\n",
        "Temel Britannica, Ana Yayıncılık-Encyclopaedia Britannica, 1992, Cilt 18, Sh. 41-96; Türkiye. ISBN 975-7760-02-1\n",
        "Türklerin ve Türkiye'nin Tarihi Ansiklopedisi, Milliyet Yayınları, 1982.\n",
        "Özel\n",
        "^ \"Ethnic groups\" (İngilizce). cia.gov. 13 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2019.\n",
        "^ \"GINI index (World Bank estimate)\" (İngilizce). data.worldbank.org. 17 Mayıs 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Eylül 2019.\n",
        "^ \"Human Development Report 2019\" (PDF) (İngilizce). undp.org. 9 Aralık 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Aralık 2019.\n",
        "^ \"The Economist: \"Turkey in the Balkans: The good old days?\"\". 5 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2011.\n",
        "^ Stiner, Mary C.; Kuhn, Steven L.; Güleç, Erksin. \"Early Upper Paleolithic shell beads at Üçağızlı Cave I (Turkey): Technology and the socioeconomic context of ornament life-histories\". Journal of Human Evolution. 64 (5). ss. 380–398. doi:10.1016/j.jhevol.2013.01.008. ISSN 0047-2484. PMID 23481346.\n",
        "^ Douglas Arthur Howard. The History of Turkey. Greenwood Publishing Group. ss. xiv–xx. ISBN 978-0-313-30708-9. Erişim tarihi: 2 Nisan 2013.\n",
        "^ a b c d Sharon R. Steadman; Gregory McMahon (15 Eylül 2011). The Oxford Handbook of Ancient Anatolia: (10,000-323 BCE). Oxford University Press. ss. 3-11, 37. ISBN 978-0-19-537614-2. Erişim tarihi: 23 Mart 2013.\n",
        "^ a b Casson, Lionel (1977). \"The Thracians\" (PDF). The Metropolitan Museum of Art Bulletin. 35 (1). ss. 2–6. doi:10.2307/3258667.\n",
        "^ a b David Noel Freedman; Allen C. Myers; Astrid Biles Beck (2000). Eerdmans Dictionary of the Bible. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 61. ISBN 978-0-8028-2400-4. Erişim tarihi: 24 Mart 2013. Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: \"FreedmanMyers2000\" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)\n",
        "^ Metz, Helen Chapin, (Ed.) (1996). \"Turkish Origins\". Turkey: A Country Study. Area handbook series (fifth bas.). Washington DC: United States Government Publishing Office for the Federal Research Division of the Library of Congress. ISBN 0-8444-0864-6. LCCN 95049612.\n",
        "^ Mehmet Fuat Köprülü&Gary Leiser. The origins of the Ottoman Empire. s. 33.\n",
        "^ \"Ottoman/Turkish Visions of the Nation, 1860–1950\". Erişim tarihi: 18 Şubat 2015.\n",
        "^ a b c d e f g h \"Turkey\". The World Factbook. 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ \"What really matters about Multiculturalism in Turkey by Rabee Al-Hafidh\". http://www.todayszaman.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2015. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ a b c d e \"Türkiye'nin yüzde 85'i 'anadilim Türkçe' diyor\". Milliyet.com.tr. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2012.\n",
        "^ a b \"Turkey Overview\". http://www.minorityrights.org. 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2014. |website= dış bağlantı (yardım) Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: \"minorities\" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)\n",
        "^ Ali Tayyar Önder (2006). Türkiye'nin Etnik Yapısı. Kripto Yayınevi. ISBN 9786054125036.\n",
        "^ \"Toplumsal Yapı Araştırması 2006\" (PDF). 2006. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Şubat 2015.\n",
        "^ a b c \"Chronology of Turkey-EU relations\". Turkish Secretariat of European Union Affairs. 15 Mayıs 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2006.\n",
        "^ \"Turkey and Russia on the Rise\". Stratfor. 17 Mart 2009. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Can Turkey Be a Source of Stability in the Middle East?\". heptagonpost.com. 18 Aralık 2010. 24 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2011.\n",
        "^ \"Turkey: A Welcome Return To The Balkans?\". eurasiareview.com. 3 Ocak 2012. 31 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Kasım 2012.\n",
        "^ \"The Political Economy of Regional Power: Turkey\" (PDF). http://www.giga-hamburg.de. 10 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2015. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ \"Turkey: From regional to global player\". http://www.dw.de. 20 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2015. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ \"International Organisations\". http://www.mfa.gov.tr. 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ \"Theoretical Analysis of Turkey as a Regional Power\" (PDF). http://web.isanet.org. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Şubat 2015. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ Scharlipp, Wolfgang (2000). An Introduction to the Old Turkish Runic Inscriptions. Verlag auf dem Ruffel., Engelschoff. ISBN 3-933847-00-1, 9783933847003.\n",
        "^ Harper, Douglas (2001). \"Turkey\". Online Etymology Dictionary. 8 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Haziran 2013.\n",
        "^ a b Ortaylı, İlber (17 Mayıs 2008). \"Türkiye'nin adı\". Milliyet. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2016.\n",
        "^ Jenkins, Romilly James Heald (1967). De Administrando Imperio by Constantine VII Porphyrogenitus. Corpus fontium historiae Byzantinae (New, revised bas.). Washington, D.C.: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies. s. 65. ISBN 0-88402-021-5. Erişim tarihi: 28 Ağustos 2013. According to Constantine Porphyrogenitus, writing in his De Administrando Imperio (ca. 950 AD) \"Patzinakia, the Pecheneg realm, stretches west as far as the Siret River (or even the Eastern Carpathian Mountains), and is four days distant from Tourkia (i.e. Hungary).\"\n",
        "^ Günter Prinzing; Maciej Salamon (1999). Byzanz und Ostmitteleuropa 950–1453: Beiträge zu einer table-ronde des XIX. International Congress of Byzantine Studies, Copenhagen 1996. Otto Harrassowitz Verlag. s. 46. ISBN 978-3-447-04146-1. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ Henry Hoyle Howorth (2008). History of the Mongols from the 9th to the 19th Century: The So-called Tartars of Russia and Central Asia. Cosimo, Inc. s. 3. ISBN 978-1-60520-134-4. Erişim tarihi: 15 Haziran 2013.\n",
        "^ Öztürk, Özhan (2011). \"Pontus: Antik Çağ'dan Günümüze Karadeniz'in Etnik ve Siyasi Tarihi\". Ankara: Genesis Yayınları. s. 364. 27 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2016. ... Greek term Tourkoi first used for the Khazars in 568 AD. In addition in \"De Administrando Imperio\" Hungarians call Tourkoi too once known as Sabiroi ...\n",
        "^ Imber, Colin. \"The Ottoman Empire, 1300-1650, The Structure of Power\" (PDF). fatih.edu.tr. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"ORIGINS OF CIVILIZATION TOUR 2014\". 21 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Kasım 2015.\n",
        "^ \"The Position of Anatolian\" (PDF). 5 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013.\n",
        "^ Balter, Michael (27 Şubat 2004). \"Search for the Indo-Europeans: Were Kurgan horsemen or Anatolian farmers responsible for creating and spreading the world's most far-flung language family?\". Science. 303 (5662). s. 1323. doi:10.1126/science.303.5662.1323. PMID 14988549.\n",
        "^ \"The World's First Temple\". Archaeology magazine. Kasım-Aralık 2008. s. 23. 28 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013.\n",
        "^ \"Çatalhöyük added to UNESCO World Heritage List\". Global Heritage Fund. 3 Temmuz 2012. 9 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ \"Troy\". ancient.eu. 30 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"Ziyaret Tepe – Turkey Archaeological Dig Site\". uakron.edu. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2010.\n",
        "^ \"Assyrian Identity In Ancient Times And Today'\" (PDF). 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 4 Eylül 2010.\n",
        "^ Zimansky, Paul. Urartian Material Culture As State Assemblage: An Anomaly in the Archaeology of Empire. s. 103.\n",
        "^ The Metropolitan Museum of Art, New York (Ekim 2000). \"Anatolia and the Caucasus, 2000–1000 B.C. in Timeline of Art History.\". New York: The Metropolitan Museum of Art. 10 Eylül 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2006.\n",
        "^ Roux, Georges. Ancient Iraq. s. 314.\n",
        "^ a b \"About Turkey - Etymology And Climate\". http://www.ktu.edu.tr. 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım) Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: \"ktu.edu.tr\" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)\n",
        "^ John Boardman (1994). The Cambridge Ancient History. Cambridge University Press. s. 444. ISBN 978-0-521-23348-4. Erişim tarihi: 7 Nisan 2013. Birden fazla |yazar1= ve |yazar= kullanıldı (yardım)\n",
        "^ Hooker, Richard (6 Haziran 1999). \"Ancient Greece: The Persian Wars\". Washington State University, Washington, United States. 20 Kasım 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Aralık 2006.\n",
        "^ The Metropolitan Museum of Art, New York (Ekim 2000). \"Anatolia and the Caucasus (Asia Minor), 1000 B.C. – 1 A.D. in Timeline of Art History.\". New York: The Metropolitan Museum of Art. 14 Aralık 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Aralık 2006.\n",
        "^ Theo van den Hout (27 Ekim 2011). The Elements of Hittite. Cambridge University Press. s. 1. ISBN 978-1-139-50178-1. Erişim tarihi: 24 Mart 2013.\n",
        "^ Daniel C. Waugh (2004). \"Constantinople/Istanbul\". University of Washington, Seattle, Washington. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2006.\n",
        "^ \"Anadolu Selçuklu Devleti\". turktarihim.com. 26 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Temmuz 2014.\n",
        "^ Wink, Andre (1990). Al Hind: The Making of the Indo Islamic World, Vol. 1, Early Medieval India and the Expansion of Islam, 7th–11th Centuries. Brill Academic Publishers. s. 21. ISBN 90-04-09249-8.\n",
        "^ \"THE SELJUK TURKS\". http://peter.mackenzie.org. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ a b Rafis Abazov (2009). Culture and Customs of Turkey. Greenwood Publishing Group. s. 1071. ISBN 978-0-313-34215-8. Erişim tarihi: 25 Mart 2013.\n",
        "^ a b Kinross, Patrick (1977). The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire. Morrow. ss. 28-30. ISBN 0-688-03093-9.\n",
        "^ Simons, Marlise (22 Ağustos 1993). \"Center of Ottoman Power\". New York Times. Erişim tarihi: 4 Haziran 2009.\n",
        "^ \"Dolmabahce Palace\". dolmabahcepalace.com. 16 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"TheOttomans.org - Discover The Ottomans\". 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ Stanford J. Shaw (29 Ekim 1976). History of the Ottoman Empire and Modern Turkey. 1. Cambridge University Press. s. 213. ISBN 978-0-521-29163-7. Erişim tarihi: 15 Haziran 2013.\n",
        "^ Kirk, George E. (2008). A Short History of the Middle East. Brill Academic Publishers. s. 58. ISBN 1-4437-2568-4.\n",
        "^ Yavuz, Erdal. \"The Industrial Revolution and Consequences\" (PDF). yeditepe.edu.tr. 3 Eylül 2013 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2014.\n",
        "^ Yalçın, Özgür. \"Reformation_of_Ottoman_Bureaucracy_A_Failed_Attempt\". http://www.academia.edu/. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ Douglas Arthur Howard: \"The History of Turkey\", sayfa 71.\n",
        "^ Krasner, Stephen D. \"Sovereignty: Organized Hypocrisy\". http://books.google.com.tr. 5 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ \"The Ottoman Empire\". globaled.org. 8 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ağustos 2014.\n",
        "^ Todorova, Maria (18 Mart 2009). Imagining the Balkans. Oxford University Press. s. 175. ISBN 978-0-19-972838-1. Erişim tarihi: 15 Haziran 2013.\n",
        "^ Mann, Michael (2005). The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing. Cambridge University Press. s. 118. ISBN 978-0-521-53854-1. Erişim tarihi: 28 Şubat 2013.\n",
        "^ \"Collapse of the Ottoman Empire, 1918-1920\". nzhistory.net.nz. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ Chambers, Robert. \"Liberty and The Ottoman\". Monthly. University of Toronto. 15 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Eylül 2014.\n",
        "^ \"Death toll of the Armenian Massacres\". Encyclopædia Britannica. 11 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"Fact Sheet: Armenian Genocide\". Michigan Üniversitesi. 14 Ekim 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2010.\n",
        "^ Freedman, Jeri (2009). The Armenian genocide (1st ed. bas.). New York: Rosen Pub. Group. ISBN 1-4042-1825-4.\n",
        "^ Totten, Samuel, Paul Robert Bartrop, Steven L. Jacobs (eds.) Dictionary of Genocide. Greenwood Publishing Group, 2008, s. 19. ISBN 0-313-34642-9.\n",
        "^ Patrick J. Roelle, Sr. (27 Eylül 2010). Islam's Mandate- a Tribute to Jihad: The Mosque at Ground Zero. AuthorHouse. s. 33. ISBN 978-1-4520-8018-5. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ Schaller, Dominik J; Zimmerer, Jürgen (2008). \"Late Ottoman genocides: the dissolution of the Ottoman Empire and Young Turkish population and extermination policies – introduction\". Journal of Genocide Research 10 (1): 7–14. doi:10.1080/14623520801950820\n",
        "^ Roderic H. Davison; Review \"From Paris to Sèvres: The Partition of the Ottoman Empire at the Peace Conference of 1919–1920\" by Paul C. Helmreich in Slavic Review, Vol. 34, No. 1 (Mar. 1975), ss. 186–187\n",
        "^ Donald Bloxham (2005). The Great Game of Genocide: Imperialism, Nationalism, And the Destruction of the Ottoman Armenians. Oxford University Press. s. 150. ISBN 978-0-19-927356-0. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ Levene, Mark (Winter 1998). \"Creating a Modern 'Zone of Genocide': The Impact of Nation- and State-Formation on Eastern Anatolia, 1878–1923\". Holocaust and Genocide Studies. 12 (3). s. 393–433. doi:10.1093/hgs/12.3.393.\n",
        "^ Ferguson, Niall (2007). The War of the World: Twentieth-Century Conflict and the Descent of the West. Penguin Group (USA) Incorporated. s. 180. ISBN 978-0-14-311239-6.\n",
        "^ Atay, Mehmet. \"19 Mayıs-Türk Ulusal Kurtuluş Hareketinin Başlangıcı\". Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı. 13 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ Mango, Andrew (2000). Atatürk: The Biography of the Founder of Modern Turkey. Overlook. s. lxxviii. ISBN 1-58567-011-1.\n",
        "^ Axiarlis, Evangelia (2014). Political Islam and the Secular State in Turkey: Democracy, Reform and the Justice and Development Party. I.B. Tauris. s. 11.\n",
        "^ \"Turkey, Mustafa Kemal and the Turkish War of Independence, 1919–23\". Encyclopædia Britannica. 2007. 25 Haziran 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2007.\n",
        "^ Clogg, Richard (20 Haziran 2002). A Concise History of Greece. Cambridge University Press. s. 101. ISBN 978-0-521-00479-4. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ Gerhard Bowering (28 Kasım 2012). Bowering, Gerhard; Crone, Patricia; Kadi, Wadad; Stewart, Devin J.; Zaman, Muhammad Qasim; Mirza, Mahan (Ed.). The Princeton Encyclopedia of Islamic Political Thought. Princeton University Press. s. 49. ISBN 978-1-4008-3855-4. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2013. Following the revolution, Mustafa Kemal became an important figure in the military ranks of the Ottoman Committee of Union and Progress (CUP) as a protégé ... Although the sultanate had already been abolished in November 1922, the republic was founded in October 1923. ... ambitious reform programme aimed at the creation of a modern, secular state and the construction of a new identity for its citizens.\n",
        "^ \"Kemal Öz Adlı Cumhur Reisimize Verilen Soyadı Hakkında Kanun\" (PDF). Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2013.\n",
        "^ \"Growth in United Nations membership (1945–2005)\". United Nations. 3 Temmuz 2006. 17 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ekim 2006.\n",
        "^ Huston, James A. (1988). Outposts and Allies: U.S. Army Logistics in the Cold War, 1945–1953 (İngilizce). Susquehanna University Press. s. 134. ISBN 0-941664-84-8.\n",
        "^ \"Members and partners\". OECD. 2 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ Uslu, Nasuh (2003). The Cyprus question as an issue of Turkish foreign policy and Turkish-American relations, 1959–2003. Nova Publishers. s. 119. ISBN 978-1-59033-847-6. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Timeline: Cyprus\". BBC. 12 Aralık 2006. Erişim tarihi: 25 Aralık 2006.\n",
        "^ Hale, William Mathew (1994). Turkish Politics and the Military. Routledge, UK. s. 161, 215, 246. ISBN 0-415-02455-2.\n",
        "^ Arsu, Sebsem (12 Nisan 2012). \"Turkish Military Leaders Held for Role in '97 Coup\". The New York Times. 1 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014.\n",
        "^ Cunningham, Erin; Sly, Liz; Karatas, Zeynep (16 Temmuz 2016). \"Turkey rounds up thousands of suspected participants in coup attempt\". The Washington Post. 18 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2016.\n",
        "^ a b Nas, Tevfik F. (1992). Economics and Politics of Turkish Liberalization. s. 12. ISBN 0-934223-19-X. Birden fazla |yazar= ve |son= kullanıldı (yardım)\n",
        "^ \"Turkey's PKK peace plan delayed\". BBC. 10 Ekim 2009. Erişim tarihi: 6 Şubat 2010.\n",
        "^ \"Still critical\". 17 (2). Human Rights Watch. Mart 2005. s. 3. Erişim tarihi: 12 Eylül 2007.\n",
        "^ Baser, Bahar (2015). Diasporas and Homeland Conflicts: A Comparative Perspective. Ashgate Publishing. s. 63. ISBN 1472425626.\n",
        "^ Sebnem Arsu (25 Nisan 2013). \"Kurdish Rebel Group to Withdraw From Turkey\". The New York Times. Erişim tarihi: 29 Nisan 2013.\n",
        "^ \"Murat Karayilan announces PKK withdrawal from Turkey\". BBC. 25 Nisan 2013. Erişim tarihi: 29 Nisan 2013.\n",
        "^ \"Turkish jets target Kurds in Iraq, Islamic State militants in Syria\". Fox News. 28 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2015.\n",
        "^ Mullen, Jethro; Cullinane, Susannah (4 Haziran 2013). \"What's driving unrest and protests in Turkey?\". CNN. Erişim tarihi: 6 Haziran 2013.\n",
        "^ Köker, İrem (21 Aralık 2016). \"Türkiye'deki saldırılar: 18 ayda yaklaşık 500 kişi yaşamını yitirdi\". BBC Türkçe. Erişim tarihi: 2 Ocak 2017.\n",
        "^ \"General Structure of Turkish Public Administration\" (PDF). http://www.justice.gov.tr/. Ministry of Justice. 21 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ \"Mülki İdare Bölümleri\". T.C. İçişleri Bakanlığı. 31 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2020.\n",
        "^ Yiğit, Ali. \"Geçmişten Günümüze Türkiye'yi Bölgelere Ayıran Çalışmalar ve Yapılması Gerekenler\" (PDF). sakarya.edu.tr. 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2014.\n",
        "^ Turkish Directorate General of Press and Information (24 Ağustos 2004). \"Political Structure of Turkey\". Turkish Prime Minister's Office. 3 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Aralık 2006.\n",
        "^ Çarkoğlu, Ali (2004). Religion and Politics in Turkey. Routledge, UK. ISBN 0-415-34831-5.\n",
        "^ a b c Kate Fleet; Suraiya Faroqhi; Reşat Kasaba (17 Nisan 2008). The Cambridge History of Turkey. Cambridge University Press. s. 357–358. ISBN 978-0-521-62096-3. Erişim tarihi: 13 Haziran 2013.\n",
        "^ \"Human rights in Turkey: still a long way to go to meet accession criteria\". Avrupa Parlamentosu İnsan Hakları komitesi. 26 Ekim 2010. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ a b \"Türkiye'nin Basın Özgürlüğü Krizi\". Gazetecileri Koruma Komitesi. 26 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ \"Türkiye utanç listesinde yine birinci sırada\". CNN Türk. 18 Aralık 2013. Erişim tarihi: 9 Eylül 2014.\n",
        "^ \"Russia, China and Turkey top yearly list of music freedom violations\". freemuse.org. 14 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2015.\n",
        "^ \"Seven journalists arrested in Turkey\". The Guardian. 4 Mart 2011. 19 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013.\n",
        "^ a b \"Turkey\". freedomhouse.org. 4 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2015.\n",
        "^ \"Rights violations, terror ops threaten Turkey's democratic institutions: PACE\". Hurriyet Daily News. 23 Haziran 2016. 16 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2016.\n",
        "^ \"Turkish Legal System\". http://www.mymerhaba.com/. 24 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ a b \"THE JUDICIAL SYSTEM OF TURKEY\" (PDF). http://www.uhdigm.adalet.gov.tr/. Ministry of Justice. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ \"Cezaevleri nüfusu 100 bin kişiyi aştı\". Sabah. 15 Aralık 2008. Erişim tarihi: 10 Eylül 2014.\n",
        "^ \"Birleşmiş Milletler Teşkilatı ve Türkiye\". mfa.gov.tr. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ a b \"İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı (OECD)\". mfa.gov.tr. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ \"İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT)\". mfa.gov.tr. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ \"Türkiye ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT)\". mfa.gov.tr. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ \"Ekonomik İşbirliği Teşkilatı (EİT)\". mfa.gov.tr. 17 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ \"Karadeniz Ekonomik İşbirliği Örgütü (KEİ)\". mfa.gov.tr. 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ \"Gelişen Sekiz Ülke (D-8)\". mfa.gov.tr. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ a b \"G-20 ÜLKELERİ\". mfa.gov.tr. 16 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ \"Türkiye'nin üyeliği kabul edildi\". Hürriyet. 17 Ekim 2008. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2013.\n",
        "^ Mardell, Mark (11 Aralık 2006). \"Turkey's EU membership bid stalls\". BBC. Erişim tarihi: 17 Aralık 2006.\n",
        "^ \"Türkiye-AB İlişkileri\". Türkiye Cumhuriyeti Dışişleri Bakanlığı. 27 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2015.\n",
        "^ \"Avrupa Birliği üyeliği stratejik hedef\". Doğan Haber Ajansı. 9 Mayıs 2015. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2015.\n",
        "^ \"AB üyeliği 50 yıllık bir devlet politikası\". Adalet ve Kalkınma Partisi. 22 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2015.\n",
        "^ \"Erdoğan: AB'ye tam üyelik, Türkiye'nin stratejik hedefidir\". Zaman. 12 Ağustos 2010. Erişim tarihi: 15 Mayıs 2013.\n",
        "^ Ziya Öniş, ŞuhnazYılmaz. \"Turkey-EU-US Triangle in Perspective: Transformation or Continuity?\" (PDF). http://istanbul2004.ku.edu.tr/. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ Mitrovic, Marija. \"Turkish Foreign Policy towards the Balkans\" (PDF). edoc.hu-berlin.de. 14 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ İdris Bal (2004). Turkish Foreign Policy in Post Cold War Era. Universal-Publishers. s. 269. ISBN 978-1-58112-423-1. Erişim tarihi: 15 Haziran 2013.\n",
        "^ Kardas, Saban. \"Turkey Develops Special Relationship with Azerbaijan\". Eurasia Daily Monitor Volume. 13 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2010.\n",
        "^ Katik, Mevlut. \"Azerbaijan and Turkey Coordinate Nagorno-Karabakh Negotiation Position\". EurasiaNet. 28 Ağustos 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2010.\n",
        "^ Baran, Zeyno (2005). \"The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Implications for Turkey\" (PDF). The Baku-Tbilisi-Ceyhan Pipeline: Oil Window to the West. The Central Asia-Caucasus Institute, Silk Road Studies Program. s. 103–118. Erişim tarihi: 30 Aralık 2007.\n",
        "^ Koçbaş, Uğur (11 Haziran 2012). \"Ağrı Dağı'nın ötesi!\". Vatan. 15 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2013.\n",
        "^ Taşpınar, Ömer (Eylül 2008). \"Turkey's Middle East Policies: Between Neo-Ottomanism and Kemalism\". Carnegie Endowment for International Peace. 12 Ocak 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Haziran 2010.\n",
        "^ Murinson, Alexander (Aralık 2009). Turkey's Entente with Israel and Azerbaijan: State Identity and Security in the Middle East and Caucasus (Routledge Studies in Middle Eastern Politics). Routledge. s. 119. ISBN 0-415-77892-1.\n",
        "^ \"Syria ratchets up tension with Turkey – warning it of dangers of rebel support\". Euronews. 4 Ekim 2013. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2014.\n",
        "^ \"Turkey, Egypt recall envoys in wake of violence\". Bloomberg. 16 Ağustos 2013. 25 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2014.\n",
        "^ Richmond, Oliver P. (1998). Mediating in Cyprus: The Cypriot Communities and the United Nations. Psychology Press. s. 260. ISBN 978-0-7146-4877-4. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ \"Türk Silahlı Kuvvetlerinin Barışı Destekleme Harekâtlarına Katkıları\". http://www.tsk.tr. Türk Silahlı Kuvvetleri. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ \"Enter the EU Battle Groups\" (PDF). Chaillot Paper no.97. European Union Institute for Security Studies. Şubat 2007. s. 88. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 5 Mayıs 2013.\n",
        "^ \"Kuzey Atlantik Antlaşması Örgütü - NATO\". mfa.gov.tr. 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ \"Financial and Economic Data Relating to NATO Defence\" (PDF). NATO. 13 Nisan 2012. 3 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 16 Haziran 2013.\n",
        "^ \"Der Spiegel: Foreign Minister Wants US Nukes out of Germany (10 April 2009)\". Der Spiegel. 30 Mart 2009. 14 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2010.\n",
        "^ Hans M. Kristensen. \"NRDC: U.S. Nuclear Weapons in Europe\" (PDF). Natural Resources Defense Council, 2005. 11 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Kasım 2010.\n",
        "^ a b Turkish General Staff (2006). \"Turkish Armed Forces Defense Organization\". Türk Silahlı Kuvvetleri. 18 Şubat 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Aralık 2006.\n",
        "^ United Nations High Commissioner for Refugees (UNHCR), Directorate for Movements of Persons, Migration and Consular Affairs – Asylum and Migration Division (Temmuz 2001). \"Turkey/Military service\" (PDF) (İngilizce). UNHCR. 18 Ekim 2006 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Aralık 2006.\n",
        "^ \"EBCO – European Bureau for Conscientious Objection\". Ebco-beoc.eu. 10 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2010.\n",
        "^ Immerfall, Stefan (1 Ağustos 2009). Handbook of European Societies: Social Transformations in the 21st Century. Springer. s. 417. ISBN 978-0-387-88198-0. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Turkey\". Turkish Odyssey. 2 Şubat 2000. 22 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2010.\n",
        "^ National Geographic Atlas of the World (7th bas.). Washington, D.C.: National Geographic. 1999. ISBN 0-7922-7528-4. \"Europe\" (ss. 68-69); \"Asia\" (ss. 90-91): \"A commonly accepted division between Asia and Europe ... is formed by the Ural Mountains, Ural River, Caspian Sea, Caucasus Mountains, and the Black Sea with its outlets, the Bosporus and Dardanelles.\"\n",
        "^ a b US Library of Congress. \"Geography of Turkey\". US Library of Congress. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2006.\n",
        "^ \"UN Demographic Yearbook\" (PDF). 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Kasım 2010.\n",
        "^ a b c \"Geography of Turkey\" (İngilizce). Turkish Ministry of Tourism. 2005. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Aralık 2006.\n",
        "^ \"Mount Ararat (Ağrı Dağı), Turkey\". NASA: Earth Observatory. 2001. 24 Eylül 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2006.\n",
        "^ \"Biodiversity in Turkey\". 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"Turkey's flora and fauna\". allaboutturkey.com. 25 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ Couzens, Dominic (2008). Top 100 Birding Sites of the World. University of California Press. s. 73–75. ISBN 978-0-520-25932-4.\n",
        "^ \"Pontic Mountains and highlands\". 26 Şubat 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"Statistics\". milliparklar.gov.tr. Ministry of Forest and Water - General Directorare of Nature Conservation and National Parks. 17 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ \"Specific Animals of Turkey\". gateofturkey.com. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ a b \"Climate of Turkey\" (PDF). General Directorate of Meteorology. 28 Mart 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2014.\n",
        "^ \"Istanbul remains motoring power of Turkey's economy\". hurriyetdailynews.com. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Haziran 2014.\n",
        "^ Data (1 Temmuz 2017). \"\"Gross domestic product 2016, PPP\", World Bank, accessed on 18 July 2017\" (PDF). Data.worldbank.org. 6 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Temmuz 2017.\n",
        "^ \"GDP (current US$)\". World Development Indicators. World Bank. 23 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Temmuz 2017.\n",
        "^ Bartolomiej Kaminski; Francis Ng (1 Mayıs 2006). \"Turkey's evolving trade integration into Pan-European markets\" (PDF). World Bank. s. 3. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 27 Aralık 2006.\n",
        "^ \"İhracatta cumhuriyet tarihinin rekoru kırıldı\". Hürriyet. 3 Ocak 2014. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.\n",
        "^ \"Yıllara göre dış ticaret\". TÜİK. 18 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.\n",
        "^ \"Dış açık 2014'te 84,5 milyar dolar\". CNBC-e. 30 Ocak 2015. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ \"2012 Production Statistics\". Organisation Internationale des Constructeurs d'Automobiles. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Mart 2013.\n",
        "^ \"Gemi ve yat ihracatı 1,3 milyar dolara dayandı\". Bugün. 3 Ocak 2015. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.\n",
        "^ \"Gemi İnşa Sektörü\" (PDF). Türkiye Cumhuriyeti Ekonomi Bakanlığı. 2012. 2 Nisan 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 8 Mart 2015.\n",
        "^ \"Beko Avrupa'da üçüncülüğe oynuyor\". İstanbul: NTV. 13 Ocak 2002. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"GDP - Composition by Sector\". The World Factbook. 2013. 27 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2013.\n",
        "^ \"100 insandan dörtte biri tarımda çalışıyor\". TRT Haber. 4 Aralık 2014. 7 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2014.\n",
        "^ \"Religious Women in Turkey Have Been Left Out of Emancipation Movement\". The New York Times. 23 Mayıs 2013. 21 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Haziran 2013.\n",
        "^ \"Gelir ve Yaşam Koşulları Araştırması, 2013\". TÜİK. 22 Eylül 2014. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Mart 2015.\n",
        "^ \"Turkish quake hits shaky economy\". BBC (İngilizce). 17 Ağustos 1999. Erişim tarihi: 12 Aralık 2006.\n",
        "^ \"'Worst over' for Turkey\". BBC (İngilizce). 4 Şubat 2002. Erişim tarihi: 12 Aralık 2006.\n",
        "^ World Bank (2005). \"Turkey Labor Market Study\" (PDF) (İngilizce). World Bank. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 10 Aralık 2006.\n",
        "^ OECD Reviews of Regulatory Reform – Turkey: crucial support for economic recovery : 2002 (İngilizce). Organisation for Economic Co-operation and Development. 2002. ISBN 92-64-19808-3.\n",
        "^ Madslien, Jorn (2 Kasım 2006). \"Robust economy raises Turkey's hopes\". BBC. Erişim tarihi: 12 Aralık 2006.\n",
        "^ \"Growth and economic crises in Turkey: leaving behind a turbulent past?\" (PDF). Economic Papers 386 (İngilizce). Directorate-General for Economic and Financial Affairs of the European Commission. Ekim 2009. s. 10. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Mayıs 2013.\n",
        "^ \"Turkey knocks six zeros off lira\". BBC. 31 Aralık 2004. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2008.\n",
        "^ \"2012 yılı enflasyonu yüzde 6,16\". Posta. 3 Ocak 2013. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2013.\n",
        "^ \"İşsizlik 2012 yılında yüzde 9 oldu\". CNN Türk. 6 Mart 2013. 19 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Mayıs 2013.\n",
        "^ \"UNWTO Tourism Highlights 2015 Edition (İngilizce) - Turizm Trendleri 2015 yayını (Türkçe)\". Dünya Turizm Örgütü. 17 Haziran 2015. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2015.\n",
        "^ a b \"Mid-year population estimations, 1927–1985; Mid-year population estimations and projections, 1986–2011\". Turkish Statistical Institute. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2013.\n",
        "^ Edgecomb, Diane; Ahmed, Mohammed M. A.; Özel, Çeto (2007). A fire in my heart: Kurdish tales. Westport CT: Libraries Unlimited. s. xv. ISBN 159158437X. The outlines of the map of Kurdistan were taken from two sources: first, a map produced by the CIA in 1992 depicting areas with a Kurdish majority [...]\n",
        "^ \"Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2019\". Türkiye İstatistik Kurumu. 4 Şubat 2020. 4 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2020.\n",
        "^ a b c d e f \"Adrese Dayalı Nüfus Kayıt Sistemi Sonuçları, 2017\". Türkiye İstatistik Kurumu. 1 Şubat 2018. 1 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2018.\n",
        "^ Bator, Robert. Daily Life in Ancient and Modern Istanbul. s. 51.\n",
        "^ Rashed, Tarek; Jürgens, Carsten. Remote Sensing of Urban and Suburban Areas. s. 295.\n",
        "^ Albayrak, Özlem (29 Mart 2013). \"Herkes Türk müdür, Türk mü olmalıdır?\". Yeni Şafak. Erişim tarihi: 18 Haziran 2014.\n",
        "^ a b \"Türkiye'deki Etnik Köken Dağılımı\". Konsensus. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.\n",
        "^ Extra, Guus; Gorter, Durk (2001). The other languages of Europe: Demographic, Sociolinguistic and Educational Perspectives. Multilingual Matters. ISBN 1-85359-509-8.\n",
        "^ \"Turkey Overview\". minorityrights.org. 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.\n",
        "^ Watts, Nicole F. (2010). Activists in Office: Kurdish Politics and Protest in Turkey (Studies in Modernity and National Identity). Seattle: University of Washington Press. s. 167. ISBN 978-0-295-99050-7.\n",
        "^ Amikam Nachmani (2003). Turkey: Facing a New Millenniium : Coping With Intertwined Conflicts. Manchester University Press. ss. 90–. ISBN 978-0-7190-6370-1. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2013.\n",
        "^ \"MINORITY RIGHTS AND CULTURAL RIGHTS\" (PDF). ab.gov.tr. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ocak 2015.\n",
        "^ \"Trends in International Migrant Stock: The 2013 Revision\". esa.un.org. 10 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"Türkiye'deki Suriyeli sayısı 2 milyona yaklaştı\". Bugün. 1 Mart 2015. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.\n",
        "^ \"Interactive Atlas of the World's Languages in Danger\". UNESCO. 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"Türkiye'nin 2014 yılındaki nüfusu belli oldu\". TÜİK. memurlar.net. 28 Ocak 2015. 1 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mart 2015.\n",
        "^ \"Blue Mosque\". bluemosque.co. 26 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ Axel Tschentscher. \"International Constitutional Law: Turkey Constitution\". Servat.unibe.ch. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2010.\n",
        "^ \"Turkey: Islam and Laicism Between the Interests of State, Politics, and Society\" (PDF). Peace Research Institute Frankfurt. 14 Ocak 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2008.\n",
        "^ Steunebrink, Gerrit; van der Zweerde, Evert (2004). Civil Society, Religion, and the Nation: Modernization in Intercultural Context : Russia, Japan, Turkey. Rodopi. s. 175–184. ISBN 978-90-420-1665-1. Erişim tarihi: 5 Haziran 2013.\n",
        "^ \"Turkey Lifts Longtime Ban on Head Scarves in State Offices\". NY Times. 8 Ekim 2013. Erişim tarihi: 1 Şubat 2014.\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 24 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2014.\n",
        "^ From the introduction of Syncretistic Religious Communities in the Near East edited by her, B. Kellner-Heinkele, & A. Otter-Beaujean. Leiden: Brill, 1997.\n",
        "^ \"TURKEY\" (PDF). Library of Congress: Federal Research Division. 3 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 1 Kasım 2010.\n",
        "^ \"Country - Turkey\". Joshua Project. 20 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Nisan 2014.\n",
        "^ \"Bureau of Democracy, Human rights and Labor: International Religious Freedom Report 2007 – Turkey\". State.gov. 9 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2010.\n",
        "^ \"Turkey: International Religious Freedom Report 2007\". State.gov. 9 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Turkey's Alevi strive for recognition\". Asia Times Online. 18 Şubat 2010. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Alevi nüfus 7 milyon\". Yeni Şafak. 21 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
        "^ \"Caferi İmamlar\". Aksiyon.com.tr. 11 Ekim 2004. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Eylül 2010.\n",
        "^ \"Sufism\". All about Turkey. 20 Kasım 2006. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Kasım 2010.\n",
        "^ Pew Forum on Religious & Public life 26 Aralık 2016[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. 9 Ağustos 2012. Erişim tarihi: 29 Ekim 2013.\n",
        "^ Içduygu, Ahmet (1 Şubat 2008). \"The politics of population in a nation-building process: emigration of non-Muslims from Turkey\". Ethnic and Racial Studies. 31 (2). s. 358–389. doi:10.1080/01419870701491937. Bilinmeyen parametre |ortak yazarlar= görmezden gelindi (yardım)\n",
        "^ \"Religions\". Central Intelligence Agency. 29 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ \"Foreign Ministry: 89,000 minorities live in Turkey\". Today's Zaman. 15 Aralık 2008. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Mayıs 2011.\n",
        "^ \"Roman Catholics by country\". Fact-Archive.com. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2011.\n",
        "^ \"Life, Culture, Religion\". Official Tourism Portal of Turkey. 15 Nisan 2009. 15 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Şubat 2013.\n",
        "^ William G. Rusch (2013). The Witness of Bartholomew I, Ecumenical Patriarch. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 31. ISBN 978-0-8028-6717-9. Constantinople has been the seat of an archiepiscopal see since the fourth century; its ruling hierarch has had the title of\"Ecumenical Patriarch\" ...\n",
        "^ Geoffrey William Bromiley (2001). The Encyclopedia of Christianity. Wm. B. Eerdmans Publishing. s. 40. ISBN 978-90-04-11695-5. The Ecumenical Patriarchate of Constantinople is the ranking church within the communion of ... Between the 4th and 15th centuries, the activities of the patriarchate took place within the context of an empire that not only was ... Birden fazla |yazar1= ve |yazar= kullanıldı (yardım)\n",
        "^ \"An Overview of the History of the Jews in Turkey\" (PDF). American Sephardi Federation. 2006. 3 Mart 2009 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2013.\n",
        "^ \"Turkish Jews - Brief History\". http://www.science.co.il. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ \"Tarihçe\". istanbul.edu.tr. 7 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2014.\n",
        "^ \"Education in Turkey\". World Education Services. 25 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.\n",
        "^ a b \"Turkey's Education Reform Bill Is About Playing Politics With Pedagogy\". The New York Times. 30 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.\n",
        "^ \"Education at a Glance: OECD Indicators 2012\" (PDF). OECD. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.\n",
        "^ a b \"Improving The Quality And Equity of Basic Education in Turkey Challenges And Options\" (PDF). World Bank. 30 Haziran 2011. s. viii. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.\n",
        "^ \"Tüik\". TÜİK. 27 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020.\n",
        "^ \"YÖK Üniversiteler\". YÖK. 27 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Mayıs 2020.\n",
        "^ \"Admission requirements\". Karadeniz Technical University. 23 Nisan 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.\n",
        "^ Oxford Business Group (2009). The Report: Turkey 2009. Oxford Business Group. s. 203. ISBN 978-1-902339-13-9. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.\n",
        "^ \"Guide for Foreign Students planning Education in Turkey\". 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"4 Türk üniversitesi ilk 500'de\". Hürriyet. 12 Kasım 2014. Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.\n",
        "^ \"Sağlığa 76,3 milyar lira harcandı\". Hürriyet. 10 Ekim 2013. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2014.\n",
        "^ a b \"Turkish Statistical Institute: Number of medical institutions in Turkey\" (xls). 3 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2019.\n",
        "^ \"Turkish Statistical Institute: Number of citizens per healthcare personnel in Turkey\". 26 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2019.\n",
        "^ \"Population and Development Indicators – Population and Demography\". Turkish Statistical Institute. 18 Ekim 2004. 19 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ocak 2010.\n",
        "^ \"Cause of Death Statistics\". http://www.tuik.gov.tr. TÜİK. 2 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ \"UNESCO Intangible Cultural Heritage Lists\". unesco.org. 4 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2014.\n",
        "^ a b İbrahim Kaya (2004). Social Theory and Later Modernities: The Turkish Experience. Liverpool University Press. ss. 57-58. ISBN 978-0-85323-898-0. Erişim tarihi: 12 Haziran 2013.\n",
        "^ Royal Academy of Arts (2005). \"Turks – A Journey of a Thousand Years: 600–1600\". Royal Academy of Arts. 18 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2006.\n",
        "^ Antoinette Harri; Allison Ohta (1999). 10th International Congress of Turkish Art. Fondation Max Van Berchem. ISBN 978-2-05-101763-3. The first military training institutions were the Imperial Army Engineering School (Mühendishane-i Berr-i Hümâyun, 1793) and the Imperial School of Military Sciences (Mekteb-i Ulûm-ı Harbiye-i Şahane, 1834). Both schools taught painting to enable cadets to produce topographic layouts and technical drawings to illustrate landscapes ...\n",
        "^ \"\"10'LAR' GRUBU\", \"YENİ DAL GRUBU\", \"SİYAH KALEM GRUBU\"\". http://www.turkresmi.com. 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2014. |website= dış bağlantı (yardım)\n",
        "^ Cinuçen Tanrıkorur. \"The Ottoman music\". turkmusikisi.com. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Aralık 2006.\n",
        "^ \"2006 Nobel Yazın Ödülü\" (PDF). nobelprize.org. 12 Ekim 2006. 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 17 Ocak 2015.\n",
        "^ \"Eurovision'u ilk kez kazandırdı, dünyayı büyüledi\". Sabah. 26 Mayıs 2003. Erişim tarihi: 16 Temmuz 2013.\n",
        "^ \"TURKISH FOLK DANCES\". ncturkishfestival. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2014.\n",
        "^ \"Turkish coffee culture and tradition\". UNESCO. 5 Aralık 2013. 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2014.\n",
        "^ Çakır Morin, Arzu (5 Aralık 2013). \"Türk kahvesi Unesco korumasında\". Hürriyet. İstanbul: www.hurriyet.com.tr. Erişim tarihi: 18 Ağustos 2014.\n",
        "^ \"The Political Economy of the Media in Turkey: A Sectoral Analysis\" (PDF). tesev.org.tr. 16 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2015.\n",
        "^ \"Türkiye'de 2014 yılında bin 190 radyo ve televizyon var\". Hürriyet. 14 Aralık 2014. Erişim tarihi: 25 Haziran 2016.\n",
        "^ Jenna Krajeski. \"Turkey: Soap Operas and Politics\". Pulitzer Center. 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2013.\n",
        "^ a b Turkey country profile 26 Şubat 2005[Tarih uyuşmuyor] tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.. Kongre Kütüphanesi Federal Research Division (Ocak 2006). This article incorporates text from this source, which is in the public domain.\n",
        "^ \"Gazete Tirajları\". Gazeteciler.com. 19 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ocak 2014.\n",
        "^ \"Türkiye Futbol Federasyonu resmi internet sitesi\". 2 Şubat 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Şubat 2007.\n",
        "^ \"Anadolu Efes Spor Kulübü!\". Wikipedia. 19 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Ocak 2011.\n",
        "Dış bağlantılar\n",
        "Vikipedi'nin kardeş projelerinden\n",
        "Türkiye\n",
        "hakkında daha fazla bilgi edinin\n",
        "Vikisözlük'te ara\tVikisözlük'te tanımlar\n",
        "Commons'ta ara\tCommons'ta dosyalar\n",
        "Vikihaber'de ara\tVikihaber'de haberler\n",
        "Vikisöz'de ara\tVikisöz'de alıntılar\n",
        "Vikikaynak'ta ara\tVikikaynak'ta belgeler\n",
        "Vikikitap'ta ara\tVikikitap'ta kitaplar\n",
        "Vikiversite'de ara\tVikiversite'de eğitim kaynakları\n",
        "Vikitür'de ara\tVikitür'de taksonomi\n",
        "Meta-Wiki'de ara\tMeta-Wiki'de tartışma\n",
        "Wikimedia Atlas'da Turkey\n",
        "Wikivoyage-Logo-v3-tr.svg Vikigezgin'de Türkiye gezi rehberi\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığı\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti İletişim Başkanlığı\n",
        "Cumhurbaşkanlığı İletişim Merkezi (CİMER)\n",
        "Türkiye Büyük Millet Meclisi\n",
        "E-devlet resmî portali\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Türkiye Türkiye konuları\n",
        "[göster]\n",
        "Coğrafî konum\n",
        "[göster]\n",
        "İlişkin maddelere bağlantılar\n",
        "Otorite kontrolü Bunu Vikiveri'de düzenleyin\t\n",
        "BNF: cb118656641 (data)GND: 4061163-2HDS: 003374ISNI: 0000 0004 0369 9232LCCN: n80070818MusicBrainz: d3be28b4-41f7-3752-8a05-ed45e1d1e492NARA: 10035803NDL: 00573331NKC: ge131143NLI: 000188757SUDOC: 026402564TDVİA: turkiyeVIAF: 154313685WorldCat: viaf-132456442\n",
        "Kategori: TürkiyeAvrupa ülkeleriBatı Asya ülkeleriDoğu AkdenizYakın Doğu ülkeleriOrta Doğu ülkeleriÇağdaş Türk devletleriNATO ülkeleriAvrupa Konseyi ülkeleriBirleşmiş Milletler üyesi ülkelerCumhuriyetler1923'te kurulan bölgeler ve ülkelerAvrasyaGüneydoğu AvrupaBatı AsyaG20 ülkeleriAkdeniz İçin Birlik ülkeleriTürk Konseyi ülkeleri\n",
        "Gezinti menüsü\n",
        "Oturum açık değilMesajKatkılarHesap oluşturOturum aç\n",
        "SayfaTartışma\n",
        "OkuKaynağı görGeçmişi görAra\n",
        "Vikipedi üzerinde ara\n",
        "Anasayfa\n",
        "Hakkımızda\n",
        "İçindekiler\n",
        "Rastgele madde\n",
        "Seçkin içerik\n",
        "Yakınımdakiler\n",
        "Katılım\n",
        "Bağış yapın\n",
        "Deneme tahtası\n",
        "İş birliği projesi\n",
        "Köy çeşmesi\n",
        "Son değişiklikler\n",
        "Topluluk portalı\n",
        "Wikimedia dükkânı\n",
        "Yardım\n",
        "Araçlar\n",
        "Sayfaya bağlantılar\n",
        "İlgili değişiklikler\n",
        "Özel sayfalar\n",
        "Kalıcı bağlantı\n",
        "Sayfa bilgisi\n",
        "Sayfayı kaynak göster\n",
        "Vikiveri öğesi\n",
        "Dosya yükle\n",
        "\n",
        "Diğer diller\n",
        "Boarisch\n",
        "Deutsch\n",
        "English\n",
        "Español\n",
        "Français\n",
        "İtaliano\n",
        "Plattdüütsch\n",
        "Nederlands\n",
        "Русский\n",
        "287 tane daha\n",
        "Bağlantıları değiştir\n",
        "Diğer projelerde\n",
        "Wikimedia Commons\n",
        "Vikihaber\n",
        "Vikisöz\n",
        "Yazdır/dışa aktar\n",
        "Bir kitap oluştur\n",
        "PDF olarak indir\n",
        "Basılmaya uygun görünüm\n",
        "Bu sayfa son olarak 6 Haziran 2020 tarihinde ve 14.49 saatinde düzenlenmiştir.\n",
        "Metin Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı altındadır; ek koşullar uygulanabilir. Bu siteyi kullanarak, Kullanım Şartlarını ve Gizlilik Politikasını kabul etmiş olursunuz.\n",
        "Vikipedi® (ve Wikipedia®) kâr amacı gütmeyen kuruluş olan Wikimedia Foundation, Inc. tescilli markasıdır.\n",
        "Gizlilik politikasıVikipedi hakkındaSorumluluk reddiGeliştiricilerİstatistiklerÇerez bildirgesiMobil görünümWikimedia FoundationPowered by MediaWiki\n",
        "\n",
        "Gizle\n",
        "WLE Austria Logo (no text).svgWiki Loves Earth 2020 photo competition: take photos in nature and support Wikipedia.\n",
        "[Kapat]\n",
        "Türk Dilleri Vikimaratonu 2020\n",
        "Türk Dilleri Kullanıcı Grubu'nun 1-30 Haziran 2020 arasında düzenlediği\n",
        "ödüllü Türk Dilleri Vikimaratonu 2020 madde yazma yarışmasına davetlisiniz!\n",
        "Türkler\n",
        "Vikipedi, özgür ansiklopedi\n",
        "(Türk sayfasından yönlendirildi)\n",
        "Gezinti kısmına atlaArama kısmına atla\n",
        "\"Türk\" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için Türk (anlam ayrımı) sayfasına bakınız.\n",
        "Bu madde Türkiye Türkleri hakkındadır. Genel olarak Türkî halklar için Türk halkları sayfasına bakınız.\n",
        "Türkler\n",
        "Toplam nüfus\n",
        "70-80 milyon\n",
        "Önemli nüfusa sahip bölgeler\n",
        "Türkiye Türkiye\t55.000.000 - 60.000.000[1][2][3]\n",
        "Almanya Almanya\t2.193.000 - 3.500.000[4][5][6][7][8]\n",
        "Bulgaristan Bulgaristan\t746.664 - 1.000.000[9]\n",
        "Irak Irak\t500.000 - 3.000.000[10]\n",
        "Fransa Fransa\t700.000 - 820.000[11]\n",
        "Hollanda Hollanda\t385.000 - 450.000[12]\n",
        "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti KKTC\t215.000 - 235.000[13]\n",
        "Birleşik Krallık Birleşik Krallık\t200.000 - 500.000[14]\n",
        "Özbekistan Özbekistan\t200.000[15]\n",
        "Suriye Suriye\t65.000 - 750.000[12]\n",
        "Amerika Birleşik Devletleri ABD\t500.000[16]\n",
        "Yunanistan Yunanistan\t50.000 - 200.000[17][18]\n",
        "Avusturya Avusturya\t55.000 - 250.000[19]\n",
        "Belçika Belçika\t53.000 - 300.000[12]\n",
        "Avustralya Avustralya\t55.000 - 100.000[12]\n",
        "Rusya Rusya\t95.430 - 150.000[20]\n",
        "Suudi Arabistan Suudi Arabistan\t26.000 - 150.000[21]\n",
        "İsviçre İsviçre\t45.000 - 100.000[12]\n",
        "Kuzey Makedonya Makedonya\t77.959 - 200.000[22]\n",
        "Kosova Kosova\t50.000 - 80.000[23][24]\n",
        "Romanya Romanya\t44.500 - 85.000[25]\n",
        "Kanada Kanada\t24.000[12]\n",
        "Azerbaycan Azerbaycan\t43.400[26]\n",
        "Mısır Mısır\t38,000[27]\n",
        "Danimarka Danimarka\t31.000[12]\n",
        "Norveç Norveç\t15.000[28]\n",
        "İtalya İtalya\t13.500[29]\n",
        "Ukrayna Ukrayna\t9.180[30]\n",
        "Diller\n",
        "Türkçe\n",
        "Din\n",
        "Çoğunluk: İslam (Sünni, Alevi, Bektaşi, Onikici)\n",
        "Azınlık: Dinsiz (ateist, agnostik, deist vs.), Hristiyanlık (Protestan, Katolik, Ortodoks), Musevilik, Tengricilik\n",
        "İlgili etnik gruplar\n",
        "Türk halkları, İran halkları, Moğollar, Kafkasya halkları, Slav halkları\n",
        "Türkler, Anadolu Türkleri veya Türkiye Türkleri, çoğunlukla Türkiye ve Osmanlı İmparatorluğu'nun eski topraklarında yaşayan bir Türk halkı. Türkiye sınırlarının dışında yaşayan Türkler (Oğuzlar), bugünkü Türkiye ile değil Osmanlı İmparatorluğu ile bağlantılı oldukları için Osmanlı Türkleri olarak da ifade edilmektedirler.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "Bazı araştırmacılara göre Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasından önceki dönemlerde elinde bulundurduğu coğrafi alanlar (başlıca Kosova, Kuzey Makedonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Kıbrıs, Gürcistan, Irak, Suriye) üzerinde yaşayan ve Osmanlı yıkıldıktan sonra bu bölgelerde kalan büyük Türk azınlıklar da Türkler sınıfına girer. Bununla birlikte Avrupa'ya Türkiye'den göç ederek yerleşmiş olan Türk göçmen toplulukları (özellikle Almanya, Fransa, İngiltere, Hollanda, Avusturya, Belçika ve Danimarka'da bulunanlar) ile Kuzey Amerika ve Avustralya'daki Türk göçmenler de Türkler grubuna girmektedirler.\n",
        "\n",
        "\n",
        "İçindekiler\n",
        "1\tEtimoloji\n",
        "2\tTarihçe\n",
        "2.1\tTürk tarihinin başlangıcı\n",
        "2.2\tOrta Asya dönemi\n",
        "2.3\tBalkanlar dönemi\n",
        "2.3.1\tHunlar\n",
        "2.3.2\tTuna Bulgarları\n",
        "2.3.3\tPeçenek ve Kuman Türk Boyları\n",
        "2.3.4\tAnadolu'dan Türklerin geçişi\n",
        "2.4\tAnadolu'da ilk dönem\n",
        "2.5\tBüyük Selçuklu Dönemi\n",
        "2.6\tİlk Anadolu Beylikleri Dönemi\n",
        "2.7\tAnadolu Selçuklu Devleti\n",
        "2.8\tAnadolu Türk beylikleri\n",
        "2.9\tOsmanlı dönemi\n",
        "2.10\tGöç\n",
        "2.10.1\tTürklerin Bulgaristan'dan Göçü (1878-1994)\n",
        "2.10.2\tTürklerin Yunanistan'dan Göçü\n",
        "2.11\tTürkiye Cumhuriyeti Dönemi\n",
        "3\tTürklerin yapısı\n",
        "4\tNüfus yapısı\n",
        "4.1\tAsli unsur\n",
        "4.2\tYeni Göçler\n",
        "5\tTürkiye’de Etnik Yapı\n",
        "6\tAvrupa'da Yaşayan Türkler\n",
        "7\tDin\n",
        "7.1\tDinsel Tarih\n",
        "8\tDil\n",
        "8.1\tLehçe ve ağızlar\n",
        "8.2\tAlfabe\n",
        "9\tKültür\n",
        "10\tEdebiyat\n",
        "11\tMüzik\n",
        "11.1\tGeleneksel Türk Müziği\n",
        "11.2\tKlasik Türk müziği\n",
        "11.3\tTürk Halk Müziği\n",
        "11.4\tKlasik Batı Müziği\n",
        "11.5\tPopüler Müzik\n",
        "12\tSanat\n",
        "13\tMimari\n",
        "13.1\tBeylikler Mimarisi\n",
        "13.2\tSelçuklu Mimarisi\n",
        "13.3\tAnadolu Selçuklu Mimarisi\n",
        "13.4\tOsmanlı Mimarisi\n",
        "14\tTürk Geleneksel Mutfağı\n",
        "14.1\tYörelere göre Türk mutfağı\n",
        "15\tSpor\n",
        "16\tTürk Diasporası\n",
        "17\tTürklerin genetiği\n",
        "18\tKaynakça\n",
        "Etimoloji\n",
        "Ana madde: Türk (etimoloji)\n",
        "Türk adının bilim çevrelerince kabul edilen ilk kullanımı 1. yüzyılda Pomponius Mela ve Plinius adlı Romalı tarihçilerce kaydedilmiştir. Azak'ın doğusunda yaşayan insanlar Turcae/Tyrcae adı ile kayda geçmiştir.[31][32][33][34][35][36] \"Türk\" (veya Türük, Török, Törk) adı Türkçe belgelerde ilk defa Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında 𐱅𐰇𐰼𐰜 (Türk)[37][38] veya 𐰜𐰇𐰚:𐱅𐰇𐰼𐰜 (Kök Türük)[39][40] şeklinde geçer.\n",
        "\n",
        "Türk adı, ilk dönemlerde belirli bir toplumun kavmî ismi olmak yerine siyasi mensubiyeti belirleyen bir isim olarak ortaya çıkar. Bu kelimenin \"türe-\" eyleminden, \"töre\" isminden türetildiği ve türeyen, töreli, tüzüklü(kanunlu) anlamına geldiği düşünülmektedir.[41] Kelime zamanla güçlü, kuvvetli ve güzel anlamlarına da gelmiştir.[42][43] Türkî-i Çeşm (Güzel Göz), Türkî-i çin (güzel güneş) terkiplerinde de gördüğümüz Türk kelimesi özellikle Fars ve Arap şiirlerinde ortaya çıkar. Bir görüşe göre de Türk kelimesi hakanlar sülalesi olan Aşinaaoğulları'nın unvanıdır ve bu sülaleye mensubiyet Türklükle anılır. Türk kelimesi ilk olarak Göktürk Devleti vasıtasıyla bir devletin adı olur ve bu devlete mensubiyeti bildirir.[44]\n",
        "\n",
        "Tarihçe\n",
        "Türk tarihinin başlangıcı\n",
        "Dünya üzerinde yaşayan insan topluluklarının milletleşme süreci onların avcı-toplayıcılıktan çiftçi-çobancılığa geçilmesi ile başlar.[45]. Türkleri oluşturacak insan topluluklarının MÖ 6000'lerde koyun yetiştiriciliğine başladığı düşünülmektedir.[46] Bu tarih atlı göçebe Türk kültürünün başlangıcı olarak kabul edilebilir. Bu değişiklikler ile ilk Türk kültürü olan Anav kültürü ortaya çıkmıştır.\n",
        "\n",
        "Türklerin atalarının MÖ 2500 ile MÖ 1700 yılları arasındaki Afanasiyevo kültürü ile başlayan ve MÖ 1700 ile MÖ 1200 yılları arasındaki Andronovo kültürü ile devam eden dolikosefal mongolitlerle ortak yönleri bulunmayan Brakifesal ırka dayandığını savunurlar. Bu ırkın savaşçı ve göçebe kültüre sahip olduğu, MÖ 1700 yılları sonrasında kitleler hâlinde Altay Dağları ile Tanrı Dağları arasındaki bölgeye yayıldığı bilinmektedir.\n",
        "\n",
        "Botai kültürünü Türklerle ilişkilendiren kaynaklara göre, süvari tekniğini bulan, yani modern anlamda at binen ilk kavim Türklerdir.[47][48] Çinliler de ata binmeyi MÖ 3. yüzyılda Hunlardan öğrenmişlerdir.[49]\n",
        "\n",
        "Orta Asya dönemi\n",
        "\n",
        "MS 565 yılında dünya\n",
        "Göktürk Kağanlığı, Gök Türkler veya Kök Türkler[50] , Kül Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında Old Turkic letter UK.svgOld Turkic letter R2.svgOld Turkic letter U.svgOld Turkic letter T2.svg(Türük) veya Old Turkic letter K.svgOld Turkic letter R2.svgOld Turkic letter U.svgOld Turkic letter T2.svg(Türk)[37][38] veya Old Turkic letter UK.svgOld Turkic letter R2.svgOld Turkic letter U.svgOld Turkic letter T2.svg Old Turkic letter K.svgOld Turkic letter U.svgOld Turkic letter UK.svg (Kök Türük[39][40] veya bazı yabancı kaynaklarda Türk) şeklinde geçer (Çince: 突厥 Pinyin: Tūjué; Wade-Giles: T'u-chüeh, Guangyun: dʰuət-kĭwɐt), 552-744 yılları arasında Orta Asya ve Çin'de hükümdarlık sürdüren kağanlık.\n",
        "\n",
        "Türk adı ilk ortaya çıktığında günümüzdeki gibi bir ırk kavramını karşılamıyordu. Türk adı, t’ou-kiue biçiminde çevrilerek ilk olarak 6. yüzyıl Çin kaynaklarında görülür. Bunun aslının Moğolca çoğul biçiminde \"Türk-üt\" olduğu kabul edilir Türkçedeki karşılığı ana kök güçtür. Dîvânu Lugâti't-Türk'te, olgunluk zamanı, olgunluk, gençlik çağının ortasındaki genç, sert ve cesur anlamlarına gelen türküt kelimesidir.[51]\n",
        "\n",
        "6. yüzyıldaki ilk yazılı belge Bugut Yazıtı'dır. Eserin dili Soğutçadır ve yazıtın yüzeyinde dişi kurttan süt emen kolları kesilmiş bir çocuk canlandırılır. Anıt, 6. yüzyılın olaylarını anlatır ve Ergenekon destanını canlandırır. Anıttaki anlatılar, ayrıca bir Türk büyüğünün Çinli Han kayıtçısına anlatısına göre Çin belgelerinde de yer alır.[51]\n",
        "\n",
        "Türk adı bugün kullandığımız şekli ile ilk kez 8. yüzyılda Göktürkler dönemine ait Orhun Yazıtları'nda geçmektedir. \"Türk\" adıyla kurulmuş ilk ve Türk adını resmî devlet ismi şekliyle kullanan ilk Türk devletidir.[52][53] Devletin kurucusu ilk önderi Bumin Kağan'dır. Bumin Kağan'ın kardeşi İstemi Kağan ülkenin batı kanadını yönetirdi. Göktürkler komşuları olan Çin, Sasani (İran) ve Bizans İmparatorluğu ile askerî , siyasi ve ekonomik ilişkiler kurdular.\n",
        "\n",
        "Batı dünyasında ise 6. yüzyılda Yunan çevirisi ile Menandros Protekorda \"tourkus\" olarak geçmiştir.[51]\n",
        "\n",
        "Oğuzlar, Oğuz Kağan Destanı'na göre 24 boydan ve Kaşgarlı Mahmud'un Divânu Lügati't-Türk eserine göre 22 boydan oluşan en kalabalık Türk boyu. Günümüzde Türk nüfusunun çoğunluğu Oğuz boyundandır. Osmanlı İmparatorluğu'nu kuran Türk boyu Oğuzlardır.\n",
        "\n",
        "Oğuz Kağan Destanı'na göre Oğuz boyları; 24 Oğuz boyunu önce iki kolda (Bozoklar ve Üçoklar) daha sonra Oğuz Han'ın 6 oğluna ve son olarak da onların 4 oğluna ayırmaktadır. Listelerin kaynakları, Kaşgarlı Mahmud ve 14. yüzyılda yaşayan Reşideddin'e dayanmaktadır. Reşidüddin 24, Kaşgarlı Mahmud ise 22 boy saymaktadır.\n",
        "\n",
        "Balkanlar dönemi\n",
        "Hunlar\n",
        "\n",
        "MS 450 döneminde Balkanlar’da Hunlar\n",
        "\n",
        "Codex Cumanicus’tan bir sayfa\n",
        "Türk boylarının Avrupa kıtasında, Balkanlardaki tarihleri MS 3. yüzyıla kadar kanıtlanmıştır. Hunlar, Gotlardan, Alanlardan ve Germen Taifallardan oluşturdukları yardımcı kuvvetlerle takviyeli olarak ilk defa 378 baharında Tuna'yı geçmişlerdir. Romalılardan karşılık görmeksizin Trakya'ya kadar ilerlemişlerdir. Roma imparatoru I. Theodosius'un ölüm yılı olan 395’te Hunlar yeniden Balkanlar’da hareketlenmişlerdir.[54] Hunlar, MS 380 yılından itibaren Balkanlar’a egemenlik kurmuşlardır. Bölgenin büyük bir kısmında hâkim olan Hunlar, Slavlardan daha önemlidir.[55]\n",
        "\n",
        "Balkanlar’da yerleşen Hun idari yapılanması, idarede ve devlet içindeki Türk kavimlerinin yanında, birçok Ural kavmi, Germen kavimleri (Gotlar, Gepidler vb.), Slavlar, Sarmatlar gibi birçok kavmin beraber yaşadığı bir yapı olmuştur.\n",
        "\n",
        "MS 453 yılında Attila'nın ölümü ile beraber Balkanlar’da Hun gücü zayıflamış ve sonrasında da Hunların idaresi ortadan kalkmıştır.\n",
        "\n",
        "Tuna Bulgarları\n",
        "VII. yüzyılda Türk asıllı Bulgar kabileleri, hükümdarları Asparuh'un kumandasında Tuna'yı geçerek Batı Karadeniz ile Tuna nehri arasındaki bölgeye yerleşen Slavları hâkimiyetleri altına almışlardır.[55]\n",
        "\n",
        "Balkanlar’ın doğusuna yerleşen Bulgar boyları, devletleri içinde yaşayan büyük Slav nüfusuyla beraber yaşarken, bir süre sonra bu Slav boylarını kültürlerine doğru yönelip Slavlaşmışlardır.[55]\n",
        "\n",
        "Doğudan, Asya içinden, Kuzey Karadeniz step bölgesi yoluyla birbiri ardından gelen atlı göçebe Türk kavimleri, ya burada Dac, Trak ve Slav aslından yerli halkla karışmış, ortadan kaybolmuş (11. yüzyılda Oğuz aslından Peçenekler ve Uzlar gibi), yahut askerî egemen sınıf olarak Kuzeydoğu Balkanlar’da güçlü devletler kurmuşlardır. Bu sonuncular arasında, bir Türk boyu olan Kutrigurların 7. yüzyılda kurmuş oldukları Bulgar Hanlığı özellikle anımsanmalıdır. Bulgarların Dobruca'da bıraktıkları kitabelerde, hükümdar, “Han” unvanı ile anılır ve On iki Hayvanlı Türk Takvimi kullanılır. Bulgar Hanları 9-11. yüzyıllarda (1018'e kadar) Balkanlar'da Bizans İmparatorluğu'nun yerini almıştır. 13. ve 14. yüzyıllarda, yine Bulgaristan'da. Kıpçak/Kuman aslından Slavlaşmış Terteri ve Şişman Hanedanları hâkim oldu.[56]\n",
        "\n",
        "Peçenek ve Kuman Türk Boyları\n",
        "Bulgarların Balkanlara gelişinden daha sonra 11. ve 12. yüzyıllarda Peçenek, Kuman (Kıpçak) ve Uz Türkleri, Balkanlara göç etmişler ve bunların bir kısmı 15. yüzyıla kadar toplu olarak varlıklarını korumuşlardır. O dönemde Kumanlarla ticaret yapan Avrupalılar için 2500 kadar kelimeyi içine alan bir Kumanca sözlüğün (Codex Cumanicus) hazırlanmış olduğu bilinmektedir.[57]\n",
        "\n",
        "9. yüzyılın ilk yarısında, Hazar-Oğuz ittifakı baskısına dayanamayarak, kalabalık kütleler hâlinde İdil’i geçip yurtlarından çıkardıkları Macarların yerine, Don-Kuban havalisine gelmişlerdi (860-880 sıraları). Bu, büyük göçün ilk hareketi olmuştur. Macarları önlerinden süren Peçeneklerin gerisinde Oğuzlar, onların da gerisinde Kumanlar, Karadeniz'in kuzeyinden batıya yönelmişlerdir. İmparator K. Porphyrogennetos tarafından yazılan De Administrando Imperio’da (948-952’lerde) kaydedildiğine göre, Peçenekler 8 boy hâlinde idiler.[58] 10. yüzyıl ortalarında, Karadeniz’e dökülen nehirlerin kıyılarında olmak üzere, şöyle sıralanmışlardı: Çoban (Don), Tolmaç (Don’un denize döküldüğü bölgede), Külbey (Donets), Çor (Özi Nehri doğusu), Karabay (Özi-Bug arası), Ertim (Dinyester), Yula (Prut), Kapan (aşağı Tuna). İlk üçü Uzlar, Hazarlar, Alanlar ve Kırım bölgesi ile temas hâlinde; Yula boyu Macaristan, Kapan da Tuna Bulgarları ile sınırdaş bulunuyordu.[58][59]\n",
        "\n",
        "Osmanlı Türkleri Balkanlara girmeden önce, 12-14. yüzyıllarda Kıpçak/Kumanların bölgede üstün tarihî rolü yeterince vurgulanmamıştır. Özellikle, Dobruca'dan Akkerman'a kadar step bölgesinde yerleşmiş ve Hristiyan dinine geçmiş olan Kıpçak/Kumanlar çeşitli hanedanlar kurmuşlardır. Bunlardan bir grup, 14. yüzyıl ikinci yarısında Dobruca-Varna bölgesinde bir beylik kurmuştur (Merkezi Kalliakra); Dobrotiç ve bir Kuman adı taşıyan kardeşi Çolpan'ın Dobruca Beyliği, 1388'de I. Murad'ı metbü tanımış, 1393'te I. Bayezid bu beyliği Osmanlı ülkesine katmıştır. Özetle, Deliorman ve Varna'dan Tuna'ya kadar giden bölge daha Osmanlılardan önce gerçek bir Türk yerleşim alanı olmuştur.[56]\n",
        "\n",
        "Anadolu'dan Türklerin geçişi\n",
        "Balkanlar’ın güneyinden, Anadolu'dan Türklerin Balkanlara gelip yerleşmesi, 1260'lara kadar iner. Kuzey Karadeniz bölgesinden gelen Türk orakları, zamanla Hristiyanlığı kabul edip yerli Slavlarla karıştıkları hâlde, Anadolu'dan gelen Müslüman Türkler, kendi din ve kültürlerini saklamayı başarmışlardır. İlk yerleşme, 1261'de Moğollardan kaçıp Bizans'a sığınan Selçuk Sultanı İzzeddin Keykavus'la gerçekleşmiştir. Moğol idaresinden kaçan otuz-kırk Türkmen obası, kutsal kişi Sarı Saltuk Baba ile İzzeddin Keykavus'un yanına gelmiş ve Bizans imparatoru tarafından Kuzey Dobruca’ya yerleştirilmiştir (1263). Başlangıçta, Müslüman Altın Ordu emiri güçlü Nogay'ın himayesi altına giren bu Anadolu Türkmen grubu, burada Baba-Saltuk kasabası ile başka kasabalar kurmuşlardır. 1332'de buradan geçen İbn Battuta, Baba kasabasını \"Türklerin oturduğu bir şehir\" olarak anar.[56]\n",
        "\n",
        "Anadolu'da ilk dönem\n",
        "\n",
        "Dede Korkut Kitabı’ndan\n",
        "10. yüzyılda Orta Asya'dan, çoklukla İran üzerinden Anadolu topraklarına yerleşen Oğuz-Türkmen başta olmak üzere pek çok boy Türk adı altında toplanmıştır. Türk adı Orta Asya'da Türk ırkına mensup ve Türkçe konuşan toplulukların Göktürkler döneminden beri ortak adıdır. Anadolu'da gittikçe azalan yerli nüfus yerini Türklere bırakmaya başlamış ve 10. yüzyılda kurulan Türkmen beylikleri sayesinde tüm Anadolu'da Türkçe konuşan topluluklar egemen toplum olmuştur.\n",
        "\n",
        "Anadolu'ya ilk olarak Hun, Sabir, Hazar gibi Türk kavimleri akın yapmış olsa da bu akınlar genelde askerî amaçlı olmuştur. Ancak 9. ve 10. yüzyılda Karadeniz'in kuzeyinden Balkanlar'a gelen Kıpçak, Peçenek, Uz adlı Türk kavimleri Anadolu'ya Bizans eliyle geçirilmiş ve yerleştirilmiştir. Asıl Anadolu'nun Türk yurdu hâline dönüşmesi, doğudan gelen Oğuz-Türkmen göçleriyle olmuştur.\n",
        "\n",
        "Büyük Selçuklu Dönemi\n",
        "\n",
        "Büyük Selçuklu Devleti’nin Melikşah dönemindeki görünümü (1092)\n",
        "Göçmen Türklerde bozkırdaki ırmakları geçiş büyük önem arz ediyordu. Oğuzname'de salı keşfeden kişi boyun önemli bir atası sayılmaktadır. Hanedanın atası olan Selçuk Bey tarafından temeli atılan bu devlet Bağdat'ı kendine başkent yaparak Abbasi halifesinin koruyucusu konumuna erişti. 1092 yılında Selçuklu hükümdarı Melikşah'ın ölümünden sonra bölünmeye uğradı. Selçuklular tarafından kurulan diğer devletler Kirman Selçuklu Devleti, Irak Selçuklu Devleti, Suriye Selçuklu Devleti ve Anadolu Selçuklu Devleti'dir. 1040-1157 yılları arasında hüküm süren Büyük Selçuklular, en güçlü oldukları dönemde Harezm, Horasan, İran, Irak, Suriye, Arap Yarımadası ve Doğu Anadolu Bölgesi'ne egemen olmuş bir Türk devletidir. Kapladıkları alan doğuda Balkaş ve Issık Gölleri, Tarım Havzası; batıda Ege ve Akdeniz sahilleri, kuzeyde Aral Gölü, Hazar Denizi, Kafkasya, Karadeniz; güneyde Arabistan dahil Umman Denizi'ne kadar ulaşıyordu (10.000.000 km2).\n",
        "\n",
        "Haçlı savaşları ve Moğol istilası, Anadolu'da Oğuz-Türkmen yerleşmelerini yoğunlaştırmıştır. Selçuklu döneminde Çağrı bey döneminde yapılan ilk keşif ve akınlarda yurt arayan binlerce Türkmen aşireti Doğu Anadolu'ya girip Batı Anadolu'ya doğru yerleşmeye başlamıştır.\n",
        "\n",
        "1071 Malazgirt Savaşı ve 1099 Bizans’ın Türk bölgelerine baskınlarında Bizans emrinde olan binlerce Türk unsuru zamanla Anadolu Selçuklu saflarına geçmiştir. Anadolu Selçuklu döneminde Orta Asya ve Azerbaycan üzerinden Anadolu'ya gelen Türkmen aşiretleri Batı Anadolu'ya yerleşmeye başlamıştır.\n",
        "\n",
        "Beylikler döneminde doğudan gelen çok sayıda Türkmen aşireti, Anadolu'da Türk nüfusunun devam etmesine neden olmuştur. Germiyanoğulları, Osmanoğulları Karesioğulları ve Hamitoğulları gibi batıdaki Türkmen beylikleri, Türkmen göçlerinden beslenmişlerdir.\n",
        "\n",
        "1200'lü yılların başında Orta Asya'da yaşayan Harzemşah Türkmenleri Moğol baskınından kaçarak Anadolu beyliklerine sığınmıştır. Orta Asya'da Hotan, Semerkant, Kaşgar, Cent gibi şehirlerde yerleşik olarak yaşayan Türk boylarının pek çoğu Moğol istilasından kaçarak Anadolu'ya yerleşmişlerdir.\n",
        "\n",
        "1243 yılında Anadolu'nun Moğol istilasına uğramasıyla ve Azerbaycan'da kurulan İlhanlılar devleti aracılığıyla pek çok Türk ve Moğol unsuru Anadolu'ya yerleşmiştir.\n",
        "\n",
        "İlk Anadolu Beylikleri Dönemi\n",
        "Alp Arslan'ın 1071 Malazgirt Zaferi'nden sonra İran üzerinden gelen Türk boyları Anadolu'ya yerleşmeye başlamışlardır. Selçuklu devlet teşkilatının ikta sistemine göre bir Türk komutanı hakim olduğu toprağı yönetme hakkına sahip bulunmaktaydı. Buna göre Mardin civarını fetheden Artuk Bey 1102 yılında burada Artuklu Beyliği'ni kurdu. Sivas, Tokat, Malatya civarlarında hakim olan Danişment Gazi 1080 yılında Niksar merkezli olarak Danişmentliler devletini kurdu. Erzincan ve çevresinde Mengücekliler, Erzurum ve çevresinde Saltuklular, İzmir dolaylarında da Çaka Beyliği hüküm sürdü.\n",
        "\n",
        "Bu beyliklerden Çaka Beyliği denizcilik faaliyetlerinde bulunmuş ve böylece Türk tarihinde ilk kez bir beylik denizcilikle meşgul olmuştur. Çaka Bey'in kurduğu donanma Türk tarihine ait ilk deniz kuvvetleridir.\n",
        "\n",
        "Anadolu'da kurulan ilk Türk beylikleri zamanla Anadolu Selçuklu Devleti ile mücadelede zayıf düşecek ve bu devletin hakimiyeti altına gireceklerdir. Ancak bu beylikler Bizans Devleti'ne ve özellikle doğudaki Ermeni ve Gürcü nüfusuna karşı Anadolu'nun Türkleşmesinde etkili olacaklardır.\n",
        "\n",
        "Anadolu Selçuklu Devleti\n",
        "Anadolu Selçuklu Devleti, Selçukluların Anadolu'da kurduğu devlettir.\n",
        "\n",
        "Türklerin Anadolu’ya yerleşmesi 1071’deki Malazgirt Savaşı'ndan sonra hızlandı. Özellikle Malazgirt Savaşı'ndan itibaren Müslüman Türkler Anadolu'ya akın etmiştir; ancak İslamiyet'ten önce de Anadolu ve Balkanlarda Türkler vardır.[60] Selçuklu komutanı Kutalmışoğlu Süleyman Şah Anadolu’daki fetihleri batıya yayarak 1075'te İznik’i Bizans’tan aldı ve burayı başkent yaparak bağımsızlığını ilan etti.[61] Böylece kurulan Anadolu Selçuklu Devleti, İlhanlıların son Anadolu Selçuklu sultanını tahttan indirdikleri 1308'e kadar varlığını sürdürdü.\n",
        "\n",
        "Anadolu Türk beylikleri\n",
        "\n",
        "Anadolu Beylikleri\n",
        "Anadolu Beylikleri, Türklerin 1071’deki Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’da kurdukları devletlerdir. Savaşın hemen ardından, özellikle Doğu Anadolu Bölgesi ve Güneydoğu Anadolu Bölgesi'nde kurulan devletlere Birinci Dönem Anadolu Türk Beylikleri, aynı dönemde; önce Anadolu'nun batı ucunda İznik'i başkent edinen, sonradan da Haçlı Seferleri nedeniyle başkentini Konya'ya taşıyarak Orta Anadolu merkezli olarak devam eden Anadolu Selçuklu Devleti’nin zayıflaması ve yıkılmasından sonra kurulan devletler ise İkinci Dönem Anadolu Türk Beylikleri olarak ifade edilebilir.\n",
        "\n",
        "Anadolu Selçukluları, Anadolu'daki Türkmen beylerini aşiretleriyle birlikte Bizans ve Kilikya sınırlarına yerleştirmişlerdi. Böylece Anadolu Selçukluları hem devletin sınırlarını güvence altına alıyor, hem de Türkmen beylerini denetim altında tutuyorlardı. Ama 1243'teki Kösedağ Savaşı'nda Moğollara yenilen Anadolu Selçuklu Devleti’nin Türkmenler üzerindeki denetimi zayıfladı. Bu savaşın ardından, Moğolların bir kolu olan İlhanlılar Anadolu’da denetimi ele geçirdiler. Bu süreçte uç beylikleri, önce İlhanlılara bağlı, sonra bağımsız devletlere dönüştüler. Bu beyliklerden biri olan Osmanlı Beyliği, zamanla bütün öbür beyliklerin topraklarını ele geçirdi ve bir imparatorluğa dönüştü.\n",
        "\n",
        "Osmanlı dönemi\n",
        "\n",
        "II. Mehmed'in İstanbul'a girişi (temsili)\n",
        "\n",
        "Günümüz Türk bayrağının 1844'te kabul edilmiş Osmanlı tarzı\n",
        "Osmanlı İmparatorluğu veya Osmanlı Devleti’nin[62] kurucusu ve Osmanlı Hanedanı’nın atası olan Osman Gazi, Oğuzların Bozok kolunun Kayı boyundandır.[63] Devlet, Bilecik’e yakın Söğüt’te kurulmuştur. Osmanlı Devleti'nin bağımsız bir devlet olarak tarih sahnesine çıkması 1299 yılında olmuştur. Buna karşın Prof. Dr. Halil İnalcık, Osmanlı Devleti'nin 1299'da Söğüt'te değil 1302'de Yalova'da Bizans'a karşı yaptığı Bafeus Savaşı sonrasında devlet niteliğini kazandığını iddia etmiştir.[64] Osmanlı İmparatorluğu'nun Yalova'da kurulduğu iddiasına Yalova Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Niyazi Eruslu da destek vermiştir.[65] Bu devlet, İstanbul ile sınırlı bir şehir devletine dönüşmüş olan Doğu Roma İmparatorluğu'nu yıkmış, bazı tarihçilere göre bu Yeni Çağ'ı başlatan olay olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu gücünün doruğunda olduğu 16. ve 17. yüzyıllarda üç kıtaya yayılmış ve Balkanlar, Orta Doğu ve Kuzey Afrika'nın büyük bölümünü egemenliği altında tutmuştur. Ülkenin sınırları batıda Cebelitarık Boğazı (ve 1553'te Fas kıyıları'na, doğuda Hazar Denizi ve Basra Körfezi'ne, kuzeyde Avusturya, Macaristan ve Ukrayna'nın bir bölümüne ve güneyde Sudan, Eritre, Somali ve Yemen'e uzanmaktaydı.[66] Osmanlı İmparatorluğu 29 eyaletten ve vergiye bağlanmış Boğdan, Erdel ve Eflak prensliklerinden oluşmaktaydı. Devlet zaman zaman denizaşırı topraklarda da söz sahibi olmuştur. Atlantik Okyanusu'ndaki kısa süreli toprak kazanımları Lanzarote[67] (1585), Madeira (1617), Vestmannaeyjar[68] (1627) ve Lundy[69] (1655) bu duruma örnek olarak gösterilebilir.\n",
        "\n",
        "Devlet altı yüzyıl boyunca Doğu dünyası ile Batı dünyası arasında bir köprü işlevi görmüştür. Hâkimiyeti altında bulunan topraklarda yaşayan halklar zaman zaman, toplu ya da yerel ayaklanmalar ile Osmanlı iktidarına karşı çıkmışlardır. Genel olarak din, dil ve ırk ayrımından uzak durduğu için yüzyıllarca birçok devleti ve milleti hâkimiyeti altında tutmayı başarmıştır.[70] Osmanlı İmparatorluğu, eski Türk örf ve adetlerinin ve İslam kültürünün yükümlülüklerinin doğrultusunda bir yönetim şekli belirlemiştir.[71]\n",
        "\n",
        "Osmanlı devletinin kurulmasıyla Orta Asya'dan gelen göçler kesilmemiştir. Akkoyunlu, Karakoyunlu Türkmenleri devletlerinin yıkılmasıyla Türkmen boyları Anadolu'ya yayılmışlardır. Orta Asya ve diğer bölgelerden göç Azeri Safevi Devleti’nin kurulmasına kadar sürmüştür. 1517 Yavuz Sultan Selim'in Mısır seferinden sonra binlerce çadırlık Suriye, Irak, Dulkadirli Türkmenleri'nin bir kısmı Batı Anadolu'ya gönderilmiştir.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Osmanlı döneminde Anadolu'da yaşayan Türkmen boylarının bir kısmı Balkanlar'a geçirilerek oralara iskân ettirilmiştir ve bunlar Balkanlar’daki bugünkü Türk grupları oluşturmuşlardır.\n",
        "\n",
        "1856 ve 1877 Rus-Osmanlı savaşı sonucuyla Anadolu'daki Türk ve Müslüman sayısı gittikçe artmaya; Rum ve Ermeni sayısı azalmaya başladı.[kaynak belirtilmeli] Osmanlı kayıtlarına göre, bu dönemde Balkanlardan Anadolu’ya geri göç eden Türk nüfusu 3 milyon kadardır (Muhacir).[kaynak belirtilmeli] Bu nüfusa Boşnak ve Arnavut kökenliler dâhil değildir.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "1856-1877 Osmanlı-Rus savaşları ve 1 dünya savaşı sonucuyla Kafkasya bölgesinden Türk kökenli halklardan Nogaylar, Azeriler, Terekemeler, Ahıska Türkleri, Balkar, Karaçay gibi Türk topluluklarının göçü yaşanmıştır.\n",
        "\n",
        "1792, 1860-63, 1874-75, 1891-1902 yıllarında Karadeniz'in kuzeyinde Rusların baskısı artması sonucu 2 milyona yakın Türk dili konuşan Kırım Tatarı ve Kazan Tatarları Anadolu'ya yerleşmiştir.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "1914 resmî istatistiğine göre (Kars, Ardahan ve Artvin hariç; Arap ve Kürtler dahil) çoğunluğu Türk olan 13.4 milyon Müslüman vardır.[72]\n",
        "\n",
        "\n",
        "\"Türkler'in Gelenek ve Görenekleri\" başlıklı kompozisyon, British Museum, 1553\n",
        "Göç\n",
        "\n",
        "Osmanlı İmparatorluğu'nun Balkan topraklarına dair etnik harita (1861)\n",
        "\n",
        "Bulgaristan'da yaşayan Türkler, 2011.\n",
        "Türklerin Bulgaristan'dan Göçü (1878-1994)\n",
        "Yıl\tSayı\tNot\n",
        "1878-1912\t350,000[73]\t93 Harbi, Balkan Savaşları\n",
        "1923-33\t101,507[73]\t1933 Razgrad Olayları\n",
        "Eylül 1934\t97,181[73]\t1934 Balkan Antantı\n",
        "Eylül 1940\t21,353[73]\t1940 Craiova Anlaşması\n",
        "1950\t154,198[73]\tKore Savaşı\n",
        "1952-68\t24[73]\t\n",
        "1969-78\t114,356[73]\t\n",
        "1979-88\t10[73]\t\n",
        "1989\t321,800[73]\t150,000'ni 1990'larda Bulgaristan'a döndü.[73]\n",
        "1991-92\t50,000[73]\t\n",
        "1993-94\t70,000[73]\t\n",
        "Türklerin Yunanistan'dan Göçü\n",
        "Yunanistan bölgesinden Türk göçleri birkaç şekilde gelişmiş, bu göçler sonucunda bölgede bir zamanlar hatırı sayılır nüfus oranına sahip Türkler, günümüzde sadece Batı Trakya’da kalmıştır.\n",
        "\n",
        "Batı Trakya’nın 1923 yılındaki nüfusu 191.699’dur. Batı Trakya nüfusunun 129.120’si Türk (%67), 33.910’u Yunan (%18), 28.669’u Bulgar, geri kalan nüfusunu ise Ermeni ve Yahudi topluluğu oluşturmaktaydı.[74]\n",
        "\n",
        "1923 Yılında Batı Trakya Nüfusu[75]\n",
        "Şehirler\tTürk\tYunan\tBulgar\tYahudi\tErmeni\n",
        "Gümülcine\t59.967\t8.834\t9.997\t1.007\t360\n",
        "Dedeağaç\t11.744\t4.800\t10.227\t253\t449\n",
        "Sofulu\t14.736\t11.542\t5.490\t-\t-\n",
        "İskeçe\t42.671\t8.728\t522\t220\t114\n",
        "Toplam\t129.120\t33.910\t26.266\t1.480\t923\n",
        "Osmanlı Devleti’nin yıkılma süreciyle birlikte yaşanan büyük savaşlarla gelen Türk ve Müslüman göçler Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulmasıyla birlikte devam etmiş Türk-Yunan nüfus mübadelesi, Bulgaristan’dan Türklerin sürgün hareketleri, Kıbrıs’ta yaşanan olaylar ve sonucunda yaşanan savaş sonucuyla Kıbrıs'ta oluşan Türk göçü ve Balkanlar, Kafkasya, Orta Asya ve Orta Doğu bölgelerinden savaşlar ve ekonomik sebeplerle Türk toplumlarının önemli göç hareketleri olmuştur.\n",
        "\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti Dönemi\n",
        "Türkiye, resmî adıyla Türkiye Cumhuriyeti, başkenti Ankara olan ve Eski Dünya karaları denilen Avrupa, Asya ve Afrika kıtalarının birbirine en çok yaklaştığı noktada bulunan ülkedir. Ülke topraklarının bir bölümü Anadolu Yarımadası'nda, bir bölümü ise Balkan Yarımadası'nın uzantısı olan Trakya'da bulunur.\n",
        "\n",
        "Türkiye, Osmanlı İmparatorluğu'nun I. Dünya Savaşı sonunda yenilmesinden sonra, Osmanlı İmparatorluğu'nun yerine kurulan ardıl devletler içinde tek bağımsız devlet olarak[76][77] devletin Türk nüfus çoğunluğuna sahip toprakları üzerinde Mustafa Kemal Atatürk önderliğindeki halkın büyük mücadelesi ile kurulmuştur. Arnold Joseph Toynbee gibi bazı tarihçiler ise Türkiye'nin (başlıca ardıl olmak bir yana) tek ardıl devlet sayılması gerektiğini savunurlar.[78] 29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyeti ilan eden Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türkiye Cumhuriyeti devletinin kurucu iradesinin sahibidir.\n",
        "\n",
        "Türklerin yapısı\n",
        "\n",
        "Atatürk; Sofya Ataşemiliteri iken, verilen kostümlü baloya yeniçeri kıyafeti ile gitmiş ve etrafında derin bir hayranlık uyandırmıştır.\n",
        "1939 tarihinde yayımlanan Yurt Bilgisi ders kitabından; \"Türk ırkı Brakisefal’dir. Dünya üzerinde büyük bir tarih ve medeniyet yaratmış ve yaşatmış olan Türk ırkı benliğini en ziyade korumuş bir millettir. Türkler, tarihten önceki ve sonraki zamanlarda, yayıldıkları, göçtükleri geniş ülkelerde rast geldikleri ve yurtlarına komşu oldukları ırklarla karışmak mecburiyetinde kalmışlardır. Fakat bu karışmalar Türk ırkının kendine mahsus benliğini, vasfını kaybettirmemiştir. Ancak uzun zamanlar çokluk olan ırkların arasına karıştıkları vakit -bazı yerlerde- o ırkların içinde adlarını sanlarını ve dillerini unutmuşlardır. Türk Milleti bu suretle karıştığı ırkları yükseltmiş ve ilerletmiştir. Büyük Türk ırkı, kendine mahsus ad ve sanile ve ortaklaşa (müşterek) dili, kültürü, tarihi, anı (hatıra) larıyla, bugünkü millet tarifine uygun büyük bir varlıktır.\"[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "Eski Türkler içerisinde en kalabalık boy olan Oğuzların, büyük ölçüde bugünkü Azerbaycan ve Anadolu Türklerine benzediğine inanılmaktadır. Genellikle beyaz-buğday tenli, brakisefal (yuvarlak başlı), elmacık kemikleri gelişkin ama Mongoloid (Sarı) ırktaki gibi de çıkık değil. Göz kapaklarında ise çekikliğe rastlanmaz ve Mongoloid tipte bir çekiklik yoktur.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "\"Uzun boylu, uzun beyaz simalı, düz veya kemerli ince burunlu, muntazam dudaklı ve göz kapakları çekik değil, badem gözlü bir ırk”.[79]\n",
        "\n",
        "Ziya Gökalp,Türkçülüğün Esasları adlı eserinde şu bilgileri vermiştir: Bu milletin yakın zamana kadar kendisine mahsus bir adı yoktu. Tanzimatçılar ona: 'Sen yalnız Osmanlısın. Sakın başka milletlere bakarak sen de millî bir ad isteme! Millî bir ad istediğin dakikada Osmanlı İmparatorluğu'nun yıkılmasına sebep olursun' demişlerdi. Zavallı Türk, vatanımı kaybederim korkusu ile, 'Vallahi Türk değilim. Osmanlılıktan başka hiçbir içtimai zümreye mensup değilim' demeye mecbur edilmişti. (s. 34)[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "Amerikalı Türkolog, Carter V. Findley, Dünya Tarihinde Türkler adlı eserinde, bugünkü Anadolu Türklerini; Orta Asya steplerinde başlayan ve Ankara'da son bulan bir otobüs yolculuğuna benzetir. Otobüs, Ankara'ya gelene kadar pek çok ara durakta durmuş ve bu ara duraklarda yolcuların kimileri inmiş ya da bazı yeni yolcular binmiş. Bu duraklarda Türkler pek çok kültürel etkileşime girmişler, yeni dinler tanımışlar fakat en önemli mirasları olan Türkçeyi korumayı başarabilmişlerdir. Türkçe, Anadolu Türklerinin ve Milleti'nin anlamlandırılmasında temel etkenlerin başında gelmektedir. İkincisi otobüs pek çok durakta durmuş olsa da Orta Asya'da kurulan medeniyetin getirdiği sağlam kültürel birikim ve miras, kimliklerini korumak için dayanak olmuştur.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "Nüfus yapısı\n",
        "\n",
        "Türkler'in yaşadığı bölgeler.\n",
        "“Türk” tabiri bugün temelde iki düzeyi belirtir. İlk kısımda veya dar anlamıyla eski Osmanlı İmparatorluğu topraklarında ve yeni göçlerle çeşitli kıtalarda yaşayan Türkler (Türkiye Türkleri, Osmanlı Türkleri) belirtilir. İkinci kısımda veya geniş anlamıyla ise dünyadaki bütün Türk gruplarını belirtir. Bu ikinci kısım asli olarak Doğu Avrupa, Balkanlar, Türkiye, Orta Doğu, Kafkaslar, İran, Orta Asya, Sibirya, Doğu Türkistan, Moğolistan bölgesinde yaşar.\n",
        "\n",
        "Burada, “Türkler” tabiri dar anlamıyla ele alınmıştır.\n",
        "\n",
        "Asli unsur\n",
        "Osmanlı İmparatorluğu’nun eski topraklarında yaşayan ve Oğuz Türkleri merkezinde ortaklaşan Türk grubu bugün Balkanlar, Ege Adaları, Türkiye, Kıbrıs Adası ve Orta Doğu'da yerleşik bir halk ve asli unsur olarak yaşarlar.\n",
        "\n",
        "Yeni Göçler\n",
        "Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra, 20. yüzyılda çeşitli sebeplerle başta Avrupa (Batı Avrupa) olmak üzere, Amerika, Avustralya ve Asya kıtalarındaki çeşitli ülkelere göç eden Türkler vardır.\n",
        "\n",
        "Avrupa'ya Türkiye’den göç ederek yerleşmiş olan Türk göçmen toplulukları genellikle Batı Avrupa kısmında, özellikle Almanya, Fransa, Birleşik Krallık, Hollanda, Avusturya, Belçika ve Lihtenştayn'da bulunanlar. Bölgeye ilk göçlerinden günümüze birkaç kuşak geçmiştir. Amerika ve Avustralya'daki Türk göçmenler de yine 20. yüzyıldan itibaren bu kıtalara göç etmişlerdir.\n",
        "\n",
        "20. yüzyılda başlayan göçlerle birçok kıtaya göç eden Türkler, Türkiye merkezli bir Türk grubudurlar ve Türkçenin Anadolu kolunun içinde yer alan çeşitli ağızlar konuşurlar.\n",
        "\n",
        "Türkiye’de Etnik Yapı\n",
        "2007 yılında Milliyet Gazetesi'nin Konda Araştırma Şirketine yaptırdığı ve şirketin denekler ile tüm Türkiye çapında 47958 kişiyle evlerinde yüz yüze yaptığı bir anket neticesinde Türkiye'nin etnik yapısı deneklerin kendilerini tanımlamalarına göre şu şekilde ortaya çıkmıştır:[80]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Viyana Kuşatması esnasında bir sipahi\n",
        "Araştırmada kullanılan kimlik grupları\tToplamda %\tDeneklerin Söyledikleri Kimlik kategorileri\tToplamda %\n",
        "Türk\t81,33\tTürk\t81,33\n",
        "Yerel kimlik\t1,54\tManav\t0,59\n",
        "Laz\t0,28\n",
        "Türkmen\t0,24\n",
        "Yurt içi bölge adı\t0,22\n",
        "Yörük\t0,18\n",
        "Anadolu Türk boyları\t0,03\n",
        "Asya Türkleri\t0,08\tTatar\t0,04\n",
        "Azeri\t0,03\n",
        "Orta Asya Türk boyları\t0,01\n",
        "Kafkas kökenliler\t0,27\tÇerkes\t0,19\n",
        "Gürcü\t0,08\n",
        "Çeçen\t0,004\n",
        "Balkan kökenliler\t0,22\tBalkan ülkelerinden\t0,12\n",
        "Bosnalı\t0,06\n",
        "Bulgaristan Türkü\t0,04\n",
        "Göçmenler\t0,4\tMuhacir\t0,22\n",
        "Balkan Göçmeni\t0,16\n",
        "Yurt dışı bölge adı\t0,02\n",
        "Müslüman Türk\t1,02\tMüslüman\t0,58\n",
        "Müslüman Türk\t0,44\n",
        "Alevi\t0,35\tAlevi\t0,35\n",
        "Genel tanımlayanlar\t0,36\tTürkiyeli\t0,23\n",
        "Dünyalı\t0,12\n",
        "Osmanlı\t0,01\n",
        "Kürt-Zaza\t9,02\tKürt\t8,61\n",
        "Zaza\t0,41\n",
        "Arap\t0,75\tArap\t0,75\n",
        "Müslüman olmayanlar\t0,1\tErmeni\t0,08\n",
        "Rum ve Hıristiyan\t0,01\n",
        "Yahudi\t0,004\n",
        "Süryani\t0,004\n",
        "Roman\t0,03\tRoman\t0,03\n",
        "Diğer ülkelerden\t0,05\tAvrupalı\t0,02\n",
        "Diğer Asya Ülkelerinden\t0,01\n",
        "Rus\t0,01\n",
        "İranlı\t0,004\n",
        "Amerika-Afrika\t0,004\n",
        "TC vatandaşı\t4,45\tTC Vatandaşı\t4,45\n",
        "Toplam\t100\t\t100\n",
        "Avrupa'da Yaşayan Türkler\n",
        "\n",
        "Makedonya Cumhuriyeti etnik gruplar haritası (2002 yılı)\n",
        "\n",
        "Kosova etnik gruplar haritası\n",
        "Ülke\tToplam Türk Nüfusu\tAyrıntılı Bilgi\tNüfus Türü\n",
        "Arnavutluk Arnavutluk\t\t\t\n",
        "Andorra Andorra\t\t\t\n",
        "Avusturya Avusturya\t300,000-350,000[81]\tAvusturya Türkleri\t\n",
        "Azerbaycana[›] Azerbaycan\t110,000[82]\tAzerbaycan Türkleri\t\n",
        "Beyaz Rusya Belarus\t154\t\t\n",
        "Belçika Belçika\t200,000[83][84]\tBelçika Türkleri\t\n",
        "Bosna-Hersek Bosna-Hersek\t50,000\tBosna Hersek Türkleri\t\n",
        "Bulgaristan Bulgaristan\t746,664[85][86]\tBulgaristan Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Hırvatistan Hırvatistan\t300[87]\tHırvatistan Türkleri\t\n",
        "Kıbrıs Cumhuriyeti Kıbrıs\n",
        "Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti Kuzey Kıbrıs\t2,000[88]\n",
        "260,000[89]\tKıbrıs Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Çek Cumhuriyeti Çek Cumhuriyeti\t1,700[90]\t\t\n",
        "Danimarka Danimarka\t70,000[91]\tDanimarka Türkleri\t\n",
        "Estonya Estonya\t24[92]\t\t\n",
        "Finlandiya Finlandiya\t7,000\tFinlandiya Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Fransa Fransa\t500,000[93][94]\tFransa Türkleri\t\n",
        "Gürcistanc[›] Gürcistan\t2,500\tAhıska Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Almanya Almanya\t3,500,000 [95][96][97][98]\tAlmanya Türkleri\t\n",
        "Yunanistan Yunanistan\n",
        "Batı Trakya\n",
        "Atina\n",
        "Rodos ve İstanköy\n",
        "Selanik\tToplam nüfus bilinmiyor.\n",
        "150,000[99][100]\n",
        "10,000[101] to 15,000[102]\n",
        "5,000[103][104]\n",
        "5,000[102]\tGirit Türkleri\n",
        "Batı Trakya Türkleri\n",
        "Atina Türkleri\n",
        "Oniki Ada Türkleri\n",
        "Selanik Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Macaristan Macaristan\t1,700[105]\tMacaristan Türkleri\t\n",
        "İzlanda İzlanda\t68[106]\t\t\n",
        "İrlanda İrlanda\t3,000[107]\tİrlanda Türkleri\t\n",
        "İtalya İtalya\t17,651[108]\tİtalya Türkleri\t\n",
        "Kazakistand[›] Kazakistan\t150,000[82]\tKazakistan Türkleri\t\n",
        "Kosova Kosova\t50.000-80.000[23][24][109]\tKosova Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Letonya Letonya\t38\tLetonya Türkleri\t\n",
        "Lihtenştayn Lihtenştayn\t1,000[110]\tLihtenştayn Türkleri\t\n",
        "Litvanya Litvanya\t35[111]\t\t\n",
        "Lüksemburg Lüksemburg\t450[112]\tLüksemburg Türkleri\t\n",
        "Kuzey Makedonya Makedonya\t77,959[113][114] -\n",
        "200,000 [115][116]\tMakedonya Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Malta Malta\t53[117]\t\t\n",
        "Moldova Moldova\t1,000\tMoldova Türkleri\t\n",
        "Monako Monako\t\t\t\n",
        "Karadağ Karadağ\t\tKaradağ Türkleri\t\n",
        "Hollanda Hollanda\t400,000-500,000[118]\tHollanda Türkleri\t\n",
        "Norveç Norveç\t16,000[119]\tNorveç Türkleri\t\n",
        "Polonya Polonya\t2,500[120]\tPolonya Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Portekiz Portekiz\t250[121]\t\t\n",
        "Romanya Romanya\t55,000[122]\tRomanya Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Rusyaf[›] Rusya\t100,000\tRusya Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "San Marino San Marino\t\t\t\n",
        "Sırbistan Sırbistan\t20,000\tSırbistan Türkleri\tAsli Nüfus\n",
        "Slovakya Slovakya\t150[123]\t\t\n",
        "Slovenya Slovenya\t259[124]\t\t\n",
        "İspanya İspanya\t4,000[125]\tİspanya Türkleri\t\n",
        "İsveç İsveç\t70,000[126]\tİsveç Türkleri\t\n",
        "İsviçre İsviçre\t100,000[127]\tİsviçre Türkleri\t\n",
        "Ukrayna Ukrayna\t10,000[128]\tUkrayna Türkleri\t\n",
        "Birleşik Krallık Birleşik Krallık\t200,000 - 500,000[14]\tBüyük Britanya Türkleri\t\n",
        "Total\t6,965,936 - 8,853,936\t\t\n",
        "Din\n",
        "\n",
        "İstanbul, Büyükçekmece'de bulunan bir Yunus Emre heykelciği\n",
        "Amerika kuruluşlu Pew Araştırma Merkezi tarafından yapılan bir araştırmaya göre Türkiye'nin nüfusunun %98.6'sını müslümanlar oluşturmaktadır.[129] Yine, Türkiye'nin müslüman nüfusunun %80'ı Hanefi, %10'u Alevi ve %10'u Şafi mezheplerine bağlı olduğu tahmin edilmektedir.[130] Milliyet gazetesinin 2007 senesinde yayınladığı geniş çaplı ankete göre, bu oran %82'si Sünni-Hanefi %5.73'ü ise Alevi-Şii olarak dağılmış ve yine nüfusun %9.06'sı Sünni-Şafiilerden oluşuyor.[131] Türkiye'de Zaza-Kürt-Türk-Türkmen-Arap Alevi toplulukları bulunmaktadır. Dünyadaki Türkiye Türklerinin inançlı olanları Müslüman’dırlar. Müslümanlığın çeşitli mezheplerine bağlıdırlar.\n",
        "\n",
        "Türkiye Türklerinin hâricinde Türk boyları içinde bugün İslamiyet dışında, Ortodoksluk, Şamanizm, Budizm, Musevilik gibi inançlar da görülür.\n",
        "\n",
        "Dinsel Tarih\n",
        "Türklerin dinî hayatını kısaca İslamiyet öncesi ve sonrası olmak üzere iki ana kısma ayırabiliriz. İslamiyet’i kabul etmeden önce Tengricilik dinine tabi olan bu Asya topluluğu, önce yönetici kesiminin, daha sonra da halk tabakasının Müslümanlığı kabul etmesiyle İslam'ı inanç dünyalarının merkezine yerleştirmişlerdir. Örneğin: Muhammed Peygamberin, Türkler hakkında \"أتركوا الترك ما تركوكم\" (Uturkû al-Turka ma tarakûkum) yani \"Türkler size dokunmadıkça siz de onlara dokunmayın,\" dediği rivayet edilir.[132][133] Böylece Türklerin İslamiyetin koruyucusu olan bir millet haline geleceği yönündeki inanç bu Hadis-i Şerif'e dayanarak öne sürülür. Bu hadis bazı kaynaklarda \"Habeşliler sizinle uğraşmadıkça siz de onlara uğraşmayınız. Ve Türkler size dokunmadıkça siz de Türkler’e dokunmayınız!\" (دَعُوا الْحَبَشَةَ مَا وَدَعُوكُمْ ، وَاتْرُكُوا التُّرْكَ مَا تَرَكُوكُمْ) şeklinde yer alır.[134][135][136]\n",
        "\n",
        "Ancak buna karşın değişik kaynaklarda gerçek (sahih) olmadığı veya gerçekliği (sahihliği) kanıtlanamadığı halde Muhammed Peygamberin söylediği iddia edilen, Hadis olduğu öne sürülen pek çok söz bulunur. Örneğin Kaşgarlı Mahmud \"Divânu Lügati't-Türk\"te Türkleri öven pek çok hadise yer vermiştir. Ancak bunların neredeyse hiçbirisi hadis kaynaklarında yer almaz. Bunlardan bir tanesi şöyledir: \"Türk dilini öğreniniz, çünkü onlar için uzun sürecek egemenlik vardır.\"[137] Bu cümleden önce şöyle bir açıklama bulunur: \"And içerek söylüyorum, ben Buhara'nın, sözüne güvenilir imamlarından birinden ve başkaca Nişabur'lu bir imamdan işittim.\"[138][139] Ancak bu hadis güvenilir (hatta yeterince güvenilir bile olmayanlar dahil) hiçbir hadis kaynağında yer almaz, dolayısıyla sahih kabul edilemez.[140]\n",
        "\n",
        "Dil\n",
        "Ana madde: Türkçe\n",
        "Türkçe, varlığı tam olarak ispatlanamamış ortak Altay dil ailesine bağlı Türk dillerinin Oğuz öbeğine üye bir dildir.[141] 19. yüzyıl sonlarına doğru yoğunluk kazanan araştırmalarla Altay dilleri olarak adlandırılan Türk, Moğol, Mançu-Tunguz, Japon ve Kore dilleri ile Fin-Ugor dilleri olarak anılan Fin, Macar ve Samoyed dillerinin Ural-Altay adında bir dil ailesi oluşturduğu düşüncesi, dünyada genel kabul görmüş bir kuramdı. Ancak, 20. yüzyılın ikinci yarısından itibaren yürütülen dil bilimi araştırmalarıyla Ural ve Altay dillerinin bir dil ailesi oluşturamayacağı düşüncesi yaygınlaşmaya başladı. Fin, Macar ve Samoyed dilleri ile Türk, Moğol, Mançu-Tunguz, Japon ve Kore dilleri arasında benzerlikler bulunuyordu ama bu benzerlikler bir dil ailesi oluşturmaya yetecek ölçüde bir kaynak dilden miras kalan ortak dil ögesi içermiyordu.[142]\n",
        "\n",
        "Lügati't-Türk adlı eser, Kaşgarlı Mahmud tarafından Bağdat'ta 1072-1074 yılları arasında yazılan Türkçe-Arapça bir sözlüktür. Türkçenin bilinen en eski sözlüğü olup, o dönemde yaşamış Türk boylarının dil özellikleri, Türk dilinin yaygınlığı hakkında güzel bilgiler veren kapsamlı ve önemli bir eserdir.\n",
        "\n",
        "Türkçe dünya genelinde çok yaygın kullanılan önemli bir dildir. Avrupa Birliği kurumları tarafından yapılan araştırmaya göre dünyada 77 milyonun ana dili, ikinci dil olarak konuşanlarla birlikte 83 milyonun insanın konuştuğu bir dildir.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "Türkçede Arapça, Farsça, Fransızca vs. dillerden geçmiş kelimeler bulunurken, Türkçeden; Arapçaya, Farsçaya, Boşnakçaya, Yunancaya, Sırpçaya, Ermeniceye, İbraniceye, Bulgarcaya, İngilizce, Fransızca gibi dillere de geçen birçok kelime olmuştur.[143]\n",
        "\n",
        "Osmanlı döneminden beri geleneksel bir hâl alan Türkçe yazı dili, İstanbul ağzından temel almıştır. Bu ağzın özellikleri, yazı dili olarak klasikleşmiştir.\n",
        "\n",
        "Türkçenin Anadolu'da kullanılmasında öncülük eden beylerden Karamanoğlu Mehmet Bey'in fermanı önemlidir. Beyliğinde fermanı şöyledir:\n",
        "\n",
        "« Bugünden sonra divanda, dergahta, mecliste ve meydanda Türkçeden başka dil kullanılmayacaktır[144]. »\n",
        "Türkçe, Türkiye, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Kıbrıs Cumhuriyeti'nin resmî; Romanya, Makedonya, Kosova ve Irak'ın ise tanınmış resmî bölgesel dilidir.\n",
        "\n",
        "Lehçe ve ağızlar\n",
        "Ana madde: Türkiye Türkçesi ağızları\n",
        "Bugün Türk dilinin birçok lehçesi vardır. Türkçe temelde iki ağız bölgesine ayrılır: Anadolu ağızları ve Rumeli ağızları. Anadolu ağızları, Anadolu toprakları ve civarındaki Türkçe ağızlarını kapsar, Rumeli ağızları Balkanlar’daki Türkçe ağızlarını kapsar.\n",
        "\n",
        "Alfabe\n",
        "\n",
        "Türklerin icadı olan Orhun (Göktürk) alfabesi\n",
        "Tarihte Türkler, Orhun, Uygur, Arap, Mani, Brahmi, Süryani, Grek, İbrani, Kiril, Latin alfabelerini kullandılar. Türkiye'de 1928'den beri Latin alfabesi kaynaklı Türk alfabesi kullanılmaktadır.\n",
        "\n",
        "Türkiye'de Türk Dil Kurumu, Mustafa Kemal Atatürk tarafından 1932 yılında Türk Dili Tetkik Cemiyeti adıyla bağımsız bir kurum olarak kurulmuştur. Türk Dil Kurumu dilin yalınlaşması, Türkçe ile ilgili bilimsel araştırmaların yapılması, yabancı kökenli sözcüklerin değiştirilmesi ile ilgili çalışmalar yapmıştır. Ancak 1983'te çıkarılan bir yasayla Türk Dil Kurumu, Atatürk'ün vasiyetine karşın kapatılarak aynı ad altında Başbakanlığa bağlı bir devlet dairesi kurulmuştur.[145]\n",
        "\n",
        "Kültür\n",
        "\n",
        "18. yüzyılda Anadolu'da diyar diyar gezen bir aşık.\n",
        "\n",
        "Halide Edib Adıvar\n",
        "\n",
        "Karagöz (sağ) ile Hacivat (sol).\n",
        "Ana madde: Türk kültürü\n",
        "Altay dil grubuna mensup bir dil konuşan Türklerin kültürünün temeli, Orta Asya menşelidir.[kaynak belirtilmeli] Anadolu uygarlıkları ve İslam uygarlıklarından gelen kültürün de birleşmesiyle Anadolu’daki Türk kültürü gelişmiştir. Selçuklu ve Osmanlı dönemiyle beraber melez bir kültür ortaya çıkmıştır. 1923 yılından itibaren Türkler, Batı ile de yakınlaşmışlardır.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "Türk dilinin ve edebiyatının tespit edilebilen en eski yazılı metinleri VII. Asrın sonlarına ve VIII. Asrın ilk yarısına ait olan dikili taşlardır. Bunlar arasında yer alan 732'de Kültigin, 735'te Bilge Kağan, 720'de Tonyukuk adına dikilen Orhun Yazıtları gerek muhtevaları, gerekse mükemmel dil ve üsluplarıyla Türk dili ve edebiyatının ve tarihinin şahaserleri arasında yer almaktadır. Bu dönemden günümüze ulaşan Türk destanları arasında Yaratılış, Saka, Oğuz Kağan, Göktürk, Uygur, Manas destanları sayılabilir. XIV. asırda yazıya geçirilen \"Dede Korkut Kitabı\" destan döneminin hatıralarını saklayan, gerek muhteva gerekse dil ve üslup mükemmeliyeti bakımından önem arz eder.\n",
        "\n",
        "Müzik alanında Türk halk müziği, Türk sanat müziği, Türk pop müziği gibi türler vardır.\n",
        "\n",
        "Ana maddeler: Halk edebiyatı ve Aşık edebiyatı\n",
        "\n",
        "Edebiyat\n",
        "\n",
        "Türk şair, yazar ve düşünür Namık Kemal\n",
        "Ana madde: Türk edebiyatı\n",
        "Türk edebiyatı, Türk dilinde yazılmış sözlü ve yazılı metinlerdir. Türklerin İslamiyet’i kabullerine kadar birçok alfabede yazılan eserler söz konusudur. İslamiyet’in birçok Türk boyunda yayılması ve gelişmesiyle beraber Arap alfabesine bazı harflerin eklenmesiyle oluşturulan alfabe ile Orta Asya, Anadolu ve Balkanlar’da birçok değerli eser meydana getirilmiştir. Arap asıllı alfabenin kullanılması Osmanlı döneminin öncesinde başlamıştır. Bu yeni dönemle beraber Arapça ve Farsça bilmek de Türkler arasında yayılmaya başlamış, bunun sonucunda bazı tabirler Türk diline taşınmıştır. Ancak, Türk dili geniş coğrafyasında yüzyıllarca hep kendi yapısıyla kullanılagelmiştir.\n",
        "\n",
        "Orta Asya ve civarında Çağatay Türkçesi, Anadolu ve Balkanlar’da Osmanlı Türkçesi merkezinde oldukça değerli eserler yazılmıştır.\n",
        "\n",
        "Türk edebiyatının tarihi yaklaşık 1500 yıl öncesine dayanmaktadır. Bilinen en eski Türk yazıları 8. yüzyıldan kalma Orta Moğolistan'daki Orhun Irmağı vadisinde bulunan Orhun Yazıtları'dır.[146] Türklerin İslam'ı kabul ettikten sonraki edebiyat metinleri şiir, nesir, lügatler, fıkıh eserleri, peygamberler tarihi, şecere türü yapıtlardır. 15. yüzyılda Dede Korkut Kitabı ile devam eden destan türüne ek olarak, mektuplar, menakıplar, tarihler, tezkireler nesir türünün biçimleridir.\n",
        "\n",
        "Türk halk edebiyatı, âşık ve tekke kollarıyla eski çağlardan beri süregelir. Halk edebiyatının bilmece, destan, masal, efsane, hikâye, atasözü, fıkra, menkıbe, deyim, oyun biçimleri vardır. Tekke edebiyatının nefes, ayin, ilahi, naat, mevlit, münacat kalıplarıyla gelen kolları günümüze ulaşmıştır. Halk edebiyatı yanında klasik edebiyat denilen Divan edebiyatı gelişmiştir. Batı'da roman türünün yaygınlaşmasıyla Türk edebiyatı da telif ve tercümelerle 1800'lerden başlayarak bu yöne eğilmiştir.[147]\n",
        "\n",
        "Türkiye'de Cumhuriyet döneminin ilk devrinde Millî Edebiyat hâkimdir. Halk diliyle yazan ve Genç Kalemler dergisinde toplanan yazarlar eserlerinde Türklüğü, vatanı, kurtuluş mücadelesini anlatmışlar; kendilerinden önceki bireye dönük Edebiyat-ı Cedidecileri eleştirmişlerdir. Bu devrin en önemli yazarlarına örnek olarak Yakup Kadri Karaosmanoğlu ve Halide Edib Adıvar verilebilir. Millî Edebiyat'ın milliyetçi görünümü sonraki devirde Anadoluculuk ve halkçılık olarak edebiyata yansımıştır.[148] Bu dönemde Beş Hececiler ve Yedi Meşaleciler grupları kurulmuştur.[149] Daha sonra II. Dünya Savaşı ve savaşın siyasi etkileriyle toplumculuk ve köycülük akımları güçlenmiştir.[150] Âşık ve tekke edebiyatı, modernleşmenin etkisiyle gücünü kaybetmiştir. Divan edebiyatından ise Dil Devrimi, Türkçenin ön plana çıkarılması ve değişen edebiyat akımlarıyla, Osmanlı'ya ait bir tür olarak vazgeçilmiştir.\n",
        "\n",
        "Modern Türk edebiyatı öykü, roman, eleştiri, deneme, şiir ve tiyatro eseleri gibi hemen her türde örnekler içermektedir. Genellikle modernist bir çizgide seyretmekte olsa da postmodernizmin etkileri de yoğun olarak görülmektedir.\n",
        "\n",
        "Müzik\n",
        "Ana madde: Türk müziği\n",
        "Türk müziği, Türklerin yüzlerce yıldan beri geliştirdikleri, bugünkü özellikleri Selçuklu ve Osmanlı döneminde belirginleşen müziktir. Musiki, Osmanlı döneminde halk ve üst kültür çevrelerinde birbiriyle ilişkili, fakat karakterleri farklı iki ana dal olarak gelişmiştir. Osmanlı'nın son dönemindeki modernleşme hareketleriyle Batı etkisi görülmeye başlanmış, bu etki Cumhuriyet döneminde daha da artmıştır.\n",
        "\n",
        "Türklerin İslamiyet'i kabullerinden çok önce dinî törenleri yöneten şaman, kam ya da baksı, elinde belirli sesler çıkaran demir parçalarının bağlı bulunduğu bir değnekle topluluğu etkiliyordu. Bu törenlerde davulun da önemli bir yeri vardır.\n",
        "\n",
        "Hun Türklerinde, Uygur Türklerinde, Selçuklularda ve Osmanlılarda müziğe büyük yer ve önem veriliyordu. Ozanları ve kopuzcuları olmayan hiçbir Selçuklu ordusu yoktur.\n",
        "\n",
        "Eski Türk hakanlarının saraylarında ve ordugâhlarında musiki takımları 9 kök denilen eserleri her gün çalardı.\n",
        "\n",
        "Geleneksel Türk Müziği\n",
        "Halk müziği ve Klasik Türk müziği arasında çok önemli bir bağ vardır. Nitekim türkülerin pek çoğunda klasik musiki makamları kullanılmıştır. Aynı şekilde, türkü, köçekçe, oyun havası, sirto, vb. halk musikisi formları klasik Türk musikisinde kullanılmıştır. İsmail Dede Efendi, Şakir Ağa, Şevki Bey gibi büyük klasik musiki bestekârlarının hemen hepsinin halk musikisi formlarını kullandıkları gözlemlenir.\n",
        "\n",
        "Şehirlerde, saray çevresinde ve konaklarda\n",
        "Kâr, beste, semai, şarkı\n",
        "Köylerde\n",
        "Türkü, bozlak, uzun hava, zeybek, oyun havası\n",
        "Kışlalarda\n",
        "Mehter müziği\n",
        "Klasik Türk müziği\n",
        "Osmanlı İmparatorluğu yalnız musiki sanatına değil musiki ilmine de büyük önem vermiştir. Türk müziğinin Arap, Acem, eski Yunan ve Bizans asıllı olduğunu ileri sürenler vardır. Ancak Klasik Türk müziği genel nitelikleri bakımından Türk asıllıdır. Osmanlı uygarlığı her alanda büyük bir sentez geliştirdiği gibi, Türk müziği potasında yerel pek çok renk bu müziğin parçası haline gelmiş ve bunun karşılığında da Osmanlı musikisi devletin kapsadığı topraklar ve ötesine büyük etkilerde bulunmuştur.\n",
        "\n",
        "Türk Halk Müziği\n",
        "Halk türkülerinin ölçülü olanına kırık hava, ölçüsüz olanına uzun hava denir. Uzun havalar Anadolu'nun değişik bölgelerinde “bozlak, türkmani, maya, hoyrat, divan, ağıt” gibi adlarla anılır. Bunlar genellikle Karacaoğlan, Emrah, Ruhsati, Sümmani ve daha birçok tanınmış halk ozanının deyişleri üzerine yakılmıştır.\n",
        "\n",
        "Klasik Batı Müziği\n",
        "Türkiye'de Cumhuriyet döneminde girişilen devrim hareketleri sanat konularına da yöneldi. Daha çok Klasik Batı müziğine önem verildi.\n",
        "\n",
        "1924'te Ankara'da Musiki Muallim Mektebi kuruldu. Osmanlı sarayındaki müzik topluluğu başkente getirilerek Riyaseti Cumhur Filarmoni Orkestrası adıyla konserler vermesi sağlandı.\n",
        "\n",
        "Popüler Müzik\n",
        "1970'lerden sonra geniş halk kitlelerine hitap eden müziktir. Şu kategorilere ayrılır:\n",
        "\n",
        "Türk Pop Müziği\n",
        "Türkçe Rock Müziği (türevleri; Alternatif rock, Anadolu rock, Karadeniz rock, Heavy Metal)\n",
        "Türkçe Dans Müziği\n",
        "Türkçe Rap Müziği\n",
        "Türkçe Jazz\n",
        "Arabesk müzik (türevleri; Arabesk-Pop müzik, Protest müzik, Özgün müzik)\n",
        "Fantezi müzik (türevleri; Fantezi-Pop müzik), Hafif Sanat müziği)\n",
        "Sanat\n",
        "\n",
        "Sultanahmet Camii iç görünüşü, İstanbul\n",
        "Mimaride dinî yapılar anıtsaldır. Yakın Çağ'a kadar temel üslup Koca Sinan'da belirginleşmiştir. Resimde ve heykelde dinin etkisiyle gelişme olmamıştır, ancak minyatür ve süsleme sanatlarında olmuştur. Türk sanatı çini, hat, ebru, seramik, tezhip ve halıcılıkta gelişmiştir. Müzik gerek sivil gerek askerî müzikte sanat müziğinden hafif müziğe çevrilir. Dinî müzik Türk müziğinin önemli unsurudur. Halk müziği, klasik ve arabesk niteliktedir. Türk sanat müziği çağdaş bir sesle, hafif müzik klasik ve pop müzikle gelişmektedir.\n",
        "\n",
        "Türk edebiyatı şiir, hikâye, deneme, mizah, eleştiri dallarında eski ve yeni formatlarda dünya dillerine çevrilen eserler üretmektedir. Sözlü edebiyat geleneği, dini edebiyat formunda yaygındır ve en meşhuru kandillerde okunan mevliddir. Halk edebiyatında dünyaya Nasreddin Hoca tanıtılmış, halk danslarıyla ve seyirlik sanatlarla tarihi kültür yapıları yaşatılmıştır\n",
        "\n",
        "Mimari\n",
        "Erken dönem Anadolu Türk mimarisi Türk kavimlerinin Anadolu’ya göç etmeye başladığı dönem ile Osmanlı Beyliği’nin kurulduğu dönem arasındaki mimariyi inceler. Osmanlı ve Cumhuriyet dönemi mimarileri de özel bir önem arz etmektedir.\n",
        "\n",
        "Türklerin çok değişik coğrafi koşullar, değişik kültür çevreleri içinde, uzun zaman aralığında oluşturduğu mimari eserler söz konusu edildiğinde, Anadolu Türk mimarisine özel bir yer tutmaktadır\n",
        "\n",
        "Beylikler Mimarisi\n",
        "Hasankeyf\n",
        "Divriği Ulu Camii ve Darüşşifası [151]\n",
        "Malabadi Köprüsü\n",
        "İsa Bey Camii [152]\n",
        "Yivli Minare [153]\n",
        "Selçuklu Mimarisi\n",
        "Gök Medrese[154]\n",
        "Sultanhanı\n",
        "Alarahan\n",
        "İshaklı Kervansarayı\n",
        "Sarıhan Kervansarayı\n",
        "Selime Sultan Türbesi\n",
        "Hunad Hatun Külliyesi\n",
        "Tutuşiye Medresesi\n",
        "Anadolu Selçuklu Mimarisi\n",
        "Akköprü[155][156]\n",
        "Karatay Medresesi[157]\n",
        "Çifte Minareli Medrese\n",
        "Eğri Minare[158]\n",
        "Sultan Alaeddin Camii\n",
        "Sultan Han\n",
        "İnce Minareli Medrese[159][160]\n",
        "Osmanlı Mimarisi\n",
        "Nusretiye Camii\n",
        "Ortaköy Camii\n",
        "Dolmabahçe Sarayı\n",
        "Beylerbeyi Sarayı\n",
        "Sadullah Paşa Yalısı\n",
        "Kuleli Kışlası\n",
        "Pertevniyal Valide Sultan Camii\n",
        "Laleli Camii\n",
        "Fatih Mezarı\n",
        "Topkapı Sarayı\n",
        "Sultanahmet Camii\n",
        "Selimiye Camii\n",
        "Süleymaniye Camii\n",
        "Sokullu Mehmet Paşa Camii\n",
        "Drina köprüsü\n",
        "Kanuni Sultan Süleyman Köprüsü\n",
        "Fatih Camii\n",
        "Bursa Ulu Camii\n",
        "Türk Geleneksel Mutfağı\n",
        "\n",
        "Türk mutfağı\n",
        "Türk mutfağı Türklerin millî mutfağıdır. Osmanlı kültürünün mirasçısı olan Türk mutfağı hem Balkan ve Ortadoğu mutfaklarını etkilemiş hem de bu mutfaklardan etkilenmiştir. Ayrıca Türk mutfağı yörelere göre de farklılıklar gösterir. Karadeniz mutfağı, Güneydoğu mutfağı, Orta Anadolu mutfağı gibi birçok yöreler kendilerine ait zengin bir yemek haznesine sahiptirler.\n",
        "\n",
        "Yörelere göre Türk mutfağı\n",
        "\n",
        "Türk Kahvesi\n",
        "Osmanlı kültürünün mirasçısı olan Türk mutfağı kendi içerisinde yörelere göre bir takım farklılıklar barındıran çok zengin bir yemek yelpazesini içerir:\n",
        "\n",
        "Marmara Bölgesi yemekleri\n",
        "Akdeniz Bölgesi yemekleri\n",
        "Ege Bölgesi yemekleri\n",
        "Karadeniz Bölgesi yemekleri\n",
        "İç Anadolu Bölgesi yemekleri\n",
        "Doğu Anadolu Bölgesi yemekleri\n",
        "Güneydoğu Anadolu Bölgesi yemekleri\n",
        "Spor\n",
        "Türk spor tarihi Yaşar Doğu, Tanju Çolak, Cemal Kamacı, Naim Süleymanoğlu, Hidayet Türkoğlu, Hamza Yerlikaya, Halil Mutlu, Nevin Yanıt, Nurcan Taylan, Sinan Şamil Sam, Süreyya Ayhan gibi millî sporcuların başarılarına rağmen toplumda (özellikle Türkiye’de) spor yapma yaygınlığı ve spora ayrılan bütçe kısıtlıdır. En kabul gören spor futboldur. Geleneksel yağlı güreşi, cirit ve at yarışları ata sporu olarak sürerken avcılık, binicilik, kılıç, okçuluk, boks, atletizm, halterde dünya ve olimpiyat dallarında uluslararası başarılar gösterilmektedir.\n",
        "\n",
        "Türk Diasporası\n",
        "Bu hesaplamalara Türkiye'de ya da daha önceden Osmanlı bölgesi olan Irak, Suriye, Bulgaristan, Kıbrıs, Yunanistan, Makedonya ve Kosova'da yaşayan insanlar dahil edilmemiştir.\n",
        "\n",
        "Ülke ya da bölge\tTürk vatandaşları\n",
        "(2004)[161]\tTürk vatandaşları\n",
        "(2006)[162]\tToplam Türk nüfusu\tÜlke ya da bölge toplam\n",
        "Nüfusu (2009)[163]\t% Türk\tDaha fazla bilgi\n",
        "Almanya\t1,924,154\t1,738,831\t2,812,000[164] 4,000,000[165]\t82,329,758\t3.4%-4.8%\tAlmanya Türkleri\n",
        "Fransa\t341,728\t423,471\t500,000[93]\t64,057,792\t0.78%\tFransa Türkleri\n",
        "Birleşik Krallık\t90,000\t52,893\t500,000[14]\t61,113,205\t0.81%\tBirleşik Krallık Türkleri\n",
        "Amerika Birleşik Devletleri\t220,000\t250,000\t500,000[166]\t307,212,123\t0.16%\tABD Türkleri\n",
        "Hollanda\t330,728\t364,333\t400,000[167]\t16,715,999\t2.3%\tHollanda Türkleri\n",
        "Avusturya\t130,703\t113,635\t300,000[168]\t8,210,281\t3%-3.65%\tAvusturya Türkleri\n",
        "Belçika\t45,866\t39,664\t200,000[83][84]\t10,414,336\t1.92%\tBelçika Türkleri\n",
        "Suudi Arabistan\t100,000\t120,000\t200,000[169]\t28,686,633\t0.69%\tSuudi Arabistan Türkleri\n",
        "Avustralya\t56,261\t64,500\t150,000[170]\t21,262,641\t0.70%\tAvustralya Türkleri\n",
        "Kazakistan\t6,000\t9,593\t150,000[171]\t15,399,437\t0.58%-0.71%\tKazakistan Türkleri\n",
        "Azerbaycan\t16,000\t16,000\t110,000[171]\t8,832,000\t0.50%-1.21%\tAzerbaycan Türkleri\n",
        "Rusya\t18,000\t22,808\t100,000[172][173]\t140,041,247\t0.07%\tRusya Türkleri\n",
        "İsviçre\t79,470\t73,861\t100,000[174]\t7,604,467\t1.31%\tİsviçre Türkleri\n",
        "Libya\t3,200\t1,350\t80,000[175]\t6,173,579\t1.26%\tLibya Türkleri\n",
        "İsveç\t31,894\t63,580\t70,000[176]\t9,059,651\t0.77%\tİsveç Türkleri\n",
        "Danimarka\t31,978\t54,859\t70,000[176]\t5,500,510\t1.1%\tDanimarka Türkleri\n",
        "Brezilya\t-\t-\t58,973[177]\t198,739,269\t0.03%\t\n",
        "Kırgızistan\t3,200\t3,380\t55,000[171]\t5,431,747\t1.01%\tKırgızistan Türkleri\n",
        "Kanada\t40,000\t41,000\t50,000[178] 140,000[179]\t33,487,208\t0.15%-0.41%\tKanada Türkleri\n",
        "İsrail\t22,000\t30,000\t30,000\t7,233,701\t0.30%\tİsrail Türkleri\n",
        "Venezuela\t-\t-\t28,000\t26,814,843\t0.10%\t\n",
        "İtalya\t5,284\t14,124\t16,255[180]\t58,126,212\t0.02%\tİtalya Türkleri\n",
        "Norveç\t10,915\t15,356\t16,000[181]\t4,660,539\t0.33%\tNorveç Türkleri\n",
        "Japonya\t2,424\t6,309\t10,000[182]\t127,078,679\t0.007%\tJaponya Türkleri\n",
        "Özbekistan\t700\t-\t10,000-15,000[171]\t27,606,007\t0.03%-0.05%\tÖzbekistan Türkleri\n",
        "Ukrayna\t550\t-\t8,844[183] 10,000[171]\t45,700,395\t0.02%\tUkrayna Türkleri\n",
        "Finlandiya\t1,981\t7,000\t7,000\t5,322,588\t0.10%\tFinlandiya Türkleri\n",
        "Katar\t1,348\t-\t7,000[184]\t833,285\t0.8%\tKatar Türkleri\n",
        "Türkmenistan\t5,000\t7,000\t7,000[185]\t4,884,887\t0.10%\tTürkmenistan Türkleri\n",
        "Birleşik Arap Emirliği\t-\t5,484\t5,500\t4,798,491\t0.11%\tBirleşik Arap Emirliği Türkleri\n",
        "Afganistan\t-\t4,500\t4,500\t28,396,000\t0.01%\tAfganistan Türkleri\n",
        "Kuveyt\t1,922\t3,260\t3,262[186]\t2,691,158\t0.11%\tKuveyt Türkleri\n",
        "Meksika\t-\t-\t3,100[187]\t111,211,789\t0.002%\t\n",
        "Dubai\t-\t3,000\t3,000\t2,262,000\t0.13%\t\n",
        "Ürdün\t1,600\t2,500\t2,500\t6,342,948\t0.025%\tÜrdün Türkleri\n",
        "Polonya\t-\t2,500\t2,500[188]\t38,482,919\t0.002%\tPolonya Türkleri\n",
        "İspanya\t1,289\t-\t2,500[189]\t40,525,002\t0.006%\tİspanya Türkleri\n",
        "İrlanda\t-\t-\t2,000-3,000[107]\t4,203,200\t0.05%-0.07%\tİrlanda Türkleri\n",
        "Çek Cumhuriyeti\t-\t-\t1,700[190]\t10,211,904\t0.006%\t\n",
        "Macaristan\t-\t-\t1,700[191]\t9,905,596\t0.004%\tMacaristan Türkleri\n",
        "Arjantin\t-\t-\t1,364[192]\t40,913,584\t0.003%\t\n",
        "Güney Afrika\t1,100\t-\t1,100\t49,052,489\t0.002%\tGüney Afrika Türkleri\n",
        "Şili\t-\t-\t1,000[193]\t16,601,707\t0.005%\tŞili Türkleri\n",
        "Lihtenştayn\t809\t-\t894[194]\t34,761\t2.57%\tLiechtenstein Türkleri\n",
        "Fas\t-\t-\t853\t34,859,364\t0.002%\t\n",
        "Uruguay\t-\t-\t695[195]\t\t\t\n",
        "Yeni Zelanda\t-\t-\t600[196]\t4,213,418\t0.01%\tYeni Zelanda Türkleri\n",
        "Moldova\t1,000\t-\t464[197]\t4,320,748\t0.01%\tMoldova Türkleri\n",
        "Lüksemburg\t287\t-\t450[198]\t480,222\t0.06%\tLüksembourg Türkleri\n",
        "Tacikistan\t400\t-\t400\t7,349,145\t0.005%\t\n",
        "Hırvatistan\t-\t-\t300[199]\t4,489,409\t0.006%\tHırvatistan Türkleri\n",
        "Hong Kong\t-\t-\t260[200]\t7,055,071\t0%\t\n",
        "Slovenya\t-\t-\t259[201]\t2,023,358\t0.01%\t\n",
        "Portekiz\t-\t-\t250[202]\t10,707,924\t0%\t\n",
        "Endonezya\t-\t-\t250[203]\t240,271,522\t0%\t\n",
        "Kongo Cumhuriyeti\t-\t-\t228\t4,012,809\t0.005%\t\n",
        "Beyaz Rusya\t154\t-\t154\t9,648,533\t0%\t\n",
        "Slovakya\t-\t-\t150[204]\t5,463,046\t0.002%\t\n",
        "Moğolistan\t-\t-\t134\t3,041,142\t0.003%\t\n",
        "Hindistan\t-\t-\t126[205]\t1,166,079,217\t\tHindistan Türkleri\n",
        "Tayvan\t-\t-\t100-499\t22,974,347\t0.002%\t\n",
        "İzlanda\t-\t-\t68[206]\t306,694\t0.02%\t\n",
        "Malta\t\t\t53[117]\t405,165\t\t\n",
        "Porto Riko\t-\t-\t44[207]\t3,994,259\t0.001%\t\n",
        "Litvanya\t-\t-\t35[208]\t3,555,179\t0%\t\n",
        "Cezayir\t-\t-\t31\t34,178,188\t0%\t\n",
        "Estonya\t-\t-\t24[209]\t1,299,371\t0%\t\n",
        "Letonya\t-\t-\t9\t2,231,503\t\t\n",
        "Grönland\t-\t-\t8[210]\t57,600\t0.013%\t\n",
        "Güney Kore\t-\t-\t8 (1991)\t48,508,972\t0.001%\t\n",
        "Bahamalar\t-\t-\t4\t309,156\t0.001%\t\n",
        "Bolivya\t-\t-\t2\t9,775,246\t0.003%\t\n",
        "Diğer\tbilinmiyor\t35,375\tbilinmiyor\tbilinmiyor\tbilinmiyor\t\n",
        "Toplam\t3,518,726\t3,693,121\t\n",
        "Alt bağlı\t\t\t\n",
        "Üst bağlı\t\t\t\n",
        "Türklerin genetiği\n",
        "Ana madde: Türklerin genetik tarihi\n",
        "Türk Y-DNA haplogruplarına bakılırsa,Türkler'in %49,2'si E3b, G, J, I gibi Avrupalı ve Yakın Doğulu haplogrupları taşırken,%36'sı L, N, K, C, Q, O, R1a ,R1b gibi Orta Asya kökenli haplogruplara sahip.Ayrıca Türkler'in %1,5'u R2 ve H gibi Hint yarımadası kökenli haplogrupları taşımakta iken ,%1'i' de A, E3*, E3a gibi Afrika kökenli haplogruplara sahiptir.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "J1=9% - Arap Yarımadası insanları arasında\n",
        "\n",
        "J2=24% - Güneydoğu Avrupa ve Güneybatı Asya halkları arasında\n",
        "\n",
        "R1a=6.9% - Doğu Avrupalılar ve Orta Asyalılar arasında\n",
        "\n",
        "I=5.3% - Orta Avrupalılar ve Balkan halkları arasında\n",
        "\n",
        "R1b=14.7% -Orta Asya ve Batı Avrupalılar arasında\n",
        "\n",
        "G=10.9% - Kafkas halkları arasında\n",
        "\n",
        "E1b1b=11.3% - Balkan nüfusu arasında\n",
        "\n",
        "N=3.8% - Sibirya ve Altay nüfusu arasında\n",
        "\n",
        "T=2.5% - Akdeniz ve Güney Asya nüfus\n",
        "\n",
        "K=4.5% - Asya nüfus arasında\n",
        "\n",
        "L=4.2% -Hindistan ve Horasan nüfuslarında\n",
        "\n",
        "Q=1.9% - Kuzey Altay nüfusunda\n",
        "\n",
        "iGENEA'ya göre Türk Y-DNA'sı: G 28 %(İskit geni, Türk ve Kafkas halklarında görülür) R1b 21 %(Batı Avrupalı Keltler ile bazı Orta Asyalılarda görülür) J 16 %(Ortadoğu geni) F 11 %(Uzakdoğu ve Orta Asya'da yaygındır) K 11 %(Kuzey Afrika geni) R1a 9 %(Kurgan geni,Türkler ve Slavlarda yaygındır) I2a 4 %(Nordik,Arnavut ve Cermenlerde görülür)[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "İsveçli Linnaeus (1735), “İri yapılı, beyaz tenli, güzel Osmanlı”yı, beyaz Kafkas ırkından -yani Avrupalı- saymıştı. Fizyonomist Lavrater (1854)’e göre Türkler, Küçük Asya kanı ile Tatar (Mongoloid, sarı) ırkın maddi özelliklerinin melezi idi. Blumenberg (1865), antropolojik sınıflamasına göre, Türkler beyaz ırktandı. Garn (1964),Orta Asya steplerinin yerleşik ya da göçebe hayvancılarının fizik özelliklerini, doğal seçilim sonucu ortaya çıkan değişmelerle açıklamaya çalışır. Hazar Denizi ile Pamir Yaylası arasını yurt edinmiş insanlar, ne tam beyaz ne de sarı idi, öteki ırklarla karışmış, zamanla değişikliğe uğramışlardı.[211]\n",
        "\n",
        "Wallois’e göre, Türk, Türk-Tatar veya Turan ırkının bazı fiziksel (görünür) beden özellikleri Moğol ırkına benzediği için, çoğu araştırmacılar, Turanlıları sarı ırktan saymışlardı. Oysa Turanlıları beyaz (Kafkas) ırkın Orta Asya’ya doğru uzanan dalı veya kolu saymak daha doğru olurdu. Turan (Orta Asya) düzlüklerinde göçebelik yapan Türklerin, Moğollarla karışmış bulunmaları olasıydı. Weiner (1971), Anadolu ırkının Küçük Asya'dan Pamir'e kadar uzanan vadilerde yaşadığını, Ermeni veya Kafkas ırkının alt grubu olan Dinarik ırkla benzerlikleri nedeniyle Avrupa kökenli sayıldıklarını söylemektedir.[211]\n",
        "\n",
        "Afet İnan, yaptığı çalışmalarda; Anadolu (Türk) ırkının %75 oranında Brakisefal, düz ince burunlu, kahverengi saçlı, sonuç olarak \"Dinarik\" ile karışmış Alpli yani \"Beyaz-Ari\" olduğu sonucuna varmıştı.[212] Moğolların oranı % 5'ten azdı. Gerçi fenotipik (görünür) özellikler böyleydi; ama kan grupları gibi genotipik (laboratuvarda saptanan görünmez) bazı özellikler Türkler'in, Sarı Asyalılarla, Beyaz Avrupalılar arasında bulunduğu görüşünü desteklemektedir.[212]\n",
        "\n",
        "Kaynakça\n",
        "^ \"55 milyon kişi 'etnik olarak' Türk\". Milliyet gazetesi. 6 Haziran 2008. Erişim tarihi: 26 Nisan 2009.\n",
        "^ (2.) Helen Chapin Metz, ed. Turkey: A Country Study. Washington: GPO for the Library of Congress, 1995. Turks.\n",
        "^ Turkish 70-75% (2008 tahmin) CIA World Fact Book. 72 milyon 561 bin 312 x %70\n",
        "^ http://www.joshuaproject.net/peoples.php?peo3=18274\n",
        "^ (1.) Germany 81.757.600 x % 2,4 = 1.962.282 (İngilizce). CIA World Factbook.\n",
        "^ (2.) Today's Zaman (PDF) 16 Kasım 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce). Todayszaman.com.\n",
        "^ (2.) Turkish Migrants in Germany, Prospects of Integration 2 Mart 2012 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi (İngilizce). İuee.eu.\n",
        "^ (2.) M1 Behçet's disease in Patients of German and Turkish Origin (İngilizce). Google.co.uk.\n",
        "^ Национален статистически институт. Окончателни резултати от Преброяване 2001. Население към 01.03.2001 по области и етническа група.\n",
        "^ 1. Turkey's policy towards northern Iraq\n",
        "^ \"Hangi ülkede kaç Türk vatandaşı yaşıyor?\". BBC Türkçe. 6 Şubat 2019. Erişim tarihi: 11 Şubat 2019.\n",
        "^ a b c d e f g [1]\n",
        "^ Nüfus sayımının sonuçları açıklandı Erişim: 7 Mart 2015.\n",
        "^ a b c \"İngiltere'de yaşayan Türkler kaç kişi\". Birleşik Krallık İçişleri Bakanlığı (Home Office) 2011 Şubat. 21 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Temmuz 2015.\n",
        "^ ethnologue\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 1 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ocak 2013.\n",
        "^ The Human Rights Watch:Destroying Ethnic Identity: The Turks of Greece\n",
        "^ The Human Rights Watch:Turks Of Western Thrace\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 29 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ocak 2009.\n",
        "^ 2002 Russian census - Nationality report\n",
        "^ [2]\n",
        "^ 2002 nüfus sayımı sonuçları Makedonya Cumhuriyeti Devlet İstatistik Enstitüsü (Makedonca) (İngilizce)\n",
        "^ a b Thomas Goltz, Minority Within a Minority- For Ethnic Turks, Serbian War is Another Chapter in a 600 Year Old Story (05-20-99) 15 Mayıs 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (İngilizce)\n",
        "^ a b Can Karpat, Kosovalı Türkler 4 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Balkan İncileri\n",
        "^ Central Intelligence Agency\n",
        "^ \"Turkish Canadian Relations\". 4 Şubat 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Kasım 2008.\n",
        "^ http://www.joshuaproject.net/peoples.php T harfinden Turks Maddesi\n",
        "^ Norway; Statistik sentralbyra\n",
        "^ Italian Census 2006\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Aralık 2008.\n",
        "^ Sevan Nişanyan, Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul, 2009 ISBN : 9789752896369\n",
        "^ Abdulkadir İnan, Urartu yazıtında ve Romalı Plinius'un tarihinde «Türk Adı» var mı? Belleten, TTK, Cilt. XlI, S. 45, 1948, s. 277 - 278\n",
        "^ dile Ayda, Une Theorle Sur L'Orlglne Du Mot «Türk», «Türk» kelimesinin Menşei Hakkında Bir Nazariye, TTK, Belleten. Cilt. XL., No. 158, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Nisan 1976, s. 229 - 247\n",
        "^ Hamit Koşay, ldil - Ural bölgesindeki Türkler'In Menşei Hakkında, V. Türk Tarih Kongresi: 12-17 Nisan 1956, TTK. Basımevi. Ankara 1960. s. 232-243\n",
        "^ Laszlo Rasonyi, Dünya'da Türklük, Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları. Ayyıldız Matbaası, Ankara 1974\n",
        "^ Prof. Dr. Ercümend Kuran, Türk Adı ve Türklük Kavramı, Türk Kültürü Dergisi, Yıl, XV, S. 174, Nisan 1977. s. 18-20.\n",
        "^ a b Kultegin's Memorial Complex, TÜRIK BITIG (İngilizce)\n",
        "^ a b Bilge Kagan's Memorial Complex, TÜRIK BITIG (İngilizce)\n",
        "^ a b Muharrem Ergin-Orhun Abideleri,s-78,Boğaziçi yayınları 1978(7. baskı)\n",
        "^ a b Orhun Abideleri M.E.B. 1970\n",
        "^ http://kisi.deu.edu.tr/sadik.acar/dosyalar/TS.pdf\n",
        "^ Genel Türk Tarihi, 1 Cilt, (Hasan Celâl Güzel, Ali Birinci), Yeni Türkiye Yayınları, 2002\n",
        "^ S. Frederick Starr, Xinjiang: China's Muslim Borderland, M.E. Sharpe, 2004\n",
        "^ Sadi BAYRAM, Tarihte Türk Adı Ne Zaman Ortaya Çıktı, Millî Kültür Dergisi, S. 5, Mayıs 1977\n",
        "^ Jared Diamond Tüfek, Mikrop ve Çelik, TÜBİTAK Yayınları ISBN 975-403-271-81997\n",
        "^ Mirfatih Zekiyev, Türklerin ve Tatarların Kökeni, Selenge Yayınları, 2007, s. 143-178.\n",
        "^ KOCA, Salim, Türk Kültürünün Temelleri II, Başkent Matbaacılık, Ankara, 2003, s. 129-133.\n",
        "^ Balaban, Ayhan. İskit, Hun ve Göktürklerde Sosyal ve Ekonomik Hayat. T.C. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eski Çağ Tarihi Bilim Dalı Yüksek Lisans Tezi. 2006. URL:http://fef.kafkas.edu.tr/sosyb/tde/halk_bilimi/makaleler/kultur_med/kultur_med%20(20).pdf 11 Aralık 2011 tarihinde WebCite sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 11.12.2011. (Archived by WebCite® at http://www.webcitation.org/63rPeTJL1)\n",
        "^ ÇETİNDAĞ, Yusuf, Türk Kültüründe Hayvan ve Bitki Motifinin Seyri, Türkler Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yay., 4. C, Ankara, 2002, s. 171.\n",
        "^ Osman Nedim Tuna, \"Ekin Ara İdi Oksuz Kök Türk Anca Olurur Ermiş (KT; D; 2-3) İbaresi Üzerine\", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 1993, Türk Dil Kurumu Yayınları, Ankara 1995 s. 77-81.\n",
        "^ a b c Bozkurt, Fuat (2013). Türklerin Dili, Dini, Tarihi, Edebiyatı. Erişim tarihi: 15 Temmuz 2019.\n",
        "^ Ahmet Taşağıl, Göktürkler, C. 1, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Basımevi, 1995\n",
        "^ Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 1977, s. 27.\n",
        "^ Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2003, s. 72-73, ISBN 975-437-236-5\n",
        "^ a b c İslam Ansiklopedisi, Türkiye Diyanet Vakfı, Cilt 5, s. 28 Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi: \"EskiTarih\" adı farklı içerikte birden fazla tanımlanmış (Bkz: Kaynak gösterme)\n",
        "^ a b c Halil İnalcık, “Türkler ve Balkanlar”, BAL-TAM Türklük Bilgisi 3, Balkan Türkoloji Araştırmaları Merkezi, Prizren 2005, s. 20-21.\n",
        "^ İslam Ansiklopedisi (Türkiye Diyanet Vakfı), Cilt 5, s. 28-29.\n",
        "^ a b Prof. Dr. İbrahim Kafesoğlu, Türk Millî Kültürü, Ötüken Neşriyat, İstanbul 2003, s. 179-180., ISBN 975-437-236-5\n",
        "^ Gyula Györffy, Sur la question de l’établissement des Pétchenégues en Europe, s. 283-292\n",
        "^ Cin, T.. Yunanistan'ın \"Pontus Soykırım\" İddiaları ve Türkiye. Dokuz Eylül Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi Cilt: 8, Sayı: 2, s. 27-89, 2006. URL:http://web.deu.edu.tr/hukuk/dergiler/DergiMiz8-2/pdf/tcin.pdf. Erişim tarihi: 8.12.2011. (Arşiv: WebCite® http://www.webcitation.org/63lQ0ljbi)\n",
        "^ Kılıç, İhsan (27 Ekim 2008). [www.final.com.tr \"Türkiye Selçuklu Devleti\"] |url= değerini kontrol edin (yardım). ss. 34-37. 1306-9756-0-3. Erişim tarihi: 19 Mart 2009.\n",
        "^ Ekmeleddin İhsanoğlu (2004). Osmanlı askerlik literatürü tarihi. İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi. s. 741.\n",
        "^ \"Osman Gazi\". 6 Mayıs 2009 tarihinde atilim.edu.tr kaynağından |url= değerini kontrol edin (yardım) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2009.\n",
        "^ Prof. İnalcık: Osmanlı 1302'de kuruldu\n",
        "^ Bilim.org - \"\"Osmanlı İmparatorluğu Söğüt'te değil Yalova'da kurulmuştur\". 23 Mayıs 2009 tarihinde erişilmiştir.\n",
        "^ Osmanlı İmparatorluğu'nun En Geniş Sınırlarını Gösteren Harita\n",
        "^ \"Directholidays - Lanzarote\". 20 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2011.\n",
        "^ \"Discover South Iceland - Vestmannaeyjar\". 24 Temmuz 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2009.\n",
        "^ \"Tripatlas - Lundy\". 26 Nisan 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2011.\n",
        "^ Osmanlı'da Hoşgörü\n",
        "^ Osmanlı Yönetim Anlayışı\n",
        "^ 1914 Resmî Nüfus İstatistiği Memalik-i Osmaniye'nin 1330 [1914] Senesi Nüfus İstatistiki, Dahiliye Nezareti Sicil İdare-i Umumiyesi, Hilal Matbaası, 1336 [1920].\n",
        "^ a b c d e f g h i j k l Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; EHE isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)\n",
        "^ Whitman 1990, 1\n",
        "^ Öksüz 2004, 255.\n",
        "^ \"M. Murat Baskıcı, Sevr ve Lozan Antlaşmalarının Başlıca İktisadi Hükümlerinin Karşılaştırılması, Mülkiye Dergisi, Cilt: XXVIII, Sayı: 242, s. 124\". 9 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2009.\n",
        "^ Lozan Antlaşması tam metni 2 Mayıs 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Tarih Kurumu\n",
        "^ E. J. Brill (1974). \"The Ottoman state and its place in world history\". Brill Academic Publishers. ss. s. 18.\n",
        "^ Dr. Reşit Galip, “Türk Irk ve Medeniyet Tarihine Umumi Bir Bakış”, I. Türk Tarih Kongresi, Konferanslar ve Müzakere Zabıtları, Ankara 1933\n",
        "^ Konda Araştırma ve Danışmanlık, Rapor-Toplumsal Yapı Araştırması-Biz kimiz, 2006, s. 14.\n",
        "^ BBC. \"Turkey's ambassador to Austria prompts immigration spat\". 25 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2010.\n",
        "^ a b Aydıngün et al. 2006, 13.\n",
        "^ a b King Baudouin Foundation 2008, 5.\n",
        "^ a b Kaya & Kentel 2007, 27.\n",
        "^ Karpat 2002, 424\n",
        "^ Vachudová 2005, 53\n",
        "^ Croatian census 2001. \"Populatıon By Ethnıcıty, By Towns/Munıcıpalıtıes, Census 2001\". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Hatay 2007, 40.\n",
        "^ TRNC Prime Ministry State Planning Organization 2006, 1.\n",
        "^ Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs. \"Turkey's Political Relations with Czech Republic\". 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ DR Online. \"Tyrkisk afstand fra Islamisk Trossamfund\". 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Eesti Statistika 2008. \"POPULATION BY ETHNIC NATIONALITY, MOTHER TONGUE AND CITIZENSHIP\". 6 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ a b Hunter 2002, 6.\n",
        "^ Türkiye Büyük Millet Meclisi 2009, 3.\n",
        "^ Embassy of the Federal Republic of Germany London. \"Turkey: strategically important partner\". Erişim tarihi: 8 Eylül 2010.\n",
        "^ The Local. \"'Learn the language,' Turkish minister tells countrymen in Germany\". 10 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Ekim 2010.\n",
        "^ New Europe. \"Erdogan, Merkel discuss terrorism, EU accession\". Erişim tarihi: 28 Ekim 2010.[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ The Globe and Mail. \"Germany's multiculturalism dilemma a cautionary tale for Canada\". 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2010.\n",
        "^ Western Thrace Minority University Graduates Association 2009, 2.\n",
        "^ Ergener & Ergener 2002, 106.\n",
        "^ Madianou 2005, 36-37.\n",
        "^ a b Pettifer & Nazarko 2007, 68.\n",
        "^ Western Thrace Minority University Graduates Association 2009, 6.\n",
        "^ Clogg 2002, 84.\n",
        "^ Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs. \"Turkey's Political Relations with Hungary\". 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Statistics Iceland. \"Population by origin, citizenship and country of birth\". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ a b Lacey 2007, 2.\n",
        "^ Statistiche Demografiche ISTAT. \"Resident Population by sex and citizenship (Middle-East Europe)\". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2010.\n",
        "^ Warrander & Knaus 2008, 32.\n",
        "^ Fürstentum Lihtenştayn 2007, 6.\n",
        "^ Statistics Lithuania RSS. \"Population by place of birth and sex\". Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ du Grand-Duché de Luxembourg. \"Etat civil et population du Luxembourg: Ventilation par nationalité du répertoire\". Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Central Intelligence Agency. \"The World Factbook; Macedonia\". 13 Mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2008.\n",
        "^ \"Census of Population, Households and Dwellings in the Republic of Macedonia\" (PDF). Republic of Macedonia State Statistical Office. 2002. 3 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 9 Temmuz 2008.\n",
        "^ University College London. \"Religion and Politics of Sufi Turks in Macedonia A pre-field proposal\" (PDF). Erişim tarihi: 26 Mart 2009.\n",
        "^ Ethnologue languages. \"Turkish\". 2 Şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mart 2009.\n",
        "^ a b Amore 2005, 15.\n",
        "^ Türkiye Büyük Millet Meclisi 2008, 11.\n",
        "^ Statistics Norway. \"Persons with immigrant background by immigration category and country background 1 January 2010\". 28 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs. \"Turkey's Political Relations with Poland\". 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs. \"Turkey's Political Relations with Portugal\". 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Phinnemore 2006, 157.\n",
        "^ Statistical Office of the Slovak Republic. \"Long-term immigration by country of last residence and age in 2006\". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Statistical Office Of The Republic Of Slovenia. \"Population by ethnic affiliation, Slovenia, Census 1953, 1961, 1971, 1981, 1991 and 2002\". 11 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Hürriyet Daily News. \"Turkey 'more democratic' under Erdoğan, says Spanish Muslim leader\". 12 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2010.\n",
        "^ Zaman, Erdoğan’s visit to Stockholm and Turkish-Swedish relations, erişim tarihi: 3 Haziran 2010\n",
        "^ The Federal Authorities of the Swiss Confederation. \"Bilateral relations between Switzerland and Turkey\". 5 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2010.\n",
        "^ Aydıngün 2006, 14.\n",
        "^ Haber Merkezi (27 Ocak 2011). \"Müslüman Türk Sayısı, 2030'da 89 Milyon Olacak\". netpano.com. 4 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2011.\n",
        "^ R.K.KURT. \"TÜRKİYE`NİN GELECEĞİNDE ALEVİ MÜSLÜMANLIK MI ALİ`SİZ ALEVİLİK Mİ?\". 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2011.\n",
        "^ \"'Aleviyim' diyenlerin sayısı 4.5 milyon\". milliyet. 21 Mart 2007. 9 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Eylül 2011.\n",
        "^ El-Cüveyni; Tarih-i Cihan-güşa, 1, s:11\n",
        "^ İmam Taberani (Mu’cem’ül-Kebir ve Mu’cem’ül Evsat)\n",
        "^ (Sünen-i Davud, IV.s:112)\n",
        "^ Câmi'u's-Sahîh, 3884\n",
        "^ Ebû Davud , Melâhim: 8.\n",
        "^ Atalay, Besim (2006). Divanü Lügati't - Türk. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. ISBN 975-16-0405-2, Cilt-1, Sayfa:3\n",
        "^ Divânu Lügati't-Türk, Kaşgarlı Mahmud, Trc. Besim Atalay, I, XVII, TDK Ankara\n",
        "^ Türklerin Araplarla Münasebetleri, Sami Baskın, ODÜ, Sosyal Bilimler Arastırmaları Dergisi\n",
        "^ KARAHANLI DÖNEMİ TÜRKÇESİNDE SÖZÜN ETKİLİ KULLANIMI, Ramazan Çakır, Mevlana Üniversitesi\n",
        "^ \"Türk Dilleri\". 14 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ocak 2011.\n",
        "^ Şükrü Haluk Akalın, Türk Dili: Dünya Dili 14 Temmuz 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Türk Dil Kurumu\n",
        "^ Günay Karaağaç, Türkçe Verintiler Sözlüğü\n",
        "^ 13.05.1277 Tarihli.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "^ Dil Derneği\n",
        "^ Vilhelm Thomsen, Les inscriptions de l’Orkhon dechiffrees, Helsingfors, 1896\n",
        "^ Nihat Sami Banarlı, Resimli Türk Edebiyatı Tarihi, M.E.B. Yayınları, 1997\n",
        "^ Şükran Kurdakul, Çağdaş Türk Edebiyatı, Broy Yayınları, İstanbul, 1986\n",
        "^ Temel Britannica – 40. sayfa. Temel Britannica. 1993.\n",
        "^ Gündüz Akıncı, Türk Romanında Köye Doğru, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fak. Yayınları, Ankara 1961\n",
        "^ Unesco'nun Divriği Ulu Camii hakkındaki sayfası\n",
        "^ Bayrak, Orhan M. (1994). Türkiye Tarihi Yerler Rehberi. İnkılâp Kitabevi. ISBN 975-10-0705-4.\n",
        "^ \"Yivli Minaret Complex, Archnet.org\". 7 Temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2011.\n",
        "^ Sivas Gökmedrese web sayfası\n",
        "^ Faruk Pekin, Hayri Fehmi Yılmaz. 100 Köprü / Türkiye'nin Kültür Mirası. NTV Yayınları. ISBN 978-605-5813-10-9.\n",
        "^ \"Kentler ve Şehirler Rehberi - Ankara\". Kentler.com. 22 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Mayıs 2009.\n",
        "^ Karatay Medresesi'ndeki (Çini Müzesi) Kubad-Abad Sarayı Çinileri\n",
        "^ Anadolu Selçukluları Devrinde Aksaray Şehri, Yrd. Doç.Dr. Nevzat Topal, Aksaray Valiliği Yayınları\n",
        "^ * FERİT, M., MESUT, M., (1934), Selçuk Veziri Sahip Ata ile Oğullarının Hayat ve Eserleri, Türkiye Matbaası, İstanbul.\n",
        "^ BAYRAM, S. and KARABACAK, A. H. (1981), Sahib Ata Fahrü’d-din Ali’nin Konya, İmaret ve Sivas Gök Medrese Vakfiyeleri, Vakıflar Dergisi, (vol.13) sayfa 31-69.\n",
        "^ Council of Europe 2007, 130-131.\n",
        "^ Rep. of Turkey Ministry of Labour and Social Security. \"YURTDISINDAKI VATANDASLARIMIZLA ILGILI SAYISAL BILGILER\". Erişim tarihi: 27 Ekim 2009.[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ CIA-The World Factbook. \"Country Comparison:Population\". 26 Nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ekim 2009.\n",
        "^ Berlin-Institut 2009, 26.\n",
        "^ Zouboulis 2003, 55.\n",
        "^ Encyclopedia of Cleveland History. \"Immigration and Ethnicity: Turks\". 12 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2008.\n",
        "^ Centraal Bureau voor de Statistiek. \"CBS Statline\". 22 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Kasım 2009.\n",
        "^ Minority Rights Group International. \"Turks\". 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ocak 2009.\n",
        "^ Karpat 2004, 12.\n",
        "^ Consulate General of Turkey, Sydney, Australia. \"Consul General's Message\". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2009.\n",
        "^ a b c d e Council of Europe 2006, 23.\n",
        "^ Centre For Russian Studies. \"2002 Nationality report\". 30 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2008.\n",
        "^ Демоскоп Weekly. \"Всероссийская перепись населения 2002 года\". 10 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Ağustos 2009.\n",
        "^ The Federal Authorities of the Swiss Confederation. \"Bilateral relations between Switzerland and Turkey\". 5 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Aralık 2008.\n",
        "^ Harzig, Juteau & Schmitt 2006, 67.\n",
        "^ a b DR Online. \"Tyrkisk afstand fra Islamisk Trossamfund\". 19 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2009.\n",
        "^ James 2007, 282.\n",
        "^ The Federation of Canadian Turkish Associations. \"Purpose\". 17 Ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Şubat 2009.\n",
        "^ The Federation of Canadian Turkish Associations. \"Kanada-Türk Toplumu İstatistikleri\". 27 Aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Şubat 2009.\n",
        "^ Statistiche Demografiche ISTAT. \"Resident Population by sex and citizenship (Middle-East Europe)\". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Şubat 2009.\n",
        "^ Statistics Norway. \"Persons with immigrant background by immigration category and country background 1 January 2010\". 28 Ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2010.\n",
        "^ \"Japonya Türk Toplumu (Turkish Community of Japan)\". Embassy of Turkey in Japan. 22 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Haziran 2008.\n",
        "^ State Statistics Committee of Ukraine. \"The distribution of the population by nationality and mother tongue\". 27 Eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Temmuz 2008.\n",
        "^ Turkish Embassy, Doha, Qatar. \"Ambassador's Message\". 20 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2009.\n",
        "^ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. \"Türkmenistan\". Erişim tarihi: 28 Ekim 2009.[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı. \"Kuveyt\". Erişim tarihi: 28 Ekim 2009.[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ CONAPO. \"CONAPO (2005) census\". 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.further information on Immigration to Mexico\n",
        "^ Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs. \"Turkey's Political Relations with Poland\". 27 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2009.\n",
        "^ Instituto Nacional de Estadística. \"Instituto Nacional de Estadística: Population (Spaniards/Foreigners) by Country of birth, Sex and Year\". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Kasım 2008.\n",
        "^ Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs. \"Turkey's Political Relations with Czech Republic\". 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2009.\n",
        "^ Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs. \"Turkey's Political Relations with Hungary\". 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2009.\n",
        "^ CELADE-Division de Poblacion. \"TURQUÍA: (Nacimiento): Argentina 2001\". Erişim tarihi: 8 Kasım 2009. Bilinmeyen parametre |TURQUÍA= görmezden gelindi (yardım); Bilinmeyen parametre |N= görmezden gelindi (yardım)\n",
        "^ \"Embassy of Chile in Turkey (15 May 2008 Cnn Turk tv program, Turks in Chile.)\". 15 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2011.\n",
        "^ Kaynak hatası: Geçersiz <ref> etiketi; Fürstentum Liechtenstein 2007 loc=6 isimli refler için metin temin edilmemiş (Bkz: Kaynak gösterme)\n",
        "^ CELADE-Division de Poblacion. \"TURQUÍA: (Nacimiento)\". Erişim tarihi: 8 Kasım 2009. Bilinmeyen parametre |TURQUÍA= görmezden gelindi (yardım); Bilinmeyen parametre |N= görmezden gelindi (yardım)[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ The Encyclopedia of New Zealand. \"Facts and figures By Country Of Birth\". 19 Ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.\n",
        "^ National Bureau of Statistics of the Republic of Moldova. \"Distribution of immigrants by nationality and purpose of arrival, in 2007\". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ekim 2009.\n",
        "^ du Grand-Duché de Luxembourg. \"Etat civil et population du Luxembourg: Ventilation par nationalité du répertoire\". Erişim tarihi: 7 Eylül 2009.\n",
        "^ Croatian census 2001. \"POPULATION BY ETHNICITY, BY TOWNS/MUNICIPALITIES, CENSUS 2001\". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.\n",
        "^ Consulate General of Turkey-Hong Kong, China. \"Consul General's Message\". 19 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2009.\n",
        "^ Statistical Office Of The Republic Of Slovenia. \"Population by ethnic affiliation, Slovenia, Census 1953, 1961, 1971, 1981, 1991 and 2002\". 11 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.\n",
        "^ Rep. of Turkey Ministry of Foreign Affairs. \"Turkey's Political Relations with Portugal\". 8 Haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2009.\n",
        "^ Turkish Embassy-Jakarta, Indonesia. \"Turkish –Indonesian Economic and Commercial Relations\". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2009.\n",
        "^ Statistical Office of the Slovak Republic. \"Long-term immigration by country of last residence and age in 2006\". 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.\n",
        "^ Census India 2001. \"POPULATION CLASSIFIED BY PLACE OF BIRTH AND SEX\" (PDF). 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.\n",
        "^ Statistics Iceland. \"Population by origin, citizenship and country of birth\". 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2009.\n",
        "^ Amerika Birleşik Devletleri Nüfus Sayım Bürosu. \"Puerto Rico Ancestry:2000\". 12 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.\n",
        "^ Statistics Lithuania RSS. \"Population by place of birth and sex\". Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ Eesti Statistika 2008. \"POPULATION BY ETHNIC NATIONALITY, MOTHER TONGUE AND CITIZENSHIP\". 6 Şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.\n",
        "^ Nordic Statbank. \"Population 1 January by reporting country, time, citizenship, sex and age\". Erişim tarihi: 29 Ekim 2008.[ölü/kırık bağlantı]\n",
        "^ a b Bozkurt Güvenç, Türk Kimliği, 4. Basım, Remzi Kitabevi, ISBN 975-14-0504-1, s. 24.\n",
        "^ a b Güvenç, a.g.e, s. 25.\n",
        "\tWikimedia Commons'ta Turks ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Tarihteki ve Günümüzdeki Türk Halkları\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Ülkelerine göre Türkler\n",
        "Kategori: Türkiye Türkleri\n",
        "Gezinti menüsü\n",
        "Oturum açık değilMesajKatkılarHesap oluşturOturum aç\n",
        "SayfaTartışma\n",
        "OkuBekleyen değişikliklerDeğiştirKaynağı değiştirGeçmişi görAra\n",
        "Vikipedi üzerinde ara\n",
        "Anasayfa\n",
        "Hakkımızda\n",
        "İçindekiler\n",
        "Rastgele madde\n",
        "Seçkin içerik\n",
        "Yakınımdakiler\n",
        "Katılım\n",
        "Bağış yapın\n",
        "Deneme tahtası\n",
        "İş birliği projesi\n",
        "Köy çeşmesi\n",
        "Son değişiklikler\n",
        "Topluluk portalı\n",
        "Wikimedia dükkânı\n",
        "Yardım\n",
        "Araçlar\n",
        "Sayfaya bağlantılar\n",
        "İlgili değişiklikler\n",
        "Özel sayfalar\n",
        "Kalıcı bağlantı\n",
        "Sayfa bilgisi\n",
        "Sayfayı kaynak göster\n",
        "Vikiveri öğesi\n",
        "Dosya yükle\n",
        "\n",
        "Diğer diller\n",
        "Dansk\n",
        "Deutsch\n",
        "English\n",
        "Español\n",
        "Français\n",
        "Hrvatski\n",
        "İtaliano\n",
        "Nederlands\n",
        "Русский\n",
        "80 tane daha\n",
        "Bağlantıları değiştir\n",
        "Diğer projelerde\n",
        "Wikimedia Commons\n",
        "Yazdır/dışa aktar\n",
        "Bir kitap oluştur\n",
        "PDF olarak indir\n",
        "Basılmaya uygun görünüm\n",
        "Bu sayfa son olarak 26 Mayıs 2020 tarihinde ve 12.28 saatinde düzenlenmiştir.\n",
        "Metin Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı altındadır; ek koşullar uygulanabilir. Bu siteyi kullanarak, Kullanım Şartlarını ve Gizlilik Politikasını kabul etmiş olursunuz.\n",
        "Vikipedi® (ve Wikipedia®) kâr amacı gütmeyen kuruluş olan Wikimedia Foundation, Inc. tescilli markasıdır.\n",
        "Gizlilik politikasıVikipedi hakkındaSorumluluk reddiGeliştiricilerİstatistiklerÇerez bildirgesiMobil görünümWikimedia FoundationPowered by MediaWiki\n",
        "\n",
        "Gizle\n",
        "WLE Austria Logo (no text).svgWiki Loves Earth 2020 photo competition: take photos in nature and support Wikipedia.\n",
        "[Kapat]\n",
        "Türk Dilleri Vikimaratonu 2020\n",
        "Türk Dilleri Kullanıcı Grubu'nun 1-30 Haziran arasında düzenlediği\n",
        "ödüllü Türk Dilleri Vikimaratonu 2020 madde yazma yarışmasına davetlisiniz!\n",
        "Bu madde yarı korumaya alınmıştır. Uygulanan süresiz korumayla, süregelen yüksek vandalizm riskine karşı önlem alınması amaçlanmıştır.\n",
        "Mustafa Kemal Atatürk\n",
        "Vikipedi, özgür ansiklopedi\n",
        "Gezinti kısmına atlaArama kısmına atla\n",
        "\"Atatürk\", \"Mustafa Kemal\" ve \"Mustafa Kemal Paşa\" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için Atatürk (anlam ayrımı), Mustafa Kemal (anlam ayrımı) ve Mustafa Kemal Paşa (anlam ayrımı) sayfalarına bakınız.\n",
        "Mareşal · Gazi · Ebedi Şef[a]\n",
        "Mustafa Kemal Atatürk\n",
        "\n",
        "Cumhurbaşkanı Kemal Atatürk\n",
        "1. Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı\n",
        "Görev süresi\n",
        "29 Ekim 1923 - 10 Kasım 1938\n",
        "Başbakan\tİsmet İnönü (1923-24, 25-37)\n",
        "Ali Fethi Bey (1924-25)\n",
        "Celâl Bayar (1937-39)\n",
        "Yerine gelen\tİsmet İnönü\n",
        "1. İcra Vekilleri Heyeti Reisi\n",
        "Görev süresi\n",
        "3 Mayıs 1920 - 24 Ocak 1921\n",
        "Yerine gelen\tFevzi Paşa (Çakmak)\n",
        "Türk Ordusu Başkumandanı\n",
        "Görev süresi\n",
        "5 Ağustos 1921 - 29 Ekim 1923\n",
        "Atayan\tTürkiye Büyük Millet Meclisi\n",
        "1. Türkiye Büyük Millet Meclisi Reisi\n",
        "Görev süresi\n",
        "24 Nisan 1920 - 29 Ekim 1923\n",
        "Yerine gelen\tAli Fethi Bey (Okyar)\n",
        "1. Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı\n",
        "Görev süresi\n",
        "9 Eylül 1923 - 10 Kasım 1938\n",
        "Yerine gelen\tİsmet İnönü\n",
        "Türkiye Büyük Millet Meclisi\n",
        "1., 2., 3., 4. ve 5. Dönem Milletvekili\n",
        "Görev süresi\n",
        "23 Nisan 1920 - 10 Kasım 1938\n",
        "Seçim Bölgesi\t\n",
        "1920-35 - Ankara[göster]\n",
        "Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti Umumî Reisi\n",
        "Görev süresi\n",
        "7 Eylül 1919 - 9 Eylül 1923\n",
        "Heyet-i Temsiliye Reisi\n",
        "Görev süresi\n",
        "24 Ağustos 1919 - 9 Eylül 1923\n",
        "Fahri Yaver-i Hazret-i Şehriyâri\n",
        "Görev süresi\n",
        "15 Ağustos 1918 - 9 Temmuz 1919\n",
        "Hükümdar\tVI. Mehmed\n",
        "9. Ordu Kıtaatı Müfettişi\n",
        "(sonradan 3. Ordu Müfettişi)\n",
        "Görev süresi\n",
        "16 Mayıs 1919 - 9 Temmuz 1919\n",
        "Yıldırım Ordular Grubu Kumandanı\n",
        "Görev süresi\n",
        "31 Ekim 1918 - 7 Kasım 1918\n",
        "Yerine geldiği\tLiman von Sanders\n",
        "7. Ordu Kumandanı\n",
        "Görev süresi\n",
        "7 Ağustos 1918 - 7 Kasım 1918\n",
        "Yerine geldiği\tFevzi Paşa\n",
        "2. Ordu Kumandanı\n",
        "Görev süresi\n",
        "7 Ağustos 1918 - 7 Kasım 1918\n",
        "Yerine geldiği\tAhmed İzzed Paşa\n",
        "Kişisel bilgiler\n",
        "Doğum\tAli Rıza oğlu Mustafa\n",
        "1881\n",
        "Selanik, Selanik Vilayeti, Osmanlı İmparatorluğu\n",
        "Ölüm\t10 Kasım 1938 (57 yaşında)\n",
        "Dolmabahçe Sarayı, İstanbul, Türkiye\n",
        "Ölüm nedeni\tSiroz\n",
        "Yattığı yer\tEtnografya Müzesi, Ankara (21 Kasım 1938 - 10 Kasım 1953)\n",
        "Anıtkabir, Ankara\n",
        "(10 Kasım 1953'ten beri)\n",
        "Milliyeti\tTürk\n",
        "Partisi\tCumhuriyet Halk Partisi\n",
        "Diğer siyasi\n",
        "bağlantıları\tVatan ve Hürriyet Cemiyeti\n",
        "İttihat ve Terakki Cemiyeti\n",
        "Anadolu ve Rumeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti\n",
        "Evlilik(ler)\tLatife Hanım (29 Ocak 1923 - 5 Ağustos 1925)\n",
        "Bitirdiği okul\tMekteb-i Harbiye-i Şahâne\n",
        "Mekteb-i Erkân-ı Harbiyye-i Şâhâne\n",
        "Ödülleri\tListe (24 madalya)\n",
        "İmzası\t\n",
        "Askerî hizmeti\n",
        "Takma adı\tŞerif (Trablusgarp Savaşı'nda)\n",
        "Halâskârgazi (TBMM tarafından)\n",
        "Bağlılığı\tOsmanlı İmparatorluğu Osmanlı İmparatorluğu\n",
        " Ankara Hükûmeti\n",
        "Türkiye Türkiye Cumhuriyeti\n",
        "Branşı\tPiyade[1]\n",
        "Hizmet yılları\t1893-1927\n",
        "Rütbesi\tMareşal\n",
        "Komutası\t\n",
        "19. Tümen16. Kolordu2. Ordu7. OrduYıldırım Orduları GrubuTBMM Orduları\n",
        "Çatışma/savaşları\t31 Mart Ayaklanması\n",
        "Trablusgarp Savaşı\n",
        "Balkan Savaşları\n",
        "I. Dünya Savaşı\n",
        "(Çanakkale Cephesi · Kafkasya Cephesi · Sina ve Filistin Cephesi)\n",
        "Türk Kurtuluş Savaşı\n",
        "(Batı Cephesi)\n",
        "Mustafa Kemal Atatürk[b] (1881[c] - 10 Kasım 1938), Türk asker, devlet adamı ve Türkiye Cumhuriyeti'nin kurucusu. 1923'ten 1938'de ölümüne kadar cumhurbaşkanı olan Atatürk, bu görevi en uzun süre yürüten kişi olmuştur.\n",
        "\n",
        "Birinci Dünya Savaşı sırasında Osmanlı ordusuna hizmet eden Atatürk; Çanakkale Cephesi'nde miralaylığa,[2] Sina ve Filistin Cephesi'nde ise Yıldırım Orduları komutanlığına atandı. Savaşın sonunda Osmanlı İmparatorluğu'nun yenilgisini takiben Kurtuluş Savaşı ile simgelenen Türk Ulusal Hareketi'ne önderlik etti. Türk Kurtuluş Savaşı sürecinde Ankara Hükûmeti'ni kurdu, Türk Orduları Başkomutanı olarak Sakarya Meydan Muharebesi'ndeki başarısından dolayı 19 Eylül 1921 tarihinde \"Gazi\" unvanını aldı ve mareşalliğe yükseldi, askeri eylemleriyle İtilaf Devletleri tarafından gönderilen askeri güçleri bozguna uğrattı ve Türk milletini zafere götürdü.\n",
        "\n",
        "Atatürk daha sonra modern, ilerici ve laik bir ulus devleti oluşturmak için politik, ekonomik ve kültürel alanlarda sekülarist ve milliyetçi karakterdeki reformlarını başlattı. Yabancılara tanınan ekonomik imtiyazlar kaldırıldı ve onlara ait üretim araçları ve demiryolları millîleştirildi. Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu ile eğitim Türk hükûmetinin denetimine girdi. Seküler ve bilimsel eğitim esas alındı. Binlerce yeni okul inşa edildi. İlköğretim ücretsiz ve zorunlu hale getirildi. Yabancı okullar devlet denetimine alındı. Köylülerin sırtına yüklenen ağır vergiler azaltıldı. Erkeklerin serpuş ve kıyafetlerinde değişiklikler yapıldı. Takvim, saat ve ölçülerde değişikliklere gidildi. Mecelle kaldırılarak yerine seküler Türk Kanunu Medenisi yürürlüğe konuldu. Kadınların sivil ve politik hakları pek çok Batı ülkesinden önce tanındı. Çok eşlilik yasaklandı. Kadınların şahitliği ve miras hakkı erkeklerinkiyle eşit hale getirildi. Benzer şekilde, dünyanın çoğu ülkesinden önce olarak Türkiye'de kadınların ilkin yerel seçimlerde (1930), sonra genel seçimlerde (1934) seçme ve seçilme hakkı tanındı. Ceza ve borçlar hukukunda seküler yasalar yürürlüğe konuldu. Sanayi Teşvik Kanunu kabul edildi. Toprak Reformu için çabalandı.[3] Arap harfleri temelli Osmanlı alfabesinin yerine Latin harfleri temelli yeni Türk alfabesi kabul edildi. Halkı okuryazar kılmak için eğitim seferberliği başlatıldı. Üniversite Reformu gerçekleştirildi. Birinci Beş Yıllık Sanayi Planı yürürlüğe konuldu. Sınıf ve statü farkı gözeten lâkap ve unvanlar kaldırıldı ve soyadları yürürlüğe konuldu. Homojen ve birleşmiş bir ulus yaratılması için Türkleştirme politikası yürütüldü.[4][5][6] Türk olmayan azınlıklar kamuoyunda Türkçe konuşmaya zorlandı,[7] Türkçe olmayan toponomiler ve azınlıkların soyadları Türkçeye çevrildi.[8][9]\n",
        "\n",
        "Atatürk Cumhuriyet Halk Partisi'ni Halk Fırkası adıyla kurdu ve ilk genel başkanı oldu. Çok sayıda kamu kurumu onun tarafından veya onun desteğiyle kuruldu. Türkiye'nin ilk yerli uçağı, onun döneminde Vecihi Hürkuş tarafından üretildi.[10]\n",
        "\n",
        "Birleşmiş Milletler'in UNESCO örgütü, \"olağanüstü bir reformcu olduğunu göz önünde tutarak, özellikle sömürgecilik ve emperyalizme karşı en önce açılan savaşların ilk liderlerinden biri olduğunu kabul ederek, dünya ulusları arasında karşılıklı anlayışın, sürekli barışın kurulması için çalışmalarının olağanüstü bir örnek olduğunu ve tüm yaşamı boyunca insanlar arasında hiçbir renk, din ve ırk ayrımını gözetmeden, bir uyum ve iş birliği çağının doğacağına olan inancını anımsatarak, eylemlerini her zaman barış, uluslararası anlayış ve insan haklarına saygı yönünden yapmış\" Atatürk'ü, 100. doğum yılı olan 1981'i tüm ülkelerin oy birliğiyle \"Atatürk Yılı\" olarak kabul ederek onurlandırmıştır.[11][12]\n",
        "\n",
        "\n",
        "İçindekiler\n",
        "1\tÇocukluk ve gençlik (1881-1904)\n",
        "2\tAskerlik (1905-1918)\n",
        "2.1\tErken dönem\n",
        "2.2\tTrablusgarp Savaşı\n",
        "2.3\tBalkan Savaşları\n",
        "2.3.1\tBirinci Balkan Savaşı\n",
        "2.3.2\tİkinci Balkan Savaşı\n",
        "2.4\tAskerî ataşelik\n",
        "2.5\tI. Dünya Savaşı\n",
        "2.5.1\tÇanakkale Savaşı\n",
        "2.5.2\tKafkasya Cephesi\n",
        "2.5.3\tSina ve Filistin Cephesi\n",
        "3\tMillî Mücadele (1919-1923)\n",
        "3.1\tÖrgütlenme\n",
        "3.1.1\tMustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı\n",
        "3.1.2\tAmasya Genelgesi\n",
        "3.1.3\tErzurum Kongresi\n",
        "3.1.4\tSivas Kongresi\n",
        "3.1.5\tTBMM'nin açılışı\n",
        "3.1.6\tThe Mail gazetesi röportajı\n",
        "3.2\tHâkimiyetin sağlanması\n",
        "3.2.1\tİnönü Muharebeleri\n",
        "3.2.2\tKütahya-Eskişehir Muharebeleri\n",
        "3.2.3\tSakarya Meydan Muharebesi\n",
        "3.2.4\tBüyük Taarruz\n",
        "3.3\tMudanya Ateşkes Antlaşması\n",
        "3.4\tLozan Barış Antlaşması\n",
        "4\tCumhuriyetin ilanı\n",
        "5\tCumhurbaşkanlığı (1923-1938)\n",
        "5.1\tİç politika\n",
        "5.1.1\tDevrimler\n",
        "5.1.2\tSiyasi olaylar\n",
        "5.1.3\tEkonomi\n",
        "5.2\tDış politika\n",
        "5.2.1\tMusul Sorunu\n",
        "5.2.2\tTürk-Yunan ilişkileri\n",
        "5.2.3\tMilletler Cemiyeti\n",
        "5.2.4\tBalkan Antantı\n",
        "5.2.5\tMontrö Boğazlar Sözleşmesi\n",
        "5.2.6\tSadabat Paktı\n",
        "5.2.7\tHatay Sorunu\n",
        "5.2.8\tTrakya Manevraları\n",
        "6\tÖzel hayatı\n",
        "6.1\tDoğum tarihi\n",
        "6.1.1\tNüfus cüzdanı\n",
        "6.2\tDoğum yeri\n",
        "6.3\tAdı ve soyadı\n",
        "6.4\tİlgi alanları\n",
        "6.5\tŞahsi ilişkileri\n",
        "6.6\tDinî inancı\n",
        "6.7\tÖlümü\n",
        "7\tZaman dizini\n",
        "8\tHatırası\n",
        "9\tYapıtları\n",
        "10\tAtatürk tarafından kurulan kurumlar\n",
        "11\tKaynakça\n",
        "12\tKonuyla ilgili yayınlar\n",
        "13\tDış bağlantılar\n",
        "Çocukluk ve gençlik (1881-1904)\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal'in Manastır Mekteb-i İdâdî-i Şâhânesi karnesi.\n",
        "\n",
        "Harp Okulu'nda arkadaşları ile birlikte, 1901.\n",
        "\n",
        "Kız kardeşi Makbule Hanım ve annesi Zübeyde Hanım ile birlikte.\n",
        "1839'da Kocacık'ta doğduğu sanılan[13] babası Ali Rıza Efendi, aslen Manastır'a bağlı Debre-i Bâlâ'dandır.[14] Falih Rıfkı Atay, Vamık Volkan, Norman Itzkowitz, Müjgân Cunbur, Numan Kartal ve Hasan İzzettin Dinamo'ya göre, babasının ailesi 14-15. yüzyılda Anadolu'dan bölgeye göç etmiş olan Kocacık Yörüklerindendir.[13][14][15][16] Bazı yabancı kaynaklara göre ise babasının ailesinde Arnavut veya Slav kökenli Müslümanlar olabilir.[17][18][19] Ali Rıza Bey öncelikle dini vakıfları denetleyen bir memur olarak çalışmış, 93 Harbi öncesinde 1876-77 yıllarında yerel birliklerde gönüllü teğmen olarak görev yapmıştır.[17][20] Zübeyde Hanım ile evlendikten sonra Selanik'te gümrük memurluğu ve kereste ticaretiyle meşgul oldu.[21][22]\n",
        "\n",
        "Annesi Zübeyde Hanım, 1857 yılında Selanik'in batısındaki Langaza'da çiftçi bir ailede doğmuştur. Annesinin kökeni ise Karaman'dan Rumeli'ye gelen Türkmenlerdendir.[23]\n",
        "\n",
        "Ali Rıza Bey ile Zübeyde Hanım 1871 yılında evlendi ve Ali Rıza Bey'in babasına ait olan Yenikapı, Selanik'teki eve yerleştiler.[24][25][26] Atatürk, bu çiftin çocuğu olarak rumî 1296 (miladî 1880-1881) yılında Selanik'te doğmuştur. Samsun'a çıktığı 19 Mayıs tarihini doğum günü kabul etmiştir.[d][27] Fatma, Ömer, Ahmet, Naciye ve Makbule adlı beş kardeşinin ilk dördü küçük yaşta hayatını kaybetmiştir.[28][29]\n",
        "\n",
        "Öğrenim çağına gelen Mustafa'nın hangi okula gideceği konusunda annesi ile babası arasında anlaşmazlık çıkmıştı. Annesi Mustafa'nın Hafız Mehmet Efendi'nin mahalle mektebine gitmesini istiyor, babası ise o dönemki yeni yöntemlerle eğitim yapan seküler[20] Mektebi Şemsi İbtidai'nde (Şemsi Efendi Mektebi) okumasını istiyordu. En sonunda önce mahalle mektebine başlayan Mustafa, birkaç gün sonra Şemsi Efendi Mektebi'ne geçti.[30] Atatürk, okul seçimindeki bu kararı için hayatı boyunca babasına minnettarlık duymuştur.[20] 1888 yılında babasını kaybetti.[31] Bir süre Rapla Çiftliği'nde annesinin üvey kardeşi[20] Hüseyin'in yanında kalıp hafif çiftlik işleriyle uğraştıktan sonra, eğitimsiz kalacağından endişe eden annesinin isteğiyle Selanik'e döndü, halasının yanına yerleşti ve okulunu bitirdi.[32][33] Bu arada Zübeyde Hanım, Selanik'te gümrük memuru olan Ragıp Bey ile evlendi.[34]\n",
        "\n",
        "Şimdi müze olan Koca Kasım Paşa Mahallesi, Islahhane Caddesi'ndeki ev 1870'te Rodoslu müderris Hacı Mehmed Vakfı tarafından yaptırılmış ve 1878'de yeni evlenen Ali Rıza Bey tarafından kiralanmıştır ancak o öldükten sonra Mustafa ve ailesi bu evden yanındaki 2 katlı, 3 odalı ve mutfaklı daha küçük eve taşınmışlardır.[35]\n",
        "\n",
        "Mustafa, seküler bir okul olan ve bürokrat yetiştiren Selânik Mülkiye Rüştiyesi'ne kaydoldu.[20] Ancak muhitindeki askerî öğrencilerin üniformalarından da etkilenerek, annesinin karşı çıkmasına rağmen 1893 yılında Selânik Askerî Rüştiyesi'ne girdi.[36] Bu okulda matematik öğretmeni Yüzbaşı Üsküplü Mustafa Sabri Bey, ona anlamı mükemmellik, olgunluk olan \"Kemal\" adını verdi.[37] Fransızca öğretmeni Yüzbaşı Nakiyüddin Bey (Yücekök), özgürlük düşüncesiyle genç Mustafa Kemal'in düşünce yapısını etkiledi. 1895'te sınıf dördüncüsü olarak mezun oldu.[38] Mustafa Kemal Kuleli Askerî İdadisi'ne girmeyi düşündüyse de ona ağabeylik yapan Selânikli subay Hasan Bey'in Manastır'daki eğitimin daha iyi olduğu yönündeki tavsiyesine uyarak 1896'da Manastır Askerî İdadisi'ne kaydoldu.[38]\n",
        "\n",
        "1896-1899 yıllarında okuduğu Manastır Askerî İdadisi'nde tarih öğretmeni Kolağası Mehmet Tevfik Bey (Bilge), Mustafa Kemal'in tarihe olan merakını güçlendirdi.[39] Okulda Fransızca öğrendi, Selanik'te geçirdiği yaz tatillerinde de Fransızca kurslarına devam etti.[40] 19 Nisan 1897'de başlayan Osmanlı-Yunan Savaşı'na gönüllü olarak katılmak istediyse de hem idadi öğrencisi olduğu için hem de 16 yaşında olduğundan dolayı cepheye gidememiştir.[41] Kasım 1898'de Manastır Askeri İdadisi'nden sınıf ikincisi olarak mezun oldu.[42][43]\n",
        "\n",
        "13 Mart 1899'da[44][45] İstanbul'da Mekteb-i Harbiye-i Şahane'ye girdi. Harbiye'ye girdikten iyi ay sonra sınıf çavuşu oldu.[46] Birinci sınıfı 27., ikinci sınıfı 11., üçüncü sınıfı 549 kişi arasından piyade sınıf sekizincisi (1317 - P.8) olarak bitirdi ve 10 Şubat 1902'de piyade mülazım (bugünkü ismiyle Teğmen) rütbesiyle kurmay subayların yetiştirildiği Harp Akademisi'ne girmeye hak kazandı.[43][47]\n",
        "\n",
        "Mekteb-i Harbiye-i Şahane'nin akabinde Erkan-ı Harbiye Mektebi'ne (Harp Akademisi) devam etti ve kurmay subaylık eğitimi aldı. Harp Akademisi'ndeyken arkadaşları ile birlikte hükûmetin yönetimi ve politikaları konusunda fark ettikleri eksiklik ve hataları açıklamak için elle yazılmış bir gazete çıkardılar. Okul yönetimi tarafından takip edilseler de ceza almadılar ve okul bitene kadar gazete çalışmalarına devam ettiler.[47] 11 Ocak 1905'te kurmay yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu.[48]\n",
        "\n",
        "Askerlik (1905-1918)\n",
        "Erken dönem\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal'in Harp Akademisi'nden mezun olduğu gün Andriomenos Fotoğrafhanesi'nde çektirdiği fotoğraf.\n",
        "\n",
        "Osmanlı ordusunun stajyer subayları. Soldan sağa: Halil, Mustafa Kemal ve Lütfi Müfit (Beyrut, 1907)\n",
        "Kurmay Yüzbaşı Mustafa Kemal, mezuniyetinin ardından merkezi Şam'da bulunan 5. Ordu'ya staj amacıyla gönderildi. Bu stajında piyade, süvari ve topçu sınıflarında görev aldı. 1905-1907 yılları arasında Şam'da Lütfi Müfit Bey (Özdeş) 5. Ordu emrinde görev yaptı. İlk stajı 5. Ordu'ya bağlı 30. Süvari Alayı'nda gerçekleşti.[49] Bu dönemde düşük rütbeli stajyer bir kurmay subay olarak Suriye'nin çeşitli bölgelerindeki isyanlarla ilgilenen Mustafa Kemal, \"küçük savaş\" (gerilla savaşı) üzerine tecrübe kazandı. İsyanlarla uğraştığı dört aydan sonra Şam'a döndü. 1906 Ekim ayında Binbaşı Lütfi Bey, Dr. Mahmut Bey, Lüfti Müfit (Özdeş) Bey ve askerî tabip Mustafa Cantekin ile 'Vatan ve Hürriyet' adlı bir cemiyeti kurduktan sonra ordudan izinsiz Selânik'e gitti. Selânik Merkez Komutan Muavini Yüzbaşı Cemil Bey (Uybadın)'in yardımıyla karaya çıktı ve orada cemiyetinin şubesini açtı. Bir süre sonra arandığını öğrendi ve ona ağabeylik yapan Albay Hasan Bey, Yafa'ya dönüp oranın komutanı Ahmet Bey'e Mısır sınırında Bîrüssebi'ye gönderildiğini bildirmesini önerdi. Ahmet Bey de Mustafa Kemal'i Bîrüssebi'ye tayin etti ve bir süre sonra topçu staj için tekrar Şam'a gönderildi.[50] 20 Haziran 1907'de Kolağası (kıdemli yüzbaşı) oldu ve 13 Ekim 1907'de 3. Ordu'ya kurmay olarak atandı[48] ancak Selânik'e vardığında 'Vatan ve Hürriyet'in şubesinin İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne ilhak edildiğini öğrendi. Bu yüzden kendisi de 1908 Şubat ayında İttihat ve Terakki Cemiyeti'ne üye oldu (Üye numarası: 322).[51] 22 Haziran 1908'de Rumeli Doğu Bölgesi Demiryolları Müfettişliğine atandı.[48]\n",
        "\n",
        "23 Temmuz 1908'de Meşrutiyet'in ilanından sonra Aralık 1908 sonlarında[52] İttihat ve Terakki Cemiyeti tarafından toplumsal ve siyasal sorunları ve güvenlik problemlerini incelemek üzere bugünkü Libya'nın bir parçası olan Trablusgarp'a gönderildi. Burada 1908 Devrimi'nin fikirlerini Libyalılara yaymaya ve buradaki nüfusun farklı kesimlerinden gelenleri Jön Türk politikasına kazanmaya çalıştı.[53] Bu siyasi görevin yanı sıra bölge halkının güvenliği ile de ilgilendi. Kentin dışında yapılan bir savaş tatbikatında Bingazi Garnizonuna önderlik ederek askerlere modern taktikler öğretti. Bu tatbikat süresince isyana meyilli Şeyh Mansur'un evini sararak bölgede sistem karşıtı başka güçlü kişilere örnek olması amacıyla onu kontrol altına aldı. Ayrıca hem kentli insanları hem de kırsal bölge insanlarını korumak için bir yedek ordu planlamaya başladı.[52][54]\n",
        "\n",
        "13 Ocak 1909'da 3. Ordu'ya bağlı Selânik Redif Fırkasının Kurmay Başkanı oldu ve 13 Nisan 1909'da Meşrutiyet'e karşı 3. Ordu'ya bağlı Taşkışla'da konuşlanmış 2. ve 4. Avcı Taburlarının isyanıyla başlayan, diğer birliklerin katılımıyla genişleyen 31 Mart Ayaklanması'nı bastırmak üzere Selânik ve Edirne'den yola çıkarak Mirliva Mahmut Şevket Paşa komutasında 19 Nisan 1909'da İstanbul'a girecek olan Hareket Ordusu'na bağlı birinci kademe birliklerinin kurmay başkanı oldu. Daha sonra 3. Ordu Kurmaylığı, 3. Ordu Subay Talimgâhı Komutanlığı, 5. Kolordu Kurmaylığı, 38. Piyade Alayı Komutanlığı görevlerinde bulundu.[48][52]\n",
        "\n",
        "Stuart Kline'ın Türk Havacılık Kronolojisi kitabına göre[55], Mustafa Kemal, 1910 yılında Fransa'da düzenlenen Picardie Manevraları'na katıldı. Burada yeni üretilen uçakların deneme uçuşları yapılıyordu. Ali Rıza Paşa, bu uçuşlardan birine katılmak isteyen Mustafa Kemal'i önledi. Ve akabinde uçuş yapan o uçak dönüş esnasında yere çakıldı.[56] Bazı kaynaklar tarafından, bu hikâyeye dayanarak Atatürk'ün uçağa binmekten korktuğu iddia edilse de kitabın yazarı Kline, Atatürk'ün olaydan sonra 3 defa uçağa bindiğinden bahseder.[57]\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal, dönüşünün ardından 27 Eylül 1911'de İstanbul'da Genelkurmay Karargâhı'nda görev aldı.[58]\n",
        "\n",
        "Trablusgarp Savaşı\n",
        "Ayrıca bakınız: Trablusgarp Savaşı\n",
        "\n",
        "Trablusgarp Savaşı'nda Kurmay Binbaşı Mustafa Kemal (solda), Mücahit Bedevi Kuvvetleri önünde emirlerini yazdırıyor.\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal Trablus'ta. (1912)\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal ve Nuri (Conker) Trablus'ta, 1912.\n",
        "1911'de İtalyanlar, Osmanlı İmparatorluğu'nun Kuzey Afrika'daki son toprakları olan Trablus vilayeti ile doğrudan merkeze bağlı olan ve müstakil sancak da denilen Bingazi'yi ele geçirmek amacıyla savaş ilan etti.[59][60] 29 Eylül 1911'de verilen bir nota ile bu savaşın belirli sebeplerle başlayacağı bildirildi.[59] Bunun üzerine İtalyan kuvvetleri herhangi bir müzakere olmaksızın[59] 4 Ekim 1911'de Trablus'a saldırdı.[61] Osmanlılar, başlayan Trablusgarp Savaşı'nda zor durumdaydı; Harbiye Nazırı olarak görevini sürdüren Mahmud Şevket Paşa, Mekteb-i Harbiye'de subaylarla yaptığı bir toplantıda kara ordusunun ve donanmanın zayıflığı sebebiyle Trablus'un savunulamayacağını itiraf etmişti.[62] İtalya tarafında da durum pek farklı değildi, onlar da yeterince gelişmiş olmadıkları için bu mücadeleye iyi hazırlanamamışlardı.[61] Mustafa Kemal bu esnada İstanbul'daki Genelkurmay'a atanmıştı, ancak bu göreve başlamadan Trablusgarp'a doğru yola çıkacaktı.[63] Bunun üzerine Binbaşı Enver Bey, Fuat, Nuri ve Binbaşı Fethi gibi diğer İttihatçı subaylar gibi Kolağası Mustafa Kemal de Trablusgarp'a gitmeye karar verdi.[62] Mustafa Kemal İstanbul'dan ayrılmadan önce İttihat ve Terakki merkez komitesinden para istemiş, Enver'e katılması söylenip para verilmeyince kendi imzaladığı senetlerle 200 sterlin toplayarak Trablusgarp'a doğru yola çıkmıştı.[64]\n",
        "\n",
        "İtalyan kuvvetleri bir ay içerisinde Trablus'tan Bingazi'ye kadar olan kıyıları işgal etmişti.[65] Osmanlı kuvvetleri, bir saldırı beklenmediği için buradaki kuvvetlerini Yemen'e sevk etmiş ve bu nedenle İtalyanlara karşı savunmasız kalınmıştı.[66] O bölgede yalnızca 4.000 asker bulunuyordu.[67] Bunun üzerine, 15 Ekim 1911'de, Tanin Gazetesi muhabiri Mustafa Şerif Bey[68] kimliğini kullanan Mustafa Kemal, Ömer Naci ile Sapancalı Hakkı ve Yakup Cemil adında iki fedai eşliğinde bir Rus gemisiyle İstanbul'dan ayrıldı.[e][70] Mustafa Kemal ile grubu, Mısır'da Kahire ve İskenderiye üzerinden Bingazi'ye gitmeyi amaçlıyordu.[68] Mustafa Kemal 29 Ekim'de İskenderiye'den yola çıktıktan kısa bir süre sonra yaralandı ve geri dönerek iki hafta İskenderiye'de hastanede yatmak zorunda kaldı.[71] Çocukluk arkadaşları Nuri ve Fuat ile burada buluşup tekrar yola çıktı. 29 Kasım'da trenle İskenderiye'den ayrıldılar, aynı gün vardıkları son istasyondan 1 Aralık'ta develerle ayrılarak 8 günlük yolculuğun ardından Libya sınırına, 12 Aralık'ta ise sınırın 80 km batısındaki Resuldefne'ye vardılar.[72][73] Mustafa Kemal yoldayken Bingazi bölgesi komutanı olan Enver Bey'e 30 Kasım'da genelkurmay başkanlığı Mustafa Kemal'in binbaşılığa terfi ettiğini bildirdi. Mustafa Kemal 18 Aralık 1911 günü Enver'in Harbiye Nazırlığı'na çektiği bir telgrafa göre, \"kendi isteğiyle\" orduya katıldı.[72]\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal ilk olarak 22 Aralık'ta Tobruk yakınında İtalyanlarla çarpıştı. İtalyanlar Tobruk'u 4 Ekim'de ele geçirmişti, ancak tüm sahil boyunda olduğu gibi Tobruk bölgesinde de Osmanlı birlikleri ve Arap kabilelerinin gerilla savaşı sebebiyle ülkenin iç kesimlerine ilerleyememişlerdi.[74][63] Bununla birlikte, Türk subaylarındaki teşkilatlanmacılık[68] ve İtalya'nın tam anlamıyla gelişimini tamamlayamamış, geri kalmış olması da iç kesimlere kadar ilerleyememelerinin bir sebebi olarak görülmektedir.[61] Buna rağmen, İtalyanlar, Osmanlıları zorlamak için On İki Adalar'a da saldırdı.[75] İlk başta doğudaki birliği Mustafa Kemal, batıyı ise Enver komuta ediyordu; harekat hacmi büyüyünce Enver tüm cepheyi, Mustafa Kemal ise Derne bölgesini komuta etmeye başladı.[74] Derne'deki 16-17 Ocak 1912 taarruzunda gözünden yaralanıp bir ay hastanede tedavi gördü ve 6 Mart'ta Derne Komutanlığı'na getirildi.[76] Fakat daha sonra gözünden tekrar rahatsızlandı ve bir hafta boyunca yataktan kalkamadı.[77]\n",
        "\n",
        "3 Mart 1912'deki Derne Muharebesi'nde Osmanlı kuvvetleri 63 ölü ve 168 yaralı verirken, İtalyanlar yaklaşık 200 ölü verdiler.[69] Bu esnada Mustafa Kemal Derne hattının tümünü komuta ediyordu ve komutası altında sekiz Osmanlı subayı, 160 asker, bazı gönüllüler, bir topçu bölüğü, İtalyanlardan ele geçirilen iki makineli tüfek ve 7.742 Arap askeri vardı.[78][69] Arap askerlerini Senusi zaviyeleri sağlıyordu ve başlarındaki şeyhleri Osmanlı subaylarına bağlıydı. Bu kuvvet 15.000-16.000 İtalyan askerini Ekim 1911-Eylül 1912 arasında Derne'de tutmayı başardı.[78][69] 11 Eylül 1912'de İtalyanlar, başarısızlıkların ardından yapılan komuta değişikliğinin ardından Derne'den çıkmak için güçlü bir hücum başlattılar, ancak Mustafa Kemal komutasındaki Türk ve Araplar tarafından tekrar durduruldular.[79][60]\n",
        "\n",
        "Sahil şeridinde sıkışan İtalyan kuvvetleri, Osmanlıları barışa zorlamak için Doğu Akdeniz ve Kızıldeniz'e saldırılar düzenlemeye karar verdi. 1912 Mart ayında Beyrut, Nisan ayında Çanakkale Boğazı, Mayıs ayında ise Rodos ve ve On İki Adalar'a saldırdılar.[80] Bu nedenlerle Orta Doğu'da Berlin Konferansı ile sağlanan barış ortamının bozulacağından endişe eden Rusya, İngiltere ve Fransa ara buluculuk faaliyetlerine başladı. Fakat Libya'nın İtalyanlara verilmesine yönelik şartların konuşulduğu bu girişimler, İttihatçılar tarafından kabul görmedi.[80]\n",
        "\n",
        "Savaş devam ederken, Mustafa Kemal Temmuz 1912'de savaşın ilerleyen zamanda daha iyi incelenmesine olanak sağlayan[81] iki emir verdi. Emirlerden 13/14 Temmuz'da verdiği birincisi, tüm subayların iki askeri gazeteyi okumaları ve dünyadaki gelişmeler ile Osmanlı ordusunun başarılarından haberdar olmalarını içeriyordu.[81] İkinci emir ise 22 Temmuz'da verdiği, tüm subayların savaştaki tecrübelerini tarih, bulunulan şartlar, komutanın emirleri, yapılan harekat ve sonuçları ve askerlerin psikolojik durumunu da içerek şekilde bir ay içerisinde yazmaları konusundaki emirdi.[81] Bu sayede Batılı bir düşmana karşı savaşta edinilen tecrübeleri yazılı hale getirmeyi amaçladı.[82] Mustafa Kemal bu savaşta özellikle gerilla savaşı, derme çatma birlikleri yönetme, istihbarat toplama, lojistik destek gibi askeri tecrübenin yanı sıra, Arap kabile liderleriyle yaptığı görüşmeler ve pazarlıklar ile diplomasi alanında da önemli tecrübe kazandı.[82][83] Nitekim buradaki başarısı kendisinin de adının yayılmasını sağladı.[84]\n",
        "\n",
        "Aynı yılın Eylül ayında başlayan barış görüşmelerine rağmen çatışmalar sürerken, Karadağ'ın 8 Ekim'de Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etmesi ile I. Balkan Savaşı başladı.[85][83] Karadağ'ı takiben, Bulgaristan, Sırbistan ve Yunanistan da Osmanlı Devleti'ne savaş ilan etti.[86] İlk başta Enver'in İstanbul'a dönmesi ve Mustafa Kemal'in cepheyi devralmasına karar verilmişti, ancak Osmanlıların karşılaştığı tehlikenin boyutları ortaya çıkınca çoğu subay İstanbul'a geri döndü ve cephe Enver'in kardeşi Nuri komutasına girdi.[87] Bu esnada Balkan Savaşı nedeniyle Osmanlı hükûmeti İtalyanlarla barışa razı oldu. Balkan Savaşları başladığında Trablusgarp'ta görev yapan Derne Komutanı Mustafa Kemal ve Binbaşı Nuri Bey, bu savaşlarda görev almak istediler.[88] Mustafa Kemal, dönemin Osmanlı Harbiye Nazırı Enver Bey'in de izni ile 24 Ekim 1912'de Trablusgarp'tan ayrıldı.[88] Viyana, Macaristan ve Romanya üzerinden İstanbul'a döndü. Bunu tercih etme nedeni ise gözlerini Avusturya'da tedavi ettirebilmekti.[89]\n",
        "\n",
        "Bununla birlikte, bölgede direnişe devam eden subaylar da vardı. Şehzade Osman Fuad Efendi de bu isimlerden biriydi.[90] Diğer subaylarla beraber Trablusgarp'ı terk eden Mustafa Kemal, Kasım 1912'de İstanbul'a vardı.[85] Osmanlı hükûmeti ile İtalya arasında 18 Ekim 1912'de Uşi Antlaşması imzalandı.[86] Bu antlaşma ile, Trablus İtalyanlara verilirken İtalya da savaş tazminatı olarak 90 bin altın ödeyecek ve sahip olduğu kapitülasyonlar da ilga edilecekti.[83] Ayrıca savaş sırasında İtalyanlarca işgal edilen On İki Adalar da geçici olarak İtalyanlara bırakıldı.[75] İtalyanlar, Osmanlı güçleri Trablus'u boşalttıktan sonra adalardan ayrılacaktı.[80] Padişah naibi olarak vezir rütbeli bir memur Trablus'a gönderilecek,[67] vakıflar ile halkın dini haklarına uyulup uyulmadığı denetlenecek, din görevlerinin tayini ise İstanbul'dan Şeyhülislamlık tarafından yapılacaktı.[83] Halk ise Senusi tarikatı şeyhi Ahmed eş-Şerif es-Senusi önderliğinde Trablus'ta Mondros Mütarekesi'ne kadar direnmeye devam etti.[67]\n",
        "\n",
        "Balkan Savaşları\n",
        "Ayrıca bakınız: Balkan Savaşları\n",
        "Birinci Balkan Savaşı\n",
        "Ayrıca bakınız: Birinci Balkan Savaşı\n",
        "Mustafa Kemal 1912 Kasımında İstanbul'a vardığında Osmanlıların Avrupa kıtasındaki topraklarından geriye sadece başkent İstanbul ile hemen batısı, Çanakkale yarımadası ve kuşatılmış üç kent olan İşkodra, Yanya ve doğu Trakya'nın en büyük şehri olan Edirne kalmıştı. Bulgar kuvvetleri Çatalca'ya kadar gelmiş, başkent İstanbul'u tehdit ediyordu.[91]\n",
        "\n",
        "21 Kasım 1912'de karargâhı Bolayır'da bulunan Bahr-i Sefit Boğazı Kuvayi Mürettebesi (Akdeniz Boğazı Bileşik Gücü) Harekât Şubesi Müdürlüğü'ne atandı. Gücün komutanı Fahri Paşa, kurmay başkanı ise okul arkadaşı Fethi (Okyar) idi.[92] Mustafa Kemal Bolayır'dayken, 23 Ocak 1913'te Enver ve taraftarlarının yaptığı Bâb-ı Âli Baskını ile iktidar İttihat ve Terakki'ye geçmişti. 30 Ocak tarihinde Mahmut Şevket Paşa hükûmeti büyük güçlerin önerdiği barış koşullarını reddetti. 3 Şubat'ta ateşkesin süresi doldu ve Bulgarlar tekrar Edirne'yi bombalamaya başladılar.[93]\n",
        "\n",
        "Bulgar saldırısı üzerine Genelkurmay Başkanı İzzet Paşa tarafından Akdeniz Boğazı Bileşik Gücü'nün batıdan Bulgarlara saldıracağı, Hurşit Paşa'nın komutasında ve Enver'in kurmay başkanı olduğu 10. Kolordu'nun denizden Şarköy'e çıkarak güneyden Bulgarların arkasına saldıracağı bir hücum planlandı.[94][95] Operasyon detaylıca planlandı ve Ocak sonlarında prova edildi.[96] Bir fırtına sebebiyle 8 Şubat'a ertelenen hücumda, Şarköy'e çıkacak birlikler gecikti.[96][97] 10. Kolordu yarım gün geç şekilde Şarköy'e çıkartma yaptı, ancak Bileşik Güç bu esnada askerlerinin yarısını yitirerek geri püskürtüldü.[96] Bulgarların kıskaca alınamayacağı ortaya çıkınca, 10 Şubat'ta çıkartma kuvveti geri çekildi.[96][97] Gereken ateş desteği sağlayacak savaş gemilerinin geç gelmesi, koordinasyonun sağlanamaması ve Bulgarların hatlarını güçlendirmesi sebebiyle operasyon başarısız oldu.[96]\n",
        "\n",
        "Ortak harekatın başarısızlığının ardından 17-18 Şubat'ta iki birliğin komuta heyetleri arasında tartışma çıktı; tartışmada 10. Kolordu komutanı Hurşit Paşa'nın tarafını tutan Mahmut Şevket Paşa, politik sebeplerle onu her iki gücün komutanlığına getirdi. Gelibolu açıklarında bekleyen 10. Kolordu'yu Çatalca'ya gönderme önerileri kabul edilmeyen ve Hurşit Paşa'nın komutan olduğu kendilerine bildirilen Fahri Paşa, Fethi ve Mustafa Kemal görevlerinden istifa ettiler.[98] Bunun üzerine Mahmut Şevket Paşa, Hurşit Paşa ve Enver'le birlikte Bolayır'a gidip, komutanlar arasında uzlaşma sağladı. Fahri Paşa görevden alındı, rağmen Fethi Bolayır'dan ayrılarak İstanbul'a gitti,[99] ikna edilen Mustafa Kemal ise Boğazlar'dan ayrı bir komutanlık haline getirilen Bolayır kolordusunun kurmay başkanı oldu.[100]\n",
        "\n",
        "19 Mart'ta Yanya Yunanlıların, 24 Mart 1913'te Edirne Bulgarların eline geçti. Çatalca cephesinde ise son Bulgar hücumu 30 Mart'ta gerçekleşti.[100] 16 Nisan'da ateşkes imzalandı.[99] Bunun üzerine Mahmut Şevket Paşa Trakya'da Midye-Enez hattının batısında kalan topraklar ile Edirne'yi vermeyi kabul etmek zorunda kaldı ve 30 Mayıs 1913'te Londra'da barış anlaşması imzalandı.[100] 11 Haziran'da Mahmut Şevket Paşa bir suikast sonucu öldürüldü, yerine Sait Halim Paşa geçti.[101]\n",
        "\n",
        "İkinci Balkan Savaşı\n",
        "Ayrıca bakınız: İkinci Balkan Savaşı\n",
        "Birinci Balkan Savaşı'nı kazanan Balkan devletleri, savaşın hemen ardından ele geçirdikleri bölgeleri paylaşma konusunda anlaşmazlığa düştüler. Yunanistan ile Sırbistan, Romanya'nın toprak isteminde bulunduğu Bulgaristan'a karşı birlikte harekete geçmeye karar verdiler. Ancak Bulgaristan ilk saldıran taraf oldu.[101] 29-30 Haziran gecesi Bulgarlar, Makedonya'daki Sırp ordusuna saldırdılar ancak yenildiler. Yunanlılar da Selanik'ten doğuya doğru ilerleyip Güney Makedonya'nın tümünü işgal ettiler. Bu durum üzerine Bulgarlar, Osmanlı ordusu karşısındaki güçlerinin ana bölümünü diğer cephelere kaydırdılar.[101]\n",
        "\n",
        "İttihat ve Terakki Cemiyeti, kaybedilen toprakları yeniden ele geçirmek için bu fırsatı değerlendirdi. 18 Temmuz'da Osmanlı ordusu Edirne'ye doğru bir harekata başladı ve 21 Temmuz 1913'te çok az direnişle karşılaşarak şehri aldı.[101] Bir yazara göre Edirne'ye ilk giren birlik Mustafa Kemal'in Bolayır kolordusuna bağlı bir tugaydı, ancak saldırıya katılan birliklerin başında Hurşit Paşa bulunuyordu.[102] Mustafa Kemal'in Bolayır kolordusu ayrıca Dedeağaç'ı da ele geçirdi.[103] 29 Eylül 1913'te Bulgar temsilcilerinin İstanbul'da imzalanan barış anlaşması ile savaş sona erdi.[102]\n",
        "\n",
        "Savaşın sonunda Batı Trakya'daki Türk nüfusu, İstanbul ve İzmir başta olmak üzere Osmanlı topraklarına göçe başladı. Mustafa Kemal annesi Zübeyde Hanım için Dolmabahçe Sarayı'na inen Akaretler yokuşunda bir ev buldu. Üvey babası Ragıp'ın on altı yaşındaki yeğeni Fikriye de Sultan Ahmet Camii yakınında bir eve yerleşti.[104]\n",
        "\n",
        "Askerî ataşelik\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal Sofya Ataşemiliteri iken, verilen kostümlü baloya Yeniçeri kıyafeti ile katılmıştır.\n",
        "İkinci Balkan Savaşı'nın ardından Mustafa Kemal, İstanbul'da Fethi'nin (Okyar) evine yerleşti.[105] Fethi kendini politikaya verme amacıyla, olasılıkla Şarköy harekatının başarısızlığı sebebiyle askerlikten ayrılmıştı. Ancak İttihat ve Terakki içindeki çekişmelerin ardından Talat, Fethi'ye Sofya büyükelçiliği görevini önerdi. Cemal'e de danışan Fethi, Balkanlar'da dengeyi sağlamak üzere Bulgaristan'la dostluk kurulması göreviyle büyükelçiliği kabul etti ve Mustafa Kemal'i askerî ataşe olarak yanına istedi.[105][103] Bu isteğin kabul edilmesi üzerine Mustafa Kemal, 27 Ekim 1913'te Sofya askerî ataşeliğine atanarak yakın arkadaşı Sofya sefiri (elçisi) Fethi'nin emri altında çalıştı.[106] Teoride Romanya, Sırbistan ve Karadağ krallıklarının başkentleri Bükreş, Belgrad ve Çetine için de aynı görevi sürdürüyordu, ancak uygulamada çalışmaları Bulgaristan sınırları içindeydi.[105][106]\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal 20 Kasım 1913 tarihinde Sofya'ya vardı.[107] Burada Dondukov Bulvarındaki Splendid Palas Oteli'ne yerleşti ve yedi ay boyunca burada kaldı. Ardından Ferdinand Bulvarı'nda bir daireye yerleşti.[108] Askerî ataşe olarak kendisine ulaşan bilgileri İstanbul'a aktarmakla görevliydi.[109] Burada Bulgaristan başta olmak üzere Balkan devletlerinin politik ve askerî durumlarına dair raporlar hazırladı.[110] Görevi esnasında Bulgaristan'ın Osmanlı'dan bağımsızlığını kazandıktan sonraki askerî, idari ve kültürel gelişmesini yakından inceleme şansı bulduğu gibi[110] Bulgar ordusundan bazı subaylarla da ilişkiler kurdu.[108] Bu görevde iken 1 Mart 1914'te yarbaylığa (kaymakam) yükseldi.[106] Sofya'ya varışından kısa süre sonra Bulgar Genelkurmay başkanından aldığı İstanbul'daki Alman subayların, özellikle Goltz Paşa'nın Osmanlı askerî hareketlilikleri konusunda Bulgarları bilgilendirdiğine dair istihbaratı İstanbul ile paylaşmış, Kazım Karabekir'den İstanbul'daki Almanların buna öfkelendiği yanıtını almıştı.[109]\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal'in Sofya'da en önemli istihbarat toplama yöntemlerinden biri sosyal etkinliklerdi. Bulgar ordusunun üst ve alt rütbeli subayları, politikacılar ve toplumun önce gelenleri ile görüşmek görevinin bir parçasıydı.[111] Burada iken yazdığı ve 1918'de yayınlanan ilk kitabı Zabit ve Kumandan ile Hasbihal sayesinde Harbiye Nazırı Stiliyan Kovaçev ve kızı Dimitrina ile tanıştı.[112] Burada özellikle Bulgaristan'daki Müslüman Pomaklara yapılan din değiştirme baskısı konusuna (Fethi'nin yanında) müdahil oldu.[113] Sosyal yaşamında en önemli olay 11 Mayıs 1914'te Kral I. Ferdinand'ın da katıldığı bir kıyafet balosuna davet edilmesiydi.[107] Baloya Enver'in özel izniyle İstanbul'daki askerî müzeden gönderilen gerçek bir Yeniçeri üniformasıyla katıldı. Üniformayı geri gönderirken arkadaşı Kazım'a (Özalp) yazdığı bir mektupta tüm dikkatleri üzerine topladığını ve sorulan soruların Türklerin eski askerî gücü ve zaferleri hakkında konuşma fırsatı sunduğunu anlatmıştı.[107]\n",
        "\n",
        "Sofya'da görevi devam ederken 28 Haziran 1914'te Avusturya tahtının veliahdı Arşidük Franz Ferdinand öldürüldü ve ardından 28 Temmuz 1914'te I. Dünya Savaşı başladı. Enver'in Alman Amiral Souchon'a verdiği gizli emir ile Osmanlı donanması Karadeniz'e açılarak 29 Ekim 1914'te Rus limanlarına hücum etti.[114] Bunun üzerine 2 Kasımda Rusya, 5 Kasımda İngiltere ve Fransa Osmanlılara, Osmanlı hükûmeti de 11 Kasım'da bu ülkelere savaş ilan etti.[114]\n",
        "\n",
        "Savaş ilanının ardından Mustafa Kemal, Harbiye Nazırlığı'na ve Enver'e başvurarak ön cephede aktif göreve gelmek istedi,[115][116][117] ancak Enver askerî ataşelik görevinin daha önemli olduğunu söyleyerek reddetti.[118] Enver'in Kafkasya'da Ruslara karşı savaşmak üzere İstanbul'dan ayrılmasının ardından Enver'in vekili İsmail Hakkı imzasını taşıyan telgrafla Sofya'dan ayrılıp, Çanakkale'ye gönderilmek üzere Tekirdağ'da toplanmakta olan 19. Tümen'in komutasına atandı.[118][103] 20 Ocak 1915'te Sofya'dan ayrıldı.[118][116]\n",
        "\n",
        "I. Dünya Savaşı\n",
        "Ayrıca bakınız: Çanakkale Savaşı, Kafkasya Cephesi (I. Dünya Savaşı) ve Sina ve Filistin Cephesi\n",
        "Mustafa Kemal'in askerî ataşe görevi Ocak 1915'te sona erdi. Bu sırada 28 Temmuz 1914'te I. Dünya Savaşı başladı, Osmanlı Devleti de 29 Ekim 1914'te savaşa girdi. 20 Ocak 1915'te Mustafa Kemal 3. Kolordu emrinde Tekfurdağ'da kurulacak olan 19. Fırka Komutanlığına atandı.[48]\n",
        "\n",
        "Çanakkale Savaşı\n",
        "Ayrıca bakınız: Çanakkale Savaşı\n",
        "\n",
        "Gelibolu'da siperlerde.\n",
        "\n",
        "İstanbul'dan gelen gazetecilere savaş alanını anlatırken, 1915.\n",
        "\n",
        "Cevat Paşa ve Mustafa Kemal Bey Tasvîr-i Efkâr gazetesinin 29 Ekim 1915 tarihli sayısında.\n",
        "2 Kasım 1914'te Rusya, Osmanlı'ya savaş ilan etti. Bunun ardından İngiliz ve Fransız savaş gemileri Çanakkale Boğazındaki Seddülbahir, Kumkapı ve Orhaniye tabyalarını bombaladı. Bu donanmaya karşı yapılan savunmada beş subay ve seksen asker öldü.[119] Türk ordusu 3 ay boyunca hazırlık yaptı ve genel olarak kara ordularının yapacağı savunmaya dikkat etti.[119] Mustafa Kemal henüz tümenin istendiği gibi kurulmasına fırsat olmadan, İtilaf Devletleri'nin Çanakkale Boğazı'nı tehdit eder bir pozisyon alması üzerine 25 Şubat'ta yalnızca tümene bağlı 57. Alay ile Maydos'a (günümüzde Eceabat) hareket emri aldı.[120] Bu esnada İngiliz ve Fransız gemileri 19 ve 25 Şubat'ta Boğaz girişindeki istihkamları bombalamış, donanma topçusuna atış düzeltmelerinde yardımcı olacak birlikleri karaya çıkartmıştı. Seddülbahir'de Bigalı Mehmet isminde bir çavuş tüfeği tutukluk yapınca İngilizlere taşla saldırmış, Mustafa Kemal de bu olayın yayınlanmasına yardımcı olarak günümüzde Türk askeri için kullanılan \"Mehmetçik\" adının doğmasını sağlamıştır.[120] 19. Tümene destek olması için 72. ve 77. alaylar da bölgeye kaydırıldı. Mustafa Kemal kolordu karargahından eğitimi zayıf Arap askerlerden oluşan bu alaylar yerine kendi eğittiği ve yedekte tutulan Türk alayları istedi, ancak bu isteği reddedildi.[120] 18 Mart 1915'te Çanakkale'deki en önemli deniz harekatı gerçekleşti, ancak Mustafa Kemal'in bu harekatla sadece dolaylı ilgisi vardı.[121] Bu harekâttan hemen önce Nusret gemisi tarafından boğaza mayın döşendi. Bu mayınlar; Queen Elizabeth, Ocean ve Bouver gibi zırhlı gemilere zarar vererek geri çekilmelerine neden oldu.[122] Bu sırada 19. Tümen ise, 23 Mart 1915'te Müstahkem Mevki Komutanlığı emriyle Eceabat bölgesinde ihtiyata alındı.[kaynak belirtilmeli]\n",
        "\n",
        "25 Nisan 1915'te Gelibolu Yarımadası'na İtilaf Devletleri'nin yaptığı çıkartmalarıyla Çanakkale Savaşı'nın ana kara harekâtları başladı. İtilaf Devletleri, Türklerin yoğun direnişine rağmen kuzeyden güneye doğru Gelibolu Yarımadası'nın Saros Körfezi tarafındaki Arıburnu, güney ucundaki Seddülbahir ve Anadolu yakasında Kumkale yakınlarında karaya asker çıkardılar. Kumkale'deki Fransız askerleri kısa sürede geri çekildi, ancak Arıburnu'ndaki İngiliz ve Anzaklar doğuya, Seddülbahir'deki İngiliz ve Fransızlar kuzeye ilerlemeye çalışıyordu.[123] 3.Kolordu komutanı Mehmet Esat Paşa'nın emrinde savaşan Kaymakam (Yarbay) Mustafa Kemal'in 19. Tümeni bu esnada Arıburnu'na 8 km mesafede, yarımadanın Boğaz'a bakan kısmında yer alan Eceabat'ta yedek olarak bekletiliyordu. Seddülbahir'den Arıburnu'na kadarki İtilaf öncü güçleriyle Albay Halil Sami komutasındaki 9. Tümen karşılaşmıştı.[123]\n",
        "\n",
        "Halil Sami, Mustafa Kemal'den Arıburnu'nun doğusundaki tepeleri elde tutmak için derhal bir tabur istedi.[124] von Sanders ve Esad Paşa'yla iletişime geçemeyen Mustafa Kemal ise inisiyatif alarak süvariler, tümenin topçu dağ taburu ve sıhhiyecilerden oluşan 57. Alay'ı sevk etti.[124][125] Bu çarpışmayı anlatırken, bir tepeye tırmanıp arkadan gelen birliğini beklerken 9. Tümen'den geri çekilmekte olan askerlere rastladığını, Conk Bayırı'na doğru giden 261 rakımlı tepeye doğru serbest biçimde çıkan düşman askerlerini gördüğünü, düşmanın kendi askerlerinden daha yakında olduğunu belirtmiştir. Bunun üzerine cephanesi kalmadığını belirten askerlere \"cephaneniz yoksa süngünüz var\" diyerek süngü taktırıp mevzi aldırmış, bunu gören düşman da yatınca zaman kazanmıştır. Kendi 57. Alay'ı ulaşınca düşmanın kuzey kanadına saldırmak üzere \"Size ben taarruz emretmiyorum, ölmeyi emrediyorum. Biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde, yerimizi başka kuvvetler ve kumandanlar alabilir\" emrini vermiştir. 25 Nisan çatışmalarında kritik bir nokta olan Conk Bayırı tepesini elde tutmayı başardı.[124] İlk günün çatışmalarının ardından Anzak kuvvetleri dar bir köprübaşında sıkıştırılmıştı.[126] Ertesi gece 77. Alay paniğe kapılıp kaçınca durumu kritikleşti, ancak yeni birliklerin varışı ile hatları yeniden güç kazandı. 29 Nisan'da Mustafa Kemal'e Arıburnu'nda gösterdiği yararlılık için İmtiyaz Nişanı verildi.[124]\n",
        "\n",
        "Mayıs ayında kuzey grubu tarafından savunulan cephe üç bölgeye ayrılmış, Mustafa Kemal grubun sağ kanadının kuzey bölgesinin komutanlığına getirilmişti. Liman von Sanders tüm kuvvetlerin komutanlığını sürdürüyordu. 29-30 Mayıs'ta Mustafa Kemal, Conk Bayırı'ndan Sazlıdere sel yatağına büyük çaplı bir hücum düzenledi. 1 Haziran'da albay rütbesine terfi etti.[127]\n",
        "\n",
        "Gelibolu cephesinin ikinci aşaması, İngiliz, Anzak ve Hint birliklerinin Mustafa Kemal'in savunduğu Arıburnu'nun kuzeyindeki Suvla Koyu'na 6 Ağustos gecesi yaptıkları çıkartma ile başladı. Çıkartma, Arıburnu'ndan kuzeye doğru bir saldırı ve ilerleme ile desteklendi ve Anafartalar Cephesi açıldı. Conk Bayırı tekrar tehdit edilince, Mustafa Kemal çocukluk arkadaşı Nuri'yi 24. Alay'ın başında burayı savunmaya gönderdi. Nuri, daha sonra Conk Bayırı Muharebesi'ndeki rolüyle Atatürk'ten \"Conker\" soyadını alacaktı.[128] İtilaf kuvvetleri Suvla sahiline yerleşmeye başlayınca Liman von Sanders, Bolayır kıstağını koruyan iki tümene güneye inerek İngilizlere karşı saldırı yapma emri verdi. Kuvvetler bölgeye vardığında başlarındaki Albay Fevzi, askerlerin kırk kilometre yürüdüğü, yorgun oldukları ve tümünün bulunmaları gereken yerlere varamadıkları gerekçesiyle ek zaman istedi. Bunun üzerine von Sanders, 8 Ağustos 21.50'de Fevzi'yi görevden alarak yerine Mustafa Kemal'i getirdi.[124][129] Haberi alan Mustafa Kemal, Arıburnu kuzeyindeki tüm güçlerin komutasını istedi; von Sanders kabul ederek onu 9 Ağustos'ta Suvla Koyu'nun kuzeyindeki Kireçtepe'den, güneydeki Conk Bayırı'na kadar bölgede yer alan altı tümenin komutasına geçirdi. Komutasındaki birlikler \"Anafartalar Ordu Grubu\" olarak yeniden adlandırıldı. Anafartalar Grup Komutanı olarak 9-10 Ağustos'ta Anafartalar Zaferi'ni kazandı.[128] Conk Bayırı'nda karşı saldırıyı bizzat yönetti. Çarpışma sırasında bir şarapnel parçası göğsündeki saate isabet etti.Parçalanan saat yaralanmasını önledi. Bu saati daha sona Liman von Sanders'a armağan etmişti. 10 Ağustos'ta cephenin güney ucundaki sırtları kontrol altına aldı.[130][131] Alınan başarı üzerine 5. Ordu komutanı Müşîr Otto Liman von Sanders'in takdirini kazandı. Bu zaferi 17 Ağustos'ta Kireçtepe ve 21 Ağustos'ta II. Anafartalar Zaferi takip etti.[132]\n",
        "\n",
        "Miralay Mustafa Kemal, Ruşen Eşref Bey (Ünaydın) başta olmak üzere İstanbul basını tarafından \"Anafartalar Kahramanı\" olarak kamuoyuna tanıtıldı.[133][134] Harb Mecmuası dergisinde boy fotoğrafı yer aldı.[135] 20 Eylül'de hastalandı, sıtmaya yakalandığından kuşkulanıldı, ancak Gelibolu'da görevine devam etti.[136] Osmanlı ordusunu yöneten Alman subaylarla savaşın başından itibaren sorun yaşayan Mustafa Kemal, Eylül ayından sonra Çanakkale'deki savaşın kazanılacağını öngörerek daha faydalı olacağını düşündüğü başka bir cephede görev almak istedi.[137][138]\n",
        "\n",
        "5 Aralık'ta Liman von Sanders, Mustafa Kemal'e sağlık nedeniyle ayrılma izni verdi. Sonunda Mustafa Kemal, Anafartalar Grubu komutanlığını Fevzi Paşa'ya (Çakmak) teslim ederek Fethi, Tevfik Rüştü (Aras) ve Doktor Bahattin Şakir ile birlikte 10 Aralık'ta İstanbul'a doğru yola çıktı. 19-20 Aralık tarihinde İtilaf kuvvetlerini Arıburnu-Anafartalar sahilini terk etti.[139] 28 Aralık 1915'te Alman İmparatoru Kayzer II. Wilhelm tarafından tarafından Demir Haç nişanı ile ödüllendirildi.[140]\n",
        "\n",
        "Kafkasya Cephesi\n",
        "14 Ocak 1916'da Gelibolu'dan Edirne'ye sevk edilmiş olan 16. Kolordu komutanlığına atandı. Edirne'de bulunduğu 2 ay kadar süre boyunca 16. Kolordu'nun ikmali, toparlanması ve eğitimi ile ilgilendi. Doğu Cephesinde Rus birlikleri Osmanlı 3. Ordusu'nu püskürtmüş 16 Şubat'ta Erzurum'u, 3 Mart'ta Bitlis, Muş, Van ve Hakkâri'yi işgal etmişti. Albay Mustafa Kemal 15 Mart tarihinde 3. Orduyu desteklemesi için emrindeki 16. Kolordu ile birlikte Diyarbakır'a gönderildi. Rütbesine göre kendisine ağır bir sorumluluk verilen 16. Kolordu Komutanı Mustafa Kemal 1 Nisan 1916'da Diyarbakır'da iken Tuğgeneralliğe (Mirliva) yükseltildi ve Paşa unvanını aldı. Mustafa Kemal taktik bir geri çekilme emri verdi. Daha sonra beklenmedik bir saldırı ile Muş'u Ruslardan kurtararak Osmanlı birliklerine stratejik bir üstünlük sağladı. Kafkas Cephesindeki bu başarısından dolayı Altın Kılıç madalyası ile ödüllendirildi. Ağustos ayında Muş ve Bitlis tümüyle Rus işgalinden kurtarıldı.\n",
        "\n",
        "Sina ve Filistin Cephesi\n",
        "\n",
        "Sina ve Filistin Cephesi'nde.\n",
        "7 Mart 1917'de karargâhı Diyarbakır'da bulunan 2. Ordu Komutan Vekilliğine atandıktan sonra Hicaz Kuvve-i Seferiyesi Komutanlığına getirilmek istendi. Ancak bunu kabul etmeyerek 5 Temmuz 1917'de Yıldırım Orduları Grubu emrindeki 7. Ordu Komutanlığına atandı.[48]\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal Diyarbakır'dayken, İttihatçı fedailerden Yakub Cemil bir hükûmet darbesi yapmaya karar vermiştir. Savaşın kaybedildiğini düşünmektedir. Tek kurtuluş yolunun Bab-ı Âli'yi basıp, hükûmeti devirerek Başkomutan vekili ve Harbiye Nazırı'nı değiştirmek olduğuna inanmaktadır. Yeni Başkomutan vekili ve Harbiye Nazırı olarak da Mustafa Kemal'i düşünmektedir. Anlaştığı arkadaşlarından biri komployu Enver Paşa'ya haber vermiştir. Bunun üzerine Yakub Cemil kurşuna dizilerek öldürülmüştür. Mustafa Kemal Falih Rıfkı Atay'a anlattığı hatıralarında şöyle demektedir: \"O vakit tümenlerimden birine komuta eden Ali Fuad (Cebesoy)'a : Yakup Cemil asılmış. Sebebi de ben Başkomutan vekili ve Harbiye nazırı olmadıkça kurtuluş yoktur demiş. Dediğini yapmış bile olsaydı ben İstanbul'a gittiğimde ilk iş olarak Yakub Cemil'i cezalandırırdım. Eğer ben, o ve onun gibiler tarafından iktidara getirilecek bir adamsam, adam değilim!\" demiştir.[141]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Kemal Paşa, Yıldırım Ordular Grubu Komutanlığı sırasında (1918). Üzerindeki, Padişahın Onursal Yaveri olduğunu simgeleyen şerittir.\n",
        "15 Aralık 1917 ile 5 Ocak 1918 tarihleri arasında Veliaht Vahdettin Efendi'nin maiyetinde Almanya'ya giderek Kayzer II. Wilhelm'i, Genel Karargâhı ve Elsass bölgesini ziyaret etti.\n",
        "\n",
        "Haziran 1918 yılında Viyana ve (bugünkü adı Karlovy Vary olan) Karlsbad'a giderek tedavi gördü. Sultan Mehmed Reşad'ın vefatı ve Vahdettin'in cülusu üzerine 2 Ağustos'ta İstanbul'a döndü. 15 Ağustos'ta 7. Ordu Komutanı olarak Filistin Cephesi'ne atandı[142] ve ardından Fahri Yaver Hazreti Şehriyari (Padişahın Onursal Yaveri) unvanı verildi. Mustafa Kemal Paşa, 20 Eylül 1918 tarihinde Vahdettin'in başyaveri Naci (Eldeniz) Bey'e bir telgraf çekerek Yıldırım Orduları Grubu'nun savaş gücünün kalmadığını bildirerek mütareke istemesini önerdi. Ayrıca yeni hükûmette kendisinin Harbiye Nazırı ve Başkumandan Vekili olarak görevlendirilmesini istedi.[143] Ardından 6 Ekim'de 7. Ordu komutanlığından istifa etti.\n",
        "\n",
        "19 Eylül 1918'de Edmund Allenby komutasındaki İngiliz kuvvetleri, genel taarruza geçerek üç ordudan oluşan Yıldırım Orduları Grubunu ağır bir hezimete uğrattı. 1 Ekim'de Şam, 25 Ekim'de Halep düştü. Mustafa Kemal Paşa, İngiliz ordularını Halep'te durdurarak savunma hattı kurmayı başardı.\n",
        "\n",
        "30 Ekim 1918'de Mondros Mütarekesi imzalandı ve ertesi gün öğle vaktinde yürürlüğe girdi. Mondros Mütareke-namesi 19. maddesi gereğince, Yıldırım Orduları Grubu kumandanı olan Otto Liman von Sanders Paşa'nın görevden alınması üzerine Mustafa Kemal Paşa bu göreve getirildi. Ancak 7 Kasım'da Yıldırım Orduları Grubu ile 7. Ordu lağvedildi.[144]\n",
        "\n",
        "10 Kasım 1918 tarihinde Yıldırım Kıt'alarının komutasını 2. Ordu Komutanı Nihat Paşa'ya bırakarak Adana'dan İstanbul'a hareket etti ve 13 Kasım'da İstanbul'a Haydarpaşa Garı'na ulaştı. Haydarpaşa'dan İstanbul'a geçerken boğaza demirli düşman savaş gemilerini gördüğünde ünlü \"Geldikleri gibi giderler\" sözünü söyledi. Mütareke döneminde Fethi Bey (Okyar) ile birlikte Ahmet İzzet (Furgaç) Paşa yanlısı ve Ahmet Tevfik Paşa (Okday) karşıtı bir tavrı koyan Minber gazetesini çıkararak siyasi girişimlerde bulundu.\n",
        "\n",
        "Millî Mücadele (1919-1923)\n",
        "Ayrıca bakınız: Türk Kurtuluş Savaşı\n",
        "Örgütlenme\n",
        "Ayrıca bakınız: Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı, Amasya Genelgesi, Erzurum Kongresi ve Sivas Kongresi\n",
        "Mondros Mütarekesi'nden sonra Anadolu'da milisler (Kuvayı Milliye) şeklinde örgütlenen direniş hareketleri başlamıştı. Kendisi son görev yeri Adana'dan ayrılmadan Ulukışla'ya gelerek ilk örgütlenmeyi başlatmıştır.\n",
        "\n",
        "\n",
        "9. Ordu Müfettişi Mustafa Kemal Paşa, 17 Nisan 1919.\n",
        "Mustafa Kemal'in Samsun'a çıkışı\n",
        "2 Şubat 1919 tarihinde Mersinli Cemal Paşa doğudaki Osmanlı ordularını mütareke koşullarına göre düzenlemek için müfettiş olarak Anadolu'ya gönderilmişti. İngiliz Yüksek Komiseri Amiral Calthorpe ve Fransız Yüksek Komiseri Amiral Amet, 1918 yılı Kasım ayında Osmanlı hükûmetine nota verdiler. Doğuda Türklerin silahlanıp Hristiyanları öldürdüğünü, buna karşı önlem alınmasını talep ettiler. Mustafa Kemal Paşa, Padişah Vahdettin tarafından işgal kuvvetlerinin Yüksek Komiserlerinin verdiği notalar gereğince olağanüstü yetkilerle donatılarak Vilayet-i Sitte (Altı Vilayet)'deki Hristiyan ahaliyi korumak ve işgal kuvvetlerine karşı yapılan ufak çaplı isyanları bastırmak için görevlendirildi.\n",
        "\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal'in Samsun'a giderken bindiği Bandırma Vapuru.\n",
        "Atatürk, gazeteci Falih Rıfkı Atay'a Samsun'a hareket etmeden önce Vahdettin ile olan son görüşmesini anlatmıştır. Bu görüşmede Vahdettin, Samsun'a hareket etmeden önce kendisini ziyarete gelen Mustafa Kemal Paşa'ya \"Paşa Paşa, şimdiye kadar devlete çok hizmet ettin, bunların hepsi artık bu kitaba girmiştir, tarihe geçmiştir. Bunları unutun, asıl şimdi yapacağın hizmet hepsinden mühim olabilir. Paşa Paşa, devleti kurtarabilirsin!\" demiştir. Ancak Atatürk, Vahdettin'in samimiyetinden emin olamadığını, onun İtilaf Devletleri'nin siyasetine uygun hareket ederek bu siyasete karşı gelen Türklerin yatıştırılmasını istediğini anlatmıştır.[145] Mustafa Kemal, 19 Mayıs 1919'da Kurmay Albay Refet Bey (Bele), Kurmay Albay Kâzım (Dirik) Bey, Kurmay Albay 'Ayıcı' Mehmet Arif Bey, Dr. Albay İbrahim (Talî Öngören) Bey, Kurmay Binbaşı Hüsrev (Gerede) Bey, Dr. Binbaşı Refik (Saydam) Bey, Binbaşı Kemal (Doğan) Bey, Yüzbaşı Cevat Abbas (Gürer) Bey ve Yüzbaşı Ali Şevket (Öndersev) Bey ile beraber Samsun'a çıktı.[146]\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal ve yanındaki çoğu kurmay olan komutanların Samsun'a çıktığı 19 Mayıs 1919 günü, Türk Kurtuluş Savaşı'nın fiili başlangıç tarihi olarak kabul edilmektedir.[147] Bir hafta boyunca Mantıka Palas'ta kaldığı bu süreçte, bölgede meydana gelen çatışmaların sebebini araştırmış ve padişah Vahdettin tarafından verilen görevin aksine, işgalcilere karşı bizzat yerel Kuva-yi Milliye örgütlerinin kurulmasında rol oynamıştır.[148] Mustafa Kemal, bu bir haftanın sonunda Havza'ya geçmiştir. Havza'da geçirdiği on yedi gün sonunda ise şehirden ayrılarak Amasya'ya hareket etmiştir.\n",
        "\n",
        "Amasya Genelgesi\n",
        "Mustafa Kemal ve arkadaşları Havza'daki çalışmalarını tamamladıktan sonra 12 Haziran 1919'da Amasya'ya geçti. 22 Haziran 1919'da Rauf Bey (Orbay), Kâzım Karabekir Paşa, Refet Bey (Bele) ve Ali Fuat Paşa (Cebesoy) ile birlikte Amasya Genelgesi'ni yayınladı. Genelge hazırlandıktan sonra Erzurum'da bulunan 15. Kolordu Komutanı Kazım Karabekir'e gönderilerek onayı alındı. Daha sonra bütün mülki amir ve askeri komutanlara telgrafla ulaştırıldı. Amasya Genelgesi İstanbul'da bulunan işgal güçlerinin tepkisi çekmiştir ve İngilizler Mustafa Kemal'i İstanbul'a geri getirmek için İstanbul Hükûmeti üzerindeki baskılarını arttırmıştır. Bu sırada İçişleri bakanı olan Ali Kemal Bey bir genelge yayımlayarak Mustafa Kemal'in iyi bir asker olduğunu ancak İngiliz baskısı sonucu görevinden alındığını ifade etmiştir. Amasya Genelgesi'nde vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının tehlikede olduğu, İstanbul hükûmetinin üzerine aldığı sorumluluğu yerine getiremediği, bu durumun milleti yok olmuş gibi gösterdiği anlatılmıştır. Genelgede \"Milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararının kurtaracağını\" ilan edilmiştir. Anadolu'nun her bakımdan güvenli bir yeri olan Sivas'ta bir kongre toplanacağı belirtilmiştir. Bu kongreye katılmak için her ilden 3 temsilcinin seçilerek gönderilmesi ve temsilcilerin seyahatlerini gizli tutmaları istenmiştir. Doğu illeri için de Erzurum'da bir kongrenin toplanacağı, daha sonra Erzurum Kongresi üyelerinin de Sivas'a katılmak üzere hareket edeceği belirtilmiştir.[149]\n",
        "\n",
        "Erzurum Kongresi\n",
        "Kâzım Karabekir Paşa tarafından Erzurum'da toplanan Doğu İlleri Müdafaa-i Hukuk Kongresine (Erzurum Kongresi) katıldı.[150] Kongre üyelerinin ısrarıyla Osmanlı ordusundan istifa etti ve Kongre başkanlığına seçildi. Bu kongrede millî sınırlar içinde vatanın bölünmez bir bütün olduğu, vatanı korumayı ve bağımsızlığı sağlamayı İstanbul hükûmeti sağlayamazsa, geçici bir hükûmet kurulacağı, Hristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengeyi bozacak ayrıcalık verilemeyeceği, manda ve himayenin kabul edilemeyeceği kararlaştırılmıştır.[151]\n",
        "\n",
        "Sivas Kongresi\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal (ön sırada, ortada) ve bazı Sivas Kongresi katılımcıları.\n",
        "4-11 Eylül 1919 tarihleri arasında toplanan Sivas Kongresi'nde alınan kararları uygulamak amacıyla bir Temsil Heyeti oluşturuldu ve başkanlığına da Mustafa Kemal Paşa seçildi.[152] Kongrede, Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalandığı gün işgale uğramamış vatan topraklarının bir bütün olduğu ve birbirinden ayrılamayacağı vurgulanmıştır. Kuvay-i Milliye'nin tek kuvvet olarak tanınması ve millî iradenin egemen kılınmasının esas olduğu belirtilmiştir. Millî iradeyi temsil etmek üzere Osmanlı Mebuslar Meclisi'nin derhal toplanması ve hükûmet kararlarının meclisin denetimine sunulması istenmiştir. Sivas Kongresinde bütün millî cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı altında birleştirilmiştir.[153]\n",
        "\n",
        "TBMM'nin açılışı\n",
        "27 Aralık 1919'da Ankara'ya ulaştı. Bu dönemde, Osmanlı topraklarının paylaşılması sürecinin son aşaması olup \"Amerikan Mandası\" olarak dile gelen dış politika sorunu da tartışılarak reddedilmiştir. Aralık 1919 tarihini taşıyan son ABD teklifinde[154] \"geniş bir Ermenistan yanında bir Türk Devleti\" kurulması stratejik hedef olarak ortaya konulmuştur. Osmanlı Meclis-i Mebusanı'nın Mart 1920'de işgal güçlerince basılması ve önde gelen vatanperver mebusların tutuklanması üzerine 23 Nisan 1920'de Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisinin açılmasını sağladı. Erzurum mebusu sıfatıyla Meclis ve Hükûmet Başkanlığına seçildi. TBMM bir kurucu meclis gibi çalışarak Millî Mücadele'yi yürütecek olan Anadolu hükûmetinin altyapısını kurdu.\n",
        "\n",
        "The Mail gazetesi röportajı\n",
        "TBMM'nin açılmasından bir hafta sonra, 1 Mayıs 1920 tarihli The Mail gazetesi manşetine göre Mustafa Kemal verdiği röportajda Osmanlı'nın yıkılmasından, İslam'ın ayak altına alınmasından İngiltere'yi sorumlu tuttuğunu söyledi. Birliklerine atfedilen soykırım iddialarını da şiddetle reddettiğini belirtti; yalnızca fesat çıkaranların temizlenmesinde zorunlu olduklarını söyledi. Buna ek olarak \"İngiltere'yi cezalandıracağım\" diyen Mustafa Kemal, İngiltere'nin kolonilerinde isyan körüklemenin kendi elinde olduğunu ifade etti. Asi veya maceraperest olmadıklarını, meşru Türkiye'nin gerçek temsilcisi olduklarını dile getirdi.[155]\n",
        "\n",
        "Hâkimiyetin sağlanması\n",
        "Ayrıca bakınız: Çerkez Ethem Ayaklanması, Kütahya-Eskişehir Muharebeleri, Sakarya Meydan Muharebesi ve Büyük Taarruz\n",
        "Merkezi denetimden uzak bulunan Kuva-yi Milliye örgütleri dağıtılarak düzenli bir ordu oluşturuldu. Millî Mücadele'nin en kanlı çatışmaları, düzenli orduya katılmayı kabul etmeyen Kuva-yi Milliye gruplarına karşı verildi.\n",
        "\n",
        "İnönü Muharebeleri\n",
        "\n",
        "Kemal Paşa ve İsmet Paşa II. İnönü Muharebesi'nden sonra askerleri teftişte.\n",
        "İngiltere başbakanı Lloyd George'a göre Yunanistan büyümeli ve İngiltere ile menfaatleri birleştirilmeliydi. Yunanistan boğazları Avrupa'ya açık tutmalı, Akdeniz'de İngiltere'nin çıkarlarına uygun davranmalıydı. Eğer böyle davranmazsa İngiliz donanması onu uslandırmak için yeterdi. Sevr Antlaşması'nın kuvvet kullanılmadan uygulanamayacağı anlaşılmıştı. İtilaf Devletleri ise kuvvet kullanacak halde değildi. İtilaf Devletleri, Yunanları yalnız Türk illerini alıp kendi vatanına katmak için değil, kendi davalarını da yürütmek için Anadolu'ya çıkardı. Ancak İtilaf Devletleri de Türkiye'ye karşı uygulanacak politikalarda artık beraber değildir. İtalya, Yunanların Anadolu'ya yerleşmesinden dolayı rahatsızdı. Fransa ise Suriye'deki toprak kazançlarını yeterli görmektedir. Artık Yunanlar kendi ordularıyla Anadolu'ya boyun eğdirmek zorundadır. Mustafa Kemal de Yunan ordusunu yenerse, Türkiye'yi kurtarmış olacaktır.[156] 6 Ocak 1921 günü Bursa’dan Eskişehir'e ve Uşak’tan Afyon'a doğru iki kol hâlinde ileri harekâta başlayan Yunan Ordusu, 9 Ocak'ta İnönü mevzilerine kadar ilerledi. Ancak Türk Ordusu'nun savunması karşısında ileri gidemeyeceklerini anlayarak, 11 Ocak 1921 sabahı İnönü mevzilerinden çekilmek zorunda kaldı. Birinci İnönü Muharebesi düzenli ordunun ilk zaferi olduğundan Kuva-yi Milliye'den düzenli orduya geçiş hızlanmış, halkın yeni kurulan orduya güveni artmıştır. Bu başarı bütün dünyanın dikkatini çekmiş; İtilaf Devletleri, 26 Ocak 1921'de Osmanlı Devleti'nin Londra'ya bir heyet göndermesini ve bu toplantıda Ankara Hükûmeti'nden de temsilci bulundurulmasını istemişlerdir.[157]\n",
        "\n",
        "Birinci İnönü zaferinden sonra İtilaf Devletleri Sevr Antlaşması'nda Türklerin yararına bir değişiklik yapılmasını görüşmek için Londra'da bir konferans toplanmasına karar vermişlerdir. 21 Şubat-11 Mart 1921 tarihleri arasında yapılan konferansta, Türkler yararına bir sonuç çıkmamış, mücadele devam etmiştir. Yunanistan, Londra Konferansı bitmeden, Anadolu'da yeni bir saldırı yapmak üzere hazırlıklara başlamıştır. 23 Mart 1921 günü sabah erken saatlerde, 3. Yunan Kolordusu'nun Batı Cephesinden, 1. Yunan Kolordusu'nun da Güney Cephesinden ileri harekete geçmesiyle muharebeler başlamıştır. 23 Mart-1 Nisan 1921 arasında meydana gelen İkinci İnönü Muharebesi tekrar Türk kuvvetlerinin zaferiyle sona ermiştir. Bu zaferden sonra Fransızlar Zonguldak'tan, İtalyanlar da Güney Anadolu'dan askerlerini çekmeye başlamıştır.[158]\n",
        "\n",
        "Kütahya-Eskişehir Muharebeleri\n",
        "İnönü muharebelerinde savunma taktiği uygulayan Türk Ordusu, Aslıhanlar-Dumlupınar çarpışmalarında ise henüz saldırı gücüne ulaşamadığını göstermişti. Bu durumdan yararlanmaya karar veren Yunan Ordusu İnönü, Eskişehir, Afyon ve Kütahya arasındaki çizgide yer alan Türk mevzilerine yüklenerek buraları işgal etmek ve Ankara'ya kadar ilerlemek istiyordu. Takviye birliklerle iyice güçlenen Yunan Ordusu 10 Temmuz 1921'den itibaren saldırıya geçti ve 20 Temmuz'a kadar yaptıkları saldırılarla Türk Ordusu'nu geri çekilmeye zorladı. Mustafa Kemal Paşa, Türk Ordusunun Sakarya Irmağı'nın doğusuna kadar çekilmesini emretti. Böylece vakit kazanılacaktı. Bu savaşlar sonunda Eskişehir, Kütahya, Afyon gibi büyük stratejik bölgeler elden çıktı. TBMM'de moral bozukluğu yaşandı ve sert tartışmalar meydana geldi. Ancak Yunan Ordusu büyük ateş ve silah üstünlüğüne rağmen, Türk Ordusunu yok edememişti. Türk Ordusu, güvenli bir şekilde Sakarya'nın doğusuna çekilmişti.[159]\n",
        "\n",
        "Kütahya-Eskişehir Muharebeleri sonrasında Büyük Millet Meclisi içinde iktidara yani Mustafa Kemal Paşa'ya karşı tepkiler artmaya başladı. Bu muhalefeti yöneltenler ordunun başına geçmesi için Mustafa Kemal Paşa'ya baskı yapmaya başladı. Gerçek niyetleri ise O'nu Ankara'dan uzaklaştırmak ve Enver Paşa'nın iktidarını sağlamaktı. Mustafa Kemal Paşa, 4 Ağustos 1921 günü Büyük Millet Meclisi'nde yaptığı konuşmayla başkomutan olmayı kabul ettiğini ancak başkomutanlığın faydalı olabilmesi için Meclis'in ordu ile ilgili yetkilerini üç ay süreyle kendisinde toplayacak bir kanun çıkartılması gerektiğini açıkladı. Paşa'nın başkomutanlığını isteyenlerin bu şekilde hayalleri suya düşürülmüş oldu. 5 Ağustos 1921 günü oy birliği ile çıkartılan yasa ile Mustafa Kemal Paşa, TBMM Orduları Başkomutanlığı'na getirildi.[160]\n",
        "\n",
        "Sakarya Meydan Muharebesi\n",
        "Mustafa Kemal Paşa, Başkomutanlığa geçmesinin hemen ardından yayınladığı Tekâlif-i Milliye Emirleri ile halkı ordunun donatılması için seferberliğe çağırdı. 12 Ağustos'ta Polatlı'da teftiş yaparken attan düştü ve kaburga kemiği kırıldı.[161] 23 Ağustos-13 Eylül 1921 tarihlerinde yapılan Sakarya Meydan Muharebesi'nde Yunan Ordusu'nun hücum gücü tükendi.[162] Türk Ordusu ani bir taarruzla Yunan Ordusunu Sakarya Nehri'nin doğusundan çıkarmayı başardı. Bu zaferden sonra 19 Eylül 1921'de Büyük Millet Meclisi Başkomutan Mustafa Kemal Paşa'yı oy birliğiyle Müşîr (bugünkü ismiyle Mareşal) rütbesine terfi ettirdi ve Gazi unvanı verdi.[163] Sakarya Meydan Muharebesi sonunda Türk ordusunun zayiatı; 5713 şehit, 18.480 yaralı, 828 esir ve 14.268 kayıp olmak üzere toplam 49.289'dur. Yunan ordusunun zararı; 3758 ölü, 18.955 yaralı, 354 kayıp olmak üzere toplam 23.007'dir.[162]\n",
        "\n",
        "Sakarya Meydan Muharebesi'nden sonra, 13 Ekim 1921'de Ankara Hükûmeti ile Güney Kafkas Cumhuriyetleri arasında Kars Antlaşması imzalandı. Böylece Türkiye'nin doğu sınırı tamamen güvenlik altına alındı. Fransa ise TBMM Hükûmeti ile 20 Ekim 1921’de Ankara Antlaşması'nı imzaladı. Bu antlaşma ile Fransa TBMM Hükûmeti'ni tanıdı ve Hatay-İskenderun dışında, Türkiye'nin bugünkü güney sınırı çizildi. Antlaşma sayesinde güney cephesi güvenli duruma geldiğinden buradaki Türk birlikleri de Batı Cephesi'ne kaydırıldı. İtalyanlar ise, Sakarya Meydan Muharebesi'nden sonra Güney Ege ve Akdeniz bölgelerinde tutunamayacaklarını anlayarak 1921 yılı sonuna kadar işgal ettikleri yerlerden çekildi. Sakarya Meydan Muharebesi sonrasında İngiltere de Ankara'yı tanıyarak TBMM ile, 23 Ekim 1921 tarihinde tutsakların serbest bırakılması konusunda antlaşma yapıldı.[162]\n",
        "\n",
        "Büyük Taarruz\n",
        "\n",
        "Beykoz konferansına doğru. Paşa: N'aber Çorbacı Kosti, eşyalarınla nereye gidiyorsun? Çorbacı Kosti: Yeni konferansa, kuklamı oynatmak için.\n",
        "Sedat Simavi'nin (1896-1953) Yunan Kralı I. Konstantin'i ve Anadolu Türk kuvvetlerinin lideri Mustafa Kemal'i gösteren siyasi karikatürü.\n",
        "\n",
        "Başkomutan Müşîr Gazi Mustafa Kemal Paşa Kocatepe'de. (26 Ağustos 1922)\n",
        "Tam 1 yıl süren taarruz hazırlıkları sonucunda, 26 Ağustos 1922 sabahı büyük bir dikkatle hazırlanan taarruz planı uygulamaya konuldu. 26-30 Ağustos 1922’de yapılan Büyük Taarruz, Kurtuluş Savaşı'nın son aşamasıdır. 30 Ağustos günü Başkomutanlık Meydan Muharebesi'nde bir gün içinde Yunan Ordusunun büyük bir bölümü imha edildi. 31 Ağustos'ta Mustafa Kemal Paşa komutanlarını Çalköy'deki karargâhında toplayarak kaçabilen Yunan kuvvetlerinin hızlı bir şekilde takip edilmesini ve İzmir ile civarındaki kuvvetleriyle birleşmemesi için üç koldan Ege'ye doğru ilerlenmesini emretti. 1 Eylül günü Başkomutan Mustafa Kemal bir bildiri yayımlayarak ordulara şu emrini verdi: “Bütün arkadaşlarımın Anadolu'da daha başka meydan muharebeleri verileceğini göz önüne alarak ilerlemesini ve herkesin akıl gücünü, yiğitlik ve yurtseverlik kaynaklarını yarışırcasına esirgemeden vermeye devam eylemesini isterim. Ordular, ilk hedefiniz Akdeniz'dir. İleri!”[164][f]\n",
        "\n",
        "Türk Ordusu 2 Eylül’de Uşak’ı geri aldı. Burada Yunan Ordusu Başkomutanı General Nikolaos Trikupis esir edildi. 9 Eylül'de Türk Süvarileri İzmir'e girdi. 18 Eylül 1922'ye kadar yapılan Takip Harekâtıyla tüm Batı Anadolu’daki Yunan birlikleri sınır dışına çıkarıldı. Türk ordusunun kazandığı bu başarı, Mudanya Ateşkes Antlaşması’na giden süreci başlattı.[164]\n",
        "\n",
        "Karşıyaka'da Mustafa Kemal'in kalması için yakınları Yunanların elinde esir olan bir baba-oğul evlerini hazırlamıştır. Bu evde daha önce Yunan Kralı Konstantin de kalmış, eve merdivenlerde ayakları altına serilen Türk bayrağını çiğneyerek girmiştir. Bu kez baba-oğul merdivenlere Yunan bayrağını sermiştir. Mustafa Kemal Paşa eve girecekken \"Lütfedin, bu karşılıkla bu lekeyi silin!\" denilmiştir. Mustafa Kemal Paşa da \"O, geçmişse hata etmiş; bir milletin onuru olan bayrak çiğnenmez, ben onun hatasını tekrar etmem. Bayrağı kaldırın yerden.\" diyerek bayrağı kaldırtmıştır.[166]\n",
        "\n",
        "İzmir kurtarıldıktan sonra asıl sorun, İstanbul ve Boğazlar Bölgesi'nde sürmekte olan Müttefik Kuvvetler işgalinin sona erdirilmesidir. Türk kuvvetleri derhal Çanakkale'ye yönelerek buraların Trakya dahil boşaltılmasını talep ederler. İngiltere buna ek donanma (ki içlerinde zamanın en modern 2 adet uçak gemisi bulunmaktadır) ve kara kuvveti göndererek cevap verir.[167] Aynı şekilde ABD Başkanı da 28 Eylül 1922 günü 13 yeni savaş gemisinin Türkiye'ye komşu denizlere gönderilmesini emredecektir.[168] 1908-1923 arasında komutanı Amiral Bristol olan USS Scorpion gemisinin, istihbarat yapmak suretiyle Lozan Antlaşması yapılana kadar devamlı İstanbul'da bulunduğu da anlaşılmaktadır.\n",
        "\n",
        "Mudanya Ateşkes Antlaşması\n",
        "Büyük Taarruz'un ardından, 11 Ekim 1922'de; TBMM, İngiltere, Fransa ve İtalya arasında imzalanan Mudanya Ateşkes Antlaşması'yla savaş sona ermiştir. Yunanlar görüşmelere katılmamış, İtalya vekaleten onları temsil etmiştir. Bu antlaşmanın hükümlerine göre Türk ve Yunan orduları arasındaki savaş bitmiştir. Doğu Trakya TBMM'ye teslim edilmiş ve barış antlaşması imzalanana kadar Türkiye Büyük Millet Meclisinin burada en fazla 8000 kişilik bir jandarma kuvvetini bulundurmasına onay verilmiştir. Boğazlar ve İstanbul TBMM hükûmetinin yönetimine bırakılmıştır. Barış antlaşması yapılana kadar İtilaf Devletleri'nin İstanbul'da kalması karara bağlanmıştır.\n",
        "\n",
        "Lozan Barış Antlaşması\n",
        "\n",
        "24 Mart 1923 tarihli Time dergisinin kapağı.\n",
        "Mudanya Ateşkes Antlaşması'ndan sonra barış görüşmelerinin yapılması için tarafsız bir ülke olan İsviçre'nin Lozan şehri seçilmiştir. Türkiye'yi İsmet İnönü temsil etmiştir. Konferans 20 Kasım 1922 günü toplanmış ve anlaşmazlık sonucu 4 Şubat 1923'te görüşmeler kesilmiştir. 23 Nisan 1923'te görüşmeler tekrar başlamış ve 24 Temmuz 1923'te Lozan Antlaşması imzalanmıştır. Lozan Antlaşması'nda 20 Ekim 1921'de Fransızlarla yapılan Ankara Antlaşması'ndaki güney sınırı aynen korunmuştur. Irak sınırı çizilememiş ve 9 ay zarfında çözülmesi kararlaştırılmıştır. Meriç Nehri Yunanlarla olan sınır kabul edilmiştir. Karaağaç ve çevresi savaş tazminatı olarak Türkiye'ye verilmiştir. Ege Denizi'ndeki Bozcaada ve Gökçeada Türkiye'ye verilmiş, Yunanların elinde kalan Anadolu'ya yakın adaların silahsızlandırılmasına karar verilmiştir. Kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır. 1845'ten Birinci Dünya Savaşı'nın sonuna kadar olan Osmanlı İmparatorluğu'nun borçları sermaye üzerinden yeniden hesaplanarak azaltılmıştır. Borçlar Osmanlı'dan ayrılan devletlere gelirlerine orantılı olarak bölüştürülmüştür. Türkiye'nin borçları Türk parası veya Fransız frangı üzerinden ödeme teklifi kabul edilmiştir. Lozan Boğazlar Sözleşmesi ile Boğazlardan serbest geçiş sağlanmış, Boğazlar Komisyonu kurulmuş, Boğazlar ve civarının askersiz hale getirilmesi sağlanmıştır. İstanbul'da yaşayan Rumlarla Batı Trakya'da yaşayan Türkler hariç Türkiye'deki bütün Rumlarla Yunanistan'daki bütün Türklerin yer değiştirmesi onaylanmıştır.[169] Böylece Kurtuluş Savaşı, 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması'yla sonuçlanmıştır.[170] Bu antlaşma ile Sevr Antlaşması yürürlükten kalkmış, Türkiye Lozan Antlaşması temelleri üzerine kurulmuştur.\n",
        "\n",
        "Cumhuriyetin ilanı\n",
        "\n",
        "Bir çocuk, Gazi Mustafa Kemal Paşa'ya şiir okuyor. (Vezirhan, 16 Ocak 1923)\n",
        "\n",
        "Kemal Paşa, Nureddin Paşa'nın 2. Ağır Topçu Alayını teftiş ediyor. Soldan sağa: Kurmay Albay Şefik Bey (Türsan), Yarbay Vehbi Bey (Kocagüney), yaver Muzaffer (Kılıç), yaver Mahmut (Soydan), Nureddin Paşa, Kemal Paşa, Cevdet Kerim (İncedayı), Kâzım Karabekir Paşa. (18 Ocak 1923)\n",
        "\n",
        "Kemal Paşa Mersin halkına hitap ediyor. (1923)\n",
        "\n",
        "Kemal Paşa Konya'da. (22 Mart 1923)\n",
        "Saltanat kaldırıldıktan sonra Mustafa Kemal 15 Ocak 1923’te Eskişehir’de hükûmet sistemleri konusunda yaptığı konuşmada cumhuriyete karşı çıkıyor ve cumhuriyet ile meşruti monarşi arasında bir fark olmadığını şu ifadelerle beyan ediyor:\n",
        "\n",
        "“Bütün cihan tarihinde ve bugün de dünya yüzünde mutlakiyet idaresine, meşruti idareye tesadüf ediyoruz, bir de cumhuri hükûmetler görüyoruz.\n",
        "\n",
        "Bildiğimiz meşruti ve cumhuri hükûmetler teşkilatı kuvvetler ayrılığı esasına dayalı kabul edilmektedir. Biz kuvvetler birliği esasına dayanarak hükûmet tesis ettik… Bence hakikatte kuvvetler ayrılığı yoktur, kuvvetler birliği vardır. Şer’i hükümlere uygunluk noktasından değerlendirmek isterseniz, hatırlatayım ki, bizim şer’i hükümlerimizde belli bir hükûmet şekli ifadesi yoktur. Cumhuriyet, mutlakiyet şekilleri gibi bir şekil tespit olunmamıştır…”[171][172]\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal muhalefetin güçlendiği, seçimlerin ne zaman olacağı belirsizliğini korurken yasama ve yürütmenin başında bulunduğu konjonktürde, 19 Ocak 1923’te İzmit’te meclis hükûmeti sistemini savunuyor ve cumhuriyetten üstün olduğunu şöyle açıklıyor:\n",
        "\n",
        "“Artık bizim hükûmetimiz müstebit bir hükûmet değildir. Mutlaki ve meşruti bir hükumet de değildir. Bizim hükûmetimiz Fransa veya Amerika cumhuriyetlerine de benzemez. Bizim hükûmetimiz bir halk hükûmetidir. Tam bir şura hükûmetidir. Yeni Türkiye devletinde saltanat milletindir…”[173][174]\n",
        "\n",
        "2 Şubat 1923’te İzmir’de yaptığı konuşmada Mustafa Kemal cumhuriyetle meşruti monarşi arasında çok ufak bir fark olduğunu şöyle ifade ediyor:\n",
        "\n",
        "“Mutlakiyet hükûmetleri vardır, meşrutiyet hükûmetleri vardır, cumhuriyet hükûmetleri vardır. Bugün dünya üzerinde gördüğümüz şekillerdir. Fakat bütün bu isimleri iki sınıf ile ifade edebiliriz. Şahsi saltanat vardır veyahut meşruti saltanat vardır. Ben bu ifade tarzımla cumhuriyetle meşruti saltanat arasında çok ufak bir fark gördüm… Bence saltanat, cumhuriyet şeklinde belirli zaman için değişmez salahiyetlere sahip geçici bir sultan vardır. Diğerinde ise ömrü oldukça sultanlık eden ve öldükten sonra da evladına veyahut akraba ve yakınlarına miras olarak kalan sultanlık vardır…”[175]\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal, cumhuriyetin ilan edileceğini ilk defa 22 Eylül 1923 günü Wiener Neue Freie Presse muhabirinin başkentin neresi olacağına dair sorduğu soruya verdiği cevapta ifade etmiştir:\n",
        "\n",
        "“Türkiye’nin payitahtı meselesine gelince. Bunun cevabı kendiliğinden ortaya çıkar: Ankara Türkiye Cumhuriyeti’nin payitahtıdır.”[176]\n",
        "\n",
        "Millî Mücadele sonrasında Türkiye'de iki başlı bir yönetim ortaya çıkmıştı.[177] TBMM 1 Kasım 1922'de Osmanlı saltanatını lağvedip Vahdettin'i tahttan indirerek İstanbul hükûmetinin hukuki varlığına son verdi. 16 Ocak 1923'te İzmit Hünkâr Kasrı'nda İstanbul'dan gelen gazetecilerle mülakat yapıldığında Vakit başyazarı Ahmet Emin Bey (Yalman)'in Kürt meselesi hakkında sorusuna karşı 'Başlı başına bir Kürtlük tasavvur etmektense, bizim Teşkilat-ı Esasiye Kanunu gereğince zaten bir tür mahalli muhtariyetler teşekkül edecektir' diyerek Kürtlere özel statü tanımamak için ihtiyatlı davrandı.[178]\n",
        "\n",
        "8 Nisan 1923'te, yayımlanan Dokuz Umde ile Gazi Mustafa Kemal yeni rejimin temelini oluşturacak olan Halk Fırkası'nın temellerini attı.[179] Nisan ayında yapılan İkinci Meclis seçimlerine sadece Halk Fırkası'nın katılmasına izin verildi. Mebus adayları fırkanın genel başkanı sıfatıyla Gazi Mustafa Kemal tarafından belirlendi.\n",
        "\n",
        "25 Ekim 1923 günü aynı anda hem Başbakanlık hem de İçişleri Bakanlığı görevlerini yürüten Fethi Bey, İçişleri Bakanlığını bıraktığını açıkladı. Aynı gün Meclis İkinci Başkanlığı görevini yapan Ali Fuat Paşa da ordu müfettişliğine atandığı için görevinden ayrıldı. Bu iki boş koltuk için yapılan seçimleri Gazi Mustafa Kemal'e muhalif olan milletvekilleri kazandı. Meclis İkinci Başkanlığına Rauf Bey, İçişleri Bakanlığına Sabit Bey seçildiler. Bu durumdan hoşnut olmayan Gazi Mustafa Kemal, 26 Ekim 1923'te Başbakan Fethi Bey'den \"Erkan-ı Harbiye Umumiye Riyaseti Vekili\" Fevzi Paşa'nın dışında hükûmetin istifa etmesini ve istifa edenlerin yeniden seçilirlerse görevi kabul etmemesini istedi. Böylece bir hükûmet krizi çıkmış oldu. Yeni bakanlar kurulu üyelerinin 29 Ekim günü seçileceği duyuruldu.\n",
        "\n",
        "Bu gelişmeler üzerine \"Cumhuriyet İlanı\" ile işi kökünden çözmeye karar veren Gazi Mustafa Kemal 28 Ekim 1923 gecesi Çankaya'da İsmet Paşa ve bazı kimseleri toplantıya çağırdı ve \"Yarın Cumhuriyeti ilan edeceğiz.\" diyerek kararını açıkladı. Misafirlerin ayrılmasından sonra İsmet Paşa'yı alıkoydu ve birlikte, Teşkilat-ı Esasiye Kanunu'nda gerekli değişikliği sağlayacak önergeyi hazırladılar. 29 Ekim 1923 Pazartesi günü Halk Fırkası Meclis Grubunda, Bakanlar Kurulunun oluşturulması konusunda tartışıldı. Sorun çözülemeyince, Gazi Mustafa Kemal'den düşüncelerini açıklaması istendi. Gazi Mustafa Kemal, bunalımdan çıkış yolunu Anayasanın değiştirilmesi zorunluluğu ile açıkladı. Cumhuriyetin ilanını hedefleyen tasarıyı da grubun bilgisine sundu. Tasarının parti grubunda kabulünden sonra aynı akşam saat 18.45'te TBMM Genel kurul toplantısı başladı. Anayasa Komisyonu'nun değişiklik ile ilgili rapor ve önergesi genel kurulun onayına sunuldu ve 29 Ekim 1923 Pazartesi akşamı saat 20.30'da milletvekillerinin alkışları ve \"Yaşasın Cumhuriyet\" sesleri ile Cumhuriyet ilan edildi.[180]\n",
        "\n",
        "Cumhurbaşkanlığı (1923-1938)\n",
        "Cumhuriyetin ilanının ardından yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde oylamaya katılan 158 milletvekilinin tamamının oyları ile Balâ milletvekili[181][182] Gazi Mustafa Kemal, Türkiye'nin ilk cumhurbaşkanı seçildi.[183] Atatürk kendi deyişiyle Türkiye'yi \"muasır medeniyet seviyesine çıkarmak\" amacıyla bir dizi köklü değişime imza attı.\n",
        "\n",
        "1924 Anayasası gereğince TBMM 29 Ekim 1923'teki cumhurbaşkanlığı seçiminden sonra üç defa daha (1927, 1931, 1935 yıllarında) Gazi Mustafa Kemal'i tekrar cumhurbaşkanlığına seçti.[184] Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı döneminde İsmet İnönü, Fethi Okyar ve Celâl Bayar başbakanlık yapmıştır. Bu dönem içerisinde en fazla süre görevde kalan ve en fazla hükûmet kuran isim İsmet İnönü'dür. Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı süresince kurulan hükûmetler sırası ile 1. T.C. Hükûmeti, 2. T.C. Hükûmeti, 3. T.C. Hükûmeti, 4. T.C. Hükûmeti, 5. T.C. Hükûmeti, 6. T.C. Hükûmeti, 7. T.C. Hükûmeti ve 8. T.C. Hükûmeti'dir.\n",
        "\n",
        "İç politika\n",
        "Ayrıca bakınız: Atatürkçülük ve Atatürk İlkeleri\n",
        "Atatürk sık sık yurt gezilerine çıkarak devlet çalışmalarını yerinde denetlemiştir.[185]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Reisicumhur Gazi Mustafa Kemal, Samsun-Çarşamba demiryolunun temel atma töreninde konuşuyor. (21 Eylül 1924)\n",
        "\n",
        "Atatürk yerli sanayideki icraatları denetliyor.\n",
        "\n",
        "Atatürk Nazilli Basma Fabrikası'nın açılışında. (9 Ekim 1937)\n",
        "\n",
        "Atatürk Singeç Köprüsü'nün açılışında. (Tunceli, 17 Kasım 1937)\n",
        "Devrimler\n",
        "Ayrıca bakınız: Atatürk Devrimleri\n",
        "TBMM'de 3 Mart 1924 tarihinde Tevhîd-i Tedrîsât Kanunu kabul edilerek medreseler kaldırılmış ve Türkiye Cumhuriyeti sınırları içindeki bütün okullar, Türkiye Cumhuriyeti Millî Eğitim Bakanlığı'na bağlanmıştır. Eğitim kurumlarının bir çatı altında toplanmasıyla eğitim millî bir nitelik kazanmıştır.[186] Aynı tarihte TBMM'de kabul edilen bir kanunla halifelik kaldırılmış[187] ve Osmanlı Hanedanı üyeleri vatandaşlıktan çıkarılarak yurt dışına sürülmüştür.[188]\n",
        "\n",
        "17 Şubat 1925 tarihinde aşar vergisi kaldırılmıştır. Aşarın getirdiği gelir devletin giderlerinin yüzde otuzuna yaklaşmasına rağmen, köylünün rahatlatılması ve üretimin arttırılması amacıyla bu vergi kaldırılmıştır.[189]\n",
        "\n",
        "25 Kasım 1925'te Şapka Kanunu kabul edildi. Bu kanunla TBMM üyelerine ve devlet memurlarına şapka giyme mecburiyeti getirildi ve Türk halkı da buna aykırı bir davranıştan men edildi.[190]\n",
        "\n",
        "30 Kasım 1925'te tekkelerin, zaviyelerin ve türbelerin kapatılması kanunu TBMM'de kabul edildi ve 13 Aralık 1925 tarihli Resmî Gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi.[191]\n",
        "\n",
        "Osmanlı Devleti'nde kullanılan saat, takvim ve ölçüler, Avrupa'daki devletlerden değişik olduğundan, sosyal, ticari ve resmî ilişkileri zorlaştırıyordu. Osmanlı Devleti'nin son dönemlerinde farklılığı gidermek için bazı çalışmalar yapılsa da yetersizdi. Cumhuriyet döneminde bu sıkıntıları gidermek için çalışmalara başlandı. 26 Aralık 1925'te çıkarılan bir kanunla Hicri ve Rumi takvimlerin yerine Miladi Takvim kabul edildi ve 1 Ocak 1926'dan itibaren kullanılmaya başlandı. Bunun yanı sıra güneşin batışına göre ayarlanan alaturka saat yerine, çağdaş dünyanın kullandığı saat sistemi örnek alındı. Bir gün 24 saate bölünerek günlük hayat düzenlendi.[192]\n",
        "\n",
        "1928 yılında milletlerarası rakamlar kabul edildi. 1931 yılında çıkarılan bir kanunla önceden kullanılan arşın, endaze, okka gibi ölçü birimleri kaldırılarak, bu ölçülerin yerine uzunluk ölçüsü olarak metre, ağırlık ölçüsü olarak kilo kabul edildi. Yapılan değişikliklerle ülkede ölçü birliği sağlandı.[192]\n",
        "\n",
        "1935 yılında çıkarılan bir kanunla, cuma günü olan hafta tatili yerine cumartesi öğleden sonra ve pazar günü hafta tatili olarak belirlenmiştir.[192]\n",
        "\n",
        "17 Şubat 1926 tarihinde İsviçre Medeni Kanunu'ndan tercüme edilip düzenlenerek oluşturulan Medeni Kanun kabul edilmiş ve 4 Ekim 1926'da yürürlüğe girmiştir. Bu kanunla Türk aile hayatı yeniden düzenlenmiş; tek kadınla evlilik, resmî nikâh esası getirilmiş, miras konusunda eşitlik sağlanmıştır.[193]\n",
        "\n",
        "1 Mart 1926 tarihinde 1889 İtalyan Zanerdelli Kanunu örnek alınarak hazırlanan 765 sayılı Türk Ceza Kanunu TBMM tarafından kabul edilerek yürürlüğe konuldu.[194]\n",
        "\n",
        "1 Kasım 1928'de, Türkiye Büyük Millet Meclisi yeni Türk harflerinin kabulüne ilişkin kanunu kabul etti. Kanunun kabulünden sonra halka okuma yazma öğretmek amacıyla Millet Mektepleri kuruldu. 24 Kasım 1928'de de Atatürk Millet Mektepleri Başöğretmeni olarak ilan edildi.[195]\n",
        "\n",
        "Kadınların 1930 yılında yerel, 1934 yılında ise genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır.[196]\n",
        "\n",
        "12 Temmuz 1932'de Atatürk'ün talimatıyla Türk Dili Tetkik Cemiyeti kurulmuştur. 1934 yılında yapılan kurultayda cemiyetin adı, Türk Dili Araştırma Kurumu; 1936'daki kurultayda ise Türk Dil Kurumu olarak değiştirilmiştir.[197]\n",
        "\n",
        "Atatürk’ün talimatıyla kurulan kurumlardan bir diğeri Türk Tarih Kurumu’dur. Türk tarih ve medeniyetini araştırmak amacıyla oluşturulan Türk Tarihi Tedkik Heyeti 4 Haziran 1930 tarihinde ilk toplantısını yapmış ve yönetim kurulunu seçmiştir. 29 Mart 1931 tarihinde Türk Ocakları’nın 7. Kurultayı’nda kapatılma kararı alınmasından sonra, 12 Nisan 1931’de Türk Tarihi Tedkik Cemiyeti ismiyle yeniden örgütlenmiş ve çalışmalarına devam etmiştir. Kurumun adı 1935 yılında Türk Tarihi Araştırma Kurumu olarak daha sonra ise Türk Tarih Kurumu olarak değiştirilmiştir.[198]\n",
        "\n",
        "21 Haziran 1934’te çıkarılan Soyadı Kanunu’na göre her Türk, kendi adından başka, ailesinin ortak olarak kullanacağı bir soyadına sahip olacaktı. Bu soyadları Türkçe olacak, ahlâka aykırı ve gülünç adlar soyadı olarak alınamayacaktı. Soyadı Kanunu’nun kabulünden sonra 24 Kasım 1934 tarihinde TBMM tarafından, Mustafa Kemal’e \"Atatürk\" soyadı verilmiştir.[199][200] 26 Kasım 1934 tarihinde çıkarılan kanunla ise; Ağa, Hacı, Hafız, Hoca, Molla, Efendi, Bey, Beyefendi, Paşa, Hanım, Hanımefendi ve Hazretleri gibi lakap ve unvanlar kaldırılmıştır.[201]\n",
        "\n",
        "3 Aralık 1934’te çıkarılan Bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun ile hangi din ve mezhebe mensup olurlarsa olsunlar ruhanilerin mabet ve ayinler haricinde ruhani giysi taşımaları yasaklanmıştır. Hükûmet her din ve mezhepten uygun göreceği tek bir ruhaniye mabet ve ayin haricinde ruhani kıyafetini taşıyabilmek için müsaade verebilecektir.[202]\n",
        "\n",
        "Laiklik, Cumhuriyetçilik, Milliyetçilik, Halkçılık, Devletçilik, İnkılapçılık ilkeleri 10 Mayıs 1931 tarihinde Cumhuriyet Halk Fırkası’nın programında yer almış, 5 Şubat 1937’de ise anayasaya girmiştir.[203]\n",
        "\n",
        "Siyasi olaylar\n",
        "\n",
        "Ankara, 29 Ekim 1925.\n",
        "Cumhuriyetin ilanından sonra, Millî Mücadele'yi başlatan beş kişilik kadronun Mustafa Kemal Paşa dışındaki dört üyesi (Rauf Bey, Kazım Karabekir Paşa, Refet Paşa ve Ali Fuat Paşa) muhalefete geçerek Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nı kurdular. 1925 Mart'ında çıkan Genç Hâdisesi (Şeyh Sait İsyanı, Doğu İsyanı) üzerine sıkıyönetim ilan edilerek Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası kapatıldı.\n",
        "\n",
        "Eski İttihatçılar Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılmasından sonra, iktidara gelebilmek için tek yolun Mustafa Kemal'i öldürmek olduğuna karar verdiler ve suikast planları hazırlamaya başladılar. Suikast için en uygun yerin İzmir olduğuna karar verildi. Mustafa Kemal'in İzmir'e geleceği 16 Haziran 1926 günü suikastı yapmaya karar verdiler. Plana göre suikast, Başoturak'la Yemişçarşısı'ndan gelen sokakların, Kemeraltı'ndaki Hükûmet Caddesi'yle birleştiği yerde yapılacaktı. Bu noktada Mustafa Kemal'in otomobili dönemeç nedeniyle yavaşlayacak, önce Laz İsmail ile Gürcü Yusuf tabancaları ile ateş edecek, gerekirse bomba da kullanacaktı. İlk saldırı başarısız olursa Ziya Hurşit de arkadan ateş edecekti. Sonra kalabalığa karışıp otomobile binecek ve Giritli motorcu Şevki'nin motoruyla Sakız Adası'na kaçacaklardı. Ancak suikastı planlayanlardan Sarı Efe Edip'in İstanbul'a gitmesi ve Mustafa Kemal'in bir gün gecikmesi nedeniyle motorcu Şevki İzmir Valisine giderek Mustafa Kemal'e bir ihbar mektubu yazdı. Aynı gün Ziya Hurşit, Laz İsmail, Gürcü Yusuf ve Çopur Hilmi yakalandı. Sarı Efe Edip ve Aleaddin Bey de İstanbul'da yakalandı. İzmir'de kurulan İstiklal Mahkemeleri'nde 13 kişi idama mahkûm edildi.[204]\n",
        "\n",
        "Daha sonra İstiklal Mahkemeleri Ankara'ya geldi. Eski Maliye Nazırı Cavit Bey, Doktor Nâzım, eski Ardahan milletvekili Hilmi, İttihat ve Terakki'nin sorumlu sekreterlerinden Nail Bey idama, bazı İttihatçılar ise on yıl hapse mahkûm olmuştu. Yurt dışında bulunan Rauf Orbay 10 yıl sürgüne mahkûm edilmişti. Soruşturmalarda suçsuz olduğu anlaşılan Kazım Karabekir ve Ali Fuat Cebesoy serbest bırakıldı. Giritli motorcu Şevki'ye de 6500 lira mükafat verildi.[205]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Gazi, Rize ziyaretinde.\n",
        "\n",
        "Gazi, Kastamonu Belediye İl Binası'ndan çıkıyor. (24 Ağustos 1925)\n",
        "1927'de kabul edilen Cumhuriyet Halk Fırkası Tüzüğü ile Atatürk partinin \"değişmez genel başkanı\" ilan edildi ve milletvekili adaylarını seçme yetkisi, kaydı, hayatı boyunca kendisine tanındı. 15-20 Ekim 1927 tarihleri arasında Ankara'da toplanan CHF ikinci kurultayında Kurtuluş Savaşı'nı ve Cumhuriyet'in kuruluşunu anlatan Nutuk'u (Söylev) okudu.[206] Kurtuluş Savaşı'nın Gazi'nin bakış açısıyla anlatımını içeren Nutuk, Türkiye Cumhuriyeti'nin Millî Mücadele'ye ilişkin resmî görüşünün esasını oluşturur ve Millî Mücadele'yi Mustafa Kemal Paşa ile birlikte başlatan ve yürüten askerî ve siyasi şeflere karşı (Rauf, Karabekir, Refet Bele, Mersinli Cemal Paşa, Cafer Tayyar Eğilmez, \"Sakallı\" Nurettin Paşa, Celalettin Arif Bey vb.) bir tartışma konusu niteliği de taşır.[207] Atatürk 1927 yılında askerlikten Müşîr (Mareşal) rütbesiyle emekli oldu.\n",
        "\n",
        "25 Ekim 1927'de[208][209] 1927 Tevkifatı olarak bilinen tutuklama süreci başlatılarak Türkiye Komünist Fırkası üyelerine karşı yaygın tutuklama politikası devreye konuldu.[210][211] Hikmet Kıvılcımlı, Nâzım Hikmet, Şefik Hüsnü gibi isimler yargılanarak hapis cezalarına çarptırıldı. Daha sonra 1937 yılında Atatürk başkanlığındaki heyet, Kıvılcımlı'nın yazılarını zararlı ilan ederek sansürleme kararı aldı.[212]\n",
        "\n",
        "10 Nisan 1928 tarihinde yapılan anayasa değişikliğiyle anayasadan devletin dininin İslam olduğu hükmü ve TBMM'nin görev ve yetkilerinden söz eden 26. maddeden dinî hükümlerin yerine getirilmesi ibaresi çıkarıldı. Ayrıca, milletvekillerinin ve cumhurbaşkanının yeminlerinden \"vallahi\" sözcüğü çıkarıldı. Cumhuriyet Halk Fırkası'nın 1931 yılındaki programında, laiklik partinin ana unsurlarından biri olarak belirtildi.[213]\n",
        "\n",
        "12 Ağustos 1930'da İsmet Paşa'nın hükûmetine alternatifleri sunmak amacıyla çok partili demokratik hayata kavuşmak için Gazi Mustafa Kemal Paşa'nın yakın arkadaşı Fethi Bey (Okyar)'e Serbest Cumhuriyet Fırkası'nı kurdurarak kız kardeşi Makbule Hanım (Boysan, Atadan),[214] çocukluk ve okul arkadaşı Nuri Bey (Conker)'leri de üye yaptırdı. Ancak 17 Kasım 1930'da gericilerin partiyi kullanmaları korkusu[215] ve partinin Mustafa Kemal'i hedef almasından[216] dolayı partiyi feshetti.\n",
        "\n",
        "\n",
        "Gazi, Fethi Bey ve Fethi Bey'in kızı Nermin'le Yalova'da. (13 Ağustos 1930)\n",
        "Bu demokrasi denemesinden biraz önce, ordunun siyasete müdahale etmesinin demokrasiye zarar verebileceğini düşünerek Askerî Ceza Kanunu'nu (22 Mayıs 1930 tarih ve 1632 sayılı kanun) meclisten geçirdi. Bu kanunun 148. maddesine ordu mensubunun siyasi toplantılar ve gösterilere katılmasını siyasi partiye üyesi olmasını, siyasi maksatlarla şifahi telkinlerde bulunmasını, siyasi makale yazmasını ve siyasi nutuk söylemesini yasaklanan hükmü koydurdu.\n",
        "\n",
        "23 Aralık 1930 günü sabahı Menemen’de şeriat istediklerini belirten bir grup eyleme geçmiştir ve topladıkları insanlarla beraber belediye binasının önüne kadar gelmiştir. Olayı haber alan jandarma, grubu dağıtmak için Yedek Subay Mustafa Fehmi Kubilay, emrindeki bir müfrezeyi bölgeye göndermiştir. Eylemciler arasından açılan ateş neticesinde Kubilay yaralanmış ve cami avlusuna doğru koşmaya başlamıştır. Cami avlusunda açılan ikinci el ateş sonucu yere düşmüştür. Daha sonra eylemciler bıçakla Kubilay'ın başını kesmiştir. Bu sırada alaydan yetişen kuvvetler bölgeye gelmiştir ve eylemcilerin ateş açması üzerine çatışma çıkmıştır. Eylemcilerden Mehdi Mehmet, Şamdan Mehmet ve Sütçü Mehmet ölü, Emrullah oğlu Mehmet Emin yaralı olarak ele geçirilmiştir. Olayın ertesinde sıkıyönetim ilan edilmiş ve yapılan yargılamalarda 32 kişi idama, 73 kişi de çeşitli hapis cezalarına çarptırılmıştır.[217]\n",
        "\n",
        "29 Ekim 1933'te Atatürk Türkiye Cumhuriyeti'nin onuncu kuruluş yıl dönümü nedeniyle yaptığı konuşmada ülkenin kuruluş temelini ve gelecek vizyonunu yalın bir dille tüm dünyaya ve Türk milletine anlatmıştır.[218]\n",
        "\n",
        "Ekonomi\n",
        "Atatürk, Cumhurbaşkanlığı döneminde, sadece bürokratların değil tüm vatandaşların mülkiyet hakkını tanımış ve 1923-1938 döneminde Türkiye ekonomisi ortalama yıllık %7,5 oranında büyüyerek Türkiye'nin GSMH'si dünya toplamının binde 3,62'sinden binde 6,52'sine yükselmiştir.[219] Atatürk'ün döneminde Türkiye Cumhuriyeti dünyanın en hızlı kalkınan ülkelerinden biri olmuştur.[220]\n",
        "\n",
        "Dış politika\n",
        "\n",
        "Atatürk Türkiye'yi ziyaret eden Ürdün Kralı I. Abdullah ile. (1937)\n",
        "\n",
        "Atatürk Türkiye'yi ziyaret eden Birleşik Krallık Kralı VIII. Edward ile. (4 Eylül 1936)\n",
        "\n",
        "Atatürk ve Afganistan Kralı Amanullah Han, Ankara (1928). Amanullah Han oldukça etkilendiği Atatürk reformlarının benzerlerini kendi ülkesinde uygulamaya koymaya çalıştı.[221] Atatürk döneminde Türkiye, Afganistan'ın modernleşmesi sürecine aktif bir şekilde destek verdi.[222]\n",
        "Atatürk'ün cumhurbaşkanlığı dönemindeki dış politika konularının başlıklarını Musul sorunu, Türkiye-Yunanistan Nüfus Mübadelesi, Türkiye'nin Milletler Cemiyeti'ne girişi, Balkan Antantı, Montrö Boğazlar Sözleşmesi, Sadabat Paktı ve Hatay Sorunu oluşturmaktadır.\n",
        "\n",
        "Atatürk dış politikasında gerçekçi davranmıştır.[223] Atatürk dış ilişkilerde dinamik ve gözü pektir; ama maceracı değildir.[223] Atatürk dış politikada kendisini hangi ilkenin yönettiğine dair, “Biz kendimizi bilen kimseleriz. Olmayacak isteklerimiz yoktur,”[224] açıklamasını yapmıştır.[223] Atatürk İslamcılık ve Turancılık akımlarının zararlı boyutlarına karşı Mîsâk-ı Millî ile çizmiş olan sınırlarda kalınmasını benimsemiştir.[223] 24 Temmuz 1923'te imzalanan Lozan Antlaşması'nı Atatürk dış politikada belirleyici bir unsur olarak tutmuş, bu antlaşmada çizilen Türkiye Cumhuriyeti'nin sınırları büyük ölçüde (Hatay sorunu dışında) belirleyici olarak saptanmış, ekonomi açısından Lozan'ın kaldırdığı kapitülasyonlardan taviz verilmemiştir.[223] Atatürk'ün Lozan'ı temel almasının önemi geçen zaman içinde bakıldığında daha iyi anlaşılmaktadır; çünkü I. Dünya Savaşı'nın mağlupları arasında yer alan bir ulusun çizdiği kavramlar o dönemden bugüne yürürlükte olan tek antlaşma olarak durmaktadır.[223]\n",
        "\n",
        "Atatürk’ün sağlam kişiliğinin ve kararlı mizacının damgasını vurduğu ve tamamen millî bir karakter taşıyan dış politika uygulamaları günümüz için örnek alınacak pek çok temel niteliğe sahiptir.[225] Orta öğretimden itibaren askeri terbiye gören ve savaşlara katılan Atatürk'ün askerlik sonrası hayatında barışın idamesine uğraşmıştır. Ayrıca bu yolda örnek tutum ve davranışlar sergilemiştir. Bunları Atatürk’ün; “ Bizim kanaatimizce beynelmilel siyasi güvenliğin gelişmesi için ilk ve en mühim şart milletlerin hiç olmazsa barışı koruma fikrinde samimi olarak birleşmesidir” sözünde açıkça görebiliyoruz.[226]\n",
        "\n",
        "Musul Sorunu\n",
        "Lozan Antlaşması sırasında Türkiye-Irak sınırı çizilmemişti. Musul-Kerkük bölgesinde zengin petrol yataklarının bulunması İngiltere başta olmak üzere birçok ülkenin dikkatini çekiyordu. Zengin petrol yataklarının bulunduğu bölge, Mondros Ateşkes Antlaşması'nın imzalanması sırasında İngiltere tarafından işgal edilmişti. I. Dünya Savaşı'nın bitmesinden sonra Irak'ta İngilizlere bağlı bir yönetim kurulmuş, bu ülke İngiliz mandası altına alınmıştı. Musul, nüfusunun çoğunun Türk olması sebebiyle Mîsâk-ı Millî dâhilindeydi. Ancak İngilizler zengin petrol yataklarının bulunduğu bölgeyi bırakmaya yanaşmıyorlardı. Lozan Barış Antlaşması sırasında bu konuda bir sonuç alınamamış, sorunun daha sonra Türkiye ve İngiltere arasında çözülmesine karar verilmişti. 1924 yılında görüşmelere başlanmış fakat sonuç alınamamıştır. Daha sonra sorun Milletler Cemiyeti'ne götürülmüştür. 1924 yılının Ekim ayında toplanan Milletler Cemiyeti de Türkiye-Irak sınırını çizmiş ve Musul bölgesini Irak tarafında bırakmıştır. 13 Şubat 1925'te ise Şeyh Sait İsyanı çıkmıştır.15 Nisan'da tamamen bastırılan ayaklanma İngilizlerin işine yaramıştır. Kurtuluş Savaşı'ndan yeni çıkan Türk ordusu hırpalanmış, Musul-Kerkük üzerine askeri harekât yapma imkânı ortadan kalkmıştır. Bu durumda Türkiye, 5 Haziran 1926 tarihinde İngilizlerle imzalanan Ankara Antlaşması gereğince bazı maddi çıkarlar karşılığı, Milletler Cemiyeti'nin öngördüğü sınırı kabul etmiştir.[227]\n",
        "\n",
        "Türk-Yunan ilişkileri\n",
        "Türkiye-Yunanistan nüfus mübadelesi 1923 yılında Lozan Antlaşması'na ek protokol uyarınca Türkiye'deki Rumların Yunanistan'a, Yunanistan'daki Türklerin Türkiye'ye zorunlu göçüne karar verilmiştir. Türkiye'de sadece İstanbul kenti ile Gökçeada ve Bozcaada'da, Yunanistan'da ise sadece Batı Trakya Türkleri mübadeleden muaf tutulmuşlardır.[228] Değişimin çok büyük bir bölümü 1923-1924 yıllarında gerçekleşmiş, ancak geriye kalan az sayıda olayda 1930 İnönü-Venizelos sözleşmesine dek zorunlu göç uygulamasına devam edilmiştir.\n",
        "\n",
        "Atatürk Türk-Yunan yakınlaşması için 1930 yılında Yunanistan Başbakanı Elefterios Venizelos'u Türkiye'ye davet ederek eski düşmanıyla barışın temellerini attı. Venizelos'un iktidardan düşmesinden sonra bile, Türk-Yunan ilişkileri samimi kalmaya devam etti. Nitekim, Venizelos'un halefi Panayis Çaldaris Eylül 1933'te Atatürk'ü ziyarete geldi ve Türkiye ile Yunanistan arasında Balkan Paktı için bir basamak olan Samimi Anlaşma Misakı (İçten Anlaşma Yasası, Pacte d'Entente Cordiale) adında kapsamlı bir pakt imzaladı.[229][230] Atatürk 1934'te Venizelos tarafından Nobel Barış Ödülü'ne aday gösterildi.[231] Ancak Nobel Ödül Komitesi değerlendirmeye almadı.\n",
        "\n",
        "Yunanistan'ın Anadolu'yu işgalinin bir hata olduğunu düşünen ve Türkiye ile dostluk bağları geliştirilmesini savunan diktatör İoannis Metaksas bir keresinde Atatürk ile ilgili dedi ki:\n",
        "\n",
        "\"…Cumhurbaşkanı Atatürk'ün, ortak idealler ve barışçıl işbirliği çerçevesinde Türk-Yunan ittifakının gerçek kurucusu olduğunu asla unutmayacağız. İki ülke arasında çözülmesinin düşünülemeyeceği dostluk bağları geliştirdi. Yunanistan, asil Türk milleti için değiştirilemez bir gelecek yolu belirleyen bu büyük adamın hararetli hatıralarını koruyacak.\"[232]\n",
        "\n",
        "Milletler Cemiyeti\n",
        "Türkiye 13 Nisan 1932 tarihinde yapılan Cenevre Silahsızlanma Konferansı’nda Milletler Cemiyeti ile işbirliği yapmaya hazır olduğunu belirtmiştir. Bunun üzerine İspanya ve Yunanistan Türkiye’nin Milletler Cemiyeti'ne kabul edilmesini teklif etmiştir. Türkiye’nin barışçı siyasetini gözlemleyen Milletler Cemiyeti bu teklifi 6 Temmuz 1932'de genel kurulda oy birliği ile kabul etmiştir. Türkiye 18 Temmuz 1932'de bu cemiyete üye olmuştur. Milletler Cemiyeti'nin yerini 1945 yılından itibaren Birleşmiş Milletler almıştır.[233]\n",
        "\n",
        "Balkan Antantı\n",
        "Ana madde: Balkan Antantı\n",
        "\n",
        "Atatürk 1938'de Ankara'da toplanan Balkan Antantı zirvesine konuk ettiği Yugoslavya başbakanı Milan Stojadinović, Yunanistan başbakanı İoannis Metaksas ve Rumen diplomat Nicolae Petrescu-Comnen ile konuşuyor.\n",
        "Balkan Anlaşma Yasası, 9 Şubat 1934 tarihinde Atina'da Türkiye, Yunanistan, Yugoslavya ve Romanya arasında imzalanan anlaşmadır.[234]\n",
        "\n",
        "1933’te Almanya’da Nazi Partisi'nin iktidara gelmesi, İtalya’nın Akdeniz’de ve Balkanlar'da genişleme çabası ve Avrupa devletlerinin silahlanma yarışına girmesi dünya barışını tehdit etmeye başladı. Bu gelişmeler sonucunda Balkan devletleri arasında bir yakınlaşma meydana geldi. 14 Eylül 1933 tarihinde Ankara'da Türkiye ile Yunanistan Arasında İçten Anlaşma Yasası[235], 17 Ekim 1933 tarihinde Ankara'da Türkiye ile Romanya arasında Dostluk, Saldırmazlık, Hakemlik ve Uzlaştırma Antlaşması[236], 27 Kasım 1933 tarihinde Belgrad'da Türkiye-Yugoslavya Dostluk, Saldırmazlık, Yargısal Çözüm, Hakemlik ve Uzlaştırma Antlaşması imzalandı.[237]\n",
        "\n",
        "Montrö Boğazlar Sözleşmesi\n",
        "\n",
        "Atatürk Harp Akademileri Tatbikatları'nda. (28 Mayıs 1936)\n",
        "Lozan Konferansı'nda Türkiye ve İtilaf Devletleri arasında Boğazlar rejimiyle ilgili Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştı. 1923 yılında imzalanan anlaşmanın tarafları İngiltere, Fransa, İtalya, Japonya, Bulgaristan, Yunanistan, Romanya, Yugoslavya, Sovyetler Birliği ve Türkiye'dir. Bu sözleşme sayesinde savaş ve barış zamanında ticaret ve savaş gemilerinin Boğazlardan geçişi serbest olacaktı.[238]\n",
        "\n",
        "İkinci Dünya Savaşı'nın yaklaşmasıyla birlikte Avrupa'da birçok siyasi değişiklik oldu. Boğazların herhangi bir saldırıya karşı korunmasını üstlenen devletlerden İtalya, Habeşistan'a saldırdı. Japonya ise kendi isteğiyle Milletler Cemiyeti'nden ayrıldı. Dünya barışının korunması için toplanan konferanslar neticesiz kalmış, tüm devletler silahlanmaya başlamıştı.[238]\n",
        "\n",
        "Siyasi ortamın bozulduğunu gören Atatürk, Boğazlar meselesini kesin olarak çözmeye karar verdi. Türk hükûmeti, Milletler Cemiyeti'ne başvurarak Lozan Antlaşması'ndaki Boğazlara ait hükümlerin değiştirilmesini talep etti. Bunun üzerine İsviçre'nin Montreux şehrinde bir konferans toplanmış ve 20 Temmuz 1936'da Türkiye, İngiltere, Fransa, Bulgaristan, Romanya, Yugoslavya, Yunanistan, Japonya ve Sovyetler Birliği arasında Montreux Boğazlar Sözleşmesi imzalanmıştır. Konferansa katılmamış olan İtalya daha sonra 2 Mayıs 1938'de Boğazlar Sözleşmesi'ne katılmıştır. Montreux Boğazlar Sözleşmesi'nin ana maddeleri şunlardır:[238]\n",
        "\n",
        "Boğazlar kayıtsız şartsız Türk hâkimiyetine bırakılacak, tahkimat yapmak hakkı tanınacaktır.[238]\n",
        "Barış zamanında her devletin ticaret gemileri serbestçe geçebilecek, ancak savaşta ve barışta asker ve sivil hava kuvvetlerinin geçmesine izin verilmeyecektir.[238]\n",
        "Savaş zamanında eğer Türkiye tarafsız kalmışsa ticaret gemileri geçebilecektir.[238]\n",
        "Barış zamanında denizaltı gemileri müstesna olmak şartıyla savaş gemileri on beş gün evvel Türkiye Hükûmeti'ne haber verecek, gidecekleri yer, isim, tip ve adetleri bildirilecek ve uçak kullanmamak şartıyla Boğazlardan geçebileceklerdir.[238]\n",
        "Eğer Türkiye savaşa girmişse yalnız tarafsız devletlere mensup ticaret gemileri, düşmana hiçbir surette yardımda bulunmamak şartıyla gündüzün serbestçe geçebileceklerdir.[238]\n",
        "Montreux Sözleşmesi 20 yıl yürürlükte kalacaktı. Ancak bu sürenin dolmasından 2 yıl önce antlaşmanın taraflarından hiçbirisi sözleşmenin iptalini istemezse, sözleşme yürürlükte kalmaya devam edecekti. Montreux Sözleşmesi'nin 1956'da süresi dolduğu halde böyle bir iptal isteği hiçbir ülke tarafından yapılmadığı için hâlen yürürlüktedir.[238]\n",
        "\n",
        "Sadabat Paktı\n",
        "Ana madde: Sadabat Paktı\n",
        "İtalya'nın doğu ülkelerini hedef alan istila politikası nedeniyle Türkiye, İran, Irak ve Afganistan arasında, 8 Temmuz 1937'de İran'da Sadabat Sarayı'nda imzalanmıştır. Devletler antlaşma ile dostluk ilişkilerini sürdüreceklerini, Milletler Cemiyeti Paktı ve Briand-Kellog Paktı'na bağlı kalacaklarını, birbirinin iç işlerine karışmayacaklarını, birbirlerine saldırmayacaklarını, ortak çıkarlarıyla ilgili konularda birbirlerine danışacaklarını ve sınırlarının korunmasına saygı göstereceklerini belirtmişlerdir.[239]\n",
        "\n",
        "Hatay Sorunu\n",
        "Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan sonra İskenderun Sancağı, Suriye’den Anadolu’ya ilerleyen Fransızlarca işgal edilmiştir. Böylece, birçok yerde olduğu gibi, Hatay’da da bir Millî Mücadele cephesi oluşmuştur.[240]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Yerel yasama meclisi Atatürk tarafından önerilen Hatay Devleti bayrağını kabul ettikten sonra Atatürk'ün gönderdiği telgraf.\n",
        "20 Ekim 1921'de, Fransa ile imzalanan, Ankara Antlaşması’nın 7. maddesine göre İskenderun, Suriye sınırları içerisinde kalacak; burada özel bir idare kurulup, Türk kültürünü geliştirmek için her türlü kolaylıktan yararlanılacaktır, resmî dil Türkçe olacak ve Türk parası geçerli olacaktır.[241]\n",
        "\n",
        "Lozan Antlaşması’nda ise Suriye ile Türkiye arasında çizilen sınıra göre Hatay, Türk sınırları dışında kaldı.[242]\n",
        "\n",
        "1936 yılında Suriye’ye bağımsızlık veren ve Suriye ile Fransa arasında ittifak kuran anlaşmada İskenderun Sancağı hakkında hiçbir hüküm yer almıyordu. Fransa, Suriye’den çekilirken, sancak üzerindeki yetkilerini Suriye’ye terk etmekteydi. Türk hükûmeti durumu kabul etmedi. Cenevre’deki Milletler Cemiyeti toplantısında Fransa ile yapılan görüşmeler netice vermeyince 9 Ekim 1936’da Fransa’ya resmî bir nota vererek Suriye’ye yapıldığı gibi İskenderun Sancağı’na da bağımsızlık verilmesini istedi.[243] Atatürk, 1 Kasım 1936 tarihinde Türkiye Büyük Millet Meclisi’ni açış konuşmasında: “... Bu sırada, milletimizi gece gündüz meşgul eden başlıca büyük bir mesele, hakiki sahibi öz Türk olan, İskenderun — Antakya ve çevresinin mukadderatıdır. Bunun üzerinde ciddiyet ve kesinlikle durmaya mecburuz. Daima kendisi ile dostluğa çok ehemmiyet verdiğimiz Fransa ile aramızda, tek ve büyük mesele budur. Bu işin hakikatini bilenler ve hakkı sevenler, alâkamızın şiddetini ve samimiyetini iyi anlarlar ve tabii görürler” diyordu.[244] Fransız büyükelçisi ile olan bir konuşmasında ise: “Hatay benim şahsî davamdır. Şakaya gelmeyeceğini bilmelisiniz” dedi.[245] 27 Ocak 1937’de Cenevre’de toplanan Milletler Cemiyeti, Hatay’ın bağımsızlığını kabul etmiş ve bir seçimle nüfus çoğunluğunun tespit edilmesine karar verdi.[246] Atatürk’ün Hatay’ı silah zoruyla alabileceğini düşünen Fransızlar askerî bir anlaşma yapmayı istediler; bu anlaşma yapıldı. Anlaşma ile Hatay’da tarafsız bir seçim kabul edilerek, bunun için de bir kısım asker gücünün Hatay’a girmesine karar verildi. Kurmay Albay, Şükrü Kanatlı komutasındaki Türk birlikleri, Hatay’a girdi. 13 Ağustos’ta seçimler yapıldı ve Meclis çoğunluğunu Türkler kazandı. Böylece bağımsız Hatay Cumhuriyeti 12 Eylül 1938’de kuruldu. Bu Cumhuriyet ise, 30 Haziran 1939’da Türkiye’ye katılma kararını aldı.[247]\n",
        "\n",
        "Trakya Manevraları\n",
        "Ana madde: Trakya Manevraları\n",
        "İtalya'da Benito Mussolini'nin, Almanya'da ise Adolf Hitler'in iktidara geldikten sonra saldırgan bir şekilde silahlanmaları ve Avrupa kıtasında yeniden toprak paylaşımı peşinde koşmaları İkinci Dünya Savaşı'nın yaklaşması şeklinde değerlendiriliyordu. Bunu üzerine Atatürk hem silahlı kuvvetleri savaş durumuna hazırlamak hem de olası tehditlere bir gözdağı vermek için 1937 yılında Trakya Manevraları'nı düzenlemeye karar vermiştir. Kırklareli, Tekirdağ ve Edirne illerini kapsayan tatbikata 200 bin asker katılmıştır. Senaryoya göre Meriç Nehri boyunca saldıran hayali düşman kuvvetleri Kıyıköy, Vize'den çıkartma yapan birliklerce desteklenmiş ve Türk birliklerine saldırmıştır. Tatbikata Bulgaristan, Fransa, Irak, İngiltere, İran, Romanya, Yunanistan ve Yugoslavya askeri temsilcileri katılmıştır.[248]\n",
        "\n",
        "Özel hayatı\n",
        "Doğum tarihi\n",
        "\n",
        "1940 yılında Türkiye Cumhuriyeti Posta İdaresi'nce bastırılan ve Atatürk'ün doğum tarihinin 1880 olarak gözüktüğü posta pulu.\n",
        "Atatürk'ün kesin doğum tarihi bilinmemektedir. Kendisi de bilmiyordu. Gregoryen takvimi 26 Aralık 1925'ten sonra Türkiye'de kullanılmaya başlanmıştır, doğum tarihi konusundaki karışıklık ise Osmanlı döneminde kullanılan iki takvimden doğmuştur. Bu dönemde kullanılan Hicri takvim ve Rumi takvimin ortak noktaları, Atatürk'ün kaydedilen doğum yılı olan 1296'nın yanında hicri veya rumi olduğunun belirtilmemesi, gregoryen takvimde ay ve yıla bağlı olarak 1880 veya 1881 yılından hangisine denk geldiğinin kesin olarak bulunmasını zor hale getirmiştir.[249] Faik Reşit Ünat araştırmaları sırasında Zübeyde Hanım'ın Selanik'teki komşularını ziyaret etmiş ve bu konuda sorular sormuştur. Aldığı cevaplar çelişmektedir, bazı komşular Atatürk'ün bir ilkbahar gününde doğduğunu söylerken bazı komşular ise kış günü (Ocak veya Şubat) olduğunu iddia etmişlerdir. Atatürk'ün kendisi, annesinin ona bir bahar gününde doğduğunu söylediğini, kız kardeşi Makbule Atadan ise annesinin ona Mustafa Kemal'in fırtınalı bir gecede doğduğunu söylediğini ifade etmişlerdir. Enver Behnan Şapolyo Zübeyde Hanım'ın 23 Kânunievvel 1296'da doğduğunu söylediğini belirterek Atatürk'ün 23 Aralık 1880'de doğduğunu öne sürmüş, Şevket Süreyya Aydemir ise bu tarihin 4 Ocak 1881 olduğunu iddia etmiştir. Şişli Atatürk Müzesi'nde gösterimde bulunan Atatürk'ün son nüfus cüzdanının üzerinde doğum tarihi kısmında 1881 görülebilir haldedir.[249] 1882 doğumlu olan Ali Fuat Cebesoy Şişli'deki evinde kendisinin \"Rauf Bey'le ben senin ağabeyin sayılırız. Çünkü ikimiz de senden birer yaş büyüğüz.\" diye konuşmasını kaynak göstererek \"1881 tevellütlü\" olduğunu yazmıştır.[250]\n",
        "\n",
        "Kurtuluş Savaşı'nın başlangıcı kabul edilen 19 Mayıs tarihinin Atatürk'ün doğum günü olarak kabulü tarihçi Reşit Saffet Atabinen'in bir jestinin sonucudur. Atabinen'in ulusun doğuşu üzerine yaptığı bir jest 19 Mayıs'ın önemini iyi şekilde yansıttığı için Atatürk'ün takdirini kazanmıştır. İzleyen günlerde bir öğretmenin, planladıkları “Gazi Günü” için Atatürk'ün doğum gününü sorması üzerine Atatürk tam tarihi bilmediğini söylemiş ve Gazi Günü için 19 Mayıs'ı önermiştir. Tevfik Rüştü Aras, Atatürk ile yaptıkları günler süren bir araştırmadan sonra doğum tarihi aralığını 10 Mayıs ve 20 Mayıs arasına daralttıklarını söyler. Atatürk bu araştırmadan sonra “Neden 19 Mayıs olmasın?” demiştir. Bu tarih resmî olarak halka ve diplomatik kanallarca diğer ülkelere bildirilmiştir. Ancak bu tarih ilginç bir durum yaratmıştır, 1881 yılının 19 Mayıs günü, Rumi takvimde 1297 yılına denk gelmektedir, ancak kaydedilmiş doğum tarihi Rumi 1296 yılıdır. Rumi 1296 yılı 13 Mart 1880 ile 12 Mart 1881 arasında sürmüştür, bu sebeple alternatif olarak Atatürk'ün doğum tarihi 19 Mayıs 1880 olabilir. Bu sebeplerle ne tarih ne de yıl genel kabul görmemiştir. Mustafa Kemal Derneği eski başkanı Muhtar Kumral 13 Mart 1958'deki bir basın konferansında Atatürk'ün doğum tarihini Atatürk'ün kız kardeşi Makbule Atadan'ın sözlerine dayanarak 13 Mart 1881 olarak belirlediklerini söylemiştir. Ancak Gregoryen 13 Mart 1881, Rumi 1 Mart 1297'ye denktir, Atatürk'ün doğum yılı ise 1296 olarak kayda geçmiştir, bu sebeple geçerlilik iddiası zan altındadır.[249]\n",
        "\n",
        "Atatürk'ün Rumi 1296'da doğduğuna ilişkin kayıt bulunsa da, Atatürk'ün doğum gününü net olarak söyleyebilmek için gerekli miktarda kayıt bulunmamaktadır. Atatürk'ün doğum günü Gregoryen 1880 veya 1881'e denk geliyor olabilir. Atatürk'ün doğum günü, kendi onayıyla resmî olarak 19 Mayıs olarak belirlenmiştir. Bu gün Türk Kurtuluş Savaşı'nın başlangıcı olması sebebiyle önem verdiği bir gündür.[249]\n",
        "\n",
        "Nüfus cüzdanı\n",
        "Soyadı Kanunu'ndan sonra Atatürk'ün nüfus hüviyet cüzdanları\n",
        "\n",
        "993.814-B seri ve 51 sıra numaralı nüfus hüviyet cüzdanı.\n",
        "\n",
        "993.815-B seri ve 51 sıra numaralı nüfus hüviyet cüzdanı.\n",
        "27 Mart 1923 tarihinde Ankara Nüfus Müdürlüğünce verilen nüfus cüzdanına göre, Boy: Orta, Saç: Sarı, Kaş: Sarı, Göz: Mavi, Burun: Adeta, Ağız: Adeta, Bıyık: Sarı, kesik, Sakal: Tıraş, Çene: Uzunca, Çehre: Uzunca, Renk: Beyaz, Alamet-i farika-i tabiiye: Tam, İsim ve şöhreti: Müşir Gazi Mustafa Kemal Paşa Hazretleri, Tarih ve mahall-i veladeti: Selanik, 1296, Pederinin ismiyle mahall-i ikameti: Tüccardan müteveffa Ali Rıza Efendi, Validesinin ismiyle mahall-i ikameti: Müteveffiye Zübeyde Hanımefendi, Sanat ve sıfat ve hizmet ve intihab selahiyeti: TBMM Reisi ve Başkumandan, Müteehhil ve zevcesi müteaddid olup olmadığı: Bir zevcesi vardır, Derecat ve sunuf-ı askeriyesi: Müşir, İkametgâh ise Hacı Bayram Mahallesi 161/1 idi.[251]\n",
        "\n",
        "24 Kasım 1934 tarih ve 2587 sayılı Kemal Öz Adlı Cumhurreisimize Verilen Soyadı Hakkında Kanun ile Gazi'ye Atatürk[252] soyadının verilmesinden sonra yenilenmiş nüfus cüzdanlarından \"993.814-B seri ve 51 sıra numaralı\" cüzdanda Adı: Kemal, Soyadı: Atatürk; \"993.815-B seri ve 51 sıra numaralı\" cüzdanda Adı: Kamâl, Soyadı: Atatürk, Meslek ve İçtimai vaziyeti: Reisicumhur, Medeni hali: Evli değildir, nüfus kütüğüne yazılı olduğu yeri ise Ankara Vilâyeti Çankaya Mahallesi Hane No. 139, Cilt: No. 56 ve Sahile No. 49 olarak yazılmıştır.\n",
        "\n",
        "Ayrıca Atatürk'ün nüfus kaydı 27 Ocak 1933 tarihinde \"Gaziantep Bey Mahallesi\" olarak değiştirilmiştir.[253][254]\n",
        "\n",
        "Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü'nün websitesinde yapılan sorgulamada, TC kimlik no: 10000000146, kayıtlı olduğu il: Gaziantep, ilçe: Şahinbey, mahalle: Bey, cilt no: 10, aile sıra no: 44, birey sıra no: 1, adı: Gazi Mustafa Kemal, soyadı: Atatürk, baba adı: Ali Rıza Bey, anne adı: Zübeyde Hanım, doğum yılı: 1881, cinsiyeti: Erkek olarak gözükmektedir.\n",
        "\n",
        "Doğum yeri\n",
        "\n",
        "\"Atatürk'ün evi\" Apostolu Pavlu Cad. No: 71, Aya Dimitriya Mah., Selanik, Yunanistan[255]\n",
        "Atatürk; Islahhane Caddesi, Koca Kasım Paşa Mahallesi, Selanik, Osmanlı Devleti'nde (Bugünkü Apostolu Pavlu Caddesi No: 75, Aya Dimitriya Mahallesi, Selanik, Yunanistan) bugün müze olan 3 katlı, 3 odalı ve pembe boyalı evde doğdu. Şerafettin Turan'ın kitabında \"Ahmet Subaşı ya da Hatuniye Koca Kasımpaşa Semti\" olarak geçmektedir.[256]\n",
        "\n",
        "Ancak Atatürk'ün üvey kız kardeşi Ruhiye Hanım'ın torunu Ferhat Babür'ün aktardığına göre Atatürk'ün doğduğu ev olarak bilinen ve yandaki fotoğrafta da gösterilen evdeki Selanik Konsolosluğu binası, Atatürk'ün doğduğu ev değildir. O ev, Zübeyde Hanım'ın ikinci kocası, yani Atatürk'ün üvey babası Ragıp Bey'in evidir.[257]\n",
        "\n",
        "Adı ve soyadı\n",
        "Mustafa adını babası Ali Rıza Efendi kendi dedesinin adı olduğundan dolayı vermiştir. Çünkü Ali Rıza Efendi'nin babasının adı olan Ahmed adı ağabeylerinden birisine verilmişti.[258] Mustafa'ya neden Kemal isminin verildiğine yönelik ise çeşitli iddialar vardır. Afet İnan, bu ismi ona matematik öğretmeni Üsküplü Mustafa Efendi'nin Kemal adının anlamında olduğu gibi onun \"mükemmel ve olgun\" olduğunu göstermek için verdiğini söylemiştir.[259] Ali Fuat Cebesoy ise bu adı matematik öğretmeninin onu kendisinden ayırt etmek için koyduğunu belirtir.[260] Atatürk'ün bir biyografisini yazmış olan yazar Andrew Mango ise Mustafa'nın bu adı Namık Kemal'in adında \"Kemal\" bulunduğu için kendisinin koyduğunu iddia etmektedir.[261]\n",
        "\n",
        "1921-1934 yılları arasında Gazi Mustafa Kemal unvan ve adıyla veya sadece Gazi unvanıyla anılan Mustafa Kemal'e 21 Haziran 1934 tarih ve 2525 sayılı Soyadı Kanunu'nun kabulünden sonra TBMM tarafından çıkarılan 24 Kasım 1934 tarih ve 2587 sayılı kanun ile Atatürk soyadı verilmiştir.[252] Yine aynı kanuna göre \"Atatürk\" soyadı veya öz adı başka kimse tarafından alınamaz, kullanılamaz.[262]\n",
        "\n",
        "Gazi Mustafa Kemal'e Atatürk soyadı biraz yardımla Saffet Arıkan'ın armağanıdır. Soyadı Kanunu'nun çıkarıldığı sıralarda Mustafa Kemal Paşa için 14 soyadı adayı belirlenmiş, bunların arasından Atatürk soyadı, Naim Hazım Onat'ın tavsiyesi üzerine Mustafa Kemal Paşa'nın seçtiği soyadı olmuştur. Önerilen diğer soyadları şunlardır: Etealp, Arız, Ulaş, Yazır, Emen, Çogaş, Salış, Begit, Ergin, Tokuş, Beşe, Türkata (Türkatası). Saffet Arıkan'ın bulduğu soyadı Türkata ve Türkatası soyadıdır. Çankaya'da yapılan toplantıda liste okunduktan sonra Mustafa Kemal Paşa orada bulunan Naim Hazım Onat'a, \"Siz ne dersiniz?\" diye sormuş, Onat da şu cevabı vermiştir: \"Türkata ve Türkatası kelimeleri gerek yazılışta gerek söylenişte bana biraz tuhaf geliyor. Arkadaşlar, biliyorsunuz tarihimizde Atabey unvanı vardır. Anlamı da askerlikte müşavir, hoca demektir. Bu unvanı taşıyan birçok Türk büyüğü vardır. Biz de Türk'e her alanda atalık etmiş, Türklüğü kurtarmış, istiklaline kavuşturmuş olan büyük Gazi'mize Atatürk diyelim. Bu bana şivemize de daha munis, daha uygun gibi geliyor.\" Bunun üzerine Gazi, Atatürk soyadını benimsemiştir.[263]\n",
        "\n",
        "Atatürk, Mustafa Kemal adını askeriyede faaliyet gösterdiği yıllar içindeki gelişimi ve başarılarından mütevellit hak ettiği Bey (1911), Paşa (1916) ve Gazi (1921) unvanlarıyla birlikte kullandı ve hem yaşadığı dönemde hem de ölümünden sonra o adla tanınır oldu; cumhurbaşkanlığına seçildiği 1923'ten, kendisine Atatürk soyadının verildiği 1934'e dek gazete gibi medya organlarında ona sıkça \"Gazi\" denerek hitap edilirdi. 1935'te, Soyadı Kanunu'ndan sonra çıkarılan nüfus cüzdanlarından ikincisinde, Arapça bir ad olan Kemal'i milliyetçi tavrı doğrultusunda Eski Türkçede \"büyük kale\" anlamına geldiği iddia edilen[264] Kamâl[265] adıyla değiştirdi. 1934 ve 1935'te çıkarılan iki nüfus cüzdanına da Mustafa adı yazılmadı.\n",
        "\n",
        "Atatürk'ün Kemal yerine kullandığı adla ilgili olarak Atatürk hayatta iken Anadolu Ajansı tarafından şöyle bir açıklama yapılmıştır:\n",
        "\n",
        "\"İstihbaratımıza nazaran, Atatürk'ün taşıdığı Kamâl adı Arapça bir kelime olmadığı gibi, Arapça Kemal kelimesinin delâlet ettiği manada da değildir. Atatürk'ün muhafaza edilen öz adı, Türkçe 'ordu ve kale' manasında olan Kamâl'dır. Son 'â' üstündeki tahfif işareti 'l'i yumuşattığı için, telâffuz hemen hemen Arapça 'Kemal' telâffuzuna yaklaşır.\"[266]\n",
        "\n",
        "Ancak doğrudan doğruya kale ve ordu anlamına gelen kamâl sözcüğüne sözlüklerde rastlanılmamaktadır. Özbekçenin açıklamalı bir sözlüğü olan Oʻzbek tilining izohli lugʻati adlı sözlükte qamal sözcüğünün tanımında bu iki sözcük birlikte geçmektedir: Şehir, kale, ordu vb.ni teslim olmaya zorlamak amacıyla düşman koşunlarını kuşatmaya alma ve bu durumda tutma; kuşatma, muhasara.[267] Aynı sözcük Kazakçada \"kale\" ve \"sur\" anlamlarına gelmektedir.[268]\n",
        "\n",
        "İlgi alanları\n",
        "\n",
        "Atatürk Çankaya Köşkü'ndeki kütüphanede, 16 Temmuz 1929.\n",
        "\n",
        "Mersin Deniz Müzesi'nde sergilenmekte olan, Atatürk'ün kendi el yazısıyla aldığı jeoloji notları.\n",
        "Kitap okumayı, müzik dinlemeyi, dans etmeyi, ata binmeyi ve yüzmeyi severdi. Tavla ve bilardo oynamak hoşuna giderdi. Zeybek oyunlarına, güreşe, Rumeli türkülerine ilgi duyuyordu. Sakarya adını verdiği atına ve köpeği Foks'a çok değer verirdi. Bir yaveri zengin bir kitaplık oluşturan Atatürk'ü boş zamanlarında elinden tarihle ilgili kitapları düşürmeyen biri olarak anlatır. Başka meselelerle ilgilenmek yerine gereğinden fazla tarihi kitap okuyor olmasına bozulan bir politikacının ona \"Kitap okuyarak mı Samsun'a çıktın?\" demesi üzerine Atatürk şu yanıtı verir: \"Ben çocukken fakirdim. İki kuruş elime geçince bunun bir kuruşunu kitaba verirdim. Eğer böyle olmasaydı, bu yaptıklarımın hiçbirini yapamazdım.\"[269] Çankaya Köşkü'nde sık sık devlet adamlarının, sanatçıların, bilim adamlarının, dostların davet edildiği, ülke sorunlarının da konuşulduğu akşam yemekleri verilirdi. Temiz ve düzenli giyinmeye önem verirdi. Doğayı çok severdi. Sıkça Orman Çiftliği'ne gider, modern tarıma geçiş amacıyla yürütülen çalışmalara bizzat katılırdı. İleri derecede Fransızca ve az Almanca biliyordu.[270]\n",
        "\n",
        "Afet İnan; öğretmeni olan İsviçreli antropolog Profesör Eugène Pittard'ın, kendisine doktora tezi olarak verdiği \"Türk Milleti’nin Özellikleri\" konusunda Atatürk'ten yardım istedi. Atatürk; Afet İnan'ın önce kendi görüşlerini yazmasını ve fikirlerini daha sonra belirteceğini söyledi. Afet İnan'ın uzun çalışmasına karşılık, Atatürk kurşun kalemle, iki küçük not kâğıdı üzerine kendi tanımını yaptı.[255]\n",
        "\n",
        "1939’da dönemin antropoloji alanında en saygın akademik yayın organlarından Revue anthropologique’de Pittard’ın Atatürk hakkındaki uzun bir makalesi çıktı. Derginin bu sayısı böylece Atatürk’ün anısına ayrılmış ve makale kapakta yer etmişti. Fransızca yazının başlığı “Antropolojiyi ve Tarihöncesini Canlandıran Devlet Adamı: Kemal Atatürk” idi. Bu makale Eugene Pittard’ın yıllarca Türkiye’de gözlemlediği bilimin evrimi ve Atatürk’ün bilime olan derin tutkusu üzerineydi.[271] Atatürk Hitit uygarlığı hakkındaki kazıların tutkulu bir takipçisiydi. Eugene Pittard, Atatürk'ün direktifleri ile Anadolu’nun birçok yerinde kazılara başlandığını ve çok önemli bulgular ortaya konulduğunu kaydediyordu.[272] Tarihçi İlber Ortaylı'ya göre her ne kadar zaman zaman Mustafa Necati gibi eğitimci kimseler çıksa da millî eğitim konusuyla CHP'de ilgilenen tek kişi Mustafa Kemal idi.[273]\n",
        "\n",
        "Şahsi ilişkileri\n",
        "Ali Rıza Bey ve Zübeyde Hanım'ın Fatma (1872-1875), Ahmet (1874-1883), Ömer (1875-1883), Mustafa (Kemal Atatürk) (1881-1938), Makbule (Boysan, Atadan) (1885-1956) ve Naciye (1889-1901) adında altı çocukları oldu.[274] Fatma dört, Ahmet dokuz, Ömer sekiz yaşlarında iken o senelerde salgın olan difteri, o zamanki adıyla kuşpalazı hastalığından öldüler. En küçük kardeş Naciye, Mustafa Kemal'in Harp Okulu'nu bitirdiği sene, on iki yaşındayken verem hastalığına yakalanıp hayatını kaybetti. Makbule Hanım 1956 yılına kadar yaşadı.\n",
        "\n",
        "Makbule Atadan ve Salih Bozok'a göre, küçük Mustafa 12 yaşındayken Binbaşı Rüknettin'in 8 yaşındaki kızı Müjgân'a âşık olmuştur. Makbule Atadan'a göre ikinci aşkı Hatice olmuş ve Hatice'nin annesi müdahale ederek ilişkisini kesmiştir. Ardından Selanik Askeri komutanı Şevki Paşa'nın 12 yaşındaki kızı Emine (Emine Arık)'ye matematik dersi verirken âşık olmuştur. Bunun dışında Selanik'teyken Rum asıllı tüccar Eftim Karinte'nin kızı Eleni Kriyas'a âşık olduğu söylendiyse de kanıtlanmamıştır.\n",
        "\n",
        "\n",
        "Kemal Paşa ve eşi Latife Hanım Afyon'da, 23 Mart 1923.\n",
        "Millî Mücadele döneminde Ankara İstasyon Binası'nda ve eski Çankaya Köşkü'nde Zübeyde Hanım'ın ikinci eşi Ragıp Bey'in yeğeni Fikriye Hanım ile birlikte yaşıyordu.[275] Verem hastası olan Fikriye Hanım tedavi olması için Almanya'ya gittikten sonra 29 Ocak 1923'te İzmir'in sayılı zenginlerinden Uşakizade Muammer Bey'in kızı Latife Hanım ile evlendi.\n",
        "\n",
        "Mustafa Kemal'e âşık olan Fikriye Hanım, onun Latife Hanım'la evliliğini öğrenince Türkiye'ye geri dönmüştür ve ilk işi köşke gitmek olmuştur. Ancak Latife Hanım onun geldiğini görünce Atatürk'e haber vermeden yavere emir verir ve onu köşkten yaka paça attırır. Bunun üzerine Fikriye Hanım'ın Çankaya Köşkü'nde tabanca ile intihar ettiği söylenir. 1924'te yapılan Sonbahar Seyahati sırasında Latife Hanım'la kavga eden Mustafa Kemal Paşa Erzurum'dan İsmet Paşa'ya telgraf çekerek boşanacağını bildirdi. Ancak az sonra yaverleri Salih Bey (Bozok) ve Kılıç Ali Bey'in aracılığıyla boşanmasından vazgeçti.[276][277] Bu evlilik 5 Ağustos 1925 tarihine dek sürdü.[278]\n",
        "\n",
        "Dosya:Mustafa Kemal rose garden.ogv\n",
        "Atatürk manevi kızı Ülkü ile gül bahçesinde, 12 Eylül 1936.\n",
        "Atatürk'ün manevi evlatları Abdurrahim Tuncak, Afife, Zehra Aylin, Rukiye Erkin, Nebile İrdelp, Sabiha Gökçen, Afet İnan, Sığırtmaç Mustafa ve Ülkü Adatepe'dir.[279]\n",
        "\n",
        "1916 yılında Bitlis Rus işgalinden kurtarıldığı yıllarda 16. Kolordu Komutanı Mirliva (Tuğgeneral) Mustafa Kemal Paşa, savaşta bütün aile fertlerini kaybeden ve kimsesi kalmayan Abdurrahim'i evlatlık edindi. Abdurrahim bakılması için İstanbul'a annesi Zübeyde Hanım ve kız kardeşi Makbule'nin yanına gönderildi.[280][281] Zehra Aylin veya Zehra Mehmet; (Amasyalı Mehmet'in kızı), 1936 yılında Londra'dan ekspres treniyle Paris'e yolculuk ederken Amiens yakınlarında trenden düşerek hayatını kaybetti. Sabiha Gökçen ise ilk Türk kadın pilot[282] ve dünyanın ilk kadın savaş pilotu[283] oldu.\n",
        "\n",
        "Dinî inancı\n",
        "Ana madde: Mustafa Kemal Atatürk'ün dinî inancı\n",
        "Atatürk'ün dinî inancı, onun söylemleri ile cumhurbaşkanlığı dönemindeki sosyal ve politik uygulamaları esas alınarak farklı biçimlerde yorumlanmaktadır. Kimi araştırmacılar onun dine ilişkin söylemlerinin dönemsel olduğunu vurgulamakta ve bu konuyla alakalı olumlu görüşlerinin 1920'lerin başlarıyla kısıtlı olduğunu belirtmektedirler.[284]\n",
        "\n",
        "Bir sözünde dini \"lüzumlu bir müessese\" olarak gördüğünü ifade eden Atatürk, başka sözlerinde de İslam için \"bizim dinimiz\" ve \"büyük dinimiz\" gibi ifadeler kullanmıştır.[285] Ayrıca Kur'an için \"şanı büyük\" ve \"en eksiksiz kitap\", Muhammed için \"peygamberimiz efendimiz hazretleri\" ve \"Allah'ın birinci ve en büyük kulu\" demiştir.[285] 1922 ve 1923'te yaptığı iki konuşmada \"Allah birdir, büyüktür.\" demiştir.[286] 1923 yılında kendisine armağan olarak Kur'an gönderilmesine \"Bence kıymetini takdire imkân olmayan bu hediyeyi, en derin ve hürmetkâr din duygularımla muhafaza edeceğim.\" sözüyle teşekkür etmiştir.[285] Atatürk'ün Dolmabahçe Sarayı'nda zaman zaman yakın dostlarıyla bir araya geldiğini ve kendisinin de bu ziyaretlere katıldığını anlatan manevi kızı Ülkü Adatepe, onun bazen efkarlanıp eski hikâyelerini anlattığını, savaşa giderken daima ellerini açıp \"Allah'ım sen Türk milletini hiçbir zaman esir etme.\" diye dua ettiğinden bahsettiğini belirtmiştir.[287] Atatürk, Türk milletinin dinî inancı ile ilgili bir sözünde şu ifadeleri kullanmıştır:\n",
        "\n",
        "\"Türk milleti daha dindar olmalıdır, yani bütün sadeliği ile dindar olmalıdır demek istiyorum. Dinime, bizzat hakikate nasıl inanıyorsam, buna da öyle inanıyorum. Bilince aykırı, ilerlemeye mâni hiçbir şey içermiyor. Halbuki Türkiye’ye bağımsızlığını veren bu Asya milletinin içinde daha karışık, sun’i, bâtıl itikatlardan ibaret bir din daha vardır. Fakat bu konuda yeterli bilgisi olmayanlar, bu âcizler sırası gelince, aydınlanacaklardır. Onlar ışığa yaklaşamazlarsa, kendilerini yitirmiş ve mahkûm etmişler demektir; onları kurtaracağız.\"[285]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Atatürk'ün emriyle yayımlanan mealli Türkçe tefsir Hak Dini Kur'an Dili'nin ciltleri. (1935)\n",
        "Atatürk'ün, dini \"lüzumlu bir müessese\" olarak gördüğünü belirttiğine ilişkin sözüne karşın \"dini olanların fakir kalmaya mahkûm oldukları\" ve bu nedenle \"öncelikle din anlayışını kaldırmak\" gerektiğine inandığına ilişkin görüşleri için de kaynaklar mevcuttur. Kâzım Karabekir'in belirttiğine göre, Atatürk ona din ile ilgili olarak dini olanların kazanamayacağını ve fakir kalmaya mahkûm olduklarını söyleyip netice olarak önce din anlayışını kaldırmak gerektiğini söylemiş[288] ve bu sebeple Kur'an'ın anlaşılarak okunmasına önem verip Türkçeye çevrilmesini emretmiştir.[285][289] Ayrıca İslam'a ilişkin olumsuz sözleri de bulunmaktadır. Karabekir'in anlattığı üzere, Atatürk Balıkesir'de hutbe okumasına karşın daha sonra Kur'an ve Muhammed ile ilgili olumsuz sözler etmiştir.[290][291]\n",
        "\n",
        "Farklı bir görüşe göre, 1926-27 yıllarında Atatürk ile röportaj yapan Grace Ellison, 1928 yılında yayımlanan Turkey Today adlı kitabının 24. sayfasında Atatürk'ün kendisine şunları söylediğini yazmıştır:\n",
        "\n",
        "\"Benim bir dinim yok ve bazen bütün dinlerin denizin dibini boylamasını istiyorum. Hükûmetini ayakta tutmak için dini kullanmaya gerek duyanlar zayıf yöneticilerdir. Âdetâ halkı bir kapana kıstırırlar. Benim halkım demokrasi ilkelerini, gerçeğin emirlerini ve bilimin öğretilerini öğrenecektir. Batıl inançlardan vazgeçilmelidir. İsteyen istediği gibi ibadet edebilir. Herkes kendi vicdanının sesini dinler. Ama bu davranış ne sağduyulu mantıkla çelişmeli ne de başkalarının özgürlüğüne karşı çıkmasına yol açmalıdır.\"[292]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Atatürk: \"Türkiye Cumhuriyeti'nde herkes Allah'a istediği gibi ibadet eder. Hiç kimseye dinî fikirlerinden dolayı bir şey yapılmaz. Türk Cumhuriyeti'nin resmî dini yoktur. Türkiye'de, bir kimsenin fikirlerini zorla başkalarına kabul ettirmeye kalkışacak kimse yoktur ve buna müsaade edilmez. Artık samîmî mutekitler, derin iman sahipleri, hürriyetin icaplarını öğren.\"\n",
        "Atatürk ortaokul ve liselerde ders kitabı olarak okutulması için kendi el yazısıyla kaleme aldığı Medeni Bilgiler adlı kitabın ilk ve en uzun bölümü olan Millet bölümünde şunları yazmıştır:\n",
        "\n",
        "\"...Türkler Arapların dinini kabul etmeden evvel de büyük bir millet idi. Arap dinini kabul ettikten sonra bu din, ne Arapların, ne aynı dinde bulunan Acemlerin ve ne de Mısırlıların ve sâirenin Türklerle birleşip bir millet teşkil etmelerine hiçbir tesir etmedi. Bilakis, Türk milletinin millî rabıtalarını gevşetti; millî hislerini, millî heyecanlarını uyuşturdu. Bu pek tabii idi. Çünkü, Muhammed'in kurduğu dinin gayesi, bütün milliyetlerin fevkinde şamil bir Arap milliyeti siyasetine müncer oluyordu. Bu Arap fikri, Ümmet kelimesi ile ifade olundu. Muhammed'in dinini kabul edenler, kendilerini unutmağa, hayatlarını Allah kelimesinin her yerde yükseltilmesine hasretmeğe mecburdular. Bununla beraber, Allah'a kendi millî lisanında değil, Allah'ın Arap kavmine gönderdiği Arapça kitapla ibadet ve münacatta bulunacaktı. Arapça öğrenmedikçe Allah'a ne dediğini bilmeyecekti. Bu vaziyet karşısında Türk milleti birçok asırlar ne yaptığını, ne yapacağını bilmeksizin adeta bir kelimesinin manasını bilmediği halde Kur'ân'ı ezberlemekten beyni sulanmış hafızlara döndüler...\"\n",
        "\"...Türk milletini Allah için, Peygamber için topraklarını, menfaatlerini, benliğini unutturacak, Allah'la mütevekkil kılacak derin bir gaflet ve yorgunluk beşiğinde uyuttular...\"\n",
        "\"...din hissi, dünyanın acısı duyulan tokadıyla derhal Türk milletinin vicdanındaki çadırını yıktı, davetlileri, Türk düşmanları olan Arap çöllerine gitti. Artık Türk, cenneti değil, son Türk ellerinin müdafaa ve muhafazasını düşünüyordu. İşte dinin, din hissinin Türk milletinde bıraktığı hatıra...\"\n",
        "\"...Kralların ve padişahların istibdadına dinler mesnet olmuştur...\"\n",
        "Öte yandan 1 Kasım 1937'de yaptığı meclis konuşmasında şu sözleri söylemiştir:\n",
        "\n",
        "\"...Bizim devlet idaresindeki ana programımız, Cumhuriyet Halk Partisi programıdır. Bunun kapsadığı prensipler, idarede ve siyasette bizi aydınlatıcı ana hatlardır. Fakat bu prensipleri, gökten indiği sanılan kitapların dogmalarıyla asla bir tutmamalıdır. Biz, ilhamlarımızı, gökten ve gaipten değil, doğrudan doğruya hayattan almış bulunuyoruz. Bizim yolumuzu çizen; içinde yaşadığımız yurt, bağrından çıktığımız Türk milleti ve bir de milletler tarihinin bin bir facia ve ıstırap kaydeden yapraklarından çıkardığımız neticelerdir.\"[293]\n",
        "\n",
        "Atatürk 1931 yılında Türk Tarih Kurumu Başkanı Tevfik Bıyıklıoğlu'na yazdığı sansürlenmiş mektubunda[294] şöyle diyor:[295]\n",
        "\n",
        "\"Arabistan yarımadasının kumsal çöllerinden; (Ikre, Bismi, Rabbi) safsatasını esas tutmuş olan Araplar, uygar dünyada, bilhassa Türk zengin uygar bölgelerinde bu ilkel ve cahiliyet devrinin simgesi olan ilkeye dayanarak yapmadıkları tahrifat kalmamıştır.\"\n",
        "\"...asıl kilise yakınına gelindiği zaman deveye binmek sırası köleye geldiğinden ötürü Ömer’in yürüyerek; Arap ırkından başka ve yüksek ırklardan oluşan ordunun yüksek ve muhteşem huzurunda o ordunun kumandanlarına karşı yerden taş alarak atmak suretiyle gösterdiği çıplak ve çıfıt Araplık malumunuzdur. Bunu artık Türk çocuklarına bir erdem gibi okutmakta ısrar gösteren notları göz önüne almalısınız.\"[296]\n",
        "Atatürk, 20 Temmuz 1915'te Madam Corinne'e gönderdiği mektubunda şunları diyor:\n",
        "\n",
        "\"Görüyorsunuz ya Madam, benim insanlarım şehit olmayı ararken de budalaca davranmıyorlar. Peygamberimiz ne kadar bilgeymiş. İnsanların gerçek arzularını ne kadar iyi biliyormuş. Bana gelince, çok yazık ki, bu inanmış insanların, Allah vergisi nitelikleri bende yok, ama bu nitelikleri desteklemeyi de hiç ihmal etmiyorum.\n",
        "Çok garip bulduğum bir şey var. Erkeklere huriler ve başka güzel eğlenceler vadeden Hazreti Muhammed, kadınlar için hiçbir taahhüde girmiyor. Bu duruma göre ölümden sonra erkekler, cennetteki kadınlara sahip olarak hoş vakit geçirirlerken, kadınların dayanılmaz hale düşecekleri anlaşılıyor. Öyle değil mi?\n",
        "Gördüğünüz gibi Madam, dağdağalı ve kanlı bir yaşama alıştıktan sonra da insan, cennet ve cehennemden söz etmek ve hatta yüce Tanrı’yı bile eleştirmek için zaman bulabiliyor. Madam, eğer Tanrımızı eleştirerek günaha girmemi önlemek isterseniz, çarpışmalar dışında kalan zamanımı, hangi meşgaleyle geçirebileceğim konusunda lütfen bana yol gösteriniz.\"[297][298]\n",
        "Atatürk, 20 Mart 1937'de, Ankara Palas'ta; dönemin Romanya Dışişleri Bakanı'na şu sözleri söylemiştir:\n",
        "\n",
        "\"...Zamanında kitaplar karıştırdım. Hayat hakkında filozofların ne dediklerini anlamak istedim. Bir kısmı her şeyi kara görüyordu. “Mademki hiçiz ve sıfıra varacağız, dünyadaki geçici ömür sırasında sevinç ve mutluluğa yer bulunmaz” diyorlardı. Başka kitaplar okudum, bunları daha akıllı adamlar yazmışlardı. Diyorlardı ki: “Mademki sonu nasıl olsa sıfırdır, hiç olmazsa yaşadığımız sürece şen ve neşeli olalım.” Ben kendi karakterim bakımından ikinci hayat görüşünü beğeniyorum, fakat şu sınırlar içinde: Bütün insanlığın varlığını kendi şahıslarında gören adamlar zavallıdır. Besbelli ki, o adam birey sıfatı ile yok olacaktır. Herhangi bir kişinin, yaşadıkça memnun ve mutlu olması için gereken şey, kendisi için değil, kendisinden sonra gelecekler için çalışmaktır. Anlayışlı bir adam, ancak bu şekilde hareket edebilir. Hayatta tam zevk ve mutluluk, ancak gelecek nesillerin şerefi, varlığı, mutluluğu için çalışmakta bulunabilir...\"[299][300]\n",
        "\n",
        "Ölümü\n",
        "Ana madde: Mustafa Kemal Atatürk'ün ölümü ve devlet cenaze töreni\n",
        "\n",
        "Cenaze töreni, 21 Kasım 1938.\n",
        "Atatürk'ün sağlık durumu 1937 yılından itibaren bozulmaya başladı. Kendisine 1938 yılı başlarında siroz teşhisi konuldu. Avrupa'dan doktorlar getirildi. Mehmet Kâmil Berk 15 Ekim 1938 tarihinden onun ölümüne değin hekimliğini yapanlardan biriydi.[301] Kötüleşen sağlığı Türk ve yabancı doktorların tedavilerine sonuç vermedi.\n",
        "\n",
        "Atatürk, 10 Kasım 1938 sabahı saat 09.05'te İstanbul Dolmabahçe Sarayı'nda hayatını kaybetti. Cenazesi, gerçekleştirilen törenle Ankara'ya uğurlandı ve naaşı, 21 Kasım 1938'de burada yapılan bir törenle Ankara Etnografya Müzesi'ndeki geçici kabrine konuldu. Bundan 15 yıl sonra da 10 Kasım 1953'te kendisi için yaptırılan Anıtkabir'deki ebedi istirahatgâhında toprağa verildi. Vasiyetinde varlığını Türk Tarih Kurumuna ve Türk Dil Kurumuna bıraktı, Makbule Atadan'ın Çankaya'da oturmasını istedi, Makbule Atadan'a ve manevi kızlarına maaş verilmesini istedi, ayrıca İsmet İnönü'nün çocuklarına yurt dışı eğitimleri için gerekli olan desteğin verilmesini istemiştir.[302][303]\n",
        "\n",
        "\n",
        "Anıtkabir'in panoramik bir görünümü.\n",
        "Zaman dizini\n",
        "Ana madde: Mustafa Kemal Atatürk kronolojisi\n",
        "\n",
        "Hatırası\n",
        "Ayrıca bakınız: Popüler kültürde Mustafa Kemal Atatürk ve Atatürk kişi kültü\n",
        "Dosya:The Incredible Turk.webm\n",
        "Atatürk'e dair ilk belgesel olan The Incredible Turk.\n",
        "\n",
        "İtalyan heykeltıraş Pietro Canonica tarafından İstanbul'da Taksim Meydanı için yapılmış olan Cumhuriyet Anıtı.\n",
        "\n",
        "Atatürk'ü Ahmed eş-Şerif es-Senusi (sol) ve Selahaddin Eyyubi (sağ) ile bir Müslüman kahraman olarak tasvir eden kartpostal.\n",
        "\n",
        "Anıtkabir'de Atatürk'ün ruhuna dua okuyanlar.\n",
        "Atatürk'ün günümüz kültürüne sinema, televizyon, müzik ve şiir gibi alanlarda etkileri olmuştur. Türkiye genelinde anısının yaşatılması için kimi yapılara, adreslere ve kurumlara kendisinin ismi ve unvanlarını içeren isimler verilmiştir.[304] Bunlardan bazıları; Atatürk Havalimanı, Atatürk Olimpiyat Stadyumu, Atatürk Barajı, Atatürk Köprüsü, Atatürk Orman Çiftliği, Atatürk Üniversitesi, Gazi Üniversitesi, Mustafa Kemal Üniversitesi şeklindedir. Bunun yanı sıra Atatürk'ün Samsun'a çıkışına ithafen Ondokuz Mayıs Üniversitesi ve 100. doğum yıl dönümüne ithafen Yüzüncü Yıl Üniversitesi gibi hatırlatıcı isimler de kullanılmıştır.\n",
        "\n",
        "Türkiye'nin her il ve ilçe merkezinde Atatürk anıtları ve resmî kurumlarının girişinde Atatürk heykeli, büstü veya maskı vardır. Bunun yanı sıra bütün resmî makam odalarında ve birçok resmî çalışma ofisinde Atatürk büstü, maskı, portreleri veya fotoğrafları, takvimleri, kalemlikleri vb. süs eşyaları vardır. Ayrıca Türkiye'de Atatürk rozeti, Atatürk imzası bulunan etiket, kravat iğnesi, yüzüğü vb. Atatürk temalı süs eşyası taşıyan birçok vatandaş görmek mümkündür. 31 Temmuz 1951 tarihinde Demokrat Parti hükûmeti döneminde yürürlüğe giren ve kamuoyunda Atatürk'ü Koruma Kanunu olarak anılan Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun ile Atatürk'ün hatırasına alenen hakaret etmek ve Atatürk'ü temsil eden heykel, büst, abide vb. objeleri tahrip etmek veya kirletmek suç sayılmıştır.[305] Bu kanun aynı zamanda ifade özgürlüğü konusunda eleştirilere de maruz kalmıştır.\n",
        "\n",
        "Türkiye'deki bütün resmî ve özel okullarda bir Atatürk köşesi bulundurulması zorunludur. Ayrıca ilköğretim ve lise kitaplarının başında ve her sınıfta da Atatürk portresi bulunmalıdır. Bunun yanı sıra örgün eğitimin bütün aşamasında Atatürk sevgisi ve inkılapları ayrı bir ders olarak ya da bazı derslerin bir bölümü olarak işlenir.\n",
        "\n",
        "19 Mayıs tarihi Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ile Türkiye'nin yurt dışı temsilciliklerinde Atatürk'ü Anma, Gençlik ve Spor Bayramı olarak her yıl kutlanan bir millî bayramdır. Atatürk'ün ölüm yıl dönümü olan 10 Kasım tarihinde ölüm saati olan sabah 09.05'te Türkiye Cumhuriyeti, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Türkiye'nin yurt dışı temsilciliklerinde bir dakika boyunca halkın büyük bölümü saygı duruşunda bulunur, araçlar durur ve kesintisiz korna çalarlar.\n",
        "\n",
        "Artvin yöresine ait bir halk oyunu olan ve eskiden \"Artvin Barı\" olarak bilinen, 1936 yılında Atatürk'ün karşısında oynanan yöresel oyun Atatürk'ün çok beğenmesi üzerine Atabarı olarak adlandırılmıştır.[306][307][308]\n",
        "\n",
        "Cumhuriyet dönemindeki ilk kâğıt paralar Türkiye'nin kendi merkez bankası henüz olmadığından 1927'de İngiltere'de basılmıştır.[g] Bu yılda basılan 1, 5 ve 10 lirada Atatürk'ün portresi filigranda gözükmekteydi. Diğer paralarda ise Atatürk hem filigranda hem de ön yüzdeki portre yerleştirmeye uygun alanda gözükmektedir. 1937'de tedavüle giren ilk Latin harfli paraların hepsinde ise Atatürk portreleri bulunmaktaydı.[309]\n",
        "\n",
        "1925'te çıkarılan yasa gereği mevcut reis-i cumhur portreleri paralarda yer alıyordu.[310] Atatürk'ün ölümünden sonra paralarda yer alan portreler yeni reis-i cumhur İsmet İnönü'nün portreleri ile değiştirildi. İnönü'nün bu icraatı bazı kesimler tarafından Atatürk'e saygısızlık olarak yorumlandı.[310]\n",
        "\n",
        "1952 yılında yürürlüğe giren 5. emisyon banknotlarında yaşayan kişilerin paraya portrelerinin basılması durdurulmuş ve tekrar bütün Türk paralarının ön yüzüne Atatürk portresi basılmaya başlanmıştır.[311][312] Bunun yanı sıra Cumhuriyet altınlarının ön yüzünde Atatürk kabartması bulunur.\n",
        "\n",
        "\n",
        "Meksika'daki Atatürk anıtı.\n",
        "\n",
        "Tunus'ta Mustafa Kemal Atatürk Caddesi'ni gösteren levha.\n",
        "Dünyanın çeşitli ülkelerinde Atatürk anısına anıtlar dikilmiştir. Avustralya'nın başkenti Canberra'da, Meksika'nın başkenti Meksiko'da, Venezuela'nın başkenti Caracas'ta, Küba'nın başkenti Havana'da, Şili'nin başkenti Santiago'da, Romanya'nın başkenti Bükreş'te, Kazakistan'ın başkenti Nur-Sultan'da, Azerbaycan'ın başkenti Bakü'de, Kuzey Makedonya'nın batısındaki Merkez Jupa köyünde, Japonya'nın Kuşimoto kasabasında ve İsrail'de Osmanlılardan kalma bir tren istasyonunun bulunduğu Beerşeba'da bu anıtlardan bazıları görülebilmektedir. Atatürk'ün adının verildiği meydan, bulvar, cadde ve yolların birkaçı Tunus'un aynı adı taşıyan başkentinde, Pakistan'ın başkenti İslamabad'da, Bangladeş'in başkenti Dakka'da, Hindistan'ın başkenti Yeni Delhi'de, Özbekistan'ın başkenti Taşkent'te, Belçika'nın Visé şehrinde ve Dominik Cumhuriyeti'nin başkenti Santo Domingo'dadır.\n",
        "\n",
        "Radikal seküler reformlarına rağmen, Atatürk İslam dünyasında geniş çapta popülerliğini sürdürdü.[313] Hristiyan güçlerin işgaline karşı yeni, tamamen bağımsız bir Müslüman ülkenin kurucusu olduğu ve Batı emperyalizmine karşı mücadelede galip geldiği için hatırlanıyor.[313] Öldüğünde, Tüm Hindistan Müslüman Birliği onu \"İslam dünyasında gerçekten büyük bir kişilik, büyük bir general ve büyük bir devlet adamı\" olarak övdü, hatırasının \"tüm dünyadaki Müslümanlara cesaret, azim ve mertlik ile ilham vereceğini\" açıkladı.[313]\n",
        "\n",
        "Atatürk'ün hayranları, onun I. Dünya Savaşı'ndaki düşmanı Britanyalı devlet adamı Winston Churchill ve II. Dünya Savaşı'nda Türkiye ile ittifak aramış Alman nasyonal sosyalist diktatör Adolf Hitler'den[314][315] Amerika Birleşik Devletleri başkanları Franklin D. Roosevelt ve John F. Kennedy'ye kadar geniş bir yelpazeyi oluşturur.[316] Atatürk sömürgeci güçlerin egemenliğinde kalmış üçüncü dünya ülkelerinde çeşitli liderlerce bağımsızlığın öncüsü olarak saygı gördü ve rol model alındı. İranlı çağdaşı Rıza Şah Pehlevi, Hindistan Başbakanı Cevahirlal Nehru, Tunus Cumhurbaşkanı Habib Burgiba ve Mısır Cumhurbaşkanı Enver Sedat bunlardan birkaçıydı.[317][318][319] Pakistanlı şair ve filozof Muhammed İkbal ve Bangladeş'in ulusal şairi Kadı Nazrul İslam Atatürk'ün onuruna şiirler yazdı. 1935 yılında İstanbul'da düzenlenen Uluslararası Kadınlar Birliği Kongresi'ne katılan Mısırlı milliyetçi-feminist lider Hüda Şaravi, Atatürk'e şunları söyledi: \"Türkler size Atatürk yani Türklerin babası ismini verdiler. Ben ise size 'Ataşark' yani 'Şarkın Babası' demek istiyorum.\"[320]\n",
        "\n",
        "Birleşmiş Milletler'e bağlı UNESCO 1981'i onun 100. doğum yıl dönümü anısına Atatürk Yılı ilan etti.\n",
        "\n",
        "Türk Ulusal Hareketi'ne muhalefet etmiş ve İtilaf Devletleri'yle işbirliği yapmış gazeteci Ali Kemal, Atatürk'ü \"çete reisi, haydut\" olarak niteledi, Britanyalı devlet adamı Lord Balfour ise Atatürk için \"tüm korkunç Türklerin en korkuncu\" (most terrible of all the terrible Turks) yorumunda bulundu.[321] Kurtuluş Savaşı'ndan sonra ülkenin geleceği için yaşanan iç siyasal mücadelede General Kâzım Karabekir ve entelektüel Halide Edib Adıvar gibi kimseler Atatürk ile yollarını ayırarak onun radikal reform programını ve otoriter liderliğini eleştirdi. Tekkeleri kapatılmış tarikat şeyhleri ve genel olarak din adamlarından bazıları, Said Nursî dahil, onu Deccal ile kıyasladı.[322]\n",
        "\n",
        "Yapıtları\n",
        "\n",
        "Atatürk'ün 1916'da 16. Kolordu Kumandanı iken yazdığı Taʼlîm ve Terbiye-i Askeriyye Hakkında Nokta-i Nazarlar.\n",
        "Takımın Muharebe Tâlimi, Selanik Asır Matbaası, Selanik, 1908 (Almancadan çeviri).\n",
        "Cumalı Ordugâhı - Süvâri: Bölük, Alay, Liva Tâlim ve Manevraları, Selanik, 1909. \n",
        "Ta’biye ve Tatbîkat Seyahati, Selanik Askeri Matbaası, 1911.\n",
        "Bölüğün Muharebe Tâlimi, 1912 (Almancadan çeviri).\n",
        "Ta’biye Mes’elesinin Halli ve Emirlerin Sûret-i Tahrîrine Dâir Nasâyih, Edirne Sanayi Mektebi Matbaası, 1916.\n",
        "Taʼlîm ve Terbiye-i Askeriyye Hakkında Nokta-i Nazarlar, Edirne Sanayi Mektebi Matbaası, 1916.\n",
        "Zâbit ve Kumandan ile Hasb-ı Hâl, Minber Matbaası, 1918.\n",
        "Nutuk, Türk Tayyare Cemiyeti, Ankara, 1927.\n",
        "Vatandaş için Medeni Bilgiler, Milliyet Matbaası, İstanbul, 1930.\n",
        "Geometri, 1937. \n",
        "Atatürk'ün ayrıca, 1915-1918 yılları arasında Anafartalar, Doğu Cephesi ve Karlsbad'daki hatıralarını yazdığı günlükleri de bulunmaktadır. Bunlardan Anafartalar Muharebatı'na Ait Tarihçe, Türk Tarih Kurumu tarafından kitap olarak yayımlanmıştır. 1908-1938 yılları arasında Atatürk'ün imza attığı, yazdığı, söylediği kişisel notları dahil her şeyin toplandığı Atatürk'ün Bütün Eserleri adlı bir ansiklopedi de Kaynak Yayınları tarafından hazırlanmaktadır.\n",
        "\n",
        "Atatürk'ün başarılarının ve kaleme aldığı eserlerin en önemli dayanaklarından biri de kitap okuma tutkusudur. Örneğin, sonraları dünya barışı ve insan hakları konularında önderler arasında yer alacak bir kimse olan H. G. Wells, 1921 yılında İngilizce olarak 1208 sayfalık İnsanlık Tarihi adlı bir kitap yayımlar. Bu kitap Atatürk tarafından kısa sürede okunur, değerlendirilir ve Türkiye'de yayımlandıktan sonra Nutuk'ta yer alır.[323] Yine 1756 yılında toplam 5 cilt olarak Fransızca basılan Hunlar, Türkler ve Moğollar kitabı da onun okuduğu kitaplar arasındadır.\n",
        "\n",
        "Atatürk tarafından kurulan kurumlar\n",
        "  Kapatılan ya da ismi değiştirilen kurumları gösterir.\n",
        "Kurum Adı\tKuruluş Tarihi\tKonum\n",
        "Anadolu Ajansı\t6 Nisan 1920\tAnkara\n",
        "Sıhhat ve İçtimai Muavenet Vekaleti\t2 Mayıs 1920\tAnkara\n",
        "Çocuk Esirgeme Kurumu\t30 Haziran 1921\tAnkara\n",
        "İzmir Enternasyonal Fuarı\t17 Şubat 1923\tİzmir\n",
        "Diyanet İşleri Başkanlığı\t3 Mart 1924\tAnkara\n",
        "Türkiye İş Bankası\t26 Ağustos 1924\tİstanbul\n",
        "Orman Çiftliği\t1925\tAnkara\n",
        "Ankara Hukuk Fakültesi\t5 Kasım 1925\tAnkara\n",
        "Anadolu Sigorta\t1 Nisan 1925\tİstanbul\n",
        "Türkiye Sanayi ve Maadin Bankası\t1 Mayıs 1925\t-\n",
        "Devlet İstatistik Enstitüsü\t26 Nisan 1926\tAnkara\n",
        "Devlet Demiryolları ve Limanları İdare-i Umumiyesi\t1927\tAnkara\n",
        "Merkez Hıfzıssıhha Enstitüsü\t27 Mayıs 1928\tAnkara\n",
        "Türk Tarihi Tetkik Cemiyeti\t12 Nisan 1931\tAnkara\n",
        "Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası\t3 Ekim 1931\tAnkara\n",
        "Halkevleri\t19 Şubat 1932\tAnkara\n",
        "Türk Dili Tetkik Cemiyeti\t12 Temmuz 1932\tAnkara\n",
        "Ziraat Okulları ve Yüksek Ziraat Enstitüsü\t1933\tAnkara\n",
        "Devlet Havayolları\t20 Mayıs 1933\tİstanbul\n",
        "Sümerbank\t11 Temmuz 1933\t-\n",
        "Türkkuşu\t3 Mayıs 1935\tAnkara\n",
        "Etibank\t14 Haziran 1935\t-\n",
        "Maden Tetkik ve Arama Enstitüsü\t14 Haziran 1935\tAnkara\n",
        "Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi\t14 Haziran 1935\tAnkara\n",
        "Elektrik İşleri Etüd İdaresi\t24 Haziran 1935\tAnkara\n",
        "Türkiye Şeker Fabrikaları\t6 Temmuz 1935\tAnkara\n",
        "Bursa Merinos Fabrikası\t2 Şubat 1938\tBursa\n",
        "[324]\n",
        "\n",
        "Kaynakça\n",
        "Notlar\n",
        "^ CHP 1. Olağanüstü Kurultayı, Atatürk'ün vefatından sonra, 26 Aralık 1938'de toplandı. Bu kurultayda Cumhurbaşkanı İsmet İnönü, \"değişmez genel başkanlığa\" seçildi. Kurultay ayrıca, Atatürk'ü \"Ebedi Şef\" ilan etti.\n",
        "^ Doğum: Ali Rıza oğlu Mustafa; 1890'lardan 1911'e kadar: Mustafa Kemal; 1911'den 1916'ya kadar: Mustafa Kemal Bey; 1916'dan 1921'e kadar: Mustafa Kemal Paşa; 1921'den 1934'e kadar: Gazi Mustafa Kemal Paşa; 1934-1935'te: Kemal Atatürk; 1935'ten 1937'ye kadar: Kamâl Atatürk; 1937'den sonra: tekrar Kemal Atatürk. İmzalarından görüldüğü üzere, tercih ettiği kısaltmalar \"Gazi M. Kemal\" ve \"K. Atatürk\" idi. Bakınız: Adı ve soyadı.\n",
        "^ Atatürk'ün doğum günü bilinmemektedir. 19 Mayıs tarihi, Samsun'da Millî Mücadele'nin başlatıldığı gün olması hasebiyle onun sembolik doğum günüdür. Bunun yanı sıra, Atatürk'ün 1880 yılında doğduğu da öne sürülmüştür. Bakınız: Doğum tarihi.\n",
        "^ Detaylı bilgi için Doğum tarihi başlığına bakınız.\n",
        "^ Andrew Mango'ya göre \"Bu tarih (15 Ekim 1911) Mustafa Kemal'in İzmir yakınındaki Urla karantina istasyonundan Salih'e (Bozok) gönderdiği 17 Ekim 1911 tarihli mektubunda belirtiliyor. Ayrıca 22 Mayıs 1912 tarihinde Ayn Mansur, Bingazi'den (Abdül) Kerim'e gönderilen başka bir mektupta tekrarlanıyor, (ATASE, 1911-1912 Osmanlı-İtalyan Harbi, s. 134).\" George W. Gawrych ise ayrılma tarihini 4 Ekim 1911 olarak belirtmiştir.[69]\n",
        "^ 1941 yılındaki 1. Coğrafya Kurultayında Ege ismi, coğrafi adlandırmalarda standartlaşmayı sağlamak için resmi olarak seçilmiş ve bu sayede yaygınlaşmıştır.[165]\n",
        "^ 30 Haziran 1930 tarihinde Resmî Gazete'de 1715 sayılı Merkez Bankası Kanunu yayımlanmış, Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası 3 Ekim 1931 tarihinde faaliyete geçmiştir.\n",
        "Özel\n",
        "^ \"Künyesi\". 23 Kasım 2016. Kara Harp Okulu. 12 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Kasım 2016.\n",
        "^ E. Semih Yalçın; Salim Koca (2005). Mustafa Kemal Paşa'nın Anadolu'ya geçişi. Berikan Yayınevi.\n",
        "^ Atatürk 1 Kasım 1936'da, TBMM 5. dönem 2. yasama yılı açılış konuşmasında bu konuya ilişkin olarak şunları söyledi: \"Toprak Kanunu'nun bir neticeye varmasını Kamutay'ın yüksek himmetinden beklerim. Her Türk çiftçi ailesinin geçineceği ve çalışacağı toprağa malik olması, behemehal lazımdır. Vatanın sağlam temeli ve imarı bu esastadır.\" (Millet Meclisi Tutanak Dergisi D. V, C. 13, Sa. 4)\n",
        "^ Sofos, Umut Özkırımlı & Spyros A. (2008). Tormented by history: nationalism in Greece and Turkey. New York: Columbia University Press. s. 167. ISBN 9780231700528.\n",
        "^ Toktaş, Şule (2005). \"Citizenship and Minorities: A Historical Overview of Turkey's Jewish Minority\". Journal of Historical Sociology. 18 (4). Erişim tarihi: 7 Ocak 2013.\n",
        "^ Jongerden, Joost; Verheij, Jelle, (Edl.) (18 Mart 2019). Social relations in Ottoman Diyarbekir, 1870–1915. Leiden: Brill. s. 300. ISBN 978-90-04-22518-3.\n",
        "^ Kieser, Hans-Lukas, (Ed.) (2006). Turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities ([Online-Ausg.] bas.). Londra: Tauris. s. 45. ISBN 9781845111410. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.\n",
        "^ Öktem, Kerem (2008). \"The Nation's Imprint: Demographic Engineering and the Change of Toponymes in Republican Turkey\". European Journal of Turkish Studies, 7. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.\n",
        "^ Aslan, Senem (18 Mart 2019). \"Incoherent State: The Controversy over Kurdish Naming in Turkey\". European Journal of Turkish Studies. Social Sciences on Contemporary Turkey, 10. Erişim tarihi: 18 Mart 2019. the Surname Law was meant to foster a sense of Turkishness within society and prohibited surnames that were related to foreign ethnicities and nations\n",
        "^ İsmail Yavuz, Mustafa Kemal'in Uçakları, İstanbul, 2013. ISBN 978-605-360-901-8\n",
        "^ \"ATATURK: Creator of Modern Turkey\". www.columbia.edu. 30 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mart 2019.\n",
        "^ Landau, Jacob M. (1984). Atatürk and the Modernization of Turkey (İngilizce). BRILL. ISBN 978-9004070707.\n",
        "^ a b Cunbur, Müjgân (2004). Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. ISBN 9751612810. Babası Ali Rıza Efendi (doğ. 1839), annesi Zübeyde Hanımdır. Baba dedesi Hafız Ahmet Efendi, 14-15. yüzyılda Anadolu'dan göç ederek Makedonya'ya yerleşen Kocacık Yörüklerindendir.\n",
        "^ a b Kartal, Numan (2002). Atatürk ve Kocacık Türkleri. T.C. Kültür Bakanlığı. Aile Selânik'e Manastır ilinin Debrei Bâlâ sancağına bağlı Kocacık bucağından gelmişti. Ali Rıza Efendi'nin doğum yeri olan Kocacık bucağı halkı da Anadolu'dan gitme ve tamamıyla Türk, Müslüman Oğuzların Türkmen boylarındandırlar.\n",
        "^ Dinamo, Hasan İzzettin (1986). Kutsal İsyan: Millî Kurtuluş Savaşı'nın Gerçek Hikâyesi, 2. cilt. Tekin Yayınevi.\n",
        "^ Itzkowitz, Norman; Volkan, Vamık D. (1998). Ölümsüz Atatürk. Bağlam Yayınları. s. 37. ISBN 975-7696-97-8. dipnot no. 6 (Atay, 1980, s. 17)\n",
        "^ a b Mango 1999, ss. 31-32.\n",
        "^ Ernest Jackh The Rising Crescent, Goemaere Press, 2007, s. 31, Turkish mother and Albanian father 31 Mart 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ Isaac Frederick Marcosson, Turbulent years, Ayer Publishing, 1969, s. 144. 13 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ a b c d e \"Atatürk, Kemal.\" Encyclopædia Britannica Ultimate Reference Suite. Chicago: Encyclopædia Britannica, 2011.\n",
        "^ Mango 1999, s. 31.\n",
        "^ Türk Dili: Dil ve Edebiyat Dergisi, 493-498. sayılar (1993), Türk Dil Kurumu, s. 135\n",
        "^ Sevtap Gamsız, T.C. İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük, 2012 İstanbul, s. 12\n",
        "^ Mango 1999, s. 32.\n",
        "^ Cunbur, Müjgân (2004). Türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi. Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı. s. 1. ISBN 9751612810. Anne Zübeyde Hanım, Sangüllü Hacı Sofu soyundan Varyemezoğlu İbrahim Feyzullah Efendinin kızıydı. 1857 yılında doğan Zübeyde, henüz on dört yaşında iken evlendi. Ailesi, Selânik civarındaki Langaza beldesine gelip yerleşen Anadolu Türk Zübeyde Hanım'la evlenmişti.\n",
        "^ Kutay, Cemal. Atatürk'ün Beraberinde Götürdüğü Hasret: Türkçe İbadet: Ana Dilimizle Kulluk Hakkı, 1. cilt (1998), Aksoy Yayıncılık, s. 130\n",
        "^ \"19 Mayıs: Ata'nın doğum günüm dediği tarih\". ntvmsnbc. 18 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2011.\n",
        "^ Tuğlacı, Pars. Çağdaş Türkiye, 1. cilt (1987), Cem Yayınevi, s. 2\n",
        "^ Aydemir, Şevket Süreyya (Mart 2011). \"Zübeyde\". Tek Adam (1963), Cilt I (32. özel bas.). Ankara: Remzi Kitabevi. s. 30. 978-975-14-0670-5.\n",
        "^ Atatürkçü düşünce (1992), Atatürk Araştırma Merkezi, Türk Tarih Kurumu Basımevi, s. 696 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ Baba, İmran. Културните взаимодействия на Балканите и турската архитектура. Международен симпозиум 17-19 май 2000, Шумен-България (2001), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı, s. 24 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ Mango 1999, s. 36.\n",
        "^ Aydemir, Şevket Süreyya. Tek adam (1963), Remzi Kitabevi, s. 44\n",
        "^ Bayhan, Fatih. Gölgesinde Mustafa Kemal büyüten kadın Zübeyde Hanım (2008), Pegasus Yayınları, s. 78\n",
        "^ İzmir Ticaret Odası, Atatürk'ün Evi - Bir ulusun geleceğinin doğduğu yer, y.y, t.y.:\n",
        "^ Mango 1999, ss. 36-37.\n",
        "^ \"Atatürk'ün Hayatı Öğrenim Hayatı\". Kara Harp Okulu. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2011.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 43.\n",
        "^ Cebesoy 2000, s. 27.\n",
        "^ Mango 1999, s. 44.\n",
        "^ Mango 1999, ss. 45-46.\n",
        "^ Mango 1999, s. 46.\n",
        "^ a b Celâl Erikan, Komutan Atatürk, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, Ankara, 1972, s. 72.\n",
        "^ \"KRONOLOJİ 1881 - 1912 Yılları\". ataturk.net. 9 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Ağustos 2011.\n",
        "^ Erikan, Celal (Mayıs 2006). \"Ek IV - Notlar\". Komutan Atatürk (1964) (IV. Baskı bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. s. 782. 975-458-288-2. Okullardan kışın çıkışının nedeni Yunan Savaşı'ndan başlanarak kısa öğretim yılları uygulanmasındandır.\n",
        "^ Mango 1999, s. 48.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 52.\n",
        "^ a b c d e f T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları, Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri, Genkur. Basınevi, Ankara, 1972, s. 1-17.\n",
        "^ Erikan, Celal (Mayıs 2006). \"IV. Suriye'de Başlayan Görev\". Komutan Atatürk (1964) (IV. Baskı bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ss. 61-67. 975-458-288-2.\n",
        "^ Cebesoy 2000, ss. 117-119.\n",
        "^ Kâzım Karabekir (Haz: Faruk Özerengin), İttihat ve Terakki Cemiyeti 1896-1909, Emre Yayınları, İstanbul, 1994, s. 322.\n",
        "^ a b c Erikan, Celal (Mayıs 2006). \"V. Mustafa Kemal Selanik'te\". Komutan Atatürk (1964) (IV. Baskı bas.). İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. ss. 69-82. 975-458-288-2.\n",
        "^ Rachel Simon (1999). 'Reformlara Başlangıç: Mustafa Kemal Libya'da.' Jacob M. Landau (Yay. Haz.) (1999).Atatürk ve Türkiye'nin Modernleşmesi, İstanbul: Sarmal, ISBN 975-8304-18-6 (s. 39-48) içinde. s. 40.\n",
        "^ Rachel Simon, a.g.e., s. 46.\n",
        "^ Türker, Şule (16 Ocak 2003). \"Tek korkusu uçağa binmekti\". Gazetevatan. 5 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2015.\n",
        "^ Akın, Sunay (2009). Ay Hırsızı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları. s. 120. ISBN 9789944887526.\n",
        "^ \"Marmara'nın altındaki 34 yıllık sır\". 5 Temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Temmuz 2015.\n",
        "^ Türkiye Diyanet Vakfı İslâm ansiklopedisi, 31. cilt (2006), Türkiye Diyanet Vakfı, s. 340 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ a b c Ortaylı 2018, s. 79.\n",
        "^ a b Roux 2018, s. 439.\n",
        "^ a b c Ortaylı 2018, s. 80.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 101.\n",
        "^ a b Zürcher 2010, s. 127.\n",
        "^ Mango 1999, s. 103.\n",
        "^ Ortaylı 2018, s. 84.\n",
        "^ Ortaylı 2014, s. 128.\n",
        "^ a b c Ekinci 2014, s. 235.\n",
        "^ a b c Ortaylı 2018, s. 86.\n",
        "^ a b c d Gawrych 2013, s. 25.\n",
        "^ Tuğlacı, Pars. Çağdaş Türkiye, 1. cilt (1987), Cem Yayınevi, s. 14\n",
        "^ Mango 1999, s. 104.\n",
        "^ a b Mango 1999, ss. 104-105.\n",
        "^ Bozok, Salih (Nisan 2001). Dündar, Can (Ed.). Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor. İstanbul: Doğan Kitapçılık. Erişim tarihi: 15 Mart 2020.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 105.\n",
        "^ a b Ortaylı 2014, s. 129.\n",
        "^ Turco-Italian War 1911-12, The Encyclopedia Americana (1954). cilt 27, s. 175-177.\n",
        "^ Mango 1999, s. 106.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 107.\n",
        "^ Gawrych 2013, s. 26.\n",
        "^ a b c Mango 1999, s. 109.\n",
        "^ a b c Gawrych 2013, s. 28.\n",
        "^ a b Gawrych 2013, ss. 27-29.\n",
        "^ a b c d Ortaylı 2018, s. 87.\n",
        "^ Roux 2018, s. 448.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 111.\n",
        "^ a b Ortaylı 2014, s. 127.\n",
        "^ Zürcher 2010, s. 128.\n",
        "^ a b Şıvgın, Hale. \"Mustafa Kemal'in İlk Savaşı\". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. IV (10). Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2015.\n",
        "^ Mango 1999, s. 110.\n",
        "^ Ortaylı 2014, s. 130.\n",
        "^ Mango 1999, ss. 111-114.\n",
        "^ Mango 1999, s. 114.\n",
        "^ Mango 1999, s. 116.\n",
        "^ Zürcher 2010, ss. 128-129.\n",
        "^ Mango 1999, ss. 116-117.\n",
        "^ a b c d e Zürcher 2010, s. 129.\n",
        "^ a b Gawrych 2013, s. 31.\n",
        "^ Mango 1999, s. 117.\n",
        "^ a b Gawrych 2013, s. 32.\n",
        "^ a b c Mango 1999, s. 118.\n",
        "^ a b c d Mango 1999, s. 119.\n",
        "^ a b Mango 1999, ss. 119-120.\n",
        "^ a b c Zürcher 2010, s. 131.\n",
        "^ Mango 1999, s. 121.\n",
        "^ a b c Mango 1999, s. 122.\n",
        "^ a b c Ortaylı, İlber (27 Ekim 2013). \"Başkomutanın Sofya yılları\". Milliyet. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Temmuz 2015.\n",
        "^ a b c Mango 1999, s. 126.\n",
        "^ a b Ortaylı 2014, s. 146.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 129.\n",
        "^ a b Gawrych 2013, s. 36.\n",
        "^ Gawrych 2013, ss. 36-37.\n",
        "^ Ortaylı 2014, ss. 146-147.\n",
        "^ Gawrych 2013, s. 37.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 133.\n",
        "^ Mango 1999, s. 134.\n",
        "^ a b Gawrych 2013, s. 40.\n",
        "^ Ortaylı 2018, s. 120.\n",
        "^ a b c Mango 1999, s. 137.\n",
        "^ a b Ortaylı 2018, s. 123.\n",
        "^ a b c Mango 1999, s. 141.\n",
        "^ Mango 1999, s. 142.\n",
        "^ Ortaylı 2018, s. 126.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 143.\n",
        "^ a b c d e Mango 1999, s. 144.\n",
        "^ Gawrych 2013, ss. 43-44.\n",
        "^ Gawrych 2013, s. 44.\n",
        "^ Mango 1999, s. 146.\n",
        "^ a b Mango 1999, s. 149.\n",
        "^ Gawrych 2013, s. 45.\n",
        "^ Mango 1999, s. 150.\n",
        "^ Esenkaya, Ahmet. \"Çanakkale Savaşları Sırasında Türk Basınında Mustafa Kemal\". www.comu.edu.tr. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi. Erişim tarihi: 15 Mart 2020.\n",
        "^ Görgülü, İsmet (1995). \"Çanakkale Zaferi ve Atatürk\". Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 4 (16). s. 498. Erişim tarihi: 15 Mart 2020.\n",
        "^ Birinci, Necat (1988). Ruşen Eşref Ünaydın (PDF) (1988 bas.). Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı. s. 5. Erişim tarihi: 15 Mart 2020.\n",
        "^ Arıkan, Zeki. \"YENİ GÜNÜN MÜSABAKASINDA MUSTAFA KEMAL PAŞA\". Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Yolu Dergisi. 3 (11). s. 255. Erişim tarihi: 15 Mart 2020.\n",
        "^ Zürcher 2010, s. 132.\n",
        "^ Mango 1999, s. 151.\n",
        "^ Mango 1999.\n",
        "^ Gawrych 2013, s. 49.\n",
        "^ Mango 1999, s. 153.\n",
        "^ Gawrych 2013, s. 48.\n",
        "^ Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), \"Bir komplo\", s. 116, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5\n",
        "^ M.K. Paşa Filistin ve Suriye Cephesinde\n",
        "^ Hikmet Bayur, '1918 Bırakışmasından Az Önce Mustafa Kemal Paşa'nın Başyaver Naci Bey Yolu ile Padişaha Bir Başvurması', Belleten, C.XXI, Sayı: 84, Ekim 1957, s. 561-565, Türk İnkılâp Tarihi Enstitüsü, Atatürk'ün Tamim, Telgraf ve Beyannameleri, C.IV, Türk Tarih Kurumu Basınevi, Ankara, 1991, s. 13-14 (Türk İnkılâp Enstitüsü Arşivi: 63/17436)\n",
        "^ Zekeriya Türkmen, Mütareke döneminde Ordunun Durumu ve Yeniden Yapılanması (1918-1920), Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 2001, s. 45-50.\n",
        "^ Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), s. 202, Pozitif Yayınları, ISBN 978-975-6461-05-5\n",
        "^ \"Mustafa Kemal'in Samsun'a Çıkışı\". ataturk.net. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2011.\n",
        "^ Atay, Mehmet. \"TÜRK ULUSAL KURTULUŞ HAREKETİNİN BAŞLANGICI\". meb.gov.tr. 13 Kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2011.\n",
        "^ Atatürk, Mustafa Kemal. \"Ordu ile temas\". Nutuk. atam.gov.tr. Erişim tarihi: 1 Haziran 2020.\n",
        "^ \"ERZURUM KONGRESİ (23 Temmuz - 7 Ağustos 1919)\". ataturk.net. 1 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016.\n",
        "^ 23 Temmuz 1919 Erzurum Kongresi, Atatürk Araştırma Merkezi web sayfası. 28 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 11 Temmuz 2009 tarihinde ulaşıldı.\n",
        "^ \"AMASYA GENELGESİ (BİLDİRİSİ) 21-22 Haziran 1919\". ataturk.net. 16 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Ağustos 2016.\n",
        "^ \"Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, \"Sivas Kongresi\", Prof. Dr. İlhan Güneş\". 4 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Atatürk ve ilimiz\". Sivas Valiliği. 2 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Temmuz 2016.\n",
        "^ ABD teklifi.\n",
        "^ \"\"I will punish England\"\". National Library of Australia. 23 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2020.\n",
        "^ Falih Rıfkı Atay, Çankaya (2010), Pozitif Yayınları, s. 310-311-312, ISBN 978-975-6461-05-5\n",
        "^ \"Birinci İnönü Muharebesi ve Zaferi ( 09-11 Ocak 1921)\". Genelkurmay Başkanlığı. 3 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"İkinci İnönü Muharebesi (23 Mart - 1 Nisan 1921)\". Genelkurmay Başkanlığı. 20 Kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Kütahya - Eskişehir Savaşları\". ataturk.net. 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2011.\n",
        "^ Turgut Özakman, Şu Çılgın Türkler (2005), Bilgi Yayınevi, 166. Baskı, s. 231-238\n",
        "^ \"Atatürk Araştırma Merkezi - Sakarya Meydan Muharebesi'nin Yankıları (Melhâme-i Kübrâ Büyük Kan Seli veya büyük Savaş Alanı)\". 21 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 1 Nisan 2011.\n",
        "^ a b c \"SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ ( 23 AĞUSTOS-13 EYLÜL 1921 )\". Genelkurmay Başkanlığı. 27 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2011.\n",
        "^ \"Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, \"Sakarya Savaşı\", Prof. Dr. İlhan Güneş\". 17 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2011.\n",
        "^ a b \"9 Eylül 1922 İzmir'in Kurtuluşu\". Genelkurmay Başkanlığı. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Ağustos 2011.\n",
        "^ Ege Denizinin Orijinal Adı Nedir? (Türk Deniz Kuvvetleri)\n",
        "^ Atatürk: Ben de Bir İnsanım, Çetin Yetkin s. 14-15 15 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ \"Millî Mücadelede İşgal Kuvvetleri\". 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2015.\n",
        "^ \"İzmir'in Kurtuluşundan sonra Gönderilen ABD Savaş Gemileri\". 3 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Eylül 2015.\n",
        "^ \"LOZAN BARIŞ ANTLAŞMASI\". Ataturk.net. 9 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Ağustos 2016.\n",
        "^ \"Lozan Barış Konferansı (24 Temmuz 1923)\". Genelkurmay Başkanlığı. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Ağustos 2011.\n",
        "^ Sedat Yazıcı ile Fatih Yazıcı, Tarihsellik ve Kuramsallık Arasında: 1921 ve 1924 Anayasalarında Kuvvetler Birliği/Ayrılığı Tartışması, bilig, güz 2011 59. sayı, sayfa: 248\n",
        "^ Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 304\n",
        "^ Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 14, sayfa: 328-329\n",
        "^ Arı İnan, Gazi Musatafa Kemal Atatürk'ün 1923 Eskişehir-İzmit Konuşmaları, sayfa: 97\n",
        "^ Taha Akyol, Atatürk'ün İhtilal Hukuku, 1. baskı, sayfa: 306\n",
        "^ Atatürk'ün Bütün Eserleri, cilt 16, sayfa: 118\n",
        "^ Ergil, Doğu. Millî Mücadelenin sosyal tarihi (1981), Turhan Kitabevi\n",
        "^ 'İstanbul'dan gazetecilere İzmit Kasrı'nda Mülakat', Atatürk'ün Bütün Eserleri, Cilt: 14 (1922-1923), s. 273-274.\n",
        "^ Zürcher, Erik Jan. Turkey: a modern history (2004), I.B.Tauris, s. 195\n",
        "^ Türk dünyası araştırmaları, 152. sayı (2004), Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, s. 131\n",
        "^ \"Yavuz Donat, Sabah Gazetesi, 05/08/2005\". 20 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Kasım 2008.\n",
        "^ \"Atatürk Bala Milletvekili\" Yrd. Doç. Dr. Orhan Çekiç, Atatürk Araştırma Merkezi Müdürü, Balabirlik.com\n",
        "^ Can Dündar, Yükselen Bir Deniz, İmge Kitabevi, S:120-145\n",
        "^ \"Arşivlenmiş kopya\". 23 Aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2008.\n",
        "^ Önder, Mehmet. Atatürk'ün yurt gezileri (1998), Türkiye İş Bankası\n",
        "^ \"TEVHİD-İ TEDRİSAT KANUNU VE MEDRESELERİN KALDIRILMASI\". Millî Eğitim Bakanlığı. 10 Mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2011.\n",
        "^ \"HALİFELİĞİN KALDIRILMASI\". Milli Eğitim Bakanlığı. 3 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2011.\n",
        "^ \"Sürgündeki Hanedan\". Osmanlı Kulübü. 3 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2011.\n",
        "^ \"Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, \"Aşar Vergisinin Kaldırılması\", Prof. Dr. İlhan Güneş\". 16 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Ekim 2012.\n",
        "^ \"Şapka İktisası Hakkında Kanun\". Adalet Bakanlığı. 10 Ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"677 sayılı Tekke ve Zaviyelerle Türbelerin Seddine ve Türbedarlıklar ile Birtakım Unvanların Men ve İlgasına Dair Kanun\" (PDF). mevzuat.gov.tr. Erişim tarihi: 3 Haziran 2020.\n",
        "^ a b c \"Takvim, saat ve ölçülerde değişiklik\". Millî Eğitim Bakanlığı. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Türk Medeni Kanunu ve Türk Ceza Kanunu\". Millî Eğitim Bakanlığı. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Temmuz 2011.\n",
        "^ \"Mülga 765 sayılı Türk Ceza Kanunu (1926 TCK)\". İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi Ceza ve Ceza Muhakemesi Hukuku Anabilim Dalı. 24 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2011.\n",
        "^ \"Yeni Türk Harflerinin Kabulü)\". Millî Eğitim Bakanlığı. 24 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2011.\n",
        "^ Toplumsal Yaşamda Kadın, Yrd. Doç. Dr. Gürsel YAKTIL OĞUZ, s. 37 15 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ \"Tarihçe\". Türk Dil Kurumu. 28 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Türk Tarih Kurumu'nu tanıyalım\". Türk Tarih Kurumu. 20 Mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Soyadı Kanunu\". Millî Eğitim Bakanlığı. 24 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Atatürk: Kemal özatlı önderimiz bu soyadını aldı\". Hâkimiyet-i Milliye. 25 Kasım 1934. s. 1.\n",
        "^ \"Efendi, bey, paşa gibi lakap ve unvanların kaldırılmasına dair kanun\". Adalet Bakanlığı. 3 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun\". Adalet Bakanlığı. 3 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Ağustos 2011.\n",
        "^ Atatürkçülük üzerine denemeler Ercüment Kuran s. 52 15 Eylül 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ Cemal Avcı. \"İzmir Suikastı\". Ankara: TC Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2015.\n",
        "^ Prof. Dr. Yücel Özkaya. \"İzmir Suikastı\". Ankara: TC Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2015.\n",
        "^ CHP Kurultayları\n",
        "^ Söylev ve Demeçler, Uludağ Üniversitesi Yayınları, 2007\n",
        "^ Yılın Olayları, 3 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir\n",
        "^ atin.org, 3 Mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir\n",
        "^ Demirci, Fatih Kadro Hareketi ve Kadrocular, Dumlupınar Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 2006, sayı 15.\n",
        "^ Ergüder, J. 1927 Komünist Tevkifatı, \"İstanbul Ağır Ceza Mahkemesindeki Duruşma\", Birikim Yayınları, İstanbul, 1978\n",
        "^ Başvekalet Kararlar Dairesi Müdürlüğü 15 Aralık 1937 tarih, 7829 nolu kararname., Erişim tarihi: 7 Haziran 2016.\n",
        "^ \"Atatürk ve Laiklik\". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi, Sayı 24, Cilt: VIII. Temmuz 1992. 10 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Nisan 2011.\n",
        "^ Koçak, Cemil. Belgelerle iktidar ve Serbest Cumhuriyet Fırkası: tarih yazımında Serbest Cumhuriyet Fırkası (2006), İletişim Yayınları, s. 197\n",
        "^ Mavioğlu, E. (30 Mart 2004). \"Türkiye'de Sol Nerede?...(01)\" 28 Mayıs 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 25 Nisan 2011 tarihinde erişildi, paragraf 14\n",
        "^ Çavdar, T. (1995). \"Serbest Fırka\", Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, Cilt 8. s. 2058. İletişim Yayınları, İstanbul\n",
        "^ TSK Genelkurmay ATASE Daire Başkanlığı, Arşiv Belgeleriyle Menemen Olayı - TSK, Ankara, s. 1-13\n",
        "^ Atatürk'ün Onuncu Yıl Nutku\n",
        "^ \"Dünya Ekonomisi için Tarihsel İstatistikler\". 24 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2008.\n",
        "^ \"ATATÜRK'ÜN EKONOMİK KALKINMA MODELİ, Prof. Dr. Mustafa A. Aysan, İ.Ü. İşletme Fakültesi\". 6 Mart 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2004.\n",
        "^ Halil İnalcık, Osmanlı ve Modern Türkiye, Timaş yayınları, s. 178.\n",
        "^ Afganistan'ın Modernleşmesinde Türkiye'nin Rolü, Abdullah MOHAMMADİ\n",
        "^ a b c d e f Bozkurt, Gülnihal (Temmuz 2003). \"Atatürk Dönemi Türk Dış Politikası\". ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ. XIX (56. Erişim tarihi: 14 Aralık 2009).\n",
        "^ 1923'te Arifiye'de yaptığı konuşma\n",
        "^ Kumkale, Tahir Tamer. Atatürk'ün Ekonomi Mucizesi. Pegasus Yayınları. s. 124. ISBN 9944326711. Erişim tarihi: Kasım 2011.\n",
        "^ Kumkale, Tahir Tamer (1 Ağustos 2009). \"Neden Atatürk'ün dış politikasını örnek almalıyız?\". 11 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. - http://www.kumkale.net/yazi.asp?id=617 18 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ \"Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi, \"Musul-Kerkük\", Prof. Dr. İlhan Güneş\". 17 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Ağustos 2011.\n",
        "^ \"Batı Trakya Türkleri\". www.hrw.org. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2009.\n",
        "^ \"SAMİMİ ANLAŞMA MİSAKI\" (PDF). www.tbmm.gov.tr. 2 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 2 Haziran 2020.\n",
        "^ \"Kaynakçalı Türk dış politikası kronolojisi: (1918-1938)\". Mustafa Bıyıklı. 2 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2020.\n",
        "^ Nobel Foundation. The Nomination Database for the Nobel Prize in Peace, 1901–1955 22 Mayıs 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..\n",
        "^ \"Ataturk on a Gallipoli pedestal\". www.neoskosmos.com. 2 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2020.\n",
        "^ T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Okulları (Açık Öğretim Lisesi- Meslekî Açık Öğretim Lisesi) İçin Hazırlanan 11. Sınıf Türkiye Cumhuriyeti İnkılap Tarihi ve Atatürkçülük 2 Ders Notları, Alim ÖZTÜRK, s 76, 2007\n",
        "^ Soysal 1989, ss. 447-463.\n",
        "^ Soysal 1989, ss. 433-436.\n",
        "^ Soysal 1989, ss. 437-440.\n",
        "^ Soysal 1989, ss. 441-446.\n",
        "^ a b c d e f g h i \"Montreux Boğazlar Sözleşmesi (20 Temmuz 1936)\". Genelkurmay Başkanlığı. 29 Ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2011.\n",
        "^ \"Sadabad Paktı\". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Temmuz 2011.\n",
        "^ Tahsin Ünal, Türk Siyasî Tarihi, s. 575.\n",
        "^ \"Hatay sorunu\". 4 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Ağustos 2011.\n",
        "^ Fahir Armaoğlu, XX. Yüzyıl Siyasî Tarihi, s. 323-324.\n",
        "^ Fahir Armaoğlu, XX. Yüzyıl Siyasî Tarihi, s. 348.\n",
        "^ Ruşen Eşref Ünaydın, Hatıralar, s. 5-6.\n",
        "^ Falih Rıfkı Atay, Atatürkçülük Nedir?, s. 44.\n",
        "^ Utkan Kocatürk, Atatürk ve Türkiye Cumhuriyeti Tarihi Kronolojisi, s. 597-598.\n",
        "^ Bekir Tünay ATATÜRK ARAŞTIRMA MERKEZİ DERGİSİ, Sayı 5, Cilt: II, Mart 1986\n",
        "^ Millî Kütüphane internet sitesinde ilgili fotoğraflar 14 Ağustos 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. 16 Ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir\n",
        "^ a b c d \"Doğum Yılı ve Doğum Günü\". 3 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Kasım 2007.\n",
        "^ Cebesoy 2000, s. 21.\n",
        "^ Şerafettin Turan, Kendine Özgü Bir Yaşam ve Kişilik Mustafa Kemal Atatürk, Bilgi Yayınevi, Şubat 2004, s. 16-17.\n",
        "^ a b \"2587 sayılı Kemal öz adlı cumhurreisimize verilen soyadı hakkında kanun\" (PDF). 9 Aralık 2006 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Mart 2007.\n",
        "^ \"Dev Atatürk Kimliği\". Milliyet gazetesi, 13 Ocak 2016. 21 Mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mayıs 2017.\n",
        "^ \"Şahinbey Hakkında, T.C. Millî Eğitim Bakanlığı Gaziantep - Şahinbey İlçe Millî Eğitim Müdürlüğü\". 9 Aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Kasım 2012.\n",
        "^ a b Kutay, Cemal (Kasım 1999). Atatürk Bugün Olsaydı. Aksoy yayıncılık. ISBN 975-312-125-3.\n",
        "^ Şerafettin Turan, a.g.e. s. 20.\n",
        "^ 'Atatürk'ün üvey kız kardeşi Ruhiye Hanım'ın torunu Ferhat Babür, ailesiyle ilgili bilinmeyen gerçekleri ilk kez anlattı' 11 Ekim 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. gazetesi (19 Ekim 2004)\n",
        "^ Afyoncu, Erhan (19 Şubat 2017). \"Atatürk'ün aile kayıtları ilk kez yayınlandı\". Sabah. 19 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2017.\n",
        "^ Afet İnan, Atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler, Türk Tarih Kurumu Basımevi, 1959, s. 8 21 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ Ali Fuat Cebesoy, Sınıf arkadaşım Atatürk: Okul ve genç subaylık hâtıraları, İnkılâp ve Aka Kitabevleri, 1967, s. 6 21 Kasım 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.: \"Benim adım Mustafa. Senin adın da Mustafa. Arada bir fark olmalı, ne dersin, senin adının sonuna bir de Kemal koyalım.\"\n",
        "^ Mango, Andrew (2004). Atatürk. Londra: John Murray. ISBN 978-0-7195-6592-2, s. 37.\n",
        "^ \"Vikikaynak, Atatürk soyisminin alınamayacağına dair kanun\". 27 Mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.\n",
        "^ Evren Aldemir, Kültür (Milli Eğitim) Bakanlarından Saffet Arıkan’ın Çalışmaları, İstanbul Üniversitesi, Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, İstanbul 2007 18 Şubat 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2019.\n",
        "^ Murat Belge, Tanıl Bora, Murat Gültekingil. Milliyetçilik (2002), İletişim Yayınları, s. 254 4 Haziran 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.\n",
        "^ Türklük araştırmaları dergisi, 17-18. sayılar (2005), Marmara Üniversitesi. Fen-Edebiyat Fakültesi, s. 152\n",
        "^ Niyazi Ahmet Banoğlu, Atatürk'ün İstanbul'daki Hayatı, 2. cilt, Millî Eğitim Matbaası, 1974, s. 131\n",
        "^ \"Özbekçe-Türkçe sözlükte \"qamal\"\". 10 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2018.\n",
        "^ \"Kazakça-Türkçe sözlükte \"qamal\"\". 10 Ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ocak 2018.\n",
        "^ Atatürkʼün Uşağı İdim, Hürriyet Yayınları, 1973, s. 267\n",
        "^ \"Atatürk'ün Hayatı\". Kültür Bakanlığı. 28 Aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Ağustos 2011.\n",
        "^ Zafer Toprak, Darwin'den Dersim'e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, s. 102.\n",
        "^ Zafer Toprak, Darwin'den Dersim'e Cumhuriyet ve Antropoloji, Doğan Kitap, s. 104.\n",
        "^ Zaman Kaybolmaz, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, 2006, s. 362.\n",
        "^ Orhan Soysal, Büyük Nutuk'ta Kim Kimdir?, Milenyum Yayınları, İstanbul, s. 13.\n",
        "^ Abbas Hayri Özdinçer Röportajı 14 Şubat 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (haz. TCDD Basın Müşavirliği)\n",
        "^ Kılıç Ali (Der. Hulûsi Turgut), Atatürk'ün Sırdaşı Kılıç Ali'nin Anıları, Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları, İstanbul, Ocak 2005, s. 535-540.\n",
        "^ Salih Bozok (Haz. Can Dündar), Yaveri Atatürk'ü Anlatıyor, Doğan Kitapçılık, İstanbul, Nisan 2001, s. 111-113.\n",
        "^ Bakınız: Ayrılık üzerine Lâtife Hanım'a verilecek para ve eşyalar hakkında yazı, Atatürk'ün Bütün Eserleri, Cilt: 17 (1924-1925), s. 272 (aslı, Türk Dil Kurumu Arşivi Yurt içi ve Yurt dışı Şube Müdürlüğü, Dosya No: 108.)\n",
        "^ \"Atatürk'ün Manevi Evlatları\". 19 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Nisan 2011.\n",
        "^ \"Orhan Karaveli, Hürriyet pazar eki, 17 Ekim 1998, Sabiha Gökçen: O'nun erkek varisi yok\". 15 Nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Nisan 2011.\n",
        "^ Küçük, Yalçın. İsyan, 1. cilt (2005), İthaki Yayınları, s. 237\n",
        "^ \"HvKK resmî sitesi\". 21 Ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2011.\n",
        "^ Earliest female combat pilot 24 Eylül 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Guinnessworldrecords.com. Erişim: 11 Haziran 2011\n",
        "^ Düzel, Neşe (6 Şubat 2012). \"Taha Akyol: Atatürk yargı bağımsızlığını reddediyor\". taraf. 20 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2014.\n",
        "^ a b c d e \"Atatürk'ün Fikir ve Düşünceleri\". T.C. Başbakanlık Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı. 27 Ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2014.\n",
        "^ \"Atatürk ve Din\" (PDF). T.C. Millî Eğitim Bakanlığı. 25 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 25 Mayıs 2014.\n",
        "^ \"İşte Atatürk'ün harbe giderken ettiği dua\". Sabah. 10 Kasım 2011. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2014.\n",
        "^ Kâzım Karabekir Anlatıyor, Uğur Mumcu, Tekin Yayınevi, 5. Basım, s. 40, 1993\n",
        "^ \"Atatürk'ün Kur'an'a Bakışı\" (PDF). Osman Zümrüt. Ondokuz Mayıs Üniversitesi. 22 Mayıs 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2014.\n",
        "^ Kâzım Karabekir Anlatıyor, Uğur Mumcu, Tekin Yayınevi, 5. Basım, s. 46, 1993\n",
        "^ Dücane Cündioğlu, Meşrutiyet'ten Cumhuriyet'e Din ve Siyaset, Kapı Yayınları, s. 49\n",
        "^ \"Google Books üzerinden Turkey Today\". Turkey Today. 25 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Mayıs 2014.\n",
        "^ \"Atatürk'ün Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin V. Dönem 3. Yasama Yılını Açış Konuşmaları\". tbmm.gov.tr. 13 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2014.\n",
        "^ \"80 yıl önce sansürlenen mektup bulundu\". 20 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Kasım 2016.\n",
        "^ Atatürk'ün Tevfik Bıyıklıoğlu'na mektubunda yazdıkları 24 Ağustos 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (pdf)\n",
        "^ Atilla Oral (2011). Atatürk'ün Sansürlenen Mektubu 80 Yıl Sonra İlk Kez Kendi El Yazısıyla, Sansürsüz (PDF) (1 bas.). Demkar Yayınevi. s. 112. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2018. ISBN 6058942868\n",
        "^ İhsan Yılmaz (9 Nisan 2001). \"Atatürk'ün gizlenen mektubu\". Milliyet Gazetesi. (milliyet.com.tr). 20 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2017.\n",
        "^ Erdal İnönü, Anılar ve Düşünceler-3, Doğan Kitap, 1. baskı, İstanbul 2001, Sayfa: 334\n",
        "^ \"Romanya Dışişleri Bakanı Antonescu İle Konuşma\". 28 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Haziran 2018.\n",
        "^ \"Vikisöz, Mustafa Kemal Atatürk/Felsefe\". 19 Nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Nisan 2017.\n",
        "^ \"Atatürk\"ün doktorunun kurduğu Yeni İlaç, İtalyan Recordati\"ye satıldı\". Radikal. 23 Aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Aralık 2017.\n",
        "^ \"Vikikaynak, Atatürk'ün vasiyeti\". 17 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Mayıs 2010.\n",
        "^ \"İşte Atatürk'ün vasiyetnamesi\". 8 Şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Şubat 2019.\n",
        "^ Barton Barrack (20 Şubat 2016). Teaching and Travelling in Turkey 2009 -2010: My Personal Observation. Xlibris Corporation. ss. 23-. ISBN 978-1-5144-4438-2.\n",
        "^ \"Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun\". Adalet Bakanlığı. 3 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ağustos 2011.\n",
        "^ Atabarı 14 Eylül 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. (Artvin Ansiklopedisi) Erişim tarihi: 11 Ağustos 2011\n",
        "^ Mahmut Ragıp Gazimihal; Türk Halk Oyunları Kataloğu I (yay. haz. Nail Tan), Ankara, 1991\n",
        "^ İzzet Varan; Artvin Yöresi Halk Oyunları, Artvin, Özel Sayı No: 9, 7 Mart 1988\n",
        "^ \"Türk Lirası 80 yaşında\". Milliyet Pazar. 6 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2011.\n",
        "^ a b Ardıç, Engin (18 Nisan 2008). \"Gül'lü para uyar mı?\". Sabah. 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Haziran 2015.\n",
        "^ \"Milli Şefin paradaki resim gerçeği\". 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2020.\n",
        "^ \"İsmet İnönü Neden Paralara Kendi Resmini Bastırdı ?\". 1 Kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2020.\n",
        "^ a b c M. Şükrü Hanioğlu (9 Mayıs 2011). Atatürk: An Intellectual Biography. Princeton University Press. s. 128. ISBN 978-1-4008-3817-2. Erişim tarihi: 5 Haziran 2013.\n",
        "^ 4 Mayıs 1941'de Reichstag'taki nutkunda Adolf Hitler şunları söyledi:\n",
        "\"Türkiye Dünya Savaşı'nda müttefikimizdi. Harpteki talihsizliğimiz neticesinde Türkiye de bizim gibi çok sıkıntı çekti. Genç Türkiye'nin kurucusu olan büyük ve zeki lider korkunç acılar çeken ve kaderine terk edilmiş haldeki müttefiklerin tekrar ayağa kalkma çabalarının ilk ve harika bir örneği oldu. Türkiye, hükûmetinin akılcı hamleleriyle istiklalini muhafaza etmeyi başarırken Yugoslavya ise İngiliz entrikalarının kurbanı oldu.\"\n",
        "\n",
        "^ Bernd Rill: Kemal Atatürk. Rowohlt, Reinbek 1985, s. 147.\n",
        "^ Remarks on the 25th Anniversary of the Death of Kemal Atatürk, 4 Kasım 1963. jfklibrary.org.\n",
        "^ Bernd Rill: Kemal Atatürk. Rowohlt, Reinbek 1985, s. 146.\n",
        "^ Halil Gülbeyaz: Mustafa Kemal Atatürk. Vom Staatsgründer zum Mythos. Parthas-Verlag, Berlin, 2004, s. 228.\n",
        "^ Girbeau, Sabine (18 Ağustos 2003). \"Habib Bourguiba ou la modernité inachevée\". Afrik.com.\n",
        "^ Mustafa Özcan (6 Şubat 2008). \"Başörtüsü kimin bidatı?\". yeniasya.com.tr. 11 Mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Aralık 2018.\n",
        "^ THE TWO KEMALS; The Polished Aristocrat of European Circles in Contrast With the Ruthless Commander of Fanatical Turks, New York Times, 1 Ekim 1922.\n",
        "^ Umut Azak: Islam and Secularism in Turkey: Kemalism, Religion and the Nation State. I.B.Tauris, 2010, s. 134.\n",
        "^ \"Atatürk'ün Okuma Tutkusu\". 18 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Eylül 2015.\n",
        "^ Mustafa Kemal Atatürk 25 Mayıs 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Biyografisi - Biyografi.info\n",
        "\n",
        "Genel\n",
        "Cebesoy, Ali Fuat (2000). Sınıf Arkadaşım Atatürk. İstanbul: Temel Yayınları.\n",
        "Ekinci, Ekrem Buğra (2014). Osmanlı'nın Çöküşü: İmparatorluk İttihatçıların Elinde. İstanbul: Timaş Yayınları. ISBN 978-605-08-1626-6.\n",
        "Gawrych, George W. (2013). The Young Atatürk: From Ottoman Soldier to Statesman of Turkey. Londra: I. B. Tauris. ISBN 9781780763224.\n",
        "Mango, Andrew (1999). Atatürk. Doruker, Füsun tarafından çevrildi (Nisan 2000 bas.). İstanbul: Sabah Kitapları. ISBN 975-579-085-3.\n",
        "Ortaylı, İlber (2018). Gazi Mustafa Kemal Atatürk (1. bas.). İstanbul: Kronik Kitap. ISBN 978-975-2430-33-4.\n",
        "Ortaylı, İlber (2014). İmparatorluğun Son Nefesi: Osmanlı'nın Yaşayan Mirası Cumhuriyet (3. bas.). İstanbul: Timaş Yayınları. ISBN 978-605-08-1508-5.\n",
        "Roux, Jean-Paul (2017). Histoire des Turcs [Türklerin Tarihi]. Kazancıgil, Aykut tarafından çevrildi. İstanbul: Kabalcı Yayıncılık. ISBN 978-605-9872-44-7.\n",
        "Soysal, İsmail (1989). Tarihçeleri ve Açıklamaları ile Birlikte Türkiye'nin Siyasal Antlaşmaları I. Cilt (1920-1945). Ankara: TTK - Türk Tarih Kurumu.\n",
        "Zürcher, Erik J. (2010). The Young Turk Legacy and Nation Building: From the Ottoman Empire to Atatürk’s Turkey. Londra: I.B.Tauris. ISBN 978-1-84885-271-6.\n",
        "Konuyla ilgili yayınlar\n",
        "Soyak, Hasan Rıza (2006). Atatürk'ten Hatıralar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. ISBN 9750808827.\n",
        "Dış bağlantılar\n",
        " Vikisöz'de Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili sözler mevcuttur.\n",
        " Wikimedia Commons'ta Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.\n",
        " Vikikaynak'ta Mustafa Kemal Atatürk ile ilgili metin bulabilirsiniz.\n",
        "Mustafa Kemal Atatürk'ün Hayatı, Türk Tarih Kurumu\n",
        "Atatürk Araştırma Merkezi Başkanlığı\n",
        "Genelkurmay Başkanlığı'ndaki öz geçmişi\n",
        "Siyasi görevi\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Önce gelen yoktur.\tTürkiye Cumhurbaşkanı\n",
        "Emblem of the President of Turkey.png\n",
        "29 Ekim 1923 - 10 Kasım 1938\tSonra gelen:\n",
        "İsmet İnönü\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Önce gelen yoktur.\tTürkiye Büyük Millet Meclisi Başkanı\n",
        "24 Nisan 1920 - 29 Ekim 1923\tSonra gelen:\n",
        "Fethi Okyar\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Önce gelen yoktur.\tTBMM İcra Vekilleri Heyeti Başkanı\n",
        "3 Mayıs 1920 - 24 Ocak 1921\tSonra gelen:\n",
        "Fevzi Çakmak\n",
        "Parti siyasi görevi\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Önce gelen yoktur.\tCumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanı\n",
        "9 Eylül 1923 - 10 Kasım 1938\tSonra gelen:\n",
        "Celâl Bayar (vekaleten)\n",
        "Askerî görevi\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Önce gelen yoktur.\tTürk Ordusu Başkomutanı\n",
        "5 Ağustos 1921 - 29 Ekim 1923\tSonra gelen:\n",
        "Sonra gelen yoktur.\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Önce gelen yoktur.\t9. Ordu Genel Müfettişi\n",
        "16 Mayıs 1919 - 9 Temmuz 1919\tSonra gelen:\n",
        "Sonra gelen yoktur.\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Müşîr Otto Liman von Sanders\tYıldırım Ordular Grubu Komutanı\n",
        "31 Ekim 1918 - 7 Kasım 1918\tSonra gelen:\n",
        "Sonra gelen yoktur.\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Ferik Fevzi Paşa\t7. Ordu Komutanı\n",
        "7 Ağustos 1918 - 7 Kasım 1918\tSonra gelen:\n",
        "Sonra gelen yoktur.\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Müşîr Ahmed İzzet Paşa\t2. Ordu Komutanı\n",
        "7 Mart 1917 - 5 Temmuz 1917\tSonra gelen:\n",
        "Ferik Fevzi Paşa\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Miralay Hans Kannengiesser\t16. Kolordu Komutanı\n",
        "19 Ağustos 1915 - 7 Mart 1917\tSonra gelen:\n",
        "Sonra gelen yoktur.\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Önce gelen yoktur.\tAnafartalar Grup Komutanı\n",
        "8 Ağustos 1915 - 19 Ağustos 1915\tSonra gelen:\n",
        "Sonra gelen yoktur.\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Önce gelen yoktur.\t19. Tümen Komutanı\n",
        "23 Ocak 1915 - 8 Ağustos 1915\tSonra gelen:\n",
        "Miralay Mehmed Şefik Bey\n",
        "Onursal unvanlar\n",
        "Önce gelen:\n",
        "Önce gelen yoktur.\tPadişahın Onursal Yaveri\n",
        "15 Ağustos 1918 - 9 Temmuz 1919\tSonra gelen:\n",
        "Sonra gelen yoktur.\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Mustafa Kemal Atatürk\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Türkiye cumhurbaşkanları\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Türkiye başbakanları\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Türkiye Büyük Millet Meclisi başkanları\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Osmanlı ve Türkiye mareşalleri\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Cumhuriyet Halk Partisi Genel Başkanları\n",
        "[göster]gtd\n",
        "I. TBMM İcra Vekilleri Heyeti\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Anıtkabir\n",
        "[göster]gtd\n",
        "Antikomünizm\n",
        "Otorite kontrolü Bunu Vikiveri'de düzenleyin\t\n",
        "BIBSYS: 90197069BNC: 000160182BNE: XX882889BNF: cb12055367s (data)CANTIC: a11581335CiNii: DA03725848GND: 118650793ISNI: 0000 0001 2282 6864LCCN: n80044800LNB: 000129362MusicBrainz: 86eae395-572b-4d81-84b7-4aaa957b206eNCL: 000217319NDL: 00620292NKC: jo20010084749NLA: 35009723NLG: 78264NLI: 001786120NLK: KAC201710181NLP: A11781269NLR: 000010654NSK: 000009268NTA: 068926839RERO: 02-A000013725RSL: 000082905SELIBR: 175902SNAC: w6x06bk7SUDOC: 028790952S2AuthorId: 122016902TDVİA: mustafa-kemal-ataturkTrove: 1445807VIAF: 87758727WorldCat: lccn-n80044800\n",
        "Ataturk.svgMustafa Kemal Atatürk portaliHiung-nu kemer bağı.jpgTürk tarihi portaliSeal of the Turkish Armed Forces.pngTürk Silahlı Kuvvetleri portaliFlag of Turkey.svgTürkiye portaliOsmanli-nisani.svgOsmanlı İmparatorluğu portali\n",
        "Kategori: Türkiye başbakanlarıTürkiye Büyük Millet Meclisi başkanlarıI. İcra Vekilleri HeyetiMustafa Kemal Atatürk1881 doğumlularSelanik doğumlu siyasetçiler1938 yılında ölenlerİstanbul'da ölenler20. yüzyıl liderleriAlmancadan çeviri yapanlarAnıtkabirBalkan Savaşları'nda Osmanlı askerleriBaşkomutanlarCumhuriyet Halk Partisi genel başkanlarıDemir Haç sahipleriDersim İsyanı'nda kişilerDevlet başkanlarıDin eleştirmenleriErzurum Kongresi delegeleriI. Dünya Savaşı'nda Osmanlı askerleriİttihat ve Terakki üyeleriKırmızı-yeşil şeritli İstiklâl Madalyası sahipleriKoçgiri İsyanı'nda kişilerKurtuluş Savaşı'nda Türk askerleri7. Ordu (Osmanlı) KomutanlarıLégion d'honneur sahipleriMakedonya TürkleriManastır Askerî İdadisi'nde öğrenim görenlerMecidiye Nişanı sahipleriMekteb-i Erkân-ı Harbiye'de öğrenim görenlerMekteb-i Harbiye'de öğrenim görenlerOsmanlı generalleriOsmanlı paşalarıOsmanlı TürkleriSirozdan ölenlerSivas Kongresi delegeleriTBMM 1. dönem Ankara milletvekilleriTBMM 2. dönem Ankara milletvekilleriTBMM 3. dönem Ankara milletvekilleriTBMM 4. dönem Ankara milletvekilleriTBMM 5. dönem Ankara milletvekilleriTrablusgarp Savaşı'nda Osmanlı askerleriTürk antikomünistlerTürk devrimcilerTürk eğitimcilerTürk mareşallerTürk milliyetçileriTürk öğretmenlerTürk sekülaristlerTürk yazarlar\n",
        "Gezinti menüsü\n",
        "Oturum açık değilMesajKatkılarHesap oluşturOturum aç\n",
        "SayfaTartışma\n",
        "OkuKaynağı görGeçmişi görAra\n",
        "Vikipedi üzerinde ara\n",
        "Anasayfa\n",
        "Hakkımızda\n",
        "İçindekiler\n",
        "Rastgele madde\n",
        "Seçkin içerik\n",
        "Yakınımdakiler\n",
        "Katılım\n",
        "Bağış yapın\n",
        "Deneme tahtası\n",
        "İş birliği projesi\n",
        "Köy çeşmesi\n",
        "Son değişiklikler\n",
        "Topluluk portalı\n",
        "Wikimedia dükkânı\n",
        "Yardım\n",
        "Araçlar\n",
        "Sayfaya bağlantılar\n",
        "İlgili değişiklikler\n",
        "Özel sayfalar\n",
        "Kalıcı bağlantı\n",
        "Sayfa bilgisi\n",
        "Sayfayı kaynak göster\n",
        "Vikiveri öğesi\n",
        "Dosya yükle\n",
        "\n",
        "Diğer diller\n",
        "Boarisch\n",
        "Deutsch\n",
        "English\n",
        "Español\n",
        "Français\n",
        "İtaliano\n",
        "Plattdüütsch\n",
        "Nederlands\n",
        "Русский\n",
        "177 tane daha\n",
        "Bağlantıları değiştir\n",
        "Diğer projelerde\n",
        "Wikimedia Commons\n",
        "Vikisöz\n",
        "Vikikaynak\n",
        "Yazdır/dışa aktar\n",
        "Bir kitap oluştur\n",
        "PDF olarak indir\n",
        "Basılmaya uygun görünüm\n",
        "Bu sayfa son olarak 7 Haziran 2020 tarihinde ve 20.30 saatinde düzenlenmiştir.\n",
        "Metin Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı altındadır; ek koşullar uygulanabilir. Bu siteyi kullanarak, Kullanım Şartlarını ve Gizlilik Politikasını kabul etmiş olursunuz.\n",
        "Vikipedi® (ve Wikipedia®) kâr amacı gütmeyen kuruluş olan Wikimedia Foundation, Inc. tescilli markasıdır.\n",
        "Gizlilik politikasıVikipedi hakkındaSorumluluk reddiGeliştiricilerİstatistiklerÇerez bildirgesiMobil görünümWikimedia FoundationPowered by MediaWiki\n",
        "\n",
        "\n",
        "'''\n",
        "\n",
        "yazi = yazi.strip().lower()\n",
        "\n",
        "\n",
        "ozel_karakterler = ['\"', ',', '(', ')']\n",
        "\n",
        "for el in ozel_karakterler:\n",
        "  yazi = yazi.replace(el, '')\n",
        "  "
      ],
      "execution_count": 0,
      "outputs": []
    },
    {
      "cell_type": "code",
      "metadata": {
        "id": "NAC6E5OKDCwI",
        "colab_type": "code",
        "colab": {}
      },
      "source": [
        "from gensim.models import Word2Vec\n",
        "import nltk.data\n",
        "import re"
      ],
      "execution_count": 0,
      "outputs": []
    },
    {
      "cell_type": "code",
      "metadata": {
        "id": "r5aYWhUFXTtg",
        "colab_type": "code",
        "outputId": "c2cd8ced-5966-4e8b-f499-947a91064de1",
        "colab": {
          "base_uri": "https://localhost:8080/",
          "height": 1000
        }
      },
      "source": [
        "# Yazıyı cümlelere ayıralım. Burada Türkçe bulamadım o yüzden İngilizce ayırıcı kullanıyorum. Referans: nltk dokümantasyonu\n",
        "nltk.download('punkt')\n",
        "cumle_ayirici = nltk.data.load('tokenizers/punkt/english.pickle')\n",
        "\n",
        "cumleler = cumle_ayirici.tokenize(yazi)\n",
        "\n",
        "print('\\n Yeni Cümle \\n'.join(cumleler))\n",
        "\n",
        "veri_seti = []\n",
        "\n",
        "for cumle in cumleler: \n",
        "  veri_seti.append(re.split(\" |\\n\", cumle))"
      ],
      "execution_count": 3,
      "outputs": [
        {
          "output_type": "stream",
          "text": [
            "\u001b[1;30;43mStreaming output truncated to the last 5000 lines.\u001b[0m\n",
            "turkey's political relations with hungary.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "8 haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistics iceland.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "population by origin citizenship and country of birth.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "13 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b lacey 2007 2.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistiche demografiche istat.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "resident population by sex and citizenship middle-east europe.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 27 ekim 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ warrander & knaus 2008 32.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ fürstentum lihtenştayn 2007 6.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistics lithuania rss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "population by place of birth and sex.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[ölü/kırık bağlantı]\n",
            "^ du grand-duché de luxembourg.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "etat civil et population du luxembourg: ventilation par nationalité du répertoire.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ central intelligence agency.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "the world factbook; macedonia.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "13 mayıs 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 temmuz 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ census of population households and dwellings in the republic of macedonia pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "republic of macedonia state statistical office.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2002.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 temmuz 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ university college london.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "religion and politics of sufi turks in macedonia a pre-field proposal pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 26 mart 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ethnologue languages.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkish.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2 şubat 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 mart 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b amore 2005 15.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ türkiye büyük millet meclisi 2008 11.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistics norway.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "persons with immigrant background by immigration category and country background 1 january 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "28 ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ rep. of turkey ministry of foreign affairs.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkey's political relations with poland.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27 eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ rep. of turkey ministry of foreign affairs.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkey's political relations with portugal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "8 haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ phinnemore 2006 157.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistical office of the slovak republic.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "long-term immigration by country of last residence and age in 2006.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistical office of the republic of slovenia.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "population by ethnic affiliation slovenia census 1953 1961 1971 1981 1991 and 2002.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "11 ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ hürriyet daily news.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkey 'more democratic' under erdoğan says spanish muslim leader.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "12 temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 14 temmuz 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ zaman erdoğan’s visit to stockholm and turkish-swedish relations erişim tarihi: 3 haziran 2010\n",
            "^ the federal authorities of the swiss confederation.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bilateral relations between switzerland and turkey.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "5 ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ aydıngün 2006 14.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ haber merkezi 27 ocak 2011. müslüman türk sayısı 2030'da 89 milyon olacak.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "netpano.com.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 1 eylül 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ r.k.kurt.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türki̇ye`ni̇n geleceği̇nde alevi̇ müslümanlik mi ali̇`si̇z alevi̇li̇k mi̇?.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "8 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 1 eylül 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ 'aleviyim' diyenlerin sayısı 4.5 milyon.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milliyet.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "21 mart 2007.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "9 haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 1 eylül 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ el-cüveyni; tarih-i cihan-güşa 1 s:11\n",
            "^ i̇mam taberani mu’cem’ül-kebir ve mu’cem’ül evsat\n",
            "^ sünen-i davud iv.s:112\n",
            "^ câmi'u's-sahîh 3884\n",
            "^ ebû davud  melâhim: 8.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atalay besim 2006. divanü lügati't - türk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ankara: türk tarih kurumu basımevi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 975-16-0405-2 cilt-1 sayfa:3\n",
            "^ divânu lügati't-türk kaşgarlı mahmud trc.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "besim atalay i xvii tdk ankara\n",
            "^ türklerin araplarla münasebetleri sami baskın odü sosyal bilimler arastırmaları dergisi\n",
            "^ karahanli dönemi̇ türkçesi̇nde sözün etki̇li̇ kullanimi ramazan çakır mevlana üniversitesi\n",
            "^ türk dilleri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "14 mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ocak 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ şükrü haluk akalın türk dili: dünya dili 14 temmuz 2011 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk dil kurumu\n",
            "^ günay karaağaç türkçe verintiler sözlüğü\n",
            "^ 13.05.1277 tarihli.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[kaynak belirtilmeli]\n",
            "^ dil derneği\n",
            "^ vilhelm thomsen les inscriptions de l’orkhon dechiffrees helsingfors 1896\n",
            "^ nihat sami banarlı resimli türk edebiyatı tarihi m.e.b.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yayınları 1997\n",
            "^ şükran kurdakul çağdaş türk edebiyatı broy yayınları i̇stanbul 1986\n",
            "^ temel britannica – 40. sayfa.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "temel britannica.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1993.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ gündüz akıncı türk romanında köye doğru ankara üniversitesi dil ve tarih-coğrafya fak.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yayınları ankara 1961\n",
            "^ unesco'nun divriği ulu camii hakkındaki sayfası\n",
            "^ bayrak orhan m. 1994. türkiye tarihi yerler rehberi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇nkılâp kitabevi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 975-10-0705-4.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ yivli minaret complex archnet.org.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "7 temmuz 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 23 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ sivas gökmedrese web sayfası\n",
            "^ faruk pekin hayri fehmi yılmaz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "100 köprü / türkiye'nin kültür mirası.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ntv yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 978-605-5813-10-9.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kentler ve şehirler rehberi - ankara.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kentler.com.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "22 haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 21 mayıs 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ karatay medresesi'ndeki çini müzesi kubad-abad sarayı çinileri\n",
            "^ anadolu selçukluları devrinde aksaray şehri yrd.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doç.dr.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "nevzat topal aksaray valiliği yayınları\n",
            "^ * feri̇t m. mesut m. 1934 selçuk veziri sahip ata ile oğullarının hayat ve eserleri türkiye matbaası i̇stanbul.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ bayram s. and karabacak a. h. 1981 sahib ata fahrü’d-din ali’nin konya i̇maret ve sivas gök medrese vakfiyeleri vakıflar dergisi vol.13 sayfa 31-69.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ council of europe 2007 130-131.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ rep. of turkey ministry of labour and social security.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yurtdisindaki vatandaslarimizla ilgili sayisal bilgiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 27 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[ölü/kırık bağlantı]\n",
            "^ cia-the world factbook.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "country comparison:population.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "26 nisan 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 27 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ berlin-institut 2009 26.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ zouboulis 2003 55.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ encyclopedia of cleveland history.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "immigration and ethnicity: turks.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "12 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 temmuz 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ centraal bureau voor de statistiek.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cbs statline.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "22 nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 27 kasım 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ minority rights group international.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turks.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 15 ocak 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ karpat 2004 12.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ consulate general of turkey sydney australia.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "consul general's message.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d e council of europe 2006 23.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ centre for russian studies.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2002 nationality report.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "30 eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 temmuz 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ демоскоп weekly.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "всероссийская перепись населения 2002 года.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "10 nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 4 ağustos 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ the federal authorities of the swiss confederation.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bilateral relations between switzerland and turkey.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "5 ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 16 aralık 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ harzig juteau & schmitt 2006 67.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b dr online.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tyrkisk afstand fra islamisk trossamfund.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19 mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 8 şubat 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ james 2007 282.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ the federation of canadian turkish associations.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "purpose.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "17 ocak 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 23 şubat 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ the federation of canadian turkish associations.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kanada-türk toplumu i̇statistikleri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27 aralık 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 şubat 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistiche demografiche istat.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "resident population by sex and citizenship middle-east europe.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 şubat 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistics norway.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "persons with immigrant background by immigration category and country background 1 january 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "28 ekim 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 4 mayıs 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ japonya türk toplumu turkish community of japan.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "embassy of turkey in japan.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "22 ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 11 haziran 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ state statistics committee of ukraine.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "the distribution of the population by nationality and mother tongue.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27 eylül 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 temmuz 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ turkish embassy doha qatar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ambassador's message.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "20 haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkmenistan.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 28 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[ölü/kırık bağlantı]\n",
            "^ çalışma ve sosyal güvenlik bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kuveyt.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 28 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[ölü/kırık bağlantı]\n",
            "^ conapo.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "conapo 2005 census.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27 aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.further information on immigration to mexico\n",
            "^ rep. of turkey ministry of foreign affairs.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkey's political relations with poland.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27 eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ instituto nacional de estadística.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "instituto nacional de estadística: population spaniards/foreigners by country of birth sex and year.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 4 kasım 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ rep. of turkey ministry of foreign affairs.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkey's political relations with czech republic.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "8 haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ rep. of turkey ministry of foreign affairs.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkey's political relations with hungary.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "8 haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ celade-division de poblacion.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turquía: nacimiento: argentina 2001. erişim tarihi: 8 kasım 2009. bilinmeyen parametre |turquía= görmezden gelindi yardım; bilinmeyen parametre |n= görmezden gelindi yardım\n",
            "^ embassy of chile in turkey 15 may 2008 cnn turk tv program turks in chile.. 15 temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 23 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kaynak hatası: geçersiz <ref> etiketi; fürstentum liechtenstein 2007 loc=6 isimli refler için metin temin edilmemiş bkz: kaynak gösterme\n",
            "^ celade-division de poblacion.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turquía: nacimiento.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 8 kasım 2009. bilinmeyen parametre |turquía= görmezden gelindi yardım; bilinmeyen parametre |n= görmezden gelindi yardım[ölü/kırık bağlantı]\n",
            "^ the encyclopedia of new zealand.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "facts and figures by country of birth.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19 ağustos 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ national bureau of statistics of the republic of moldova.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "distribution of immigrants by nationality and purpose of arrival in 2007.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 31 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ du grand-duché de luxembourg.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "etat civil et population du luxembourg: ventilation par nationalité du répertoire.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 7 eylül 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ croatian census 2001. population by ethnicity by towns/municipalities census 2001.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ consulate general of turkey-hong kong china.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "consul general's message.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19 haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistical office of the republic of slovenia.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "population by ethnic affiliation slovenia census 1953 1961 1971 1981 1991 and 2002.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "11 ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ rep. of turkey ministry of foreign affairs.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkey's political relations with portugal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "8 haziran 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ turkish embassy-jakarta indonesia.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkish –indonesian economic and commercial relations.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ekim 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistical office of the slovak republic.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "long-term immigration by country of last residence and age in 2006.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ census india 2001. population classified by place of birth and sex pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistics iceland.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "population by origin citizenship and country of birth.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "13 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 26 mayıs 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ amerika birleşik devletleri nüfus sayım bürosu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "puerto rico ancestry:2000.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "12 şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ statistics lithuania rss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "population by place of birth and sex.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[ölü/kırık bağlantı]\n",
            "^ eesti statistika 2008. population by ethnic nationality mother tongue and citizenship.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "6 şubat 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ nordic statbank.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "population 1 january by reporting country time citizenship sex and age.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 ekim 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[ölü/kırık bağlantı]\n",
            "^ a b bozkurt güvenç türk kimliği 4. basım remzi kitabevi isbn 975-14-0504-1 s. 24.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b güvenç a.g.e s. 25.\n",
            "\twikimedia commons'ta turks ile ilgili ortam dosyaları bulunmaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[göster]gtd\n",
            "tarihteki ve günümüzdeki türk halkları\n",
            "[göster]gtd\n",
            "ülkelerine göre türkler\n",
            "kategori: türkiye türkleri\n",
            "gezinti menüsü\n",
            "oturum açık değilmesajkatkılarhesap oluşturoturum aç\n",
            "sayfatartışma\n",
            "okubekleyen değişikliklerdeğiştirkaynağı değiştirgeçmişi görara\n",
            "vikipedi üzerinde ara\n",
            "anasayfa\n",
            "hakkımızda\n",
            "i̇çindekiler\n",
            "rastgele madde\n",
            "seçkin içerik\n",
            "yakınımdakiler\n",
            "katılım\n",
            "bağış yapın\n",
            "deneme tahtası\n",
            "i̇ş birliği projesi\n",
            "köy çeşmesi\n",
            "son değişiklikler\n",
            "topluluk portalı\n",
            "wikimedia dükkânı\n",
            "yardım\n",
            "araçlar\n",
            "sayfaya bağlantılar\n",
            "i̇lgili değişiklikler\n",
            "özel sayfalar\n",
            "kalıcı bağlantı\n",
            "sayfa bilgisi\n",
            "sayfayı kaynak göster\n",
            "vikiveri öğesi\n",
            "dosya yükle\n",
            "\n",
            "diğer diller\n",
            "dansk\n",
            "deutsch\n",
            "english\n",
            "español\n",
            "français\n",
            "hrvatski\n",
            "i̇taliano\n",
            "nederlands\n",
            "русский\n",
            "80 tane daha\n",
            "bağlantıları değiştir\n",
            "diğer projelerde\n",
            "wikimedia commons\n",
            "yazdır/dışa aktar\n",
            "bir kitap oluştur\n",
            "pdf olarak indir\n",
            "basılmaya uygun görünüm\n",
            "bu sayfa son olarak 26 mayıs 2020 tarihinde ve 12.28 saatinde düzenlenmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "metin creative commons atıf-benzerpaylaşım lisansı altındadır; ek koşullar uygulanabilir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu siteyi kullanarak kullanım şartlarını ve gizlilik politikasını kabul etmiş olursunuz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "vikipedi® ve wikipedia® kâr amacı gütmeyen kuruluş olan wikimedia foundation inc. tescilli markasıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gizlilik politikasıvikipedi hakkındasorumluluk reddigeliştiricileri̇statistiklerçerez bildirgesimobil görünümwikimedia foundationpowered by mediawiki\n",
            "\n",
            "gizle\n",
            "wle austria logo no text.svgwiki loves earth 2020 photo competition: take photos in nature and support wikipedia.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[kapat]\n",
            "türk dilleri vikimaratonu 2020\n",
            "türk dilleri kullanıcı grubu'nun 1-30 haziran arasında düzenlediği\n",
            "ödüllü türk dilleri vikimaratonu 2020 madde yazma yarışmasına davetlisiniz!\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu madde yarı korumaya alınmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "uygulanan süresiz korumayla süregelen yüksek vandalizm riskine karşı önlem alınması amaçlanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal atatürk\n",
            "vikipedi özgür ansiklopedi\n",
            "gezinti kısmına atlaarama kısmına atla\n",
            "atatürk mustafa kemal ve mustafa kemal paşa buraya yönlendirilmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "diğer kullanımlar için atatürk anlam ayrımı mustafa kemal anlam ayrımı ve mustafa kemal paşa anlam ayrımı sayfalarına bakınız.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mareşal · gazi · ebedi şef[a]\n",
            "mustafa kemal atatürk\n",
            "\n",
            "cumhurbaşkanı kemal atatürk\n",
            "1. türkiye cumhuriyeti cumhurbaşkanı\n",
            "görev süresi\n",
            "29 ekim 1923 - 10 kasım 1938\n",
            "başbakan\ti̇smet i̇nönü 1923-24 25-37\n",
            "ali fethi bey 1924-25\n",
            "celâl bayar 1937-39\n",
            "yerine gelen\ti̇smet i̇nönü\n",
            "1. i̇cra vekilleri heyeti reisi\n",
            "görev süresi\n",
            "3 mayıs 1920 - 24 ocak 1921\n",
            "yerine gelen\tfevzi paşa çakmak\n",
            "türk ordusu başkumandanı\n",
            "görev süresi\n",
            "5 ağustos 1921 - 29 ekim 1923\n",
            "atayan\ttürkiye büyük millet meclisi\n",
            "1. türkiye büyük millet meclisi reisi\n",
            "görev süresi\n",
            "24 nisan 1920 - 29 ekim 1923\n",
            "yerine gelen\tali fethi bey okyar\n",
            "1. cumhuriyet halk partisi genel başkanı\n",
            "görev süresi\n",
            "9 eylül 1923 - 10 kasım 1938\n",
            "yerine gelen\ti̇smet i̇nönü\n",
            "türkiye büyük millet meclisi\n",
            "1.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4. ve 5. dönem milletvekili\n",
            "görev süresi\n",
            "23 nisan 1920 - 10 kasım 1938\n",
            "seçim bölgesi\t\n",
            "1920-35 - ankara[göster]\n",
            "anadolu ve rumeli müdâfaa-i hukuk cemiyeti umumî reisi\n",
            "görev süresi\n",
            "7 eylül 1919 - 9 eylül 1923\n",
            "heyet-i temsiliye reisi\n",
            "görev süresi\n",
            "24 ağustos 1919 - 9 eylül 1923\n",
            "fahri yaver-i hazret-i şehriyâri\n",
            "görev süresi\n",
            "15 ağustos 1918 - 9 temmuz 1919\n",
            "hükümdar\tvi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mehmed\n",
            "9. ordu kıtaatı müfettişi\n",
            "sonradan 3. ordu müfettişi\n",
            "görev süresi\n",
            "16 mayıs 1919 - 9 temmuz 1919\n",
            "yıldırım ordular grubu kumandanı\n",
            "görev süresi\n",
            "31 ekim 1918 - 7 kasım 1918\n",
            "yerine geldiği\tliman von sanders\n",
            "7. ordu kumandanı\n",
            "görev süresi\n",
            "7 ağustos 1918 - 7 kasım 1918\n",
            "yerine geldiği\tfevzi paşa\n",
            "2. ordu kumandanı\n",
            "görev süresi\n",
            "7 ağustos 1918 - 7 kasım 1918\n",
            "yerine geldiği\tahmed i̇zzed paşa\n",
            "kişisel bilgiler\n",
            "doğum\tali rıza oğlu mustafa\n",
            "1881\n",
            "selanik selanik vilayeti osmanlı i̇mparatorluğu\n",
            "ölüm\t10 kasım 1938 57 yaşında\n",
            "dolmabahçe sarayı i̇stanbul türkiye\n",
            "ölüm nedeni\tsiroz\n",
            "yattığı yer\tetnografya müzesi ankara 21 kasım 1938 - 10 kasım 1953\n",
            "anıtkabir ankara\n",
            "10 kasım 1953'ten beri\n",
            "milliyeti\ttürk\n",
            "partisi\tcumhuriyet halk partisi\n",
            "diğer siyasi\n",
            "bağlantıları\tvatan ve hürriyet cemiyeti\n",
            "i̇ttihat ve terakki cemiyeti\n",
            "anadolu ve rumeli müdâfaa-i hukuk cemiyeti\n",
            "evlilikler\tlatife hanım 29 ocak 1923 - 5 ağustos 1925\n",
            "bitirdiği okul\tmekteb-i harbiye-i şahâne\n",
            "mekteb-i erkân-ı harbiyye-i şâhâne\n",
            "ödülleri\tliste 24 madalya\n",
            "i̇mzası\t\n",
            "askerî hizmeti\n",
            "takma adı\tşerif trablusgarp savaşı'nda\n",
            "halâskârgazi tbmm tarafından\n",
            "bağlılığı\tosmanlı i̇mparatorluğu osmanlı i̇mparatorluğu\n",
            " ankara hükûmeti\n",
            "türkiye türkiye cumhuriyeti\n",
            "branşı\tpiyade[1]\n",
            "hizmet yılları\t1893-1927\n",
            "rütbesi\tmareşal\n",
            "komutası\t\n",
            "19. tümen16.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kolordu2.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ordu7.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "orduyıldırım orduları grubutbmm orduları\n",
            "çatışma/savaşları\t31 mart ayaklanması\n",
            "trablusgarp savaşı\n",
            "balkan savaşları\n",
            "i. dünya savaşı\n",
            "çanakkale cephesi · kafkasya cephesi · sina ve filistin cephesi\n",
            "türk kurtuluş savaşı\n",
            "batı cephesi\n",
            "mustafa kemal atatürk[b] 1881[c] - 10 kasım 1938 türk asker devlet adamı ve türkiye cumhuriyeti'nin kurucusu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1923'ten 1938'de ölümüne kadar cumhurbaşkanı olan atatürk bu görevi en uzun süre yürüten kişi olmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "birinci dünya savaşı sırasında osmanlı ordusuna hizmet eden atatürk; çanakkale cephesi'nde miralaylığa[2] sina ve filistin cephesi'nde ise yıldırım orduları komutanlığına atandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "savaşın sonunda osmanlı i̇mparatorluğu'nun yenilgisini takiben kurtuluş savaşı ile simgelenen türk ulusal hareketi'ne önderlik etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk kurtuluş savaşı sürecinde ankara hükûmeti'ni kurdu türk orduları başkomutanı olarak sakarya meydan muharebesi'ndeki başarısından dolayı 19 eylül 1921 tarihinde gazi unvanını aldı ve mareşalliğe yükseldi askeri eylemleriyle i̇tilaf devletleri tarafından gönderilen askeri güçleri bozguna uğrattı ve türk milletini zafere götürdü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk daha sonra modern ilerici ve laik bir ulus devleti oluşturmak için politik ekonomik ve kültürel alanlarda sekülarist ve milliyetçi karakterdeki reformlarını başlattı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yabancılara tanınan ekonomik imtiyazlar kaldırıldı ve onlara ait üretim araçları ve demiryolları millîleştirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tevhîd-i tedrîsât kanunu ile eğitim türk hükûmetinin denetimine girdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "seküler ve bilimsel eğitim esas alındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "binlerce yeni okul inşa edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇lköğretim ücretsiz ve zorunlu hale getirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yabancı okullar devlet denetimine alındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "köylülerin sırtına yüklenen ağır vergiler azaltıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erkeklerin serpuş ve kıyafetlerinde değişiklikler yapıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "takvim saat ve ölçülerde değişikliklere gidildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mecelle kaldırılarak yerine seküler türk kanunu medenisi yürürlüğe konuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kadınların sivil ve politik hakları pek çok batı ülkesinden önce tanındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çok eşlilik yasaklandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kadınların şahitliği ve miras hakkı erkeklerinkiyle eşit hale getirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "benzer şekilde dünyanın çoğu ülkesinden önce olarak türkiye'de kadınların ilkin yerel seçimlerde 1930 sonra genel seçimlerde 1934 seçme ve seçilme hakkı tanındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ceza ve borçlar hukukunda seküler yasalar yürürlüğe konuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sanayi teşvik kanunu kabul edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "toprak reformu için çabalandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[3] arap harfleri temelli osmanlı alfabesinin yerine latin harfleri temelli yeni türk alfabesi kabul edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "halkı okuryazar kılmak için eğitim seferberliği başlatıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "üniversite reformu gerçekleştirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "birinci beş yıllık sanayi planı yürürlüğe konuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sınıf ve statü farkı gözeten lâkap ve unvanlar kaldırıldı ve soyadları yürürlüğe konuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "homojen ve birleşmiş bir ulus yaratılması için türkleştirme politikası yürütüldü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[4][5][6] türk olmayan azınlıklar kamuoyunda türkçe konuşmaya zorlandı[7] türkçe olmayan toponomiler ve azınlıkların soyadları türkçeye çevrildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[8][9]\n",
            "\n",
            "atatürk cumhuriyet halk partisi'ni halk fırkası adıyla kurdu ve ilk genel başkanı oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çok sayıda kamu kurumu onun tarafından veya onun desteğiyle kuruldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye'nin ilk yerli uçağı onun döneminde vecihi hürkuş tarafından üretildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[10]\n",
            "\n",
            "birleşmiş milletler'in unesco örgütü olağanüstü bir reformcu olduğunu göz önünde tutarak özellikle sömürgecilik ve emperyalizme karşı en önce açılan savaşların ilk liderlerinden biri olduğunu kabul ederek dünya ulusları arasında karşılıklı anlayışın sürekli barışın kurulması için çalışmalarının olağanüstü bir örnek olduğunu ve tüm yaşamı boyunca insanlar arasında hiçbir renk din ve ırk ayrımını gözetmeden bir uyum ve iş birliği çağının doğacağına olan inancını anımsatarak eylemlerini her zaman barış uluslararası anlayış ve insan haklarına saygı yönünden yapmış atatürk'ü 100. doğum yılı olan 1981'i tüm ülkelerin oy birliğiyle atatürk yılı olarak kabul ederek onurlandırmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[11][12]\n",
            "\n",
            "\n",
            "i̇çindekiler\n",
            "1\tçocukluk ve gençlik 1881-1904\n",
            "2\taskerlik 1905-1918\n",
            "2.1\terken dönem\n",
            "2.2\ttrablusgarp savaşı\n",
            "2.3\tbalkan savaşları\n",
            "2.3.1\tbirinci balkan savaşı\n",
            "2.3.2\ti̇kinci balkan savaşı\n",
            "2.4\taskerî ataşelik\n",
            "2.5\ti. dünya savaşı\n",
            "2.5.1\tçanakkale savaşı\n",
            "2.5.2\tkafkasya cephesi\n",
            "2.5.3\tsina ve filistin cephesi\n",
            "3\tmillî mücadele 1919-1923\n",
            "3.1\törgütlenme\n",
            "3.1.1\tmustafa kemal'in samsun'a çıkışı\n",
            "3.1.2\tamasya genelgesi\n",
            "3.1.3\terzurum kongresi\n",
            "3.1.4\tsivas kongresi\n",
            "3.1.5\ttbmm'nin açılışı\n",
            "3.1.6\tthe mail gazetesi röportajı\n",
            "3.2\thâkimiyetin sağlanması\n",
            "3.2.1\ti̇nönü muharebeleri\n",
            "3.2.2\tkütahya-eskişehir muharebeleri\n",
            "3.2.3\tsakarya meydan muharebesi\n",
            "3.2.4\tbüyük taarruz\n",
            "3.3\tmudanya ateşkes antlaşması\n",
            "3.4\tlozan barış antlaşması\n",
            "4\tcumhuriyetin ilanı\n",
            "5\tcumhurbaşkanlığı 1923-1938\n",
            "5.1\ti̇ç politika\n",
            "5.1.1\tdevrimler\n",
            "5.1.2\tsiyasi olaylar\n",
            "5.1.3\tekonomi\n",
            "5.2\tdış politika\n",
            "5.2.1\tmusul sorunu\n",
            "5.2.2\ttürk-yunan ilişkileri\n",
            "5.2.3\tmilletler cemiyeti\n",
            "5.2.4\tbalkan antantı\n",
            "5.2.5\tmontrö boğazlar sözleşmesi\n",
            "5.2.6\tsadabat paktı\n",
            "5.2.7\thatay sorunu\n",
            "5.2.8\ttrakya manevraları\n",
            "6\tözel hayatı\n",
            "6.1\tdoğum tarihi\n",
            "6.1.1\tnüfus cüzdanı\n",
            "6.2\tdoğum yeri\n",
            "6.3\tadı ve soyadı\n",
            "6.4\ti̇lgi alanları\n",
            "6.5\tşahsi ilişkileri\n",
            "6.6\tdinî inancı\n",
            "6.7\tölümü\n",
            "7\tzaman dizini\n",
            "8\thatırası\n",
            "9\tyapıtları\n",
            "10\tatatürk tarafından kurulan kurumlar\n",
            "11\tkaynakça\n",
            "12\tkonuyla ilgili yayınlar\n",
            "13\tdış bağlantılar\n",
            "çocukluk ve gençlik 1881-1904\n",
            "\n",
            "mustafa kemal'in manastır mekteb-i i̇dâdî-i şâhânesi karnesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "harp okulu'nda arkadaşları ile birlikte 1901.\n",
            "\n",
            "kız kardeşi makbule hanım ve annesi zübeyde hanım ile birlikte.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1839'da kocacık'ta doğduğu sanılan[13] babası ali rıza efendi aslen manastır'a bağlı debre-i bâlâ'dandır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[14] falih rıfkı atay vamık volkan norman itzkowitz müjgân cunbur numan kartal ve hasan i̇zzettin dinamo'ya göre babasının ailesi 14-15. yüzyılda anadolu'dan bölgeye göç etmiş olan kocacık yörüklerindendir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[13][14][15][16] bazı yabancı kaynaklara göre ise babasının ailesinde arnavut veya slav kökenli müslümanlar olabilir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[17][18][19] ali rıza bey öncelikle dini vakıfları denetleyen bir memur olarak çalışmış 93 harbi öncesinde 1876-77 yıllarında yerel birliklerde gönüllü teğmen olarak görev yapmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[17][20] zübeyde hanım ile evlendikten sonra selanik'te gümrük memurluğu ve kereste ticaretiyle meşgul oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[21][22]\n",
            "\n",
            "annesi zübeyde hanım 1857 yılında selanik'in batısındaki langaza'da çiftçi bir ailede doğmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "annesinin kökeni ise karaman'dan rumeli'ye gelen türkmenlerdendir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[23]\n",
            "\n",
            "ali rıza bey ile zübeyde hanım 1871 yılında evlendi ve ali rıza bey'in babasına ait olan yenikapı selanik'teki eve yerleştiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[24][25][26] atatürk bu çiftin çocuğu olarak rumî 1296 miladî 1880-1881 yılında selanik'te doğmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "samsun'a çıktığı 19 mayıs tarihini doğum günü kabul etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[d][27] fatma ömer ahmet naciye ve makbule adlı beş kardeşinin ilk dördü küçük yaşta hayatını kaybetmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[28][29]\n",
            "\n",
            "öğrenim çağına gelen mustafa'nın hangi okula gideceği konusunda annesi ile babası arasında anlaşmazlık çıkmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "annesi mustafa'nın hafız mehmet efendi'nin mahalle mektebine gitmesini istiyor babası ise o dönemki yeni yöntemlerle eğitim yapan seküler[20] mektebi şemsi i̇btidai'nde şemsi efendi mektebi okumasını istiyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "en sonunda önce mahalle mektebine başlayan mustafa birkaç gün sonra şemsi efendi mektebi'ne geçti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[30] atatürk okul seçimindeki bu kararı için hayatı boyunca babasına minnettarlık duymuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[20] 1888 yılında babasını kaybetti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[31] bir süre rapla çiftliği'nde annesinin üvey kardeşi[20] hüseyin'in yanında kalıp hafif çiftlik işleriyle uğraştıktan sonra eğitimsiz kalacağından endişe eden annesinin isteğiyle selanik'e döndü halasının yanına yerleşti ve okulunu bitirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[32][33] bu arada zübeyde hanım selanik'te gümrük memuru olan ragıp bey ile evlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[34]\n",
            "\n",
            "şimdi müze olan koca kasım paşa mahallesi islahhane caddesi'ndeki ev 1870'te rodoslu müderris hacı mehmed vakfı tarafından yaptırılmış ve 1878'de yeni evlenen ali rıza bey tarafından kiralanmıştır ancak o öldükten sonra mustafa ve ailesi bu evden yanındaki 2 katlı 3 odalı ve mutfaklı daha küçük eve taşınmışlardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[35]\n",
            "\n",
            "mustafa seküler bir okul olan ve bürokrat yetiştiren selânik mülkiye rüştiyesi'ne kaydoldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[20] ancak muhitindeki askerî öğrencilerin üniformalarından da etkilenerek annesinin karşı çıkmasına rağmen 1893 yılında selânik askerî rüştiyesi'ne girdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[36] bu okulda matematik öğretmeni yüzbaşı üsküplü mustafa sabri bey ona anlamı mükemmellik olgunluk olan kemal adını verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[37] fransızca öğretmeni yüzbaşı nakiyüddin bey yücekök özgürlük düşüncesiyle genç mustafa kemal'in düşünce yapısını etkiledi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1895'te sınıf dördüncüsü olarak mezun oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[38] mustafa kemal kuleli askerî i̇dadisi'ne girmeyi düşündüyse de ona ağabeylik yapan selânikli subay hasan bey'in manastır'daki eğitimin daha iyi olduğu yönündeki tavsiyesine uyarak 1896'da manastır askerî i̇dadisi'ne kaydoldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[38]\n",
            "\n",
            "1896-1899 yıllarında okuduğu manastır askerî i̇dadisi'nde tarih öğretmeni kolağası mehmet tevfik bey bilge mustafa kemal'in tarihe olan merakını güçlendirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[39] okulda fransızca öğrendi selanik'te geçirdiği yaz tatillerinde de fransızca kurslarına devam etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[40] 19 nisan 1897'de başlayan osmanlı-yunan savaşı'na gönüllü olarak katılmak istediyse de hem idadi öğrencisi olduğu için hem de 16 yaşında olduğundan dolayı cepheye gidememiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[41] kasım 1898'de manastır askeri i̇dadisi'nden sınıf ikincisi olarak mezun oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[42][43]\n",
            "\n",
            "13 mart 1899'da[44][45] i̇stanbul'da mekteb-i harbiye-i şahane'ye girdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "harbiye'ye girdikten iyi ay sonra sınıf çavuşu oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[46] birinci sınıfı 27. ikinci sınıfı 11. üçüncü sınıfı 549 kişi arasından piyade sınıf sekizincisi 1317 - p.8 olarak bitirdi ve 10 şubat 1902'de piyade mülazım bugünkü ismiyle teğmen rütbesiyle kurmay subayların yetiştirildiği harp akademisi'ne girmeye hak kazandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[43][47]\n",
            "\n",
            "mekteb-i harbiye-i şahane'nin akabinde erkan-ı harbiye mektebi'ne harp akademisi devam etti ve kurmay subaylık eğitimi aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "harp akademisi'ndeyken arkadaşları ile birlikte hükûmetin yönetimi ve politikaları konusunda fark ettikleri eksiklik ve hataları açıklamak için elle yazılmış bir gazete çıkardılar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "okul yönetimi tarafından takip edilseler de ceza almadılar ve okul bitene kadar gazete çalışmalarına devam ettiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[47] 11 ocak 1905'te kurmay yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[48]\n",
            "\n",
            "askerlik 1905-1918\n",
            "erken dönem\n",
            "\n",
            "mustafa kemal'in harp akademisi'nden mezun olduğu gün andriomenos fotoğrafhanesi'nde çektirdiği fotoğraf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "osmanlı ordusunun stajyer subayları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "soldan sağa: halil mustafa kemal ve lütfi müfit beyrut 1907\n",
            "kurmay yüzbaşı mustafa kemal mezuniyetinin ardından merkezi şam'da bulunan 5. ordu'ya staj amacıyla gönderildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu stajında piyade süvari ve topçu sınıflarında görev aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1905-1907 yılları arasında şam'da lütfi müfit bey özdeş 5. ordu emrinde görev yaptı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇lk stajı 5. ordu'ya bağlı 30. süvari alayı'nda gerçekleşti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[49] bu dönemde düşük rütbeli stajyer bir kurmay subay olarak suriye'nin çeşitli bölgelerindeki isyanlarla ilgilenen mustafa kemal küçük savaş gerilla savaşı üzerine tecrübe kazandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇syanlarla uğraştığı dört aydan sonra şam'a döndü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1906 ekim ayında binbaşı lütfi bey dr. mahmut bey lüfti müfit özdeş bey ve askerî tabip mustafa cantekin ile 'vatan ve hürriyet' adlı bir cemiyeti kurduktan sonra ordudan izinsiz selânik'e gitti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "selânik merkez komutan muavini yüzbaşı cemil bey uybadın'in yardımıyla karaya çıktı ve orada cemiyetinin şubesini açtı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bir süre sonra arandığını öğrendi ve ona ağabeylik yapan albay hasan bey yafa'ya dönüp oranın komutanı ahmet bey'e mısır sınırında bîrüssebi'ye gönderildiğini bildirmesini önerdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ahmet bey de mustafa kemal'i bîrüssebi'ye tayin etti ve bir süre sonra topçu staj için tekrar şam'a gönderildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[50] 20 haziran 1907'de kolağası kıdemli yüzbaşı oldu ve 13 ekim 1907'de 3. ordu'ya kurmay olarak atandı[48] ancak selânik'e vardığında 'vatan ve hürriyet'in şubesinin i̇ttihat ve terakki cemiyeti'ne ilhak edildiğini öğrendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu yüzden kendisi de 1908 şubat ayında i̇ttihat ve terakki cemiyeti'ne üye oldu üye numarası: 322.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[51] 22 haziran 1908'de rumeli doğu bölgesi demiryolları müfettişliğine atandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[48]\n",
            "\n",
            "23 temmuz 1908'de meşrutiyet'in ilanından sonra aralık 1908 sonlarında[52] i̇ttihat ve terakki cemiyeti tarafından toplumsal ve siyasal sorunları ve güvenlik problemlerini incelemek üzere bugünkü libya'nın bir parçası olan trablusgarp'a gönderildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "burada 1908 devrimi'nin fikirlerini libyalılara yaymaya ve buradaki nüfusun farklı kesimlerinden gelenleri jön türk politikasına kazanmaya çalıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[53] bu siyasi görevin yanı sıra bölge halkının güvenliği ile de ilgilendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kentin dışında yapılan bir savaş tatbikatında bingazi garnizonuna önderlik ederek askerlere modern taktikler öğretti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu tatbikat süresince isyana meyilli şeyh mansur'un evini sararak bölgede sistem karşıtı başka güçlü kişilere örnek olması amacıyla onu kontrol altına aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ayrıca hem kentli insanları hem de kırsal bölge insanlarını korumak için bir yedek ordu planlamaya başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[52][54]\n",
            "\n",
            "13 ocak 1909'da 3. ordu'ya bağlı selânik redif fırkasının kurmay başkanı oldu ve 13 nisan 1909'da meşrutiyet'e karşı 3. ordu'ya bağlı taşkışla'da konuşlanmış 2. ve 4. avcı taburlarının isyanıyla başlayan diğer birliklerin katılımıyla genişleyen 31 mart ayaklanması'nı bastırmak üzere selânik ve edirne'den yola çıkarak mirliva mahmut şevket paşa komutasında 19 nisan 1909'da i̇stanbul'a girecek olan hareket ordusu'na bağlı birinci kademe birliklerinin kurmay başkanı oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "daha sonra 3. ordu kurmaylığı 3. ordu subay talimgâhı komutanlığı 5. kolordu kurmaylığı 38. piyade alayı komutanlığı görevlerinde bulundu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[48][52]\n",
            "\n",
            "stuart kline'ın türk havacılık kronolojisi kitabına göre[55] mustafa kemal 1910 yılında fransa'da düzenlenen picardie manevraları'na katıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "burada yeni üretilen uçakların deneme uçuşları yapılıyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ali rıza paşa bu uçuşlardan birine katılmak isteyen mustafa kemal'i önledi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ve akabinde uçuş yapan o uçak dönüş esnasında yere çakıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[56] bazı kaynaklar tarafından bu hikâyeye dayanarak atatürk'ün uçağa binmekten korktuğu iddia edilse de kitabın yazarı kline atatürk'ün olaydan sonra 3 defa uçağa bindiğinden bahseder.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[57]\n",
            "\n",
            "mustafa kemal dönüşünün ardından 27 eylül 1911'de i̇stanbul'da genelkurmay karargâhı'nda görev aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[58]\n",
            "\n",
            "trablusgarp savaşı\n",
            "ayrıca bakınız: trablusgarp savaşı\n",
            "\n",
            "trablusgarp savaşı'nda kurmay binbaşı mustafa kemal solda mücahit bedevi kuvvetleri önünde emirlerini yazdırıyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal trablus'ta.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1912\n",
            "\n",
            "mustafa kemal ve nuri conker trablus'ta 1912.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1911'de i̇talyanlar osmanlı i̇mparatorluğu'nun kuzey afrika'daki son toprakları olan trablus vilayeti ile doğrudan merkeze bağlı olan ve müstakil sancak da denilen bingazi'yi ele geçirmek amacıyla savaş ilan etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[59][60] 29 eylül 1911'de verilen bir nota ile bu savaşın belirli sebeplerle başlayacağı bildirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[59] bunun üzerine i̇talyan kuvvetleri herhangi bir müzakere olmaksızın[59] 4 ekim 1911'de trablus'a saldırdı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[61] osmanlılar başlayan trablusgarp savaşı'nda zor durumdaydı; harbiye nazırı olarak görevini sürdüren mahmud şevket paşa mekteb-i harbiye'de subaylarla yaptığı bir toplantıda kara ordusunun ve donanmanın zayıflığı sebebiyle trablus'un savunulamayacağını itiraf etmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[62] i̇talya tarafında da durum pek farklı değildi onlar da yeterince gelişmiş olmadıkları için bu mücadeleye iyi hazırlanamamışlardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[61] mustafa kemal bu esnada i̇stanbul'daki genelkurmay'a atanmıştı ancak bu göreve başlamadan trablusgarp'a doğru yola çıkacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[63] bunun üzerine binbaşı enver bey fuat nuri ve binbaşı fethi gibi diğer i̇ttihatçı subaylar gibi kolağası mustafa kemal de trablusgarp'a gitmeye karar verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[62] mustafa kemal i̇stanbul'dan ayrılmadan önce i̇ttihat ve terakki merkez komitesinden para istemiş enver'e katılması söylenip para verilmeyince kendi imzaladığı senetlerle 200 sterlin toplayarak trablusgarp'a doğru yola çıkmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[64]\n",
            "\n",
            "i̇talyan kuvvetleri bir ay içerisinde trablus'tan bingazi'ye kadar olan kıyıları işgal etmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[65] osmanlı kuvvetleri bir saldırı beklenmediği için buradaki kuvvetlerini yemen'e sevk etmiş ve bu nedenle i̇talyanlara karşı savunmasız kalınmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[66] o bölgede yalnızca 4.000 asker bulunuyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[67] bunun üzerine 15 ekim 1911'de tanin gazetesi muhabiri mustafa şerif bey[68] kimliğini kullanan mustafa kemal ömer naci ile sapancalı hakkı ve yakup cemil adında iki fedai eşliğinde bir rus gemisiyle i̇stanbul'dan ayrıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[e][70] mustafa kemal ile grubu mısır'da kahire ve i̇skenderiye üzerinden bingazi'ye gitmeyi amaçlıyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[68] mustafa kemal 29 ekim'de i̇skenderiye'den yola çıktıktan kısa bir süre sonra yaralandı ve geri dönerek iki hafta i̇skenderiye'de hastanede yatmak zorunda kaldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[71] çocukluk arkadaşları nuri ve fuat ile burada buluşup tekrar yola çıktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "29 kasım'da trenle i̇skenderiye'den ayrıldılar aynı gün vardıkları son istasyondan 1 aralık'ta develerle ayrılarak 8 günlük yolculuğun ardından libya sınırına 12 aralık'ta ise sınırın 80 km batısındaki resuldefne'ye vardılar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[72][73] mustafa kemal yoldayken bingazi bölgesi komutanı olan enver bey'e 30 kasım'da genelkurmay başkanlığı mustafa kemal'in binbaşılığa terfi ettiğini bildirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal 18 aralık 1911 günü enver'in harbiye nazırlığı'na çektiği bir telgrafa göre kendi isteğiyle orduya katıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[72]\n",
            "\n",
            "mustafa kemal ilk olarak 22 aralık'ta tobruk yakınında i̇talyanlarla çarpıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇talyanlar tobruk'u 4 ekim'de ele geçirmişti ancak tüm sahil boyunda olduğu gibi tobruk bölgesinde de osmanlı birlikleri ve arap kabilelerinin gerilla savaşı sebebiyle ülkenin iç kesimlerine ilerleyememişlerdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[74][63] bununla birlikte türk subaylarındaki teşkilatlanmacılık[68] ve i̇talya'nın tam anlamıyla gelişimini tamamlayamamış geri kalmış olması da iç kesimlere kadar ilerleyememelerinin bir sebebi olarak görülmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[61] buna rağmen i̇talyanlar osmanlıları zorlamak için on i̇ki adalar'a da saldırdı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[75] i̇lk başta doğudaki birliği mustafa kemal batıyı ise enver komuta ediyordu; harekat hacmi büyüyünce enver tüm cepheyi mustafa kemal ise derne bölgesini komuta etmeye başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[74] derne'deki 16-17 ocak 1912 taarruzunda gözünden yaralanıp bir ay hastanede tedavi gördü ve 6 mart'ta derne komutanlığı'na getirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[76] fakat daha sonra gözünden tekrar rahatsızlandı ve bir hafta boyunca yataktan kalkamadı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[77]\n",
            "\n",
            "3 mart 1912'deki derne muharebesi'nde osmanlı kuvvetleri 63 ölü ve 168 yaralı verirken i̇talyanlar yaklaşık 200 ölü verdiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[69] bu esnada mustafa kemal derne hattının tümünü komuta ediyordu ve komutası altında sekiz osmanlı subayı 160 asker bazı gönüllüler bir topçu bölüğü i̇talyanlardan ele geçirilen iki makineli tüfek ve 7.742 arap askeri vardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[78][69] arap askerlerini senusi zaviyeleri sağlıyordu ve başlarındaki şeyhleri osmanlı subaylarına bağlıydı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu kuvvet 15.000-16.000 i̇talyan askerini ekim 1911-eylül 1912 arasında derne'de tutmayı başardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[78][69] 11 eylül 1912'de i̇talyanlar başarısızlıkların ardından yapılan komuta değişikliğinin ardından derne'den çıkmak için güçlü bir hücum başlattılar ancak mustafa kemal komutasındaki türk ve araplar tarafından tekrar durduruldular.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[79][60]\n",
            "\n",
            "sahil şeridinde sıkışan i̇talyan kuvvetleri osmanlıları barışa zorlamak için doğu akdeniz ve kızıldeniz'e saldırılar düzenlemeye karar verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1912 mart ayında beyrut nisan ayında çanakkale boğazı mayıs ayında ise rodos ve ve on i̇ki adalar'a saldırdılar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[80] bu nedenlerle orta doğu'da berlin konferansı ile sağlanan barış ortamının bozulacağından endişe eden rusya i̇ngiltere ve fransa ara buluculuk faaliyetlerine başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fakat libya'nın i̇talyanlara verilmesine yönelik şartların konuşulduğu bu girişimler i̇ttihatçılar tarafından kabul görmedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[80]\n",
            "\n",
            "savaş devam ederken mustafa kemal temmuz 1912'de savaşın ilerleyen zamanda daha iyi incelenmesine olanak sağlayan[81] iki emir verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "emirlerden 13/14 temmuz'da verdiği birincisi tüm subayların iki askeri gazeteyi okumaları ve dünyadaki gelişmeler ile osmanlı ordusunun başarılarından haberdar olmalarını içeriyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[81] i̇kinci emir ise 22 temmuz'da verdiği tüm subayların savaştaki tecrübelerini tarih bulunulan şartlar komutanın emirleri yapılan harekat ve sonuçları ve askerlerin psikolojik durumunu da içerek şekilde bir ay içerisinde yazmaları konusundaki emirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[81] bu sayede batılı bir düşmana karşı savaşta edinilen tecrübeleri yazılı hale getirmeyi amaçladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[82] mustafa kemal bu savaşta özellikle gerilla savaşı derme çatma birlikleri yönetme istihbarat toplama lojistik destek gibi askeri tecrübenin yanı sıra arap kabile liderleriyle yaptığı görüşmeler ve pazarlıklar ile diplomasi alanında da önemli tecrübe kazandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[82][83] nitekim buradaki başarısı kendisinin de adının yayılmasını sağladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[84]\n",
            "\n",
            "aynı yılın eylül ayında başlayan barış görüşmelerine rağmen çatışmalar sürerken karadağ'ın 8 ekim'de osmanlı devleti'ne savaş ilan etmesi ile i. balkan savaşı başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[85][83] karadağ'ı takiben bulgaristan sırbistan ve yunanistan da osmanlı devleti'ne savaş ilan etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[86] i̇lk başta enver'in i̇stanbul'a dönmesi ve mustafa kemal'in cepheyi devralmasına karar verilmişti ancak osmanlıların karşılaştığı tehlikenin boyutları ortaya çıkınca çoğu subay i̇stanbul'a geri döndü ve cephe enver'in kardeşi nuri komutasına girdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[87] bu esnada balkan savaşı nedeniyle osmanlı hükûmeti i̇talyanlarla barışa razı oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "balkan savaşları başladığında trablusgarp'ta görev yapan derne komutanı mustafa kemal ve binbaşı nuri bey bu savaşlarda görev almak istediler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[88] mustafa kemal dönemin osmanlı harbiye nazırı enver bey'in de izni ile 24 ekim 1912'de trablusgarp'tan ayrıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[88] viyana macaristan ve romanya üzerinden i̇stanbul'a döndü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunu tercih etme nedeni ise gözlerini avusturya'da tedavi ettirebilmekti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[89]\n",
            "\n",
            "bununla birlikte bölgede direnişe devam eden subaylar da vardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "şehzade osman fuad efendi de bu isimlerden biriydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[90] diğer subaylarla beraber trablusgarp'ı terk eden mustafa kemal kasım 1912'de i̇stanbul'a vardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[85] osmanlı hükûmeti ile i̇talya arasında 18 ekim 1912'de uşi antlaşması imzalandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[86] bu antlaşma ile trablus i̇talyanlara verilirken i̇talya da savaş tazminatı olarak 90 bin altın ödeyecek ve sahip olduğu kapitülasyonlar da ilga edilecekti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[83] ayrıca savaş sırasında i̇talyanlarca işgal edilen on i̇ki adalar da geçici olarak i̇talyanlara bırakıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[75] i̇talyanlar osmanlı güçleri trablus'u boşalttıktan sonra adalardan ayrılacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[80] padişah naibi olarak vezir rütbeli bir memur trablus'a gönderilecek[67] vakıflar ile halkın dini haklarına uyulup uyulmadığı denetlenecek din görevlerinin tayini ise i̇stanbul'dan şeyhülislamlık tarafından yapılacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[83] halk ise senusi tarikatı şeyhi ahmed eş-şerif es-senusi önderliğinde trablus'ta mondros mütarekesi'ne kadar direnmeye devam etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[67]\n",
            "\n",
            "balkan savaşları\n",
            "ayrıca bakınız: balkan savaşları\n",
            "birinci balkan savaşı\n",
            "ayrıca bakınız: birinci balkan savaşı\n",
            "mustafa kemal 1912 kasımında i̇stanbul'a vardığında osmanlıların avrupa kıtasındaki topraklarından geriye sadece başkent i̇stanbul ile hemen batısı çanakkale yarımadası ve kuşatılmış üç kent olan i̇şkodra yanya ve doğu trakya'nın en büyük şehri olan edirne kalmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bulgar kuvvetleri çatalca'ya kadar gelmiş başkent i̇stanbul'u tehdit ediyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[91]\n",
            "\n",
            "21 kasım 1912'de karargâhı bolayır'da bulunan bahr-i sefit boğazı kuvayi mürettebesi akdeniz boğazı bileşik gücü harekât şubesi müdürlüğü'ne atandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gücün komutanı fahri paşa kurmay başkanı ise okul arkadaşı fethi okyar idi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[92] mustafa kemal bolayır'dayken 23 ocak 1913'te enver ve taraftarlarının yaptığı bâb-ı âli baskını ile iktidar i̇ttihat ve terakki'ye geçmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "30 ocak tarihinde mahmut şevket paşa hükûmeti büyük güçlerin önerdiği barış koşullarını reddetti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 şubat'ta ateşkesin süresi doldu ve bulgarlar tekrar edirne'yi bombalamaya başladılar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[93]\n",
            "\n",
            "bulgar saldırısı üzerine genelkurmay başkanı i̇zzet paşa tarafından akdeniz boğazı bileşik gücü'nün batıdan bulgarlara saldıracağı hurşit paşa'nın komutasında ve enver'in kurmay başkanı olduğu 10. kolordu'nun denizden şarköy'e çıkarak güneyden bulgarların arkasına saldıracağı bir hücum planlandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[94][95] operasyon detaylıca planlandı ve ocak sonlarında prova edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[96] bir fırtına sebebiyle 8 şubat'a ertelenen hücumda şarköy'e çıkacak birlikler gecikti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[96][97] 10. kolordu yarım gün geç şekilde şarköy'e çıkartma yaptı ancak bileşik güç bu esnada askerlerinin yarısını yitirerek geri püskürtüldü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[96] bulgarların kıskaca alınamayacağı ortaya çıkınca 10 şubat'ta çıkartma kuvveti geri çekildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[96][97] gereken ateş desteği sağlayacak savaş gemilerinin geç gelmesi koordinasyonun sağlanamaması ve bulgarların hatlarını güçlendirmesi sebebiyle operasyon başarısız oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[96]\n",
            "\n",
            "ortak harekatın başarısızlığının ardından 17-18 şubat'ta iki birliğin komuta heyetleri arasında tartışma çıktı; tartışmada 10. kolordu komutanı hurşit paşa'nın tarafını tutan mahmut şevket paşa politik sebeplerle onu her iki gücün komutanlığına getirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gelibolu açıklarında bekleyen 10. kolordu'yu çatalca'ya gönderme önerileri kabul edilmeyen ve hurşit paşa'nın komutan olduğu kendilerine bildirilen fahri paşa fethi ve mustafa kemal görevlerinden istifa ettiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[98] bunun üzerine mahmut şevket paşa hurşit paşa ve enver'le birlikte bolayır'a gidip komutanlar arasında uzlaşma sağladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fahri paşa görevden alındı rağmen fethi bolayır'dan ayrılarak i̇stanbul'a gitti[99] ikna edilen mustafa kemal ise boğazlar'dan ayrı bir komutanlık haline getirilen bolayır kolordusunun kurmay başkanı oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[100]\n",
            "\n",
            "19 mart'ta yanya yunanlıların 24 mart 1913'te edirne bulgarların eline geçti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çatalca cephesinde ise son bulgar hücumu 30 mart'ta gerçekleşti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[100] 16 nisan'da ateşkes imzalandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[99] bunun üzerine mahmut şevket paşa trakya'da midye-enez hattının batısında kalan topraklar ile edirne'yi vermeyi kabul etmek zorunda kaldı ve 30 mayıs 1913'te londra'da barış anlaşması imzalandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[100] 11 haziran'da mahmut şevket paşa bir suikast sonucu öldürüldü yerine sait halim paşa geçti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[101]\n",
            "\n",
            "i̇kinci balkan savaşı\n",
            "ayrıca bakınız: i̇kinci balkan savaşı\n",
            "birinci balkan savaşı'nı kazanan balkan devletleri savaşın hemen ardından ele geçirdikleri bölgeleri paylaşma konusunda anlaşmazlığa düştüler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yunanistan ile sırbistan romanya'nın toprak isteminde bulunduğu bulgaristan'a karşı birlikte harekete geçmeye karar verdiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak bulgaristan ilk saldıran taraf oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[101] 29-30 haziran gecesi bulgarlar makedonya'daki sırp ordusuna saldırdılar ancak yenildiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yunanlılar da selanik'ten doğuya doğru ilerleyip güney makedonya'nın tümünü işgal ettiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu durum üzerine bulgarlar osmanlı ordusu karşısındaki güçlerinin ana bölümünü diğer cephelere kaydırdılar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[101]\n",
            "\n",
            "i̇ttihat ve terakki cemiyeti kaybedilen toprakları yeniden ele geçirmek için bu fırsatı değerlendirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "18 temmuz'da osmanlı ordusu edirne'ye doğru bir harekata başladı ve 21 temmuz 1913'te çok az direnişle karşılaşarak şehri aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[101] bir yazara göre edirne'ye ilk giren birlik mustafa kemal'in bolayır kolordusuna bağlı bir tugaydı ancak saldırıya katılan birliklerin başında hurşit paşa bulunuyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[102] mustafa kemal'in bolayır kolordusu ayrıca dedeağaç'ı da ele geçirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[103] 29 eylül 1913'te bulgar temsilcilerinin i̇stanbul'da imzalanan barış anlaşması ile savaş sona erdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[102]\n",
            "\n",
            "savaşın sonunda batı trakya'daki türk nüfusu i̇stanbul ve i̇zmir başta olmak üzere osmanlı topraklarına göçe başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal annesi zübeyde hanım için dolmabahçe sarayı'na inen akaretler yokuşunda bir ev buldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "üvey babası ragıp'ın on altı yaşındaki yeğeni fikriye de sultan ahmet camii yakınında bir eve yerleşti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[104]\n",
            "\n",
            "askerî ataşelik\n",
            "\n",
            "mustafa kemal sofya ataşemiliteri iken verilen kostümlü baloya yeniçeri kıyafeti ile katılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇kinci balkan savaşı'nın ardından mustafa kemal i̇stanbul'da fethi'nin okyar evine yerleşti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[105] fethi kendini politikaya verme amacıyla olasılıkla şarköy harekatının başarısızlığı sebebiyle askerlikten ayrılmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak i̇ttihat ve terakki içindeki çekişmelerin ardından talat fethi'ye sofya büyükelçiliği görevini önerdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cemal'e de danışan fethi balkanlar'da dengeyi sağlamak üzere bulgaristan'la dostluk kurulması göreviyle büyükelçiliği kabul etti ve mustafa kemal'i askerî ataşe olarak yanına istedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[105][103] bu isteğin kabul edilmesi üzerine mustafa kemal 27 ekim 1913'te sofya askerî ataşeliğine atanarak yakın arkadaşı sofya sefiri elçisi fethi'nin emri altında çalıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[106] teoride romanya sırbistan ve karadağ krallıklarının başkentleri bükreş belgrad ve çetine için de aynı görevi sürdürüyordu ancak uygulamada çalışmaları bulgaristan sınırları içindeydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[105][106]\n",
            "\n",
            "mustafa kemal 20 kasım 1913 tarihinde sofya'ya vardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[107] burada dondukov bulvarındaki splendid palas oteli'ne yerleşti ve yedi ay boyunca burada kaldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ardından ferdinand bulvarı'nda bir daireye yerleşti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[108] askerî ataşe olarak kendisine ulaşan bilgileri i̇stanbul'a aktarmakla görevliydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[109] burada bulgaristan başta olmak üzere balkan devletlerinin politik ve askerî durumlarına dair raporlar hazırladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[110] görevi esnasında bulgaristan'ın osmanlı'dan bağımsızlığını kazandıktan sonraki askerî idari ve kültürel gelişmesini yakından inceleme şansı bulduğu gibi[110] bulgar ordusundan bazı subaylarla da ilişkiler kurdu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[108] bu görevde iken 1 mart 1914'te yarbaylığa kaymakam yükseldi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[106] sofya'ya varışından kısa süre sonra bulgar genelkurmay başkanından aldığı i̇stanbul'daki alman subayların özellikle goltz paşa'nın osmanlı askerî hareketlilikleri konusunda bulgarları bilgilendirdiğine dair istihbaratı i̇stanbul ile paylaşmış kazım karabekir'den i̇stanbul'daki almanların buna öfkelendiği yanıtını almıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[109]\n",
            "\n",
            "mustafa kemal'in sofya'da en önemli istihbarat toplama yöntemlerinden biri sosyal etkinliklerdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bulgar ordusunun üst ve alt rütbeli subayları politikacılar ve toplumun önce gelenleri ile görüşmek görevinin bir parçasıydı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[111] burada iken yazdığı ve 1918'de yayınlanan ilk kitabı zabit ve kumandan ile hasbihal sayesinde harbiye nazırı stiliyan kovaçev ve kızı dimitrina ile tanıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[112] burada özellikle bulgaristan'daki müslüman pomaklara yapılan din değiştirme baskısı konusuna fethi'nin yanında müdahil oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[113] sosyal yaşamında en önemli olay 11 mayıs 1914'te kral i. ferdinand'ın da katıldığı bir kıyafet balosuna davet edilmesiydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[107] baloya enver'in özel izniyle i̇stanbul'daki askerî müzeden gönderilen gerçek bir yeniçeri üniformasıyla katıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "üniformayı geri gönderirken arkadaşı kazım'a özalp yazdığı bir mektupta tüm dikkatleri üzerine topladığını ve sorulan soruların türklerin eski askerî gücü ve zaferleri hakkında konuşma fırsatı sunduğunu anlatmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[107]\n",
            "\n",
            "sofya'da görevi devam ederken 28 haziran 1914'te avusturya tahtının veliahdı arşidük franz ferdinand öldürüldü ve ardından 28 temmuz 1914'te i. dünya savaşı başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "enver'in alman amiral souchon'a verdiği gizli emir ile osmanlı donanması karadeniz'e açılarak 29 ekim 1914'te rus limanlarına hücum etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[114] bunun üzerine 2 kasımda rusya 5 kasımda i̇ngiltere ve fransa osmanlılara osmanlı hükûmeti de 11 kasım'da bu ülkelere savaş ilan etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[114]\n",
            "\n",
            "savaş ilanının ardından mustafa kemal harbiye nazırlığı'na ve enver'e başvurarak ön cephede aktif göreve gelmek istedi[115][116][117] ancak enver askerî ataşelik görevinin daha önemli olduğunu söyleyerek reddetti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[118] enver'in kafkasya'da ruslara karşı savaşmak üzere i̇stanbul'dan ayrılmasının ardından enver'in vekili i̇smail hakkı imzasını taşıyan telgrafla sofya'dan ayrılıp çanakkale'ye gönderilmek üzere tekirdağ'da toplanmakta olan 19. tümen'in komutasına atandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[118][103] 20 ocak 1915'te sofya'dan ayrıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[118][116]\n",
            "\n",
            "i. dünya savaşı\n",
            "ayrıca bakınız: çanakkale savaşı kafkasya cephesi i. dünya savaşı ve sina ve filistin cephesi\n",
            "mustafa kemal'in askerî ataşe görevi ocak 1915'te sona erdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu sırada 28 temmuz 1914'te i. dünya savaşı başladı osmanlı devleti de 29 ekim 1914'te savaşa girdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "20 ocak 1915'te mustafa kemal 3. kolordu emrinde tekfurdağ'da kurulacak olan 19. fırka komutanlığına atandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[48]\n",
            "\n",
            "çanakkale savaşı\n",
            "ayrıca bakınız: çanakkale savaşı\n",
            "\n",
            "gelibolu'da siperlerde.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇stanbul'dan gelen gazetecilere savaş alanını anlatırken 1915.\n",
            "\n",
            "cevat paşa ve mustafa kemal bey tasvîr-i efkâr gazetesinin 29 ekim 1915 tarihli sayısında.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2 kasım 1914'te rusya osmanlı'ya savaş ilan etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun ardından i̇ngiliz ve fransız savaş gemileri çanakkale boğazındaki seddülbahir kumkapı ve orhaniye tabyalarını bombaladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu donanmaya karşı yapılan savunmada beş subay ve seksen asker öldü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[119] türk ordusu 3 ay boyunca hazırlık yaptı ve genel olarak kara ordularının yapacağı savunmaya dikkat etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[119] mustafa kemal henüz tümenin istendiği gibi kurulmasına fırsat olmadan i̇tilaf devletleri'nin çanakkale boğazı'nı tehdit eder bir pozisyon alması üzerine 25 şubat'ta yalnızca tümene bağlı 57. alay ile maydos'a günümüzde eceabat hareket emri aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[120] bu esnada i̇ngiliz ve fransız gemileri 19 ve 25 şubat'ta boğaz girişindeki istihkamları bombalamış donanma topçusuna atış düzeltmelerinde yardımcı olacak birlikleri karaya çıkartmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "seddülbahir'de bigalı mehmet isminde bir çavuş tüfeği tutukluk yapınca i̇ngilizlere taşla saldırmış mustafa kemal de bu olayın yayınlanmasına yardımcı olarak günümüzde türk askeri için kullanılan mehmetçik adının doğmasını sağlamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[120] 19. tümene destek olması için 72. ve 77. alaylar da bölgeye kaydırıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal kolordu karargahından eğitimi zayıf arap askerlerden oluşan bu alaylar yerine kendi eğittiği ve yedekte tutulan türk alayları istedi ancak bu isteği reddedildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[120] 18 mart 1915'te çanakkale'deki en önemli deniz harekatı gerçekleşti ancak mustafa kemal'in bu harekatla sadece dolaylı ilgisi vardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[121] bu harekâttan hemen önce nusret gemisi tarafından boğaza mayın döşendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu mayınlar; queen elizabeth ocean ve bouver gibi zırhlı gemilere zarar vererek geri çekilmelerine neden oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[122] bu sırada 19. tümen ise 23 mart 1915'te müstahkem mevki komutanlığı emriyle eceabat bölgesinde ihtiyata alındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[kaynak belirtilmeli]\n",
            "\n",
            "25 nisan 1915'te gelibolu yarımadası'na i̇tilaf devletleri'nin yaptığı çıkartmalarıyla çanakkale savaşı'nın ana kara harekâtları başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇tilaf devletleri türklerin yoğun direnişine rağmen kuzeyden güneye doğru gelibolu yarımadası'nın saros körfezi tarafındaki arıburnu güney ucundaki seddülbahir ve anadolu yakasında kumkale yakınlarında karaya asker çıkardılar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kumkale'deki fransız askerleri kısa sürede geri çekildi ancak arıburnu'ndaki i̇ngiliz ve anzaklar doğuya seddülbahir'deki i̇ngiliz ve fransızlar kuzeye ilerlemeye çalışıyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[123] 3.kolordu komutanı mehmet esat paşa'nın emrinde savaşan kaymakam yarbay mustafa kemal'in 19. tümeni bu esnada arıburnu'na 8 km mesafede yarımadanın boğaz'a bakan kısmında yer alan eceabat'ta yedek olarak bekletiliyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "seddülbahir'den arıburnu'na kadarki i̇tilaf öncü güçleriyle albay halil sami komutasındaki 9. tümen karşılaşmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[123]\n",
            "\n",
            "halil sami mustafa kemal'den arıburnu'nun doğusundaki tepeleri elde tutmak için derhal bir tabur istedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[124] von sanders ve esad paşa'yla iletişime geçemeyen mustafa kemal ise inisiyatif alarak süvariler tümenin topçu dağ taburu ve sıhhiyecilerden oluşan 57. alay'ı sevk etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[124][125] bu çarpışmayı anlatırken bir tepeye tırmanıp arkadan gelen birliğini beklerken 9. tümen'den geri çekilmekte olan askerlere rastladığını conk bayırı'na doğru giden 261 rakımlı tepeye doğru serbest biçimde çıkan düşman askerlerini gördüğünü düşmanın kendi askerlerinden daha yakında olduğunu belirtmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun üzerine cephanesi kalmadığını belirten askerlere cephaneniz yoksa süngünüz var diyerek süngü taktırıp mevzi aldırmış bunu gören düşman da yatınca zaman kazanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kendi 57. alay'ı ulaşınca düşmanın kuzey kanadına saldırmak üzere size ben taarruz emretmiyorum ölmeyi emrediyorum.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "biz ölünceye kadar geçecek zaman içinde yerimizi başka kuvvetler ve kumandanlar alabilir emrini vermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "25 nisan çatışmalarında kritik bir nokta olan conk bayırı tepesini elde tutmayı başardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[124] i̇lk günün çatışmalarının ardından anzak kuvvetleri dar bir köprübaşında sıkıştırılmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[126] ertesi gece 77. alay paniğe kapılıp kaçınca durumu kritikleşti ancak yeni birliklerin varışı ile hatları yeniden güç kazandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "29 nisan'da mustafa kemal'e arıburnu'nda gösterdiği yararlılık için i̇mtiyaz nişanı verildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[124]\n",
            "\n",
            "mayıs ayında kuzey grubu tarafından savunulan cephe üç bölgeye ayrılmış mustafa kemal grubun sağ kanadının kuzey bölgesinin komutanlığına getirilmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "liman von sanders tüm kuvvetlerin komutanlığını sürdürüyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "29-30 mayıs'ta mustafa kemal conk bayırı'ndan sazlıdere sel yatağına büyük çaplı bir hücum düzenledi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1 haziran'da albay rütbesine terfi etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[127]\n",
            "\n",
            "gelibolu cephesinin ikinci aşaması i̇ngiliz anzak ve hint birliklerinin mustafa kemal'in savunduğu arıburnu'nun kuzeyindeki suvla koyu'na 6 ağustos gecesi yaptıkları çıkartma ile başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çıkartma arıburnu'ndan kuzeye doğru bir saldırı ve ilerleme ile desteklendi ve anafartalar cephesi açıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "conk bayırı tekrar tehdit edilince mustafa kemal çocukluk arkadaşı nuri'yi 24. alay'ın başında burayı savunmaya gönderdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "nuri daha sonra conk bayırı muharebesi'ndeki rolüyle atatürk'ten conker soyadını alacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[128] i̇tilaf kuvvetleri suvla sahiline yerleşmeye başlayınca liman von sanders bolayır kıstağını koruyan iki tümene güneye inerek i̇ngilizlere karşı saldırı yapma emri verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kuvvetler bölgeye vardığında başlarındaki albay fevzi askerlerin kırk kilometre yürüdüğü yorgun oldukları ve tümünün bulunmaları gereken yerlere varamadıkları gerekçesiyle ek zaman istedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun üzerine von sanders 8 ağustos 21.50'de fevzi'yi görevden alarak yerine mustafa kemal'i getirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[124][129] haberi alan mustafa kemal arıburnu kuzeyindeki tüm güçlerin komutasını istedi; von sanders kabul ederek onu 9 ağustos'ta suvla koyu'nun kuzeyindeki kireçtepe'den güneydeki conk bayırı'na kadar bölgede yer alan altı tümenin komutasına geçirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "komutasındaki birlikler anafartalar ordu grubu olarak yeniden adlandırıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anafartalar grup komutanı olarak 9-10 ağustos'ta anafartalar zaferi'ni kazandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[128] conk bayırı'nda karşı saldırıyı bizzat yönetti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çarpışma sırasında bir şarapnel parçası göğsündeki saate isabet etti.parçalanan saat yaralanmasını önledi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu saati daha sona liman von sanders'a armağan etmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "10 ağustos'ta cephenin güney ucundaki sırtları kontrol altına aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[130][131] alınan başarı üzerine 5. ordu komutanı müşîr otto liman von sanders'in takdirini kazandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu zaferi 17 ağustos'ta kireçtepe ve 21 ağustos'ta ii.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anafartalar zaferi takip etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[132]\n",
            "\n",
            "miralay mustafa kemal ruşen eşref bey ünaydın başta olmak üzere i̇stanbul basını tarafından anafartalar kahramanı olarak kamuoyuna tanıtıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[133][134] harb mecmuası dergisinde boy fotoğrafı yer aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[135] 20 eylül'de hastalandı sıtmaya yakalandığından kuşkulanıldı ancak gelibolu'da görevine devam etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[136] osmanlı ordusunu yöneten alman subaylarla savaşın başından itibaren sorun yaşayan mustafa kemal eylül ayından sonra çanakkale'deki savaşın kazanılacağını öngörerek daha faydalı olacağını düşündüğü başka bir cephede görev almak istedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[137][138]\n",
            "\n",
            "5 aralık'ta liman von sanders mustafa kemal'e sağlık nedeniyle ayrılma izni verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sonunda mustafa kemal anafartalar grubu komutanlığını fevzi paşa'ya çakmak teslim ederek fethi tevfik rüştü aras ve doktor bahattin şakir ile birlikte 10 aralık'ta i̇stanbul'a doğru yola çıktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19-20 aralık tarihinde i̇tilaf kuvvetlerini arıburnu-anafartalar sahilini terk etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[139] 28 aralık 1915'te alman i̇mparatoru kayzer ii.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "wilhelm tarafından tarafından demir haç nişanı ile ödüllendirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[140]\n",
            "\n",
            "kafkasya cephesi\n",
            "14 ocak 1916'da gelibolu'dan edirne'ye sevk edilmiş olan 16. kolordu komutanlığına atandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "edirne'de bulunduğu 2 ay kadar süre boyunca 16. kolordu'nun ikmali toparlanması ve eğitimi ile ilgilendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doğu cephesinde rus birlikleri osmanlı 3. ordusu'nu püskürtmüş 16 şubat'ta erzurum'u 3 mart'ta bitlis muş van ve hakkâri'yi işgal etmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "albay mustafa kemal 15 mart tarihinde 3. orduyu desteklemesi için emrindeki 16. kolordu ile birlikte diyarbakır'a gönderildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "rütbesine göre kendisine ağır bir sorumluluk verilen 16. kolordu komutanı mustafa kemal 1 nisan 1916'da diyarbakır'da iken tuğgeneralliğe mirliva yükseltildi ve paşa unvanını aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal taktik bir geri çekilme emri verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "daha sonra beklenmedik bir saldırı ile muş'u ruslardan kurtararak osmanlı birliklerine stratejik bir üstünlük sağladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kafkas cephesindeki bu başarısından dolayı altın kılıç madalyası ile ödüllendirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ağustos ayında muş ve bitlis tümüyle rus işgalinden kurtarıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sina ve filistin cephesi\n",
            "\n",
            "sina ve filistin cephesi'nde.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "7 mart 1917'de karargâhı diyarbakır'da bulunan 2. ordu komutan vekilliğine atandıktan sonra hicaz kuvve-i seferiyesi komutanlığına getirilmek istendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak bunu kabul etmeyerek 5 temmuz 1917'de yıldırım orduları grubu emrindeki 7. ordu komutanlığına atandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[48]\n",
            "\n",
            "mustafa kemal diyarbakır'dayken i̇ttihatçı fedailerden yakub cemil bir hükûmet darbesi yapmaya karar vermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "savaşın kaybedildiğini düşünmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tek kurtuluş yolunun bab-ı âli'yi basıp hükûmeti devirerek başkomutan vekili ve harbiye nazırı'nı değiştirmek olduğuna inanmaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yeni başkomutan vekili ve harbiye nazırı olarak da mustafa kemal'i düşünmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anlaştığı arkadaşlarından biri komployu enver paşa'ya haber vermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun üzerine yakub cemil kurşuna dizilerek öldürülmüştür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal falih rıfkı atay'a anlattığı hatıralarında şöyle demektedir: o vakit tümenlerimden birine komuta eden ali fuad cebesoy'a : yakup cemil asılmış.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sebebi de ben başkomutan vekili ve harbiye nazırı olmadıkça kurtuluş yoktur demiş.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "dediğini yapmış bile olsaydı ben i̇stanbul'a gittiğimde ilk iş olarak yakub cemil'i cezalandırırdım.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "eğer ben o ve onun gibiler tarafından iktidara getirilecek bir adamsam adam değilim!\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "demiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[141]\n",
            "\n",
            "\n",
            "kemal paşa yıldırım ordular grubu komutanlığı sırasında 1918. üzerindeki padişahın onursal yaveri olduğunu simgeleyen şerittir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "15 aralık 1917 ile 5 ocak 1918 tarihleri arasında veliaht vahdettin efendi'nin maiyetinde almanya'ya giderek kayzer ii.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "wilhelm'i genel karargâhı ve elsass bölgesini ziyaret etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "haziran 1918 yılında viyana ve bugünkü adı karlovy vary olan karlsbad'a giderek tedavi gördü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sultan mehmed reşad'ın vefatı ve vahdettin'in cülusu üzerine 2 ağustos'ta i̇stanbul'a döndü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "15 ağustos'ta 7. ordu komutanı olarak filistin cephesi'ne atandı[142] ve ardından fahri yaver hazreti şehriyari padişahın onursal yaveri unvanı verildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal paşa 20 eylül 1918 tarihinde vahdettin'in başyaveri naci eldeniz bey'e bir telgraf çekerek yıldırım orduları grubu'nun savaş gücünün kalmadığını bildirerek mütareke istemesini önerdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ayrıca yeni hükûmette kendisinin harbiye nazırı ve başkumandan vekili olarak görevlendirilmesini istedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[143] ardından 6 ekim'de 7. ordu komutanlığından istifa etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19 eylül 1918'de edmund allenby komutasındaki i̇ngiliz kuvvetleri genel taarruza geçerek üç ordudan oluşan yıldırım orduları grubunu ağır bir hezimete uğrattı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1 ekim'de şam 25 ekim'de halep düştü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal paşa i̇ngiliz ordularını halep'te durdurarak savunma hattı kurmayı başardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "30 ekim 1918'de mondros mütarekesi imzalandı ve ertesi gün öğle vaktinde yürürlüğe girdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mondros mütareke-namesi 19. maddesi gereğince yıldırım orduları grubu kumandanı olan otto liman von sanders paşa'nın görevden alınması üzerine mustafa kemal paşa bu göreve getirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak 7 kasım'da yıldırım orduları grubu ile 7. ordu lağvedildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[144]\n",
            "\n",
            "10 kasım 1918 tarihinde yıldırım kıt'alarının komutasını 2. ordu komutanı nihat paşa'ya bırakarak adana'dan i̇stanbul'a hareket etti ve 13 kasım'da i̇stanbul'a haydarpaşa garı'na ulaştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "haydarpaşa'dan i̇stanbul'a geçerken boğaza demirli düşman savaş gemilerini gördüğünde ünlü geldikleri gibi giderler sözünü söyledi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mütareke döneminde fethi bey okyar ile birlikte ahmet i̇zzet furgaç paşa yanlısı ve ahmet tevfik paşa okday karşıtı bir tavrı koyan minber gazetesini çıkararak siyasi girişimlerde bulundu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî mücadele 1919-1923\n",
            "ayrıca bakınız: türk kurtuluş savaşı\n",
            "örgütlenme\n",
            "ayrıca bakınız: mustafa kemal'in samsun'a çıkışı amasya genelgesi erzurum kongresi ve sivas kongresi\n",
            "mondros mütarekesi'nden sonra anadolu'da milisler kuvayı milliye şeklinde örgütlenen direniş hareketleri başlamıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kendisi son görev yeri adana'dan ayrılmadan ulukışla'ya gelerek ilk örgütlenmeyi başlatmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "9. ordu müfettişi mustafa kemal paşa 17 nisan 1919.\n",
            "mustafa kemal'in samsun'a çıkışı\n",
            "2 şubat 1919 tarihinde mersinli cemal paşa doğudaki osmanlı ordularını mütareke koşullarına göre düzenlemek için müfettiş olarak anadolu'ya gönderilmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇ngiliz yüksek komiseri amiral calthorpe ve fransız yüksek komiseri amiral amet 1918 yılı kasım ayında osmanlı hükûmetine nota verdiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doğuda türklerin silahlanıp hristiyanları öldürdüğünü buna karşı önlem alınmasını talep ettiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal paşa padişah vahdettin tarafından işgal kuvvetlerinin yüksek komiserlerinin verdiği notalar gereğince olağanüstü yetkilerle donatılarak vilayet-i sitte altı vilayet'deki hristiyan ahaliyi korumak ve işgal kuvvetlerine karşı yapılan ufak çaplı isyanları bastırmak için görevlendirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal'in samsun'a giderken bindiği bandırma vapuru.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk gazeteci falih rıfkı atay'a samsun'a hareket etmeden önce vahdettin ile olan son görüşmesini anlatmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu görüşmede vahdettin samsun'a hareket etmeden önce kendisini ziyarete gelen mustafa kemal paşa'ya paşa paşa şimdiye kadar devlete çok hizmet ettin bunların hepsi artık bu kitaba girmiştir tarihe geçmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunları unutun asıl şimdi yapacağın hizmet hepsinden mühim olabilir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "paşa paşa devleti kurtarabilirsin!\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "demiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak atatürk vahdettin'in samimiyetinden emin olamadığını onun i̇tilaf devletleri'nin siyasetine uygun hareket ederek bu siyasete karşı gelen türklerin yatıştırılmasını istediğini anlatmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[145] mustafa kemal 19 mayıs 1919'da kurmay albay refet bey bele kurmay albay kâzım dirik bey kurmay albay 'ayıcı' mehmet arif bey dr. albay i̇brahim talî öngören bey kurmay binbaşı hüsrev gerede bey dr. binbaşı refik saydam bey binbaşı kemal doğan bey yüzbaşı cevat abbas gürer bey ve yüzbaşı ali şevket öndersev bey ile beraber samsun'a çıktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[146]\n",
            "\n",
            "mustafa kemal ve yanındaki çoğu kurmay olan komutanların samsun'a çıktığı 19 mayıs 1919 günü türk kurtuluş savaşı'nın fiili başlangıç tarihi olarak kabul edilmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[147] bir hafta boyunca mantıka palas'ta kaldığı bu süreçte bölgede meydana gelen çatışmaların sebebini araştırmış ve padişah vahdettin tarafından verilen görevin aksine işgalcilere karşı bizzat yerel kuva-yi milliye örgütlerinin kurulmasında rol oynamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[148] mustafa kemal bu bir haftanın sonunda havza'ya geçmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "havza'da geçirdiği on yedi gün sonunda ise şehirden ayrılarak amasya'ya hareket etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "amasya genelgesi\n",
            "mustafa kemal ve arkadaşları havza'daki çalışmalarını tamamladıktan sonra 12 haziran 1919'da amasya'ya geçti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "22 haziran 1919'da rauf bey orbay kâzım karabekir paşa refet bey bele ve ali fuat paşa cebesoy ile birlikte amasya genelgesi'ni yayınladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "genelge hazırlandıktan sonra erzurum'da bulunan 15. kolordu komutanı kazım karabekir'e gönderilerek onayı alındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "daha sonra bütün mülki amir ve askeri komutanlara telgrafla ulaştırıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "amasya genelgesi i̇stanbul'da bulunan işgal güçlerinin tepkisi çekmiştir ve i̇ngilizler mustafa kemal'i i̇stanbul'a geri getirmek için i̇stanbul hükûmeti üzerindeki baskılarını arttırmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu sırada i̇çişleri bakanı olan ali kemal bey bir genelge yayımlayarak mustafa kemal'in iyi bir asker olduğunu ancak i̇ngiliz baskısı sonucu görevinden alındığını ifade etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "amasya genelgesi'nde vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığının tehlikede olduğu i̇stanbul hükûmetinin üzerine aldığı sorumluluğu yerine getiremediği bu durumun milleti yok olmuş gibi gösterdiği anlatılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "genelgede milletin istiklâlini yine milletin azim ve kararının kurtaracağını ilan edilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anadolu'nun her bakımdan güvenli bir yeri olan sivas'ta bir kongre toplanacağı belirtilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu kongreye katılmak için her ilden 3 temsilcinin seçilerek gönderilmesi ve temsilcilerin seyahatlerini gizli tutmaları istenmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doğu illeri için de erzurum'da bir kongrenin toplanacağı daha sonra erzurum kongresi üyelerinin de sivas'a katılmak üzere hareket edeceği belirtilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[149]\n",
            "\n",
            "erzurum kongresi\n",
            "kâzım karabekir paşa tarafından erzurum'da toplanan doğu i̇lleri müdafaa-i hukuk kongresine erzurum kongresi katıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[150] kongre üyelerinin ısrarıyla osmanlı ordusundan istifa etti ve kongre başkanlığına seçildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu kongrede millî sınırlar içinde vatanın bölünmez bir bütün olduğu vatanı korumayı ve bağımsızlığı sağlamayı i̇stanbul hükûmeti sağlayamazsa geçici bir hükûmet kurulacağı hristiyan azınlıklara siyasi hakimiyet ve sosyal dengeyi bozacak ayrıcalık verilemeyeceği manda ve himayenin kabul edilemeyeceği kararlaştırılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[151]\n",
            "\n",
            "sivas kongresi\n",
            "\n",
            "mustafa kemal ön sırada ortada ve bazı sivas kongresi katılımcıları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4-11 eylül 1919 tarihleri arasında toplanan sivas kongresi'nde alınan kararları uygulamak amacıyla bir temsil heyeti oluşturuldu ve başkanlığına da mustafa kemal paşa seçildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[152] kongrede mondros ateşkes antlaşması'nın imzalandığı gün işgale uğramamış vatan topraklarının bir bütün olduğu ve birbirinden ayrılamayacağı vurgulanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kuvay-i milliye'nin tek kuvvet olarak tanınması ve millî iradenin egemen kılınmasının esas olduğu belirtilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî iradeyi temsil etmek üzere osmanlı mebuslar meclisi'nin derhal toplanması ve hükûmet kararlarının meclisin denetimine sunulması istenmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sivas kongresinde bütün millî cemiyetler anadolu ve rumeli müdafaa-i hukuk cemiyeti adı altında birleştirilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[153]\n",
            "\n",
            "tbmm'nin açılışı\n",
            "27 aralık 1919'da ankara'ya ulaştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu dönemde osmanlı topraklarının paylaşılması sürecinin son aşaması olup amerikan mandası olarak dile gelen dış politika sorunu da tartışılarak reddedilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "aralık 1919 tarihini taşıyan son abd teklifinde[154] geniş bir ermenistan yanında bir türk devleti kurulması stratejik hedef olarak ortaya konulmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "osmanlı meclis-i mebusanı'nın mart 1920'de işgal güçlerince basılması ve önde gelen vatanperver mebusların tutuklanması üzerine 23 nisan 1920'de ankara'da türkiye büyük millet meclisinin açılmasını sağladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erzurum mebusu sıfatıyla meclis ve hükûmet başkanlığına seçildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tbmm bir kurucu meclis gibi çalışarak millî mücadele'yi yürütecek olan anadolu hükûmetinin altyapısını kurdu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "the mail gazetesi röportajı\n",
            "tbmm'nin açılmasından bir hafta sonra 1 mayıs 1920 tarihli the mail gazetesi manşetine göre mustafa kemal verdiği röportajda osmanlı'nın yıkılmasından i̇slam'ın ayak altına alınmasından i̇ngiltere'yi sorumlu tuttuğunu söyledi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "birliklerine atfedilen soykırım iddialarını da şiddetle reddettiğini belirtti; yalnızca fesat çıkaranların temizlenmesinde zorunlu olduklarını söyledi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "buna ek olarak i̇ngiltere'yi cezalandıracağım diyen mustafa kemal i̇ngiltere'nin kolonilerinde isyan körüklemenin kendi elinde olduğunu ifade etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "asi veya maceraperest olmadıklarını meşru türkiye'nin gerçek temsilcisi olduklarını dile getirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[155]\n",
            "\n",
            "hâkimiyetin sağlanması\n",
            "ayrıca bakınız: çerkez ethem ayaklanması kütahya-eskişehir muharebeleri sakarya meydan muharebesi ve büyük taarruz\n",
            "merkezi denetimden uzak bulunan kuva-yi milliye örgütleri dağıtılarak düzenli bir ordu oluşturuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî mücadele'nin en kanlı çatışmaları düzenli orduya katılmayı kabul etmeyen kuva-yi milliye gruplarına karşı verildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇nönü muharebeleri\n",
            "\n",
            "kemal paşa ve i̇smet paşa ii.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇nönü muharebesi'nden sonra askerleri teftişte.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇ngiltere başbakanı lloyd george'a göre yunanistan büyümeli ve i̇ngiltere ile menfaatleri birleştirilmeliydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yunanistan boğazları avrupa'ya açık tutmalı akdeniz'de i̇ngiltere'nin çıkarlarına uygun davranmalıydı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "eğer böyle davranmazsa i̇ngiliz donanması onu uslandırmak için yeterdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sevr antlaşması'nın kuvvet kullanılmadan uygulanamayacağı anlaşılmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇tilaf devletleri ise kuvvet kullanacak halde değildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇tilaf devletleri yunanları yalnız türk illerini alıp kendi vatanına katmak için değil kendi davalarını da yürütmek için anadolu'ya çıkardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak i̇tilaf devletleri de türkiye'ye karşı uygulanacak politikalarda artık beraber değildir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇talya yunanların anadolu'ya yerleşmesinden dolayı rahatsızdı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fransa ise suriye'deki toprak kazançlarını yeterli görmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "artık yunanlar kendi ordularıyla anadolu'ya boyun eğdirmek zorundadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal de yunan ordusunu yenerse türkiye'yi kurtarmış olacaktır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[156] 6 ocak 1921 günü bursa’dan eskişehir'e ve uşak’tan afyon'a doğru iki kol hâlinde ileri harekâta başlayan yunan ordusu 9 ocak'ta i̇nönü mevzilerine kadar ilerledi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak türk ordusu'nun savunması karşısında ileri gidemeyeceklerini anlayarak 11 ocak 1921 sabahı i̇nönü mevzilerinden çekilmek zorunda kaldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "birinci i̇nönü muharebesi düzenli ordunun ilk zaferi olduğundan kuva-yi milliye'den düzenli orduya geçiş hızlanmış halkın yeni kurulan orduya güveni artmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu başarı bütün dünyanın dikkatini çekmiş; i̇tilaf devletleri 26 ocak 1921'de osmanlı devleti'nin londra'ya bir heyet göndermesini ve bu toplantıda ankara hükûmeti'nden de temsilci bulundurulmasını istemişlerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[157]\n",
            "\n",
            "birinci i̇nönü zaferinden sonra i̇tilaf devletleri sevr antlaşması'nda türklerin yararına bir değişiklik yapılmasını görüşmek için londra'da bir konferans toplanmasına karar vermişlerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "21 şubat-11 mart 1921 tarihleri arasında yapılan konferansta türkler yararına bir sonuç çıkmamış mücadele devam etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yunanistan londra konferansı bitmeden anadolu'da yeni bir saldırı yapmak üzere hazırlıklara başlamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "23 mart 1921 günü sabah erken saatlerde 3. yunan kolordusu'nun batı cephesinden 1. yunan kolordusu'nun da güney cephesinden ileri harekete geçmesiyle muharebeler başlamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "23 mart-1 nisan 1921 arasında meydana gelen i̇kinci i̇nönü muharebesi tekrar türk kuvvetlerinin zaferiyle sona ermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu zaferden sonra fransızlar zonguldak'tan i̇talyanlar da güney anadolu'dan askerlerini çekmeye başlamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[158]\n",
            "\n",
            "kütahya-eskişehir muharebeleri\n",
            "i̇nönü muharebelerinde savunma taktiği uygulayan türk ordusu aslıhanlar-dumlupınar çarpışmalarında ise henüz saldırı gücüne ulaşamadığını göstermişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu durumdan yararlanmaya karar veren yunan ordusu i̇nönü eskişehir afyon ve kütahya arasındaki çizgide yer alan türk mevzilerine yüklenerek buraları işgal etmek ve ankara'ya kadar ilerlemek istiyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "takviye birliklerle iyice güçlenen yunan ordusu 10 temmuz 1921'den itibaren saldırıya geçti ve 20 temmuz'a kadar yaptıkları saldırılarla türk ordusu'nu geri çekilmeye zorladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal paşa türk ordusunun sakarya irmağı'nın doğusuna kadar çekilmesini emretti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "böylece vakit kazanılacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu savaşlar sonunda eskişehir kütahya afyon gibi büyük stratejik bölgeler elden çıktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tbmm'de moral bozukluğu yaşandı ve sert tartışmalar meydana geldi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak yunan ordusu büyük ateş ve silah üstünlüğüne rağmen türk ordusunu yok edememişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk ordusu güvenli bir şekilde sakarya'nın doğusuna çekilmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[159]\n",
            "\n",
            "kütahya-eskişehir muharebeleri sonrasında büyük millet meclisi içinde iktidara yani mustafa kemal paşa'ya karşı tepkiler artmaya başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu muhalefeti yöneltenler ordunun başına geçmesi için mustafa kemal paşa'ya baskı yapmaya başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gerçek niyetleri ise o'nu ankara'dan uzaklaştırmak ve enver paşa'nın iktidarını sağlamaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal paşa 4 ağustos 1921 günü büyük millet meclisi'nde yaptığı konuşmayla başkomutan olmayı kabul ettiğini ancak başkomutanlığın faydalı olabilmesi için meclis'in ordu ile ilgili yetkilerini üç ay süreyle kendisinde toplayacak bir kanun çıkartılması gerektiğini açıkladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "paşa'nın başkomutanlığını isteyenlerin bu şekilde hayalleri suya düşürülmüş oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "5 ağustos 1921 günü oy birliği ile çıkartılan yasa ile mustafa kemal paşa tbmm orduları başkomutanlığı'na getirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[160]\n",
            "\n",
            "sakarya meydan muharebesi\n",
            "mustafa kemal paşa başkomutanlığa geçmesinin hemen ardından yayınladığı tekâlif-i milliye emirleri ile halkı ordunun donatılması için seferberliğe çağırdı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "12 ağustos'ta polatlı'da teftiş yaparken attan düştü ve kaburga kemiği kırıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[161] 23 ağustos-13 eylül 1921 tarihlerinde yapılan sakarya meydan muharebesi'nde yunan ordusu'nun hücum gücü tükendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[162] türk ordusu ani bir taarruzla yunan ordusunu sakarya nehri'nin doğusundan çıkarmayı başardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu zaferden sonra 19 eylül 1921'de büyük millet meclisi başkomutan mustafa kemal paşa'yı oy birliğiyle müşîr bugünkü ismiyle mareşal rütbesine terfi ettirdi ve gazi unvanı verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[163] sakarya meydan muharebesi sonunda türk ordusunun zayiatı; 5713 şehit 18.480 yaralı 828 esir ve 14.268 kayıp olmak üzere toplam 49.289'dur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yunan ordusunun zararı; 3758 ölü 18.955 yaralı 354 kayıp olmak üzere toplam 23.007'dir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[162]\n",
            "\n",
            "sakarya meydan muharebesi'nden sonra 13 ekim 1921'de ankara hükûmeti ile güney kafkas cumhuriyetleri arasında kars antlaşması imzalandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "böylece türkiye'nin doğu sınırı tamamen güvenlik altına alındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fransa ise tbmm hükûmeti ile 20 ekim 1921’de ankara antlaşması'nı imzaladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu antlaşma ile fransa tbmm hükûmeti'ni tanıdı ve hatay-i̇skenderun dışında türkiye'nin bugünkü güney sınırı çizildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "antlaşma sayesinde güney cephesi güvenli duruma geldiğinden buradaki türk birlikleri de batı cephesi'ne kaydırıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇talyanlar ise sakarya meydan muharebesi'nden sonra güney ege ve akdeniz bölgelerinde tutunamayacaklarını anlayarak 1921 yılı sonuna kadar işgal ettikleri yerlerden çekildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sakarya meydan muharebesi sonrasında i̇ngiltere de ankara'yı tanıyarak tbmm ile 23 ekim 1921 tarihinde tutsakların serbest bırakılması konusunda antlaşma yapıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[162]\n",
            "\n",
            "büyük taarruz\n",
            "\n",
            "beykoz konferansına doğru.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "paşa: n'aber çorbacı kosti eşyalarınla nereye gidiyorsun?\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çorbacı kosti: yeni konferansa kuklamı oynatmak için.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sedat simavi'nin 1896-1953 yunan kralı i. konstantin'i ve anadolu türk kuvvetlerinin lideri mustafa kemal'i gösteren siyasi karikatürü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "başkomutan müşîr gazi mustafa kemal paşa kocatepe'de.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "26 ağustos 1922\n",
            "tam 1 yıl süren taarruz hazırlıkları sonucunda 26 ağustos 1922 sabahı büyük bir dikkatle hazırlanan taarruz planı uygulamaya konuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "26-30 ağustos 1922’de yapılan büyük taarruz kurtuluş savaşı'nın son aşamasıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "30 ağustos günü başkomutanlık meydan muharebesi'nde bir gün içinde yunan ordusunun büyük bir bölümü imha edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "31 ağustos'ta mustafa kemal paşa komutanlarını çalköy'deki karargâhında toplayarak kaçabilen yunan kuvvetlerinin hızlı bir şekilde takip edilmesini ve i̇zmir ile civarındaki kuvvetleriyle birleşmemesi için üç koldan ege'ye doğru ilerlenmesini emretti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1 eylül günü başkomutan mustafa kemal bir bildiri yayımlayarak ordulara şu emrini verdi: “bütün arkadaşlarımın anadolu'da daha başka meydan muharebeleri verileceğini göz önüne alarak ilerlemesini ve herkesin akıl gücünü yiğitlik ve yurtseverlik kaynaklarını yarışırcasına esirgemeden vermeye devam eylemesini isterim.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ordular ilk hedefiniz akdeniz'dir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇leri!”[164][f]\n",
            "\n",
            "türk ordusu 2 eylül’de uşak’ı geri aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "burada yunan ordusu başkomutanı general nikolaos trikupis esir edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "9 eylül'de türk süvarileri i̇zmir'e girdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "18 eylül 1922'ye kadar yapılan takip harekâtıyla tüm batı anadolu’daki yunan birlikleri sınır dışına çıkarıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk ordusunun kazandığı bu başarı mudanya ateşkes antlaşması’na giden süreci başlattı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[164]\n",
            "\n",
            "karşıyaka'da mustafa kemal'in kalması için yakınları yunanların elinde esir olan bir baba-oğul evlerini hazırlamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu evde daha önce yunan kralı konstantin de kalmış eve merdivenlerde ayakları altına serilen türk bayrağını çiğneyerek girmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu kez baba-oğul merdivenlere yunan bayrağını sermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal paşa eve girecekken lütfedin bu karşılıkla bu lekeyi silin!\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "denilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal paşa da o geçmişse hata etmiş; bir milletin onuru olan bayrak çiğnenmez ben onun hatasını tekrar etmem.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bayrağı kaldırın yerden.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "diyerek bayrağı kaldırtmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[166]\n",
            "\n",
            "i̇zmir kurtarıldıktan sonra asıl sorun i̇stanbul ve boğazlar bölgesi'nde sürmekte olan müttefik kuvvetler işgalinin sona erdirilmesidir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk kuvvetleri derhal çanakkale'ye yönelerek buraların trakya dahil boşaltılmasını talep ederler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇ngiltere buna ek donanma ki içlerinde zamanın en modern 2 adet uçak gemisi bulunmaktadır ve kara kuvveti göndererek cevap verir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[167] aynı şekilde abd başkanı da 28 eylül 1922 günü 13 yeni savaş gemisinin türkiye'ye komşu denizlere gönderilmesini emredecektir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[168] 1908-1923 arasında komutanı amiral bristol olan uss scorpion gemisinin istihbarat yapmak suretiyle lozan antlaşması yapılana kadar devamlı i̇stanbul'da bulunduğu da anlaşılmaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mudanya ateşkes antlaşması\n",
            "büyük taarruz'un ardından 11 ekim 1922'de; tbmm i̇ngiltere fransa ve i̇talya arasında imzalanan mudanya ateşkes antlaşması'yla savaş sona ermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yunanlar görüşmelere katılmamış i̇talya vekaleten onları temsil etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu antlaşmanın hükümlerine göre türk ve yunan orduları arasındaki savaş bitmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doğu trakya tbmm'ye teslim edilmiş ve barış antlaşması imzalanana kadar türkiye büyük millet meclisinin burada en fazla 8000 kişilik bir jandarma kuvvetini bulundurmasına onay verilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "boğazlar ve i̇stanbul tbmm hükûmetinin yönetimine bırakılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "barış antlaşması yapılana kadar i̇tilaf devletleri'nin i̇stanbul'da kalması karara bağlanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "lozan barış antlaşması\n",
            "\n",
            "24 mart 1923 tarihli time dergisinin kapağı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mudanya ateşkes antlaşması'ndan sonra barış görüşmelerinin yapılması için tarafsız bir ülke olan i̇sviçre'nin lozan şehri seçilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye'yi i̇smet i̇nönü temsil etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "konferans 20 kasım 1922 günü toplanmış ve anlaşmazlık sonucu 4 şubat 1923'te görüşmeler kesilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "23 nisan 1923'te görüşmeler tekrar başlamış ve 24 temmuz 1923'te lozan antlaşması imzalanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "lozan antlaşması'nda 20 ekim 1921'de fransızlarla yapılan ankara antlaşması'ndaki güney sınırı aynen korunmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "irak sınırı çizilememiş ve 9 ay zarfında çözülmesi kararlaştırılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "meriç nehri yunanlarla olan sınır kabul edilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "karaağaç ve çevresi savaş tazminatı olarak türkiye'ye verilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ege denizi'ndeki bozcaada ve gökçeada türkiye'ye verilmiş yunanların elinde kalan anadolu'ya yakın adaların silahsızlandırılmasına karar verilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kapitülasyonlar tamamen kaldırılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1845'ten birinci dünya savaşı'nın sonuna kadar olan osmanlı i̇mparatorluğu'nun borçları sermaye üzerinden yeniden hesaplanarak azaltılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "borçlar osmanlı'dan ayrılan devletlere gelirlerine orantılı olarak bölüştürülmüştür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye'nin borçları türk parası veya fransız frangı üzerinden ödeme teklifi kabul edilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "lozan boğazlar sözleşmesi ile boğazlardan serbest geçiş sağlanmış boğazlar komisyonu kurulmuş boğazlar ve civarının askersiz hale getirilmesi sağlanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇stanbul'da yaşayan rumlarla batı trakya'da yaşayan türkler hariç türkiye'deki bütün rumlarla yunanistan'daki bütün türklerin yer değiştirmesi onaylanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[169] böylece kurtuluş savaşı 24 temmuz 1923'te imzalanan lozan antlaşması'yla sonuçlanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[170] bu antlaşma ile sevr antlaşması yürürlükten kalkmış türkiye lozan antlaşması temelleri üzerine kurulmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cumhuriyetin ilanı\n",
            "\n",
            "bir çocuk gazi mustafa kemal paşa'ya şiir okuyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "vezirhan 16 ocak 1923\n",
            "\n",
            "kemal paşa nureddin paşa'nın 2. ağır topçu alayını teftiş ediyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "soldan sağa: kurmay albay şefik bey türsan yarbay vehbi bey kocagüney yaver muzaffer kılıç yaver mahmut soydan nureddin paşa kemal paşa cevdet kerim i̇ncedayı kâzım karabekir paşa.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "18 ocak 1923\n",
            "\n",
            "kemal paşa mersin halkına hitap ediyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1923\n",
            "\n",
            "kemal paşa konya'da.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "22 mart 1923\n",
            "saltanat kaldırıldıktan sonra mustafa kemal 15 ocak 1923’te eskişehir’de hükûmet sistemleri konusunda yaptığı konuşmada cumhuriyete karşı çıkıyor ve cumhuriyet ile meşruti monarşi arasında bir fark olmadığını şu ifadelerle beyan ediyor:\n",
            "\n",
            "“bütün cihan tarihinde ve bugün de dünya yüzünde mutlakiyet idaresine meşruti idareye tesadüf ediyoruz bir de cumhuri hükûmetler görüyoruz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bildiğimiz meşruti ve cumhuri hükûmetler teşkilatı kuvvetler ayrılığı esasına dayalı kabul edilmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "biz kuvvetler birliği esasına dayanarak hükûmet tesis ettik… bence hakikatte kuvvetler ayrılığı yoktur kuvvetler birliği vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "şer’i hükümlere uygunluk noktasından değerlendirmek isterseniz hatırlatayım ki bizim şer’i hükümlerimizde belli bir hükûmet şekli ifadesi yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cumhuriyet mutlakiyet şekilleri gibi bir şekil tespit olunmamıştır…”[171][172]\n",
            "\n",
            "mustafa kemal muhalefetin güçlendiği seçimlerin ne zaman olacağı belirsizliğini korurken yasama ve yürütmenin başında bulunduğu konjonktürde 19 ocak 1923’te i̇zmit’te meclis hükûmeti sistemini savunuyor ve cumhuriyetten üstün olduğunu şöyle açıklıyor:\n",
            "\n",
            "“artık bizim hükûmetimiz müstebit bir hükûmet değildir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mutlaki ve meşruti bir hükumet de değildir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bizim hükûmetimiz fransa veya amerika cumhuriyetlerine de benzemez.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bizim hükûmetimiz bir halk hükûmetidir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tam bir şura hükûmetidir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yeni türkiye devletinde saltanat milletindir…”[173][174]\n",
            "\n",
            "2 şubat 1923’te i̇zmir’de yaptığı konuşmada mustafa kemal cumhuriyetle meşruti monarşi arasında çok ufak bir fark olduğunu şöyle ifade ediyor:\n",
            "\n",
            "“mutlakiyet hükûmetleri vardır meşrutiyet hükûmetleri vardır cumhuriyet hükûmetleri vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bugün dünya üzerinde gördüğümüz şekillerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fakat bütün bu isimleri iki sınıf ile ifade edebiliriz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "şahsi saltanat vardır veyahut meşruti saltanat vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ben bu ifade tarzımla cumhuriyetle meşruti saltanat arasında çok ufak bir fark gördüm… bence saltanat cumhuriyet şeklinde belirli zaman için değişmez salahiyetlere sahip geçici bir sultan vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "diğerinde ise ömrü oldukça sultanlık eden ve öldükten sonra da evladına veyahut akraba ve yakınlarına miras olarak kalan sultanlık vardır…”[175]\n",
            "\n",
            "mustafa kemal cumhuriyetin ilan edileceğini ilk defa 22 eylül 1923 günü wiener neue freie presse muhabirinin başkentin neresi olacağına dair sorduğu soruya verdiği cevapta ifade etmiştir:\n",
            "\n",
            "“türkiye’nin payitahtı meselesine gelince.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun cevabı kendiliğinden ortaya çıkar: ankara türkiye cumhuriyeti’nin payitahtıdır.”[176]\n",
            "\n",
            "millî mücadele sonrasında türkiye'de iki başlı bir yönetim ortaya çıkmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[177] tbmm 1 kasım 1922'de osmanlı saltanatını lağvedip vahdettin'i tahttan indirerek i̇stanbul hükûmetinin hukuki varlığına son verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "16 ocak 1923'te i̇zmit hünkâr kasrı'nda i̇stanbul'dan gelen gazetecilerle mülakat yapıldığında vakit başyazarı ahmet emin bey yalman'in kürt meselesi hakkında sorusuna karşı 'başlı başına bir kürtlük tasavvur etmektense bizim teşkilat-ı esasiye kanunu gereğince zaten bir tür mahalli muhtariyetler teşekkül edecektir' diyerek kürtlere özel statü tanımamak için ihtiyatlı davrandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[178]\n",
            "\n",
            "8 nisan 1923'te yayımlanan dokuz umde ile gazi mustafa kemal yeni rejimin temelini oluşturacak olan halk fırkası'nın temellerini attı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[179] nisan ayında yapılan i̇kinci meclis seçimlerine sadece halk fırkası'nın katılmasına izin verildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mebus adayları fırkanın genel başkanı sıfatıyla gazi mustafa kemal tarafından belirlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "25 ekim 1923 günü aynı anda hem başbakanlık hem de i̇çişleri bakanlığı görevlerini yürüten fethi bey i̇çişleri bakanlığını bıraktığını açıkladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "aynı gün meclis i̇kinci başkanlığı görevini yapan ali fuat paşa da ordu müfettişliğine atandığı için görevinden ayrıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu iki boş koltuk için yapılan seçimleri gazi mustafa kemal'e muhalif olan milletvekilleri kazandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "meclis i̇kinci başkanlığına rauf bey i̇çişleri bakanlığına sabit bey seçildiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu durumdan hoşnut olmayan gazi mustafa kemal 26 ekim 1923'te başbakan fethi bey'den erkan-ı harbiye umumiye riyaseti vekili fevzi paşa'nın dışında hükûmetin istifa etmesini ve istifa edenlerin yeniden seçilirlerse görevi kabul etmemesini istedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "böylece bir hükûmet krizi çıkmış oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yeni bakanlar kurulu üyelerinin 29 ekim günü seçileceği duyuruldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu gelişmeler üzerine cumhuriyet i̇lanı ile işi kökünden çözmeye karar veren gazi mustafa kemal 28 ekim 1923 gecesi çankaya'da i̇smet paşa ve bazı kimseleri toplantıya çağırdı ve yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "diyerek kararını açıkladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "misafirlerin ayrılmasından sonra i̇smet paşa'yı alıkoydu ve birlikte teşkilat-ı esasiye kanunu'nda gerekli değişikliği sağlayacak önergeyi hazırladılar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "29 ekim 1923 pazartesi günü halk fırkası meclis grubunda bakanlar kurulunun oluşturulması konusunda tartışıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sorun çözülemeyince gazi mustafa kemal'den düşüncelerini açıklaması istendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gazi mustafa kemal bunalımdan çıkış yolunu anayasanın değiştirilmesi zorunluluğu ile açıkladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cumhuriyetin ilanını hedefleyen tasarıyı da grubun bilgisine sundu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tasarının parti grubunda kabulünden sonra aynı akşam saat 18.45'te tbmm genel kurul toplantısı başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anayasa komisyonu'nun değişiklik ile ilgili rapor ve önergesi genel kurulun onayına sunuldu ve 29 ekim 1923 pazartesi akşamı saat 20.30'da milletvekillerinin alkışları ve yaşasın cumhuriyet sesleri ile cumhuriyet ilan edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[180]\n",
            "\n",
            "cumhurbaşkanlığı 1923-1938\n",
            "cumhuriyetin ilanının ardından yapılan cumhurbaşkanlığı seçiminde oylamaya katılan 158 milletvekilinin tamamının oyları ile balâ milletvekili[181][182] gazi mustafa kemal türkiye'nin ilk cumhurbaşkanı seçildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[183] atatürk kendi deyişiyle türkiye'yi muasır medeniyet seviyesine çıkarmak amacıyla bir dizi köklü değişime imza attı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1924 anayasası gereğince tbmm 29 ekim 1923'teki cumhurbaşkanlığı seçiminden sonra üç defa daha 1927 1931 1935 yıllarında gazi mustafa kemal'i tekrar cumhurbaşkanlığına seçti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[184] atatürk'ün cumhurbaşkanlığı döneminde i̇smet i̇nönü fethi okyar ve celâl bayar başbakanlık yapmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu dönem içerisinde en fazla süre görevde kalan ve en fazla hükûmet kuran isim i̇smet i̇nönü'dür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün cumhurbaşkanlığı süresince kurulan hükûmetler sırası ile 1. t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmeti 2. t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmeti 3. t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmeti 4. t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmeti 5. t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmeti 6. t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmeti 7. t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmeti ve 8. t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmeti'dir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇ç politika\n",
            "ayrıca bakınız: atatürkçülük ve atatürk i̇lkeleri\n",
            "atatürk sık sık yurt gezilerine çıkarak devlet çalışmalarını yerinde denetlemiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[185]\n",
            "\n",
            "\n",
            "reisicumhur gazi mustafa kemal samsun-çarşamba demiryolunun temel atma töreninde konuşuyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "21 eylül 1924\n",
            "\n",
            "atatürk yerli sanayideki icraatları denetliyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk nazilli basma fabrikası'nın açılışında.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "9 ekim 1937\n",
            "\n",
            "atatürk singeç köprüsü'nün açılışında.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tunceli 17 kasım 1937\n",
            "devrimler\n",
            "ayrıca bakınız: atatürk devrimleri\n",
            "tbmm'de 3 mart 1924 tarihinde tevhîd-i tedrîsât kanunu kabul edilerek medreseler kaldırılmış ve türkiye cumhuriyeti sınırları içindeki bütün okullar türkiye cumhuriyeti millî eğitim bakanlığı'na bağlanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "eğitim kurumlarının bir çatı altında toplanmasıyla eğitim millî bir nitelik kazanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[186] aynı tarihte tbmm'de kabul edilen bir kanunla halifelik kaldırılmış[187] ve osmanlı hanedanı üyeleri vatandaşlıktan çıkarılarak yurt dışına sürülmüştür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[188]\n",
            "\n",
            "17 şubat 1925 tarihinde aşar vergisi kaldırılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "aşarın getirdiği gelir devletin giderlerinin yüzde otuzuna yaklaşmasına rağmen köylünün rahatlatılması ve üretimin arttırılması amacıyla bu vergi kaldırılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[189]\n",
            "\n",
            "25 kasım 1925'te şapka kanunu kabul edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu kanunla tbmm üyelerine ve devlet memurlarına şapka giyme mecburiyeti getirildi ve türk halkı da buna aykırı bir davranıştan men edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[190]\n",
            "\n",
            "30 kasım 1925'te tekkelerin zaviyelerin ve türbelerin kapatılması kanunu tbmm'de kabul edildi ve 13 aralık 1925 tarihli resmî gazete’de yayınlanarak yürürlüğe girdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[191]\n",
            "\n",
            "osmanlı devleti'nde kullanılan saat takvim ve ölçüler avrupa'daki devletlerden değişik olduğundan sosyal ticari ve resmî ilişkileri zorlaştırıyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "osmanlı devleti'nin son dönemlerinde farklılığı gidermek için bazı çalışmalar yapılsa da yetersizdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cumhuriyet döneminde bu sıkıntıları gidermek için çalışmalara başlandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "26 aralık 1925'te çıkarılan bir kanunla hicri ve rumi takvimlerin yerine miladi takvim kabul edildi ve 1 ocak 1926'dan itibaren kullanılmaya başlandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun yanı sıra güneşin batışına göre ayarlanan alaturka saat yerine çağdaş dünyanın kullandığı saat sistemi örnek alındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bir gün 24 saate bölünerek günlük hayat düzenlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[192]\n",
            "\n",
            "1928 yılında milletlerarası rakamlar kabul edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1931 yılında çıkarılan bir kanunla önceden kullanılan arşın endaze okka gibi ölçü birimleri kaldırılarak bu ölçülerin yerine uzunluk ölçüsü olarak metre ağırlık ölçüsü olarak kilo kabul edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yapılan değişikliklerle ülkede ölçü birliği sağlandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[192]\n",
            "\n",
            "1935 yılında çıkarılan bir kanunla cuma günü olan hafta tatili yerine cumartesi öğleden sonra ve pazar günü hafta tatili olarak belirlenmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[192]\n",
            "\n",
            "17 şubat 1926 tarihinde i̇sviçre medeni kanunu'ndan tercüme edilip düzenlenerek oluşturulan medeni kanun kabul edilmiş ve 4 ekim 1926'da yürürlüğe girmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu kanunla türk aile hayatı yeniden düzenlenmiş; tek kadınla evlilik resmî nikâh esası getirilmiş miras konusunda eşitlik sağlanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[193]\n",
            "\n",
            "1 mart 1926 tarihinde 1889 i̇talyan zanerdelli kanunu örnek alınarak hazırlanan 765 sayılı türk ceza kanunu tbmm tarafından kabul edilerek yürürlüğe konuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[194]\n",
            "\n",
            "1 kasım 1928'de türkiye büyük millet meclisi yeni türk harflerinin kabulüne ilişkin kanunu kabul etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kanunun kabulünden sonra halka okuma yazma öğretmek amacıyla millet mektepleri kuruldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "24 kasım 1928'de de atatürk millet mektepleri başöğretmeni olarak ilan edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[195]\n",
            "\n",
            "kadınların 1930 yılında yerel 1934 yılında ise genel seçimlerde seçme ve seçilme hakkı tanınmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[196]\n",
            "\n",
            "12 temmuz 1932'de atatürk'ün talimatıyla türk dili tetkik cemiyeti kurulmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1934 yılında yapılan kurultayda cemiyetin adı türk dili araştırma kurumu; 1936'daki kurultayda ise türk dil kurumu olarak değiştirilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[197]\n",
            "\n",
            "atatürk’ün talimatıyla kurulan kurumlardan bir diğeri türk tarih kurumu’dur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk tarih ve medeniyetini araştırmak amacıyla oluşturulan türk tarihi tedkik heyeti 4 haziran 1930 tarihinde ilk toplantısını yapmış ve yönetim kurulunu seçmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "29 mart 1931 tarihinde türk ocakları’nın 7. kurultayı’nda kapatılma kararı alınmasından sonra 12 nisan 1931’de türk tarihi tedkik cemiyeti ismiyle yeniden örgütlenmiş ve çalışmalarına devam etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kurumun adı 1935 yılında türk tarihi araştırma kurumu olarak daha sonra ise türk tarih kurumu olarak değiştirilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[198]\n",
            "\n",
            "21 haziran 1934’te çıkarılan soyadı kanunu’na göre her türk kendi adından başka ailesinin ortak olarak kullanacağı bir soyadına sahip olacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu soyadları türkçe olacak ahlâka aykırı ve gülünç adlar soyadı olarak alınamayacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "soyadı kanunu’nun kabulünden sonra 24 kasım 1934 tarihinde tbmm tarafından mustafa kemal’e atatürk soyadı verilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[199][200] 26 kasım 1934 tarihinde çıkarılan kanunla ise; ağa hacı hafız hoca molla efendi bey beyefendi paşa hanım hanımefendi ve hazretleri gibi lakap ve unvanlar kaldırılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[201]\n",
            "\n",
            "3 aralık 1934’te çıkarılan bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun ile hangi din ve mezhebe mensup olurlarsa olsunlar ruhanilerin mabet ve ayinler haricinde ruhani giysi taşımaları yasaklanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmet her din ve mezhepten uygun göreceği tek bir ruhaniye mabet ve ayin haricinde ruhani kıyafetini taşıyabilmek için müsaade verebilecektir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[202]\n",
            "\n",
            "laiklik cumhuriyetçilik milliyetçilik halkçılık devletçilik i̇nkılapçılık ilkeleri 10 mayıs 1931 tarihinde cumhuriyet halk fırkası’nın programında yer almış 5 şubat 1937’de ise anayasaya girmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[203]\n",
            "\n",
            "siyasi olaylar\n",
            "\n",
            "ankara 29 ekim 1925.\n",
            "cumhuriyetin ilanından sonra millî mücadele'yi başlatan beş kişilik kadronun mustafa kemal paşa dışındaki dört üyesi rauf bey kazım karabekir paşa refet paşa ve ali fuat paşa muhalefete geçerek terakkiperver cumhuriyet fırkası'nı kurdular.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1925 mart'ında çıkan genç hâdisesi şeyh sait i̇syanı doğu i̇syanı üzerine sıkıyönetim ilan edilerek terakkiperver cumhuriyet fırkası kapatıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "eski i̇ttihatçılar terakkiperver cumhuriyet fırkası'nın kapatılmasından sonra iktidara gelebilmek için tek yolun mustafa kemal'i öldürmek olduğuna karar verdiler ve suikast planları hazırlamaya başladılar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "suikast için en uygun yerin i̇zmir olduğuna karar verildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal'in i̇zmir'e geleceği 16 haziran 1926 günü suikastı yapmaya karar verdiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "plana göre suikast başoturak'la yemişçarşısı'ndan gelen sokakların kemeraltı'ndaki hükûmet caddesi'yle birleştiği yerde yapılacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu noktada mustafa kemal'in otomobili dönemeç nedeniyle yavaşlayacak önce laz i̇smail ile gürcü yusuf tabancaları ile ateş edecek gerekirse bomba da kullanacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇lk saldırı başarısız olursa ziya hurşit de arkadan ateş edecekti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sonra kalabalığa karışıp otomobile binecek ve giritli motorcu şevki'nin motoruyla sakız adası'na kaçacaklardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak suikastı planlayanlardan sarı efe edip'in i̇stanbul'a gitmesi ve mustafa kemal'in bir gün gecikmesi nedeniyle motorcu şevki i̇zmir valisine giderek mustafa kemal'e bir ihbar mektubu yazdı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "aynı gün ziya hurşit laz i̇smail gürcü yusuf ve çopur hilmi yakalandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sarı efe edip ve aleaddin bey de i̇stanbul'da yakalandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇zmir'de kurulan i̇stiklal mahkemeleri'nde 13 kişi idama mahkûm edildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[204]\n",
            "\n",
            "daha sonra i̇stiklal mahkemeleri ankara'ya geldi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "eski maliye nazırı cavit bey doktor nâzım eski ardahan milletvekili hilmi i̇ttihat ve terakki'nin sorumlu sekreterlerinden nail bey idama bazı i̇ttihatçılar ise on yıl hapse mahkûm olmuştu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yurt dışında bulunan rauf orbay 10 yıl sürgüne mahkûm edilmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "soruşturmalarda suçsuz olduğu anlaşılan kazım karabekir ve ali fuat cebesoy serbest bırakıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "giritli motorcu şevki'ye de 6500 lira mükafat verildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[205]\n",
            "\n",
            "\n",
            "gazi rize ziyaretinde.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gazi kastamonu belediye i̇l binası'ndan çıkıyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "24 ağustos 1925\n",
            "1927'de kabul edilen cumhuriyet halk fırkası tüzüğü ile atatürk partinin değişmez genel başkanı ilan edildi ve milletvekili adaylarını seçme yetkisi kaydı hayatı boyunca kendisine tanındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "15-20 ekim 1927 tarihleri arasında ankara'da toplanan chf ikinci kurultayında kurtuluş savaşı'nı ve cumhuriyet'in kuruluşunu anlatan nutuk'u söylev okudu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[206] kurtuluş savaşı'nın gazi'nin bakış açısıyla anlatımını içeren nutuk türkiye cumhuriyeti'nin millî mücadele'ye ilişkin resmî görüşünün esasını oluşturur ve millî mücadele'yi mustafa kemal paşa ile birlikte başlatan ve yürüten askerî ve siyasi şeflere karşı rauf karabekir refet bele mersinli cemal paşa cafer tayyar eğilmez sakallı nurettin paşa celalettin arif bey vb.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bir tartışma konusu niteliği de taşır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[207] atatürk 1927 yılında askerlikten müşîr mareşal rütbesiyle emekli oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "25 ekim 1927'de[208][209] 1927 tevkifatı olarak bilinen tutuklama süreci başlatılarak türkiye komünist fırkası üyelerine karşı yaygın tutuklama politikası devreye konuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[210][211] hikmet kıvılcımlı nâzım hikmet şefik hüsnü gibi isimler yargılanarak hapis cezalarına çarptırıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "daha sonra 1937 yılında atatürk başkanlığındaki heyet kıvılcımlı'nın yazılarını zararlı ilan ederek sansürleme kararı aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[212]\n",
            "\n",
            "10 nisan 1928 tarihinde yapılan anayasa değişikliğiyle anayasadan devletin dininin i̇slam olduğu hükmü ve tbmm'nin görev ve yetkilerinden söz eden 26. maddeden dinî hükümlerin yerine getirilmesi ibaresi çıkarıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ayrıca milletvekillerinin ve cumhurbaşkanının yeminlerinden vallahi sözcüğü çıkarıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cumhuriyet halk fırkası'nın 1931 yılındaki programında laiklik partinin ana unsurlarından biri olarak belirtildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[213]\n",
            "\n",
            "12 ağustos 1930'da i̇smet paşa'nın hükûmetine alternatifleri sunmak amacıyla çok partili demokratik hayata kavuşmak için gazi mustafa kemal paşa'nın yakın arkadaşı fethi bey okyar'e serbest cumhuriyet fırkası'nı kurdurarak kız kardeşi makbule hanım boysan atadan[214] çocukluk ve okul arkadaşı nuri bey conker'leri de üye yaptırdı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak 17 kasım 1930'da gericilerin partiyi kullanmaları korkusu[215] ve partinin mustafa kemal'i hedef almasından[216] dolayı partiyi feshetti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gazi fethi bey ve fethi bey'in kızı nermin'le yalova'da.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "13 ağustos 1930\n",
            "bu demokrasi denemesinden biraz önce ordunun siyasete müdahale etmesinin demokrasiye zarar verebileceğini düşünerek askerî ceza kanunu'nu 22 mayıs 1930 tarih ve 1632 sayılı kanun meclisten geçirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu kanunun 148. maddesine ordu mensubunun siyasi toplantılar ve gösterilere katılmasını siyasi partiye üyesi olmasını siyasi maksatlarla şifahi telkinlerde bulunmasını siyasi makale yazmasını ve siyasi nutuk söylemesini yasaklanan hükmü koydurdu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "23 aralık 1930 günü sabahı menemen’de şeriat istediklerini belirten bir grup eyleme geçmiştir ve topladıkları insanlarla beraber belediye binasının önüne kadar gelmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "olayı haber alan jandarma grubu dağıtmak için yedek subay mustafa fehmi kubilay emrindeki bir müfrezeyi bölgeye göndermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "eylemciler arasından açılan ateş neticesinde kubilay yaralanmış ve cami avlusuna doğru koşmaya başlamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cami avlusunda açılan ikinci el ateş sonucu yere düşmüştür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "daha sonra eylemciler bıçakla kubilay'ın başını kesmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu sırada alaydan yetişen kuvvetler bölgeye gelmiştir ve eylemcilerin ateş açması üzerine çatışma çıkmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "eylemcilerden mehdi mehmet şamdan mehmet ve sütçü mehmet ölü emrullah oğlu mehmet emin yaralı olarak ele geçirilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "olayın ertesinde sıkıyönetim ilan edilmiş ve yapılan yargılamalarda 32 kişi idama 73 kişi de çeşitli hapis cezalarına çarptırılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[217]\n",
            "\n",
            "29 ekim 1933'te atatürk türkiye cumhuriyeti'nin onuncu kuruluş yıl dönümü nedeniyle yaptığı konuşmada ülkenin kuruluş temelini ve gelecek vizyonunu yalın bir dille tüm dünyaya ve türk milletine anlatmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[218]\n",
            "\n",
            "ekonomi\n",
            "atatürk cumhurbaşkanlığı döneminde sadece bürokratların değil tüm vatandaşların mülkiyet hakkını tanımış ve 1923-1938 döneminde türkiye ekonomisi ortalama yıllık %75 oranında büyüyerek türkiye'nin gsmh'si dünya toplamının binde 362'sinden binde 652'sine yükselmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[219] atatürk'ün döneminde türkiye cumhuriyeti dünyanın en hızlı kalkınan ülkelerinden biri olmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[220]\n",
            "\n",
            "dış politika\n",
            "\n",
            "atatürk türkiye'yi ziyaret eden ürdün kralı i. abdullah ile.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1937\n",
            "\n",
            "atatürk türkiye'yi ziyaret eden birleşik krallık kralı viii.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "edward ile.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 eylül 1936\n",
            "\n",
            "atatürk ve afganistan kralı amanullah han ankara 1928. amanullah han oldukça etkilendiği atatürk reformlarının benzerlerini kendi ülkesinde uygulamaya koymaya çalıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[221] atatürk döneminde türkiye afganistan'ın modernleşmesi sürecine aktif bir şekilde destek verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[222]\n",
            "atatürk'ün cumhurbaşkanlığı dönemindeki dış politika konularının başlıklarını musul sorunu türkiye-yunanistan nüfus mübadelesi türkiye'nin milletler cemiyeti'ne girişi balkan antantı montrö boğazlar sözleşmesi sadabat paktı ve hatay sorunu oluşturmaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk dış politikasında gerçekçi davranmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[223] atatürk dış ilişkilerde dinamik ve gözü pektir; ama maceracı değildir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[223] atatürk dış politikada kendisini hangi ilkenin yönettiğine dair “biz kendimizi bilen kimseleriz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "olmayacak isteklerimiz yoktur”[224] açıklamasını yapmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[223] atatürk i̇slamcılık ve turancılık akımlarının zararlı boyutlarına karşı mîsâk-ı millî ile çizmiş olan sınırlarda kalınmasını benimsemiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[223] 24 temmuz 1923'te imzalanan lozan antlaşması'nı atatürk dış politikada belirleyici bir unsur olarak tutmuş bu antlaşmada çizilen türkiye cumhuriyeti'nin sınırları büyük ölçüde hatay sorunu dışında belirleyici olarak saptanmış ekonomi açısından lozan'ın kaldırdığı kapitülasyonlardan taviz verilmemiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[223] atatürk'ün lozan'ı temel almasının önemi geçen zaman içinde bakıldığında daha iyi anlaşılmaktadır; çünkü i. dünya savaşı'nın mağlupları arasında yer alan bir ulusun çizdiği kavramlar o dönemden bugüne yürürlükte olan tek antlaşma olarak durmaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[223]\n",
            "\n",
            "atatürk’ün sağlam kişiliğinin ve kararlı mizacının damgasını vurduğu ve tamamen millî bir karakter taşıyan dış politika uygulamaları günümüz için örnek alınacak pek çok temel niteliğe sahiptir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[225] orta öğretimden itibaren askeri terbiye gören ve savaşlara katılan atatürk'ün askerlik sonrası hayatında barışın idamesine uğraşmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ayrıca bu yolda örnek tutum ve davranışlar sergilemiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunları atatürk’ün; “ bizim kanaatimizce beynelmilel siyasi güvenliğin gelişmesi için ilk ve en mühim şart milletlerin hiç olmazsa barışı koruma fikrinde samimi olarak birleşmesidir” sözünde açıkça görebiliyoruz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[226]\n",
            "\n",
            "musul sorunu\n",
            "lozan antlaşması sırasında türkiye-irak sınırı çizilmemişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "musul-kerkük bölgesinde zengin petrol yataklarının bulunması i̇ngiltere başta olmak üzere birçok ülkenin dikkatini çekiyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "zengin petrol yataklarının bulunduğu bölge mondros ateşkes antlaşması'nın imzalanması sırasında i̇ngiltere tarafından işgal edilmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i. dünya savaşı'nın bitmesinden sonra irak'ta i̇ngilizlere bağlı bir yönetim kurulmuş bu ülke i̇ngiliz mandası altına alınmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "musul nüfusunun çoğunun türk olması sebebiyle mîsâk-ı millî dâhilindeydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak i̇ngilizler zengin petrol yataklarının bulunduğu bölgeyi bırakmaya yanaşmıyorlardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "lozan barış antlaşması sırasında bu konuda bir sonuç alınamamış sorunun daha sonra türkiye ve i̇ngiltere arasında çözülmesine karar verilmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1924 yılında görüşmelere başlanmış fakat sonuç alınamamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "daha sonra sorun milletler cemiyeti'ne götürülmüştür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1924 yılının ekim ayında toplanan milletler cemiyeti de türkiye-irak sınırını çizmiş ve musul bölgesini irak tarafında bırakmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "13 şubat 1925'te ise şeyh sait i̇syanı çıkmıştır.15 nisan'da tamamen bastırılan ayaklanma i̇ngilizlerin işine yaramıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kurtuluş savaşı'ndan yeni çıkan türk ordusu hırpalanmış musul-kerkük üzerine askeri harekât yapma imkânı ortadan kalkmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu durumda türkiye 5 haziran 1926 tarihinde i̇ngilizlerle imzalanan ankara antlaşması gereğince bazı maddi çıkarlar karşılığı milletler cemiyeti'nin öngördüğü sınırı kabul etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[227]\n",
            "\n",
            "türk-yunan ilişkileri\n",
            "türkiye-yunanistan nüfus mübadelesi 1923 yılında lozan antlaşması'na ek protokol uyarınca türkiye'deki rumların yunanistan'a yunanistan'daki türklerin türkiye'ye zorunlu göçüne karar verilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye'de sadece i̇stanbul kenti ile gökçeada ve bozcaada'da yunanistan'da ise sadece batı trakya türkleri mübadeleden muaf tutulmuşlardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[228] değişimin çok büyük bir bölümü 1923-1924 yıllarında gerçekleşmiş ancak geriye kalan az sayıda olayda 1930 i̇nönü-venizelos sözleşmesine dek zorunlu göç uygulamasına devam edilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk türk-yunan yakınlaşması için 1930 yılında yunanistan başbakanı elefterios venizelos'u türkiye'ye davet ederek eski düşmanıyla barışın temellerini attı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "venizelos'un iktidardan düşmesinden sonra bile türk-yunan ilişkileri samimi kalmaya devam etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "nitekim venizelos'un halefi panayis çaldaris eylül 1933'te atatürk'ü ziyarete geldi ve türkiye ile yunanistan arasında balkan paktı için bir basamak olan samimi anlaşma misakı i̇çten anlaşma yasası pacte d'entente cordiale adında kapsamlı bir pakt imzaladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[229][230] atatürk 1934'te venizelos tarafından nobel barış ödülü'ne aday gösterildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[231] ancak nobel ödül komitesi değerlendirmeye almadı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yunanistan'ın anadolu'yu işgalinin bir hata olduğunu düşünen ve türkiye ile dostluk bağları geliştirilmesini savunan diktatör i̇oannis metaksas bir keresinde atatürk ile ilgili dedi ki:\n",
            "\n",
            "…cumhurbaşkanı atatürk'ün ortak idealler ve barışçıl işbirliği çerçevesinde türk-yunan ittifakının gerçek kurucusu olduğunu asla unutmayacağız.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇ki ülke arasında çözülmesinin düşünülemeyeceği dostluk bağları geliştirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yunanistan asil türk milleti için değiştirilemez bir gelecek yolu belirleyen bu büyük adamın hararetli hatıralarını koruyacak.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[232]\n",
            "\n",
            "milletler cemiyeti\n",
            "türkiye 13 nisan 1932 tarihinde yapılan cenevre silahsızlanma konferansı’nda milletler cemiyeti ile işbirliği yapmaya hazır olduğunu belirtmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun üzerine i̇spanya ve yunanistan türkiye’nin milletler cemiyeti'ne kabul edilmesini teklif etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye’nin barışçı siyasetini gözlemleyen milletler cemiyeti bu teklifi 6 temmuz 1932'de genel kurulda oy birliği ile kabul etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye 18 temmuz 1932'de bu cemiyete üye olmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milletler cemiyeti'nin yerini 1945 yılından itibaren birleşmiş milletler almıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[233]\n",
            "\n",
            "balkan antantı\n",
            "ana madde: balkan antantı\n",
            "\n",
            "atatürk 1938'de ankara'da toplanan balkan antantı zirvesine konuk ettiği yugoslavya başbakanı milan stojadinović yunanistan başbakanı i̇oannis metaksas ve rumen diplomat nicolae petrescu-comnen ile konuşuyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "balkan anlaşma yasası 9 şubat 1934 tarihinde atina'da türkiye yunanistan yugoslavya ve romanya arasında imzalanan anlaşmadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[234]\n",
            "\n",
            "1933’te almanya’da nazi partisi'nin iktidara gelmesi i̇talya’nın akdeniz’de ve balkanlar'da genişleme çabası ve avrupa devletlerinin silahlanma yarışına girmesi dünya barışını tehdit etmeye başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu gelişmeler sonucunda balkan devletleri arasında bir yakınlaşma meydana geldi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "14 eylül 1933 tarihinde ankara'da türkiye ile yunanistan arasında i̇çten anlaşma yasası[235] 17 ekim 1933 tarihinde ankara'da türkiye ile romanya arasında dostluk saldırmazlık hakemlik ve uzlaştırma antlaşması[236] 27 kasım 1933 tarihinde belgrad'da türkiye-yugoslavya dostluk saldırmazlık yargısal çözüm hakemlik ve uzlaştırma antlaşması imzalandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[237]\n",
            "\n",
            "montrö boğazlar sözleşmesi\n",
            "\n",
            "atatürk harp akademileri tatbikatları'nda.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "28 mayıs 1936\n",
            "lozan konferansı'nda türkiye ve i̇tilaf devletleri arasında boğazlar rejimiyle ilgili boğazlar sözleşmesi imzalanmıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1923 yılında imzalanan anlaşmanın tarafları i̇ngiltere fransa i̇talya japonya bulgaristan yunanistan romanya yugoslavya sovyetler birliği ve türkiye'dir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu sözleşme sayesinde savaş ve barış zamanında ticaret ve savaş gemilerinin boğazlardan geçişi serbest olacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[238]\n",
            "\n",
            "i̇kinci dünya savaşı'nın yaklaşmasıyla birlikte avrupa'da birçok siyasi değişiklik oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "boğazların herhangi bir saldırıya karşı korunmasını üstlenen devletlerden i̇talya habeşistan'a saldırdı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "japonya ise kendi isteğiyle milletler cemiyeti'nden ayrıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "dünya barışının korunması için toplanan konferanslar neticesiz kalmış tüm devletler silahlanmaya başlamıştı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[238]\n",
            "\n",
            "siyasi ortamın bozulduğunu gören atatürk boğazlar meselesini kesin olarak çözmeye karar verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk hükûmeti milletler cemiyeti'ne başvurarak lozan antlaşması'ndaki boğazlara ait hükümlerin değiştirilmesini talep etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun üzerine i̇sviçre'nin montreux şehrinde bir konferans toplanmış ve 20 temmuz 1936'da türkiye i̇ngiltere fransa bulgaristan romanya yugoslavya yunanistan japonya ve sovyetler birliği arasında montreux boğazlar sözleşmesi imzalanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "konferansa katılmamış olan i̇talya daha sonra 2 mayıs 1938'de boğazlar sözleşmesi'ne katılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "montreux boğazlar sözleşmesi'nin ana maddeleri şunlardır:[238]\n",
            "\n",
            "boğazlar kayıtsız şartsız türk hâkimiyetine bırakılacak tahkimat yapmak hakkı tanınacaktır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[238]\n",
            "barış zamanında her devletin ticaret gemileri serbestçe geçebilecek ancak savaşta ve barışta asker ve sivil hava kuvvetlerinin geçmesine izin verilmeyecektir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[238]\n",
            "savaş zamanında eğer türkiye tarafsız kalmışsa ticaret gemileri geçebilecektir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[238]\n",
            "barış zamanında denizaltı gemileri müstesna olmak şartıyla savaş gemileri on beş gün evvel türkiye hükûmeti'ne haber verecek gidecekleri yer isim tip ve adetleri bildirilecek ve uçak kullanmamak şartıyla boğazlardan geçebileceklerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[238]\n",
            "eğer türkiye savaşa girmişse yalnız tarafsız devletlere mensup ticaret gemileri düşmana hiçbir surette yardımda bulunmamak şartıyla gündüzün serbestçe geçebileceklerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[238]\n",
            "montreux sözleşmesi 20 yıl yürürlükte kalacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak bu sürenin dolmasından 2 yıl önce antlaşmanın taraflarından hiçbirisi sözleşmenin iptalini istemezse sözleşme yürürlükte kalmaya devam edecekti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "montreux sözleşmesi'nin 1956'da süresi dolduğu halde böyle bir iptal isteği hiçbir ülke tarafından yapılmadığı için hâlen yürürlüktedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[238]\n",
            "\n",
            "sadabat paktı\n",
            "ana madde: sadabat paktı\n",
            "i̇talya'nın doğu ülkelerini hedef alan istila politikası nedeniyle türkiye i̇ran irak ve afganistan arasında 8 temmuz 1937'de i̇ran'da sadabat sarayı'nda imzalanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "devletler antlaşma ile dostluk ilişkilerini sürdüreceklerini milletler cemiyeti paktı ve briand-kellog paktı'na bağlı kalacaklarını birbirinin iç işlerine karışmayacaklarını birbirlerine saldırmayacaklarını ortak çıkarlarıyla ilgili konularda birbirlerine danışacaklarını ve sınırlarının korunmasına saygı göstereceklerini belirtmişlerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[239]\n",
            "\n",
            "hatay sorunu\n",
            "mondros ateşkes antlaşması'ndan sonra i̇skenderun sancağı suriye’den anadolu’ya ilerleyen fransızlarca işgal edilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "böylece birçok yerde olduğu gibi hatay’da da bir millî mücadele cephesi oluşmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[240]\n",
            "\n",
            "\n",
            "yerel yasama meclisi atatürk tarafından önerilen hatay devleti bayrağını kabul ettikten sonra atatürk'ün gönderdiği telgraf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "20 ekim 1921'de fransa ile imzalanan ankara antlaşması’nın 7. maddesine göre i̇skenderun suriye sınırları içerisinde kalacak; burada özel bir idare kurulup türk kültürünü geliştirmek için her türlü kolaylıktan yararlanılacaktır resmî dil türkçe olacak ve türk parası geçerli olacaktır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[241]\n",
            "\n",
            "lozan antlaşması’nda ise suriye ile türkiye arasında çizilen sınıra göre hatay türk sınırları dışında kaldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[242]\n",
            "\n",
            "1936 yılında suriye’ye bağımsızlık veren ve suriye ile fransa arasında ittifak kuran anlaşmada i̇skenderun sancağı hakkında hiçbir hüküm yer almıyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fransa suriye’den çekilirken sancak üzerindeki yetkilerini suriye’ye terk etmekteydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk hükûmeti durumu kabul etmedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cenevre’deki milletler cemiyeti toplantısında fransa ile yapılan görüşmeler netice vermeyince 9 ekim 1936’da fransa’ya resmî bir nota vererek suriye’ye yapıldığı gibi i̇skenderun sancağı’na da bağımsızlık verilmesini istedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[243] atatürk 1 kasım 1936 tarihinde türkiye büyük millet meclisi’ni açış konuşmasında: “... bu sırada milletimizi gece gündüz meşgul eden başlıca büyük bir mesele hakiki sahibi öz türk olan i̇skenderun — antakya ve çevresinin mukadderatıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun üzerinde ciddiyet ve kesinlikle durmaya mecburuz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "daima kendisi ile dostluğa çok ehemmiyet verdiğimiz fransa ile aramızda tek ve büyük mesele budur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu işin hakikatini bilenler ve hakkı sevenler alâkamızın şiddetini ve samimiyetini iyi anlarlar ve tabii görürler” diyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[244] fransız büyükelçisi ile olan bir konuşmasında ise: “hatay benim şahsî davamdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "şakaya gelmeyeceğini bilmelisiniz” dedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[245] 27 ocak 1937’de cenevre’de toplanan milletler cemiyeti hatay’ın bağımsızlığını kabul etmiş ve bir seçimle nüfus çoğunluğunun tespit edilmesine karar verdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[246] atatürk’ün hatay’ı silah zoruyla alabileceğini düşünen fransızlar askerî bir anlaşma yapmayı istediler; bu anlaşma yapıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anlaşma ile hatay’da tarafsız bir seçim kabul edilerek bunun için de bir kısım asker gücünün hatay’a girmesine karar verildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kurmay albay şükrü kanatlı komutasındaki türk birlikleri hatay’a girdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "13 ağustos’ta seçimler yapıldı ve meclis çoğunluğunu türkler kazandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "böylece bağımsız hatay cumhuriyeti 12 eylül 1938’de kuruldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu cumhuriyet ise 30 haziran 1939’da türkiye’ye katılma kararını aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[247]\n",
            "\n",
            "trakya manevraları\n",
            "ana madde: trakya manevraları\n",
            "i̇talya'da benito mussolini'nin almanya'da ise adolf hitler'in iktidara geldikten sonra saldırgan bir şekilde silahlanmaları ve avrupa kıtasında yeniden toprak paylaşımı peşinde koşmaları i̇kinci dünya savaşı'nın yaklaşması şeklinde değerlendiriliyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunu üzerine atatürk hem silahlı kuvvetleri savaş durumuna hazırlamak hem de olası tehditlere bir gözdağı vermek için 1937 yılında trakya manevraları'nı düzenlemeye karar vermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kırklareli tekirdağ ve edirne illerini kapsayan tatbikata 200 bin asker katılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "senaryoya göre meriç nehri boyunca saldıran hayali düşman kuvvetleri kıyıköy vize'den çıkartma yapan birliklerce desteklenmiş ve türk birliklerine saldırmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tatbikata bulgaristan fransa irak i̇ngiltere i̇ran romanya yunanistan ve yugoslavya askeri temsilcileri katılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[248]\n",
            "\n",
            "özel hayatı\n",
            "doğum tarihi\n",
            "\n",
            "1940 yılında türkiye cumhuriyeti posta i̇daresi'nce bastırılan ve atatürk'ün doğum tarihinin 1880 olarak gözüktüğü posta pulu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün kesin doğum tarihi bilinmemektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kendisi de bilmiyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gregoryen takvimi 26 aralık 1925'ten sonra türkiye'de kullanılmaya başlanmıştır doğum tarihi konusundaki karışıklık ise osmanlı döneminde kullanılan iki takvimden doğmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu dönemde kullanılan hicri takvim ve rumi takvimin ortak noktaları atatürk'ün kaydedilen doğum yılı olan 1296'nın yanında hicri veya rumi olduğunun belirtilmemesi gregoryen takvimde ay ve yıla bağlı olarak 1880 veya 1881 yılından hangisine denk geldiğinin kesin olarak bulunmasını zor hale getirmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[249] faik reşit ünat araştırmaları sırasında zübeyde hanım'ın selanik'teki komşularını ziyaret etmiş ve bu konuda sorular sormuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "aldığı cevaplar çelişmektedir bazı komşular atatürk'ün bir ilkbahar gününde doğduğunu söylerken bazı komşular ise kış günü ocak veya şubat olduğunu iddia etmişlerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün kendisi annesinin ona bir bahar gününde doğduğunu söylediğini kız kardeşi makbule atadan ise annesinin ona mustafa kemal'in fırtınalı bir gecede doğduğunu söylediğini ifade etmişlerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "enver behnan şapolyo zübeyde hanım'ın 23 kânunievvel 1296'da doğduğunu söylediğini belirterek atatürk'ün 23 aralık 1880'de doğduğunu öne sürmüş şevket süreyya aydemir ise bu tarihin 4 ocak 1881 olduğunu iddia etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "şişli atatürk müzesi'nde gösterimde bulunan atatürk'ün son nüfus cüzdanının üzerinde doğum tarihi kısmında 1881 görülebilir haldedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[249] 1882 doğumlu olan ali fuat cebesoy şişli'deki evinde kendisinin rauf bey'le ben senin ağabeyin sayılırız.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çünkü ikimiz de senden birer yaş büyüğüz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "diye konuşmasını kaynak göstererek 1881 tevellütlü olduğunu yazmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[250]\n",
            "\n",
            "kurtuluş savaşı'nın başlangıcı kabul edilen 19 mayıs tarihinin atatürk'ün doğum günü olarak kabulü tarihçi reşit saffet atabinen'in bir jestinin sonucudur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atabinen'in ulusun doğuşu üzerine yaptığı bir jest 19 mayıs'ın önemini iyi şekilde yansıttığı için atatürk'ün takdirini kazanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇zleyen günlerde bir öğretmenin planladıkları “gazi günü” için atatürk'ün doğum gününü sorması üzerine atatürk tam tarihi bilmediğini söylemiş ve gazi günü için 19 mayıs'ı önermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tevfik rüştü aras atatürk ile yaptıkları günler süren bir araştırmadan sonra doğum tarihi aralığını 10 mayıs ve 20 mayıs arasına daralttıklarını söyler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk bu araştırmadan sonra “neden 19 mayıs olmasın?” demiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu tarih resmî olarak halka ve diplomatik kanallarca diğer ülkelere bildirilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak bu tarih ilginç bir durum yaratmıştır 1881 yılının 19 mayıs günü rumi takvimde 1297 yılına denk gelmektedir ancak kaydedilmiş doğum tarihi rumi 1296 yılıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "rumi 1296 yılı 13 mart 1880 ile 12 mart 1881 arasında sürmüştür bu sebeple alternatif olarak atatürk'ün doğum tarihi 19 mayıs 1880 olabilir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu sebeplerle ne tarih ne de yıl genel kabul görmemiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal derneği eski başkanı muhtar kumral 13 mart 1958'deki bir basın konferansında atatürk'ün doğum tarihini atatürk'ün kız kardeşi makbule atadan'ın sözlerine dayanarak 13 mart 1881 olarak belirlediklerini söylemiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak gregoryen 13 mart 1881 rumi 1 mart 1297'ye denktir atatürk'ün doğum yılı ise 1296 olarak kayda geçmiştir bu sebeple geçerlilik iddiası zan altındadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[249]\n",
            "\n",
            "atatürk'ün rumi 1296'da doğduğuna ilişkin kayıt bulunsa da atatürk'ün doğum gününü net olarak söyleyebilmek için gerekli miktarda kayıt bulunmamaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün doğum günü gregoryen 1880 veya 1881'e denk geliyor olabilir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün doğum günü kendi onayıyla resmî olarak 19 mayıs olarak belirlenmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu gün türk kurtuluş savaşı'nın başlangıcı olması sebebiyle önem verdiği bir gündür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[249]\n",
            "\n",
            "nüfus cüzdanı\n",
            "soyadı kanunu'ndan sonra atatürk'ün nüfus hüviyet cüzdanları\n",
            "\n",
            "993.814-b seri ve 51 sıra numaralı nüfus hüviyet cüzdanı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "993.815-b seri ve 51 sıra numaralı nüfus hüviyet cüzdanı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27 mart 1923 tarihinde ankara nüfus müdürlüğünce verilen nüfus cüzdanına göre boy: orta saç: sarı kaş: sarı göz: mavi burun: adeta ağız: adeta bıyık: sarı kesik sakal: tıraş çene: uzunca çehre: uzunca renk: beyaz alamet-i farika-i tabiiye: tam i̇sim ve şöhreti: müşir gazi mustafa kemal paşa hazretleri tarih ve mahall-i veladeti: selanik 1296 pederinin ismiyle mahall-i ikameti: tüccardan müteveffa ali rıza efendi validesinin ismiyle mahall-i ikameti: müteveffiye zübeyde hanımefendi sanat ve sıfat ve hizmet ve intihab selahiyeti: tbmm reisi ve başkumandan müteehhil ve zevcesi müteaddid olup olmadığı: bir zevcesi vardır derecat ve sunuf-ı askeriyesi: müşir i̇kametgâh ise hacı bayram mahallesi 161/1 idi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[251]\n",
            "\n",
            "24 kasım 1934 tarih ve 2587 sayılı kemal öz adlı cumhurreisimize verilen soyadı hakkında kanun ile gazi'ye atatürk[252] soyadının verilmesinden sonra yenilenmiş nüfus cüzdanlarından 993.814-b seri ve 51 sıra numaralı cüzdanda adı: kemal soyadı: atatürk; 993.815-b seri ve 51 sıra numaralı cüzdanda adı: kamâl soyadı: atatürk meslek ve i̇çtimai vaziyeti: reisicumhur medeni hali: evli değildir nüfus kütüğüne yazılı olduğu yeri ise ankara vilâyeti çankaya mahallesi hane no.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "139 cilt: no.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "56 ve sahile no.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "49 olarak yazılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ayrıca atatürk'ün nüfus kaydı 27 ocak 1933 tarihinde gaziantep bey mahallesi olarak değiştirilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[253][254]\n",
            "\n",
            "nüfus ve vatandaşlık i̇şleri genel müdürlüğü'nün websitesinde yapılan sorgulamada tc kimlik no: 10000000146 kayıtlı olduğu il: gaziantep ilçe: şahinbey mahalle: bey cilt no: 10 aile sıra no: 44 birey sıra no: 1 adı: gazi mustafa kemal soyadı: atatürk baba adı: ali rıza bey anne adı: zübeyde hanım doğum yılı: 1881 cinsiyeti: erkek olarak gözükmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doğum yeri\n",
            "\n",
            "atatürk'ün evi apostolu pavlu cad.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "no: 71 aya dimitriya mah.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "selanik yunanistan[255]\n",
            "atatürk; islahhane caddesi koca kasım paşa mahallesi selanik osmanlı devleti'nde bugünkü apostolu pavlu caddesi no: 75 aya dimitriya mahallesi selanik yunanistan bugün müze olan 3 katlı 3 odalı ve pembe boyalı evde doğdu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "şerafettin turan'ın kitabında ahmet subaşı ya da hatuniye koca kasımpaşa semti olarak geçmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[256]\n",
            "\n",
            "ancak atatürk'ün üvey kız kardeşi ruhiye hanım'ın torunu ferhat babür'ün aktardığına göre atatürk'ün doğduğu ev olarak bilinen ve yandaki fotoğrafta da gösterilen evdeki selanik konsolosluğu binası atatürk'ün doğduğu ev değildir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "o ev zübeyde hanım'ın ikinci kocası yani atatürk'ün üvey babası ragıp bey'in evidir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[257]\n",
            "\n",
            "adı ve soyadı\n",
            "mustafa adını babası ali rıza efendi kendi dedesinin adı olduğundan dolayı vermiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çünkü ali rıza efendi'nin babasının adı olan ahmed adı ağabeylerinden birisine verilmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[258] mustafa'ya neden kemal isminin verildiğine yönelik ise çeşitli iddialar vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "afet i̇nan bu ismi ona matematik öğretmeni üsküplü mustafa efendi'nin kemal adının anlamında olduğu gibi onun mükemmel ve olgun olduğunu göstermek için verdiğini söylemiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[259] ali fuat cebesoy ise bu adı matematik öğretmeninin onu kendisinden ayırt etmek için koyduğunu belirtir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[260] atatürk'ün bir biyografisini yazmış olan yazar andrew mango ise mustafa'nın bu adı namık kemal'in adında kemal bulunduğu için kendisinin koyduğunu iddia etmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[261]\n",
            "\n",
            "1921-1934 yılları arasında gazi mustafa kemal unvan ve adıyla veya sadece gazi unvanıyla anılan mustafa kemal'e 21 haziran 1934 tarih ve 2525 sayılı soyadı kanunu'nun kabulünden sonra tbmm tarafından çıkarılan 24 kasım 1934 tarih ve 2587 sayılı kanun ile atatürk soyadı verilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[252] yine aynı kanuna göre atatürk soyadı veya öz adı başka kimse tarafından alınamaz kullanılamaz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[262]\n",
            "\n",
            "gazi mustafa kemal'e atatürk soyadı biraz yardımla saffet arıkan'ın armağanıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "soyadı kanunu'nun çıkarıldığı sıralarda mustafa kemal paşa için 14 soyadı adayı belirlenmiş bunların arasından atatürk soyadı naim hazım onat'ın tavsiyesi üzerine mustafa kemal paşa'nın seçtiği soyadı olmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "önerilen diğer soyadları şunlardır: etealp arız ulaş yazır emen çogaş salış begit ergin tokuş beşe türkata türkatası.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "saffet arıkan'ın bulduğu soyadı türkata ve türkatası soyadıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çankaya'da yapılan toplantıda liste okunduktan sonra mustafa kemal paşa orada bulunan naim hazım onat'a siz ne dersiniz?\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "diye sormuş onat da şu cevabı vermiştir: türkata ve türkatası kelimeleri gerek yazılışta gerek söylenişte bana biraz tuhaf geliyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "arkadaşlar biliyorsunuz tarihimizde atabey unvanı vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anlamı da askerlikte müşavir hoca demektir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu unvanı taşıyan birçok türk büyüğü vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "biz de türk'e her alanda atalık etmiş türklüğü kurtarmış istiklaline kavuşturmuş olan büyük gazi'mize atatürk diyelim.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu bana şivemize de daha munis daha uygun gibi geliyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun üzerine gazi atatürk soyadını benimsemiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[263]\n",
            "\n",
            "atatürk mustafa kemal adını askeriyede faaliyet gösterdiği yıllar içindeki gelişimi ve başarılarından mütevellit hak ettiği bey 1911 paşa 1916 ve gazi 1921 unvanlarıyla birlikte kullandı ve hem yaşadığı dönemde hem de ölümünden sonra o adla tanınır oldu; cumhurbaşkanlığına seçildiği 1923'ten kendisine atatürk soyadının verildiği 1934'e dek gazete gibi medya organlarında ona sıkça gazi denerek hitap edilirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1935'te soyadı kanunu'ndan sonra çıkarılan nüfus cüzdanlarından ikincisinde arapça bir ad olan kemal'i milliyetçi tavrı doğrultusunda eski türkçede büyük kale anlamına geldiği iddia edilen[264] kamâl[265] adıyla değiştirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1934 ve 1935'te çıkarılan iki nüfus cüzdanına da mustafa adı yazılmadı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün kemal yerine kullandığı adla ilgili olarak atatürk hayatta iken anadolu ajansı tarafından şöyle bir açıklama yapılmıştır:\n",
            "\n",
            "i̇stihbaratımıza nazaran atatürk'ün taşıdığı kamâl adı arapça bir kelime olmadığı gibi arapça kemal kelimesinin delâlet ettiği manada da değildir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün muhafaza edilen öz adı türkçe 'ordu ve kale' manasında olan kamâl'dır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "son 'â' üstündeki tahfif işareti 'l'i yumuşattığı için telâffuz hemen hemen arapça 'kemal' telâffuzuna yaklaşır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[266]\n",
            "\n",
            "ancak doğrudan doğruya kale ve ordu anlamına gelen kamâl sözcüğüne sözlüklerde rastlanılmamaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "özbekçenin açıklamalı bir sözlüğü olan oʻzbek tilining izohli lugʻati adlı sözlükte qamal sözcüğünün tanımında bu iki sözcük birlikte geçmektedir: şehir kale ordu vb.ni teslim olmaya zorlamak amacıyla düşman koşunlarını kuşatmaya alma ve bu durumda tutma; kuşatma muhasara.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[267] aynı sözcük kazakçada kale ve sur anlamlarına gelmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[268]\n",
            "\n",
            "i̇lgi alanları\n",
            "\n",
            "atatürk çankaya köşkü'ndeki kütüphanede 16 temmuz 1929.\n",
            "\n",
            "mersin deniz müzesi'nde sergilenmekte olan atatürk'ün kendi el yazısıyla aldığı jeoloji notları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kitap okumayı müzik dinlemeyi dans etmeyi ata binmeyi ve yüzmeyi severdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tavla ve bilardo oynamak hoşuna giderdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "zeybek oyunlarına güreşe rumeli türkülerine ilgi duyuyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sakarya adını verdiği atına ve köpeği foks'a çok değer verirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bir yaveri zengin bir kitaplık oluşturan atatürk'ü boş zamanlarında elinden tarihle ilgili kitapları düşürmeyen biri olarak anlatır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "başka meselelerle ilgilenmek yerine gereğinden fazla tarihi kitap okuyor olmasına bozulan bir politikacının ona kitap okuyarak mı samsun'a çıktın?\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "demesi üzerine atatürk şu yanıtı verir: ben çocukken fakirdim.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇ki kuruş elime geçince bunun bir kuruşunu kitaba verirdim.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "eğer böyle olmasaydı bu yaptıklarımın hiçbirini yapamazdım.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[269] çankaya köşkü'nde sık sık devlet adamlarının sanatçıların bilim adamlarının dostların davet edildiği ülke sorunlarının da konuşulduğu akşam yemekleri verilirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "temiz ve düzenli giyinmeye önem verirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doğayı çok severdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sıkça orman çiftliği'ne gider modern tarıma geçiş amacıyla yürütülen çalışmalara bizzat katılırdı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇leri derecede fransızca ve az almanca biliyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[270]\n",
            "\n",
            "afet i̇nan; öğretmeni olan i̇sviçreli antropolog profesör eugène pittard'ın kendisine doktora tezi olarak verdiği türk milleti’nin özellikleri konusunda atatürk'ten yardım istedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk; afet i̇nan'ın önce kendi görüşlerini yazmasını ve fikirlerini daha sonra belirteceğini söyledi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "afet i̇nan'ın uzun çalışmasına karşılık atatürk kurşun kalemle iki küçük not kâğıdı üzerine kendi tanımını yaptı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[255]\n",
            "\n",
            "1939’da dönemin antropoloji alanında en saygın akademik yayın organlarından revue anthropologique’de pittard’ın atatürk hakkındaki uzun bir makalesi çıktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "derginin bu sayısı böylece atatürk’ün anısına ayrılmış ve makale kapakta yer etmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fransızca yazının başlığı “antropolojiyi ve tarihöncesini canlandıran devlet adamı: kemal atatürk” idi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu makale eugene pittard’ın yıllarca türkiye’de gözlemlediği bilimin evrimi ve atatürk’ün bilime olan derin tutkusu üzerineydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[271] atatürk hitit uygarlığı hakkındaki kazıların tutkulu bir takipçisiydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "eugene pittard atatürk'ün direktifleri ile anadolu’nun birçok yerinde kazılara başlandığını ve çok önemli bulgular ortaya konulduğunu kaydediyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[272] tarihçi i̇lber ortaylı'ya göre her ne kadar zaman zaman mustafa necati gibi eğitimci kimseler çıksa da millî eğitim konusuyla chp'de ilgilenen tek kişi mustafa kemal idi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[273]\n",
            "\n",
            "şahsi ilişkileri\n",
            "ali rıza bey ve zübeyde hanım'ın fatma 1872-1875 ahmet 1874-1883 ömer 1875-1883 mustafa kemal atatürk 1881-1938 makbule boysan atadan 1885-1956 ve naciye 1889-1901 adında altı çocukları oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[274] fatma dört ahmet dokuz ömer sekiz yaşlarında iken o senelerde salgın olan difteri o zamanki adıyla kuşpalazı hastalığından öldüler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "en küçük kardeş naciye mustafa kemal'in harp okulu'nu bitirdiği sene on iki yaşındayken verem hastalığına yakalanıp hayatını kaybetti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "makbule hanım 1956 yılına kadar yaşadı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "makbule atadan ve salih bozok'a göre küçük mustafa 12 yaşındayken binbaşı rüknettin'in 8 yaşındaki kızı müjgân'a âşık olmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "makbule atadan'a göre ikinci aşkı hatice olmuş ve hatice'nin annesi müdahale ederek ilişkisini kesmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ardından selanik askeri komutanı şevki paşa'nın 12 yaşındaki kızı emine emine arık'ye matematik dersi verirken âşık olmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun dışında selanik'teyken rum asıllı tüccar eftim karinte'nin kızı eleni kriyas'a âşık olduğu söylendiyse de kanıtlanmamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kemal paşa ve eşi latife hanım afyon'da 23 mart 1923.\n",
            "millî mücadele döneminde ankara i̇stasyon binası'nda ve eski çankaya köşkü'nde zübeyde hanım'ın ikinci eşi ragıp bey'in yeğeni fikriye hanım ile birlikte yaşıyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[275] verem hastası olan fikriye hanım tedavi olması için almanya'ya gittikten sonra 29 ocak 1923'te i̇zmir'in sayılı zenginlerinden uşakizade muammer bey'in kızı latife hanım ile evlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal'e âşık olan fikriye hanım onun latife hanım'la evliliğini öğrenince türkiye'ye geri dönmüştür ve ilk işi köşke gitmek olmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak latife hanım onun geldiğini görünce atatürk'e haber vermeden yavere emir verir ve onu köşkten yaka paça attırır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun üzerine fikriye hanım'ın çankaya köşkü'nde tabanca ile intihar ettiği söylenir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1924'te yapılan sonbahar seyahati sırasında latife hanım'la kavga eden mustafa kemal paşa erzurum'dan i̇smet paşa'ya telgraf çekerek boşanacağını bildirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ancak az sonra yaverleri salih bey bozok ve kılıç ali bey'in aracılığıyla boşanmasından vazgeçti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[276][277] bu evlilik 5 ağustos 1925 tarihine dek sürdü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[278]\n",
            "\n",
            "dosya:mustafa kemal rose garden.ogv\n",
            "atatürk manevi kızı ülkü ile gül bahçesinde 12 eylül 1936.\n",
            "atatürk'ün manevi evlatları abdurrahim tuncak afife zehra aylin rukiye erkin nebile i̇rdelp sabiha gökçen afet i̇nan sığırtmaç mustafa ve ülkü adatepe'dir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[279]\n",
            "\n",
            "1916 yılında bitlis rus işgalinden kurtarıldığı yıllarda 16. kolordu komutanı mirliva tuğgeneral mustafa kemal paşa savaşta bütün aile fertlerini kaybeden ve kimsesi kalmayan abdurrahim'i evlatlık edindi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "abdurrahim bakılması için i̇stanbul'a annesi zübeyde hanım ve kız kardeşi makbule'nin yanına gönderildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[280][281] zehra aylin veya zehra mehmet; amasyalı mehmet'in kızı 1936 yılında londra'dan ekspres treniyle paris'e yolculuk ederken amiens yakınlarında trenden düşerek hayatını kaybetti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sabiha gökçen ise ilk türk kadın pilot[282] ve dünyanın ilk kadın savaş pilotu[283] oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "dinî inancı\n",
            "ana madde: mustafa kemal atatürk'ün dinî inancı\n",
            "atatürk'ün dinî inancı onun söylemleri ile cumhurbaşkanlığı dönemindeki sosyal ve politik uygulamaları esas alınarak farklı biçimlerde yorumlanmaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kimi araştırmacılar onun dine ilişkin söylemlerinin dönemsel olduğunu vurgulamakta ve bu konuyla alakalı olumlu görüşlerinin 1920'lerin başlarıyla kısıtlı olduğunu belirtmektedirler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[284]\n",
            "\n",
            "bir sözünde dini lüzumlu bir müessese olarak gördüğünü ifade eden atatürk başka sözlerinde de i̇slam için bizim dinimiz ve büyük dinimiz gibi ifadeler kullanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[285] ayrıca kur'an için şanı büyük ve en eksiksiz kitap muhammed için peygamberimiz efendimiz hazretleri ve allah'ın birinci ve en büyük kulu demiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[285] 1922 ve 1923'te yaptığı iki konuşmada allah birdir büyüktür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "demiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[286] 1923 yılında kendisine armağan olarak kur'an gönderilmesine bence kıymetini takdire imkân olmayan bu hediyeyi en derin ve hürmetkâr din duygularımla muhafaza edeceğim.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sözüyle teşekkür etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[285] atatürk'ün dolmabahçe sarayı'nda zaman zaman yakın dostlarıyla bir araya geldiğini ve kendisinin de bu ziyaretlere katıldığını anlatan manevi kızı ülkü adatepe onun bazen efkarlanıp eski hikâyelerini anlattığını savaşa giderken daima ellerini açıp allah'ım sen türk milletini hiçbir zaman esir etme.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "diye dua ettiğinden bahsettiğini belirtmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[287] atatürk türk milletinin dinî inancı ile ilgili bir sözünde şu ifadeleri kullanmıştır:\n",
            "\n",
            "türk milleti daha dindar olmalıdır yani bütün sadeliği ile dindar olmalıdır demek istiyorum.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "dinime bizzat hakikate nasıl inanıyorsam buna da öyle inanıyorum.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bilince aykırı ilerlemeye mâni hiçbir şey içermiyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "halbuki türkiye’ye bağımsızlığını veren bu asya milletinin içinde daha karışık sun’i bâtıl itikatlardan ibaret bir din daha vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fakat bu konuda yeterli bilgisi olmayanlar bu âcizler sırası gelince aydınlanacaklardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "onlar ışığa yaklaşamazlarsa kendilerini yitirmiş ve mahkûm etmişler demektir; onları kurtaracağız.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[285]\n",
            "\n",
            "\n",
            "atatürk'ün emriyle yayımlanan mealli türkçe tefsir hak dini kur'an dili'nin ciltleri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1935\n",
            "atatürk'ün dini lüzumlu bir müessese olarak gördüğünü belirttiğine ilişkin sözüne karşın dini olanların fakir kalmaya mahkûm oldukları ve bu nedenle öncelikle din anlayışını kaldırmak gerektiğine inandığına ilişkin görüşleri için de kaynaklar mevcuttur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kâzım karabekir'in belirttiğine göre atatürk ona din ile ilgili olarak dini olanların kazanamayacağını ve fakir kalmaya mahkûm olduklarını söyleyip netice olarak önce din anlayışını kaldırmak gerektiğini söylemiş[288] ve bu sebeple kur'an'ın anlaşılarak okunmasına önem verip türkçeye çevrilmesini emretmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[285][289] ayrıca i̇slam'a ilişkin olumsuz sözleri de bulunmaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "karabekir'in anlattığı üzere atatürk balıkesir'de hutbe okumasına karşın daha sonra kur'an ve muhammed ile ilgili olumsuz sözler etmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[290][291]\n",
            "\n",
            "farklı bir görüşe göre 1926-27 yıllarında atatürk ile röportaj yapan grace ellison 1928 yılında yayımlanan turkey today adlı kitabının 24. sayfasında atatürk'ün kendisine şunları söylediğini yazmıştır:\n",
            "\n",
            "benim bir dinim yok ve bazen bütün dinlerin denizin dibini boylamasını istiyorum.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hükûmetini ayakta tutmak için dini kullanmaya gerek duyanlar zayıf yöneticilerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "âdetâ halkı bir kapana kıstırırlar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "benim halkım demokrasi ilkelerini gerçeğin emirlerini ve bilimin öğretilerini öğrenecektir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "batıl inançlardan vazgeçilmelidir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇steyen istediği gibi ibadet edebilir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "herkes kendi vicdanının sesini dinler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ama bu davranış ne sağduyulu mantıkla çelişmeli ne de başkalarının özgürlüğüne karşı çıkmasına yol açmalıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[292]\n",
            "\n",
            "\n",
            "atatürk: türkiye cumhuriyeti'nde herkes allah'a istediği gibi ibadet eder.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hiç kimseye dinî fikirlerinden dolayı bir şey yapılmaz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk cumhuriyeti'nin resmî dini yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye'de bir kimsenin fikirlerini zorla başkalarına kabul ettirmeye kalkışacak kimse yoktur ve buna müsaade edilmez.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "artık samîmî mutekitler derin iman sahipleri hürriyetin icaplarını öğren.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk ortaokul ve liselerde ders kitabı olarak okutulması için kendi el yazısıyla kaleme aldığı medeni bilgiler adlı kitabın ilk ve en uzun bölümü olan millet bölümünde şunları yazmıştır:\n",
            "\n",
            "...türkler arapların dinini kabul etmeden evvel de büyük bir millet idi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "arap dinini kabul ettikten sonra bu din ne arapların ne aynı dinde bulunan acemlerin ve ne de mısırlıların ve sâirenin türklerle birleşip bir millet teşkil etmelerine hiçbir tesir etmedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bilakis türk milletinin millî rabıtalarını gevşetti; millî hislerini millî heyecanlarını uyuşturdu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu pek tabii idi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çünkü muhammed'in kurduğu dinin gayesi bütün milliyetlerin fevkinde şamil bir arap milliyeti siyasetine müncer oluyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu arap fikri ümmet kelimesi ile ifade olundu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "muhammed'in dinini kabul edenler kendilerini unutmağa hayatlarını allah kelimesinin her yerde yükseltilmesine hasretmeğe mecburdular.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bununla beraber allah'a kendi millî lisanında değil allah'ın arap kavmine gönderdiği arapça kitapla ibadet ve münacatta bulunacaktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "arapça öğrenmedikçe allah'a ne dediğini bilmeyecekti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu vaziyet karşısında türk milleti birçok asırlar ne yaptığını ne yapacağını bilmeksizin adeta bir kelimesinin manasını bilmediği halde kur'ân'ı ezberlemekten beyni sulanmış hafızlara döndüler...\n",
            "...türk milletini allah için peygamber için topraklarını menfaatlerini benliğini unutturacak allah'la mütevekkil kılacak derin bir gaflet ve yorgunluk beşiğinde uyuttular...\n",
            "...din hissi dünyanın acısı duyulan tokadıyla derhal türk milletinin vicdanındaki çadırını yıktı davetlileri türk düşmanları olan arap çöllerine gitti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "artık türk cenneti değil son türk ellerinin müdafaa ve muhafazasını düşünüyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇şte dinin din hissinin türk milletinde bıraktığı hatıra...\n",
            "...kralların ve padişahların istibdadına dinler mesnet olmuştur...\n",
            "öte yandan 1 kasım 1937'de yaptığı meclis konuşmasında şu sözleri söylemiştir:\n",
            "\n",
            "...bizim devlet idaresindeki ana programımız cumhuriyet halk partisi programıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun kapsadığı prensipler idarede ve siyasette bizi aydınlatıcı ana hatlardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fakat bu prensipleri gökten indiği sanılan kitapların dogmalarıyla asla bir tutmamalıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "biz ilhamlarımızı gökten ve gaipten değil doğrudan doğruya hayattan almış bulunuyoruz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bizim yolumuzu çizen; içinde yaşadığımız yurt bağrından çıktığımız türk milleti ve bir de milletler tarihinin bin bir facia ve ıstırap kaydeden yapraklarından çıkardığımız neticelerdir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[293]\n",
            "\n",
            "atatürk 1931 yılında türk tarih kurumu başkanı tevfik bıyıklıoğlu'na yazdığı sansürlenmiş mektubunda[294] şöyle diyor:[295]\n",
            "\n",
            "arabistan yarımadasının kumsal çöllerinden; ikre bismi rabbi safsatasını esas tutmuş olan araplar uygar dünyada bilhassa türk zengin uygar bölgelerinde bu ilkel ve cahiliyet devrinin simgesi olan ilkeye dayanarak yapmadıkları tahrifat kalmamıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "...asıl kilise yakınına gelindiği zaman deveye binmek sırası köleye geldiğinden ötürü ömer’in yürüyerek; arap ırkından başka ve yüksek ırklardan oluşan ordunun yüksek ve muhteşem huzurunda o ordunun kumandanlarına karşı yerden taş alarak atmak suretiyle gösterdiği çıplak ve çıfıt araplık malumunuzdur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunu artık türk çocuklarına bir erdem gibi okutmakta ısrar gösteren notları göz önüne almalısınız.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[296]\n",
            "atatürk 20 temmuz 1915'te madam corinne'e gönderdiği mektubunda şunları diyor:\n",
            "\n",
            "görüyorsunuz ya madam benim insanlarım şehit olmayı ararken de budalaca davranmıyorlar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "peygamberimiz ne kadar bilgeymiş.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇nsanların gerçek arzularını ne kadar iyi biliyormuş.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bana gelince çok yazık ki bu inanmış insanların allah vergisi nitelikleri bende yok ama bu nitelikleri desteklemeyi de hiç ihmal etmiyorum.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çok garip bulduğum bir şey var.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erkeklere huriler ve başka güzel eğlenceler vadeden hazreti muhammed kadınlar için hiçbir taahhüde girmiyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu duruma göre ölümden sonra erkekler cennetteki kadınlara sahip olarak hoş vakit geçirirlerken kadınların dayanılmaz hale düşecekleri anlaşılıyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "öyle değil mi?\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gördüğünüz gibi madam dağdağalı ve kanlı bir yaşama alıştıktan sonra da insan cennet ve cehennemden söz etmek ve hatta yüce tanrı’yı bile eleştirmek için zaman bulabiliyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "madam eğer tanrımızı eleştirerek günaha girmemi önlemek isterseniz çarpışmalar dışında kalan zamanımı hangi meşgaleyle geçirebileceğim konusunda lütfen bana yol gösteriniz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[297][298]\n",
            "atatürk 20 mart 1937'de ankara palas'ta; dönemin romanya dışişleri bakanı'na şu sözleri söylemiştir:\n",
            "\n",
            "...zamanında kitaplar karıştırdım.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hayat hakkında filozofların ne dediklerini anlamak istedim.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bir kısmı her şeyi kara görüyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "“mademki hiçiz ve sıfıra varacağız dünyadaki geçici ömür sırasında sevinç ve mutluluğa yer bulunmaz” diyorlardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "başka kitaplar okudum bunları daha akıllı adamlar yazmışlardı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "diyorlardı ki: “mademki sonu nasıl olsa sıfırdır hiç olmazsa yaşadığımız sürece şen ve neşeli olalım.” ben kendi karakterim bakımından ikinci hayat görüşünü beğeniyorum fakat şu sınırlar içinde: bütün insanlığın varlığını kendi şahıslarında gören adamlar zavallıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "besbelli ki o adam birey sıfatı ile yok olacaktır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "herhangi bir kişinin yaşadıkça memnun ve mutlu olması için gereken şey kendisi için değil kendisinden sonra gelecekler için çalışmaktır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anlayışlı bir adam ancak bu şekilde hareket edebilir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hayatta tam zevk ve mutluluk ancak gelecek nesillerin şerefi varlığı mutluluğu için çalışmakta bulunabilir...[299][300]\n",
            "\n",
            "ölümü\n",
            "ana madde: mustafa kemal atatürk'ün ölümü ve devlet cenaze töreni\n",
            "\n",
            "cenaze töreni 21 kasım 1938.\n",
            "atatürk'ün sağlık durumu 1937 yılından itibaren bozulmaya başladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kendisine 1938 yılı başlarında siroz teşhisi konuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "avrupa'dan doktorlar getirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mehmet kâmil berk 15 ekim 1938 tarihinden onun ölümüne değin hekimliğini yapanlardan biriydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[301] kötüleşen sağlığı türk ve yabancı doktorların tedavilerine sonuç vermedi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk 10 kasım 1938 sabahı saat 09.05'te i̇stanbul dolmabahçe sarayı'nda hayatını kaybetti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cenazesi gerçekleştirilen törenle ankara'ya uğurlandı ve naaşı 21 kasım 1938'de burada yapılan bir törenle ankara etnografya müzesi'ndeki geçici kabrine konuldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bundan 15 yıl sonra da 10 kasım 1953'te kendisi için yaptırılan anıtkabir'deki ebedi istirahatgâhında toprağa verildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "vasiyetinde varlığını türk tarih kurumuna ve türk dil kurumuna bıraktı makbule atadan'ın çankaya'da oturmasını istedi makbule atadan'a ve manevi kızlarına maaş verilmesini istedi ayrıca i̇smet i̇nönü'nün çocuklarına yurt dışı eğitimleri için gerekli olan desteğin verilmesini istemiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[302][303]\n",
            "\n",
            "\n",
            "anıtkabir'in panoramik bir görünümü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "zaman dizini\n",
            "ana madde: mustafa kemal atatürk kronolojisi\n",
            "\n",
            "hatırası\n",
            "ayrıca bakınız: popüler kültürde mustafa kemal atatürk ve atatürk kişi kültü\n",
            "dosya:the incredible turk.webm\n",
            "atatürk'e dair ilk belgesel olan the incredible turk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇talyan heykeltıraş pietro canonica tarafından i̇stanbul'da taksim meydanı için yapılmış olan cumhuriyet anıtı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ü ahmed eş-şerif es-senusi sol ve selahaddin eyyubi sağ ile bir müslüman kahraman olarak tasvir eden kartpostal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anıtkabir'de atatürk'ün ruhuna dua okuyanlar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün günümüz kültürüne sinema televizyon müzik ve şiir gibi alanlarda etkileri olmuştur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye genelinde anısının yaşatılması için kimi yapılara adreslere ve kurumlara kendisinin ismi ve unvanlarını içeren isimler verilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[304] bunlardan bazıları; atatürk havalimanı atatürk olimpiyat stadyumu atatürk barajı atatürk köprüsü atatürk orman çiftliği atatürk üniversitesi gazi üniversitesi mustafa kemal üniversitesi şeklindedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun yanı sıra atatürk'ün samsun'a çıkışına ithafen ondokuz mayıs üniversitesi ve 100. doğum yıl dönümüne ithafen yüzüncü yıl üniversitesi gibi hatırlatıcı isimler de kullanılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye'nin her il ve ilçe merkezinde atatürk anıtları ve resmî kurumlarının girişinde atatürk heykeli büstü veya maskı vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun yanı sıra bütün resmî makam odalarında ve birçok resmî çalışma ofisinde atatürk büstü maskı portreleri veya fotoğrafları takvimleri kalemlikleri vb.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "süs eşyaları vardır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ayrıca türkiye'de atatürk rozeti atatürk imzası bulunan etiket kravat iğnesi yüzüğü vb.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk temalı süs eşyası taşıyan birçok vatandaş görmek mümkündür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "31 temmuz 1951 tarihinde demokrat parti hükûmeti döneminde yürürlüğe giren ve kamuoyunda atatürk'ü koruma kanunu olarak anılan atatürk aleyhine i̇şlenen suçlar hakkında kanun ile atatürk'ün hatırasına alenen hakaret etmek ve atatürk'ü temsil eden heykel büst abide vb.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "objeleri tahrip etmek veya kirletmek suç sayılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[305] bu kanun aynı zamanda ifade özgürlüğü konusunda eleştirilere de maruz kalmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye'deki bütün resmî ve özel okullarda bir atatürk köşesi bulundurulması zorunludur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ayrıca ilköğretim ve lise kitaplarının başında ve her sınıfta da atatürk portresi bulunmalıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun yanı sıra örgün eğitimin bütün aşamasında atatürk sevgisi ve inkılapları ayrı bir ders olarak ya da bazı derslerin bir bölümü olarak işlenir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19 mayıs tarihi türkiye cumhuriyeti kuzey kıbrıs türk cumhuriyeti ile türkiye'nin yurt dışı temsilciliklerinde atatürk'ü anma gençlik ve spor bayramı olarak her yıl kutlanan bir millî bayramdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün ölüm yıl dönümü olan 10 kasım tarihinde ölüm saati olan sabah 09.05'te türkiye cumhuriyeti kuzey kıbrıs türk cumhuriyeti ve türkiye'nin yurt dışı temsilciliklerinde bir dakika boyunca halkın büyük bölümü saygı duruşunda bulunur araçlar durur ve kesintisiz korna çalarlar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "artvin yöresine ait bir halk oyunu olan ve eskiden artvin barı olarak bilinen 1936 yılında atatürk'ün karşısında oynanan yöresel oyun atatürk'ün çok beğenmesi üzerine atabarı olarak adlandırılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[306][307][308]\n",
            "\n",
            "cumhuriyet dönemindeki ilk kâğıt paralar türkiye'nin kendi merkez bankası henüz olmadığından 1927'de i̇ngiltere'de basılmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[g] bu yılda basılan 1 5 ve 10 lirada atatürk'ün portresi filigranda gözükmekteydi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "diğer paralarda ise atatürk hem filigranda hem de ön yüzdeki portre yerleştirmeye uygun alanda gözükmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1937'de tedavüle giren ilk latin harfli paraların hepsinde ise atatürk portreleri bulunmaktaydı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[309]\n",
            "\n",
            "1925'te çıkarılan yasa gereği mevcut reis-i cumhur portreleri paralarda yer alıyordu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[310] atatürk'ün ölümünden sonra paralarda yer alan portreler yeni reis-i cumhur i̇smet i̇nönü'nün portreleri ile değiştirildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇nönü'nün bu icraatı bazı kesimler tarafından atatürk'e saygısızlık olarak yorumlandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[310]\n",
            "\n",
            "1952 yılında yürürlüğe giren 5. emisyon banknotlarında yaşayan kişilerin paraya portrelerinin basılması durdurulmuş ve tekrar bütün türk paralarının ön yüzüne atatürk portresi basılmaya başlanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[311][312] bunun yanı sıra cumhuriyet altınlarının ön yüzünde atatürk kabartması bulunur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "meksika'daki atatürk anıtı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tunus'ta mustafa kemal atatürk caddesi'ni gösteren levha.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "dünyanın çeşitli ülkelerinde atatürk anısına anıtlar dikilmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "avustralya'nın başkenti canberra'da meksika'nın başkenti meksiko'da venezuela'nın başkenti caracas'ta küba'nın başkenti havana'da şili'nin başkenti santiago'da romanya'nın başkenti bükreş'te kazakistan'ın başkenti nur-sultan'da azerbaycan'ın başkenti bakü'de kuzey makedonya'nın batısındaki merkez jupa köyünde japonya'nın kuşimoto kasabasında ve i̇srail'de osmanlılardan kalma bir tren istasyonunun bulunduğu beerşeba'da bu anıtlardan bazıları görülebilmektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün adının verildiği meydan bulvar cadde ve yolların birkaçı tunus'un aynı adı taşıyan başkentinde pakistan'ın başkenti i̇slamabad'da bangladeş'in başkenti dakka'da hindistan'ın başkenti yeni delhi'de özbekistan'ın başkenti taşkent'te belçika'nın visé şehrinde ve dominik cumhuriyeti'nin başkenti santo domingo'dadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "radikal seküler reformlarına rağmen atatürk i̇slam dünyasında geniş çapta popülerliğini sürdürdü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[313] hristiyan güçlerin işgaline karşı yeni tamamen bağımsız bir müslüman ülkenin kurucusu olduğu ve batı emperyalizmine karşı mücadelede galip geldiği için hatırlanıyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[313] öldüğünde tüm hindistan müslüman birliği onu i̇slam dünyasında gerçekten büyük bir kişilik büyük bir general ve büyük bir devlet adamı olarak övdü hatırasının tüm dünyadaki müslümanlara cesaret azim ve mertlik ile ilham vereceğini açıkladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[313]\n",
            "\n",
            "atatürk'ün hayranları onun i. dünya savaşı'ndaki düşmanı britanyalı devlet adamı winston churchill ve ii.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "dünya savaşı'nda türkiye ile ittifak aramış alman nasyonal sosyalist diktatör adolf hitler'den[314][315] amerika birleşik devletleri başkanları franklin d. roosevelt ve john f. kennedy'ye kadar geniş bir yelpazeyi oluşturur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[316] atatürk sömürgeci güçlerin egemenliğinde kalmış üçüncü dünya ülkelerinde çeşitli liderlerce bağımsızlığın öncüsü olarak saygı gördü ve rol model alındı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇ranlı çağdaşı rıza şah pehlevi hindistan başbakanı cevahirlal nehru tunus cumhurbaşkanı habib burgiba ve mısır cumhurbaşkanı enver sedat bunlardan birkaçıydı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[317][318][319] pakistanlı şair ve filozof muhammed i̇kbal ve bangladeş'in ulusal şairi kadı nazrul i̇slam atatürk'ün onuruna şiirler yazdı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1935 yılında i̇stanbul'da düzenlenen uluslararası kadınlar birliği kongresi'ne katılan mısırlı milliyetçi-feminist lider hüda şaravi atatürk'e şunları söyledi: türkler size atatürk yani türklerin babası ismini verdiler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ben ise size 'ataşark' yani 'şarkın babası' demek istiyorum.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[320]\n",
            "\n",
            "birleşmiş milletler'e bağlı unesco 1981'i onun 100. doğum yıl dönümü anısına atatürk yılı ilan etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk ulusal hareketi'ne muhalefet etmiş ve i̇tilaf devletleri'yle işbirliği yapmış gazeteci ali kemal atatürk'ü çete reisi haydut olarak niteledi britanyalı devlet adamı lord balfour ise atatürk için tüm korkunç türklerin en korkuncu most terrible of all the terrible turks yorumunda bulundu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[321] kurtuluş savaşı'ndan sonra ülkenin geleceği için yaşanan iç siyasal mücadelede general kâzım karabekir ve entelektüel halide edib adıvar gibi kimseler atatürk ile yollarını ayırarak onun radikal reform programını ve otoriter liderliğini eleştirdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tekkeleri kapatılmış tarikat şeyhleri ve genel olarak din adamlarından bazıları said nursî dahil onu deccal ile kıyasladı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[322]\n",
            "\n",
            "yapıtları\n",
            "\n",
            "atatürk'ün 1916'da 16. kolordu kumandanı iken yazdığı taʼlîm ve terbiye-i askeriyye hakkında nokta-i nazarlar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "takımın muharebe tâlimi selanik asır matbaası selanik 1908 almancadan çeviri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cumalı ordugâhı - süvâri: bölük alay liva tâlim ve manevraları selanik 1909. \n",
            "ta’biye ve tatbîkat seyahati selanik askeri matbaası 1911.\n",
            "bölüğün muharebe tâlimi 1912 almancadan çeviri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ta’biye mes’elesinin halli ve emirlerin sûret-i tahrîrine dâir nasâyih edirne sanayi mektebi matbaası 1916.\n",
            "taʼlîm ve terbiye-i askeriyye hakkında nokta-i nazarlar edirne sanayi mektebi matbaası 1916.\n",
            "zâbit ve kumandan ile hasb-ı hâl minber matbaası 1918.\n",
            "nutuk türk tayyare cemiyeti ankara 1927.\n",
            "vatandaş için medeni bilgiler milliyet matbaası i̇stanbul 1930.\n",
            "geometri 1937. \n",
            "atatürk'ün ayrıca 1915-1918 yılları arasında anafartalar doğu cephesi ve karlsbad'daki hatıralarını yazdığı günlükleri de bulunmaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunlardan anafartalar muharebatı'na ait tarihçe türk tarih kurumu tarafından kitap olarak yayımlanmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1908-1938 yılları arasında atatürk'ün imza attığı yazdığı söylediği kişisel notları dahil her şeyin toplandığı atatürk'ün bütün eserleri adlı bir ansiklopedi de kaynak yayınları tarafından hazırlanmaktadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün başarılarının ve kaleme aldığı eserlerin en önemli dayanaklarından biri de kitap okuma tutkusudur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "örneğin sonraları dünya barışı ve insan hakları konularında önderler arasında yer alacak bir kimse olan h. g. wells 1921 yılında i̇ngilizce olarak 1208 sayfalık i̇nsanlık tarihi adlı bir kitap yayımlar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu kitap atatürk tarafından kısa sürede okunur değerlendirilir ve türkiye'de yayımlandıktan sonra nutuk'ta yer alır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[323] yine 1756 yılında toplam 5 cilt olarak fransızca basılan hunlar türkler ve moğollar kitabı da onun okuduğu kitaplar arasındadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk tarafından kurulan kurumlar\n",
            "  kapatılan ya da ismi değiştirilen kurumları gösterir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kurum adı\tkuruluş tarihi\tkonum\n",
            "anadolu ajansı\t6 nisan 1920\tankara\n",
            "sıhhat ve i̇çtimai muavenet vekaleti\t2 mayıs 1920\tankara\n",
            "çocuk esirgeme kurumu\t30 haziran 1921\tankara\n",
            "i̇zmir enternasyonal fuarı\t17 şubat 1923\ti̇zmir\n",
            "diyanet i̇şleri başkanlığı\t3 mart 1924\tankara\n",
            "türkiye i̇ş bankası\t26 ağustos 1924\ti̇stanbul\n",
            "orman çiftliği\t1925\tankara\n",
            "ankara hukuk fakültesi\t5 kasım 1925\tankara\n",
            "anadolu sigorta\t1 nisan 1925\ti̇stanbul\n",
            "türkiye sanayi ve maadin bankası\t1 mayıs 1925\t-\n",
            "devlet i̇statistik enstitüsü\t26 nisan 1926\tankara\n",
            "devlet demiryolları ve limanları i̇dare-i umumiyesi\t1927\tankara\n",
            "merkez hıfzıssıhha enstitüsü\t27 mayıs 1928\tankara\n",
            "türk tarihi tetkik cemiyeti\t12 nisan 1931\tankara\n",
            "türkiye cumhuriyet merkez bankası\t3 ekim 1931\tankara\n",
            "halkevleri\t19 şubat 1932\tankara\n",
            "türk dili tetkik cemiyeti\t12 temmuz 1932\tankara\n",
            "ziraat okulları ve yüksek ziraat enstitüsü\t1933\tankara\n",
            "devlet havayolları\t20 mayıs 1933\ti̇stanbul\n",
            "sümerbank\t11 temmuz 1933\t-\n",
            "türkkuşu\t3 mayıs 1935\tankara\n",
            "etibank\t14 haziran 1935\t-\n",
            "maden tetkik ve arama enstitüsü\t14 haziran 1935\tankara\n",
            "dil ve tarih-coğrafya fakültesi\t14 haziran 1935\tankara\n",
            "elektrik i̇şleri etüd i̇daresi\t24 haziran 1935\tankara\n",
            "türkiye şeker fabrikaları\t6 temmuz 1935\tankara\n",
            "bursa merinos fabrikası\t2 şubat 1938\tbursa\n",
            "[324]\n",
            "\n",
            "kaynakça\n",
            "notlar\n",
            "^ chp 1. olağanüstü kurultayı atatürk'ün vefatından sonra 26 aralık 1938'de toplandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu kurultayda cumhurbaşkanı i̇smet i̇nönü değişmez genel başkanlığa seçildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kurultay ayrıca atatürk'ü ebedi şef ilan etti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ doğum: ali rıza oğlu mustafa; 1890'lardan 1911'e kadar: mustafa kemal; 1911'den 1916'ya kadar: mustafa kemal bey; 1916'dan 1921'e kadar: mustafa kemal paşa; 1921'den 1934'e kadar: gazi mustafa kemal paşa; 1934-1935'te: kemal atatürk; 1935'ten 1937'ye kadar: kamâl atatürk; 1937'den sonra: tekrar kemal atatürk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇mzalarından görüldüğü üzere tercih ettiği kısaltmalar gazi m. kemal ve k. atatürk idi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bakınız: adı ve soyadı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk'ün doğum günü bilinmemektedir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19 mayıs tarihi samsun'da millî mücadele'nin başlatıldığı gün olması hasebiyle onun sembolik doğum günüdür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bunun yanı sıra atatürk'ün 1880 yılında doğduğu da öne sürülmüştür.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bakınız: doğum tarihi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ detaylı bilgi için doğum tarihi başlığına bakınız.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ andrew mango'ya göre bu tarih 15 ekim 1911 mustafa kemal'in i̇zmir yakınındaki urla karantina istasyonundan salih'e bozok gönderdiği 17 ekim 1911 tarihli mektubunda belirtiliyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ayrıca 22 mayıs 1912 tarihinde ayn mansur bingazi'den abdül kerim'e gönderilen başka bir mektupta tekrarlanıyor atase 1911-1912 osmanlı-i̇talyan harbi s. 134. george w. gawrych ise ayrılma tarihini 4 ekim 1911 olarak belirtmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[69]\n",
            "^ 1941 yılındaki 1. coğrafya kurultayında ege ismi coğrafi adlandırmalarda standartlaşmayı sağlamak için resmi olarak seçilmiş ve bu sayede yaygınlaşmıştır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[165]\n",
            "^ 30 haziran 1930 tarihinde resmî gazete'de 1715 sayılı merkez bankası kanunu yayımlanmış türkiye cumhuriyet merkez bankası 3 ekim 1931 tarihinde faaliyete geçmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "özel\n",
            "^ künyesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "23 kasım 2016. kara harp okulu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "12 temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 23 kasım 2016.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ e. semih yalçın; salim koca 2005. mustafa kemal paşa'nın anadolu'ya geçişi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "berikan yayınevi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk 1 kasım 1936'da tbmm 5. dönem 2. yasama yılı açılış konuşmasında bu konuya ilişkin olarak şunları söyledi: toprak kanunu'nun bir neticeye varmasını kamutay'ın yüksek himmetinden beklerim.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "her türk çiftçi ailesinin geçineceği ve çalışacağı toprağa malik olması behemehal lazımdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "vatanın sağlam temeli ve imarı bu esastadır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millet meclisi tutanak dergisi d. v c. 13 sa.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4\n",
            "^ sofos umut özkırımlı & spyros a.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2008. tormented by history: nationalism in greece and turkey.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "new york: columbia university press.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 167. isbn 9780231700528.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ toktaş şule 2005. citizenship and minorities: a historical overview of turkey's jewish minority.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "journal of historical sociology.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "18 4. erişim tarihi: 7 ocak 2013.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ jongerden joost; verheij jelle edl.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "18 mart 2019. social relations in ottoman diyarbekir 1870–1915.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "leiden: brill.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 300. isbn 978-90-04-22518-3.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kieser hans-lukas ed.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2006. turkey beyond nationalism: towards post-nationalist identities [online-ausg.]\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bas.. londra: tauris.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 45. isbn 9781845111410. erişim tarihi: 18 mart 2019.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ öktem kerem 2008. the nation's imprint: demographic engineering and the change of toponymes in republican turkey.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "european journal of turkish studies 7. erişim tarihi: 18 mart 2019.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ aslan senem 18 mart 2019. incoherent state: the controversy over kurdish naming in turkey.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "european journal of turkish studies.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "social sciences on contemporary turkey 10. erişim tarihi: 18 mart 2019. the surname law was meant to foster a sense of turkishness within society and prohibited surnames that were related to foreign ethnicities and nations\n",
            "^ i̇smail yavuz mustafa kemal'in uçakları i̇stanbul 2013. isbn 978-605-360-901-8\n",
            "^ ataturk: creator of modern turkey.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "www.columbia.edu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "30 temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 18 mart 2019.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ landau jacob m. 1984. atatürk and the modernization of turkey i̇ngilizce.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "brill.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 978-9004070707.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b cunbur müjgân 2004. türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk kültür merkezi başkanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 9751612810. babası ali rıza efendi doğ.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1839 annesi zübeyde hanımdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "baba dedesi hafız ahmet efendi 14-15. yüzyılda anadolu'dan göç ederek makedonya'ya yerleşen kocacık yörüklerindendir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b kartal numan 2002. atatürk ve kocacık türkleri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kültür bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "aile selânik'e manastır ilinin debrei bâlâ sancağına bağlı kocacık bucağından gelmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ali rıza efendi'nin doğum yeri olan kocacık bucağı halkı da anadolu'dan gitme ve tamamıyla türk müslüman oğuzların türkmen boylarındandırlar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ dinamo hasan i̇zzettin 1986. kutsal i̇syan: millî kurtuluş savaşı'nın gerçek hikâyesi 2. cilt.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tekin yayınevi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ itzkowitz norman; volkan vamık d. 1998. ölümsüz atatürk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bağlam yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 37. isbn 975-7696-97-8. dipnot no.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "6 atay 1980 s. 17\n",
            "^ a b mango 1999 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "31-32.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ernest jackh the rising crescent goemaere press 2007 s. 31 turkish mother and albanian father 31 mart 2012 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ isaac frederick marcosson turbulent years ayer publishing 1969 s. 144.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "13 ekim 2012 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d e atatürk kemal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "encyclopædia britannica ultimate reference suite.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "chicago: encyclopædia britannica 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 31.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ türk dili: dil ve edebiyat dergisi 493-498. sayılar 1993 türk dil kurumu s. 135\n",
            "^ sevtap gamsız t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇nkılap tarihi ve atatürkçülük 2012 i̇stanbul s. 12\n",
            "^ mango 1999 s. 32.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ cunbur müjgân 2004. türk dünyası edebiyatçıları ansiklopedisi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk kültür merkezi başkanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 1. isbn 9751612810. anne zübeyde hanım sangüllü hacı sofu soyundan varyemezoğlu i̇brahim feyzullah efendinin kızıydı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1857 yılında doğan zübeyde henüz on dört yaşında iken evlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ailesi selânik civarındaki langaza beldesine gelip yerleşen anadolu türk zübeyde hanım'la evlenmişti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kutay cemal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün beraberinde götürdüğü hasret: türkçe i̇badet: ana dilimizle kulluk hakkı 1. cilt 1998 aksoy yayıncılık s. 130\n",
            "^ 19 mayıs: ata'nın doğum günüm dediği tarih.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ntvmsnbc.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "18 mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 20 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ tuğlacı pars.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çağdaş türkiye 1. cilt 1987 cem yayınevi s. 2\n",
            "^ aydemir şevket süreyya mart 2011. zübeyde.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tek adam 1963 cilt i 32. özel bas.. ankara: remzi kitabevi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 30.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "978-975-14-0670-5.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürkçü düşünce 1992 atatürk araştırma merkezi türk tarih kurumu basımevi s. 696 4 haziran 2012 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ baba i̇mran.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "културните взаимодействия на балканите и турската архитектура.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "международен симпозиум 17-19 май 2000 шумен-българия 2001 atatürk kültür merkezi başkanlığı s. 24 4 haziran 2012 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 36.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ aydemir şevket süreyya.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tek adam 1963 remzi kitabevi s. 44\n",
            "^ bayhan fatih.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gölgesinde mustafa kemal büyüten kadın zübeyde hanım 2008 pegasus yayınları s. 78\n",
            "^ i̇zmir ticaret odası atatürk'ün evi - bir ulusun geleceğinin doğduğu yer y.y t.y.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            ":\n",
            "^ mango 1999 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "36-37.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk'ün hayatı öğrenim hayatı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kara harp okulu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 20 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 43.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ cebesoy 2000 s. 27.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 44.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "45-46.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 46.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b celâl erikan komutan atatürk türkiye i̇ş bankası kültür yayınları ankara 1972 s. 72.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kronoloji̇ 1881 - 1912 yılları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ataturk.net.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "9 eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 20 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ erikan celal mayıs 2006. ek iv - notlar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "komutan atatürk 1964 iv.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "baskı bas.. i̇stanbul: türkiye i̇ş bankası kültür yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 782.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "975-458-288-2. okullardan kışın çıkışının nedeni yunan savaşı'ndan başlanarak kısa öğretim yılları uygulanmasındandır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 48.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 52.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d e f t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "genelkurmay harp tarihi başkanlığı yayınları türk i̇stiklâl harbine katılan tümen ve daha üst kademelerdeki komutanların biyografileri genkur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "basınevi ankara 1972 s. 1-17.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ erikan celal mayıs 2006. iv.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "suriye'de başlayan görev.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "komutan atatürk 1964 iv.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "baskı bas.. i̇stanbul: türkiye i̇ş bankası kültür yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "61-67.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "975-458-288-2.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ cebesoy 2000 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "117-119.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kâzım karabekir haz: faruk özerengin i̇ttihat ve terakki cemiyeti 1896-1909 emre yayınları i̇stanbul 1994 s. 322.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c erikan celal mayıs 2006. v. mustafa kemal selanik'te.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "komutan atatürk 1964 iv.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "baskı bas.. i̇stanbul: türkiye i̇ş bankası kültür yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "69-82.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "975-458-288-2.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ rachel simon 1999.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "'reformlara başlangıç: mustafa kemal libya'da.'\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "jacob m. landau yay.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "haz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1999.atatürk ve türkiye'nin modernleşmesi i̇stanbul: sarmal isbn 975-8304-18-6 s. 39-48 içinde.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 40.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ rachel simon a.g.e.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 46.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ türker şule 16 ocak 2003. tek korkusu uçağa binmekti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gazetevatan.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "5 temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 temmuz 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ akın sunay 2009. ay hırsızı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇stanbul: i̇ş bankası kültür yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 120. isbn 9789944887526.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ marmara'nın altındaki 34 yıllık sır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "5 temmuz 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 5 temmuz 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ türkiye diyanet vakfı i̇slâm ansiklopedisi 31. cilt 2006 türkiye diyanet vakfı s. 340 4 haziran 2012 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c ortaylı 2018 s. 79.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b roux 2018 s. 439.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c ortaylı 2018 s. 80.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 101.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b zürcher 2010 s. 127.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 103.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ortaylı 2018 s. 84.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ortaylı 2014 s. 128.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c ekinci 2014 s. 235.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c ortaylı 2018 s. 86.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d gawrych 2013 s. 25.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ tuğlacı pars.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çağdaş türkiye 1. cilt 1987 cem yayınevi s. 14\n",
            "^ mango 1999 s. 104.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "104-105.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ bozok salih nisan 2001. dündar can ed.. yaveri atatürk'ü anlatıyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇stanbul: doğan kitapçılık.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 15 mart 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 105.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b ortaylı 2014 s. 129.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ turco-italian war 1911-12 the encyclopedia americana 1954. cilt 27 s. 175-177.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 106.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 107.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ gawrych 2013 s. 26.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c mango 1999 s. 109.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c gawrych 2013 s. 28.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b gawrych 2013 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27-29.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d ortaylı 2018 s. 87.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ roux 2018 s. 448.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 111.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b ortaylı 2014 s. 127.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ zürcher 2010 s. 128.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b şıvgın hale.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal'in i̇lk savaşı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk araştırma merkezi dergisi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "iv 10. atatürk kültür dil ve tarih yüksek kurumu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 temmuz 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 110.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ortaylı 2014 s. 130.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "111-114.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 114.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 116.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ zürcher 2010 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "128-129.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "116-117.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d e zürcher 2010 s. 129.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b gawrych 2013 s. 31.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 117.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b gawrych 2013 s. 32.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c mango 1999 s. 118.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d mango 1999 s. 119.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "119-120.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c zürcher 2010 s. 131.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 121.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c mango 1999 s. 122.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c ortaylı i̇lber 27 ekim 2013. başkomutanın sofya yılları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milliyet.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "6 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 temmuz 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c mango 1999 s. 126.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b ortaylı 2014 s. 146.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 129.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b gawrych 2013 s. 36.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ gawrych 2013 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "36-37.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ortaylı 2014 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "146-147.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ gawrych 2013 s. 37.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 133.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 134.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b gawrych 2013 s. 40.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ortaylı 2018 s. 120.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c mango 1999 s. 137.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b ortaylı 2018 s. 123.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c mango 1999 s. 141.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 142.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ortaylı 2018 s. 126.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 143.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d e mango 1999 s. 144.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ gawrych 2013 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "43-44.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ gawrych 2013 s. 44.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 146.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b mango 1999 s. 149.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ gawrych 2013 s. 45.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 150.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ esenkaya ahmet.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çanakkale savaşları sırasında türk basınında mustafa kemal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "www.comu.edu.tr.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "çanakkale onsekiz mart üniversitesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 15 mart 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ görgülü i̇smet 1995. çanakkale zaferi ve atatürk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ankara üniversitesi türk i̇nkılap tarihi enstitüsü atatürk yolu dergisi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 16. s. 498. erişim tarihi: 15 mart 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ birinci necat 1988. ruşen eşref ünaydın pdf 1988 bas.. ankara: t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kültür ve turizm bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 5. erişim tarihi: 15 mart 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ arıkan zeki.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yeni̇ günün müsabakasinda mustafa kemal paşa.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ankara üniversitesi türk i̇nkılap tarihi enstitüsü atatürk yolu dergisi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 11. s. 255. erişim tarihi: 15 mart 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ zürcher 2010 s. 132.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 151.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ gawrych 2013 s. 49.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango 1999 s. 153.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ gawrych 2013 s. 48.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ falih rıfkı atay çankaya 2010 bir komplo s. 116 pozitif yayınları isbn 978-975-6461-05-5\n",
            "^ m.k.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "paşa filistin ve suriye cephesinde\n",
            "^ hikmet bayur '1918 bırakışmasından az önce mustafa kemal paşa'nın başyaver naci bey yolu ile padişaha bir başvurması' belleten c.xxi sayı: 84 ekim 1957 s. 561-565 türk i̇nkılâp tarihi enstitüsü atatürk'ün tamim telgraf ve beyannameleri c.iv türk tarih kurumu basınevi ankara 1991 s. 13-14 türk i̇nkılâp enstitüsü arşivi: 63/17436\n",
            "^ zekeriya türkmen mütareke döneminde ordunun durumu ve yeniden yapılanması 1918-1920 türk tarih kurumu basımevi ankara 2001 s. 45-50.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ falih rıfkı atay çankaya 2010 s. 202 pozitif yayınları isbn 978-975-6461-05-5\n",
            "^ mustafa kemal'in samsun'a çıkışı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ataturk.net.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 16 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atay mehmet.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk ulusal kurtuluş hareketi̇ni̇n başlangici.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "meb.gov.tr.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "13 kasım 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk mustafa kemal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ordu ile temas.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "nutuk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atam.gov.tr.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 1 haziran 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ erzurum kongresi̇ 23 temmuz - 7 ağustos 1919. ataturk.net.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1 şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 temmuz 2016.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ 23 temmuz 1919 erzurum kongresi atatürk araştırma merkezi web sayfası.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "28 mayıs 2008 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "11 temmuz 2009 tarihinde ulaşıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ amasya genelgesi̇ bi̇ldi̇ri̇si̇ 21-22 haziran 1919. ataturk.net.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "16 ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 1 ağustos 2016.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk i̇lkeleri ve i̇nkılâp tarihi sivas kongresi prof. dr. i̇lhan güneş.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 16 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk ve ilimiz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sivas valiliği.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2 nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 temmuz 2016.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ abd teklifi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ i will punish england.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "national library of australia.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "23 mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 20 mayıs 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ falih rıfkı atay çankaya 2010 pozitif yayınları s. 310-311-312 isbn 978-975-6461-05-5\n",
            "^ birinci i̇nönü muharebesi ve zaferi  09-11 ocak 1921. genelkurmay başkanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 17 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ i̇kinci i̇nönü muharebesi 23 mart - 1 nisan 1921. genelkurmay başkanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "20 kasım 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 17 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kütahya - eskişehir savaşları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ataturk.net.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 17 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ turgut özakman şu çılgın türkler 2005 bilgi yayınevi 166. baskı s. 231-238\n",
            "^ atatürk araştırma merkezi - sakarya meydan muharebesi'nin yankıları melhâme-i kübrâ büyük kan seli veya büyük savaş alanı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "21 eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 1 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c sakarya meydan muharebesi̇  23 ağustos-13 eylül 1921 .\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "genelkurmay başkanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27 haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 26 eylül 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk i̇lkeleri ve i̇nkılâp tarihi sakarya savaşı prof. dr. i̇lhan güneş.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "17 haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 14 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b 9 eylül 1922 i̇zmir'in kurtuluşu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "genelkurmay başkanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 17 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ege denizinin orijinal adı nedir?\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk deniz kuvvetleri\n",
            "^ atatürk: ben de bir i̇nsanım çetin yetkin s. 14-15 15 eylül 2014 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ millî mücadelede i̇şgal kuvvetleri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "18 ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 eylül 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ i̇zmir'in kurtuluşundan sonra gönderilen abd savaş gemileri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 eylül 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ lozan bariş antlaşmasi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ataturk.net.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "9 ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 ağustos 2016.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ lozan barış konferansı 24 temmuz 1923. genelkurmay başkanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 15 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ sedat yazıcı ile fatih yazıcı tarihsellik ve kuramsallık arasında: 1921 ve 1924 anayasalarında kuvvetler birliği/ayrılığı tartışması bilig güz 2011 59. sayı sayfa: 248\n",
            "^ taha akyol atatürk'ün i̇htilal hukuku 1. baskı sayfa: 304\n",
            "^ atatürk'ün bütün eserleri cilt 14 sayfa: 328-329\n",
            "^ arı i̇nan gazi musatafa kemal atatürk'ün 1923 eskişehir-i̇zmit konuşmaları sayfa: 97\n",
            "^ taha akyol atatürk'ün i̇htilal hukuku 1. baskı sayfa: 306\n",
            "^ atatürk'ün bütün eserleri cilt 16 sayfa: 118\n",
            "^ ergil doğu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî mücadelenin sosyal tarihi 1981 turhan kitabevi\n",
            "^ 'i̇stanbul'dan gazetecilere i̇zmit kasrı'nda mülakat' atatürk'ün bütün eserleri cilt: 14 1922-1923 s. 273-274.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ zürcher erik jan. turkey: a modern history 2004 i.b.tauris s. 195\n",
            "^ türk dünyası araştırmaları 152. sayı 2004 türk dünyası araştırmaları vakfı s. 131\n",
            "^ yavuz donat sabah gazetesi 05/08/2005.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "20 mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 20 kasım 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk bala milletvekili yrd.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doç.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "dr. orhan çekiç atatürk araştırma merkezi müdürü balabirlik.com\n",
            "^ can dündar yükselen bir deniz i̇mge kitabevi s:120-145\n",
            "^ arşivlenmiş kopya.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "23 aralık 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 12 şubat 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ önder mehmet.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün yurt gezileri 1998 türkiye i̇ş bankası\n",
            "^ tevhi̇d-i̇ tedri̇sat kanunu ve medreseleri̇n kaldirilmasi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî eğitim bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "10 mayıs 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ hali̇feli̇ği̇n kaldirilmasi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milli eğitim bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ sürgündeki hanedan.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "osmanlı kulübü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk i̇lkeleri ve i̇nkılâp tarihi aşar vergisinin kaldırılması prof. dr. i̇lhan güneş.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "16 eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 19 ekim 2012.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ şapka i̇ktisası hakkında kanun.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "adalet bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "10 ağustos 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ 677 sayılı tekke ve zaviyelerle türbelerin seddine ve türbedarlıklar ile birtakım unvanların men ve i̇lgasına dair kanun pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mevzuat.gov.tr.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 3 haziran 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c takvim saat ve ölçülerde değişiklik.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî eğitim bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "5 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 11 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ türk medeni kanunu ve türk ceza kanunu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî eğitim bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 17 temmuz 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mülga 765 sayılı türk ceza kanunu 1926 tck.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇stanbul üniversitesi hukuk fakültesi ceza ve ceza muhakemesi hukuku anabilim dalı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "24 mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ yeni türk harflerinin kabulü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî eğitim bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "24 ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 26 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ toplumsal yaşamda kadın yrd.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doç.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "dr. gürsel yaktil oğuz s. 37 15 eylül 2014 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ tarihçe.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk dil kurumu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "28 aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 11 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ türk tarih kurumu'nu tanıyalım.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk tarih kurumu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "20 mart 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 11 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ soyadı kanunu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî eğitim bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "24 ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 11 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk: kemal özatlı önderimiz bu soyadını aldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hâkimiyet-i milliye.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "25 kasım 1934. s. 1.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ efendi bey paşa gibi lakap ve unvanların kaldırılmasına dair kanun.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "adalet bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 11 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ bazı kisvelerin giyilemeyeceğine dair kanun.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "adalet bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 12 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürkçülük üzerine denemeler ercüment kuran s. 52 15 eylül 2014 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ cemal avcı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇zmir suikastı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ankara: tc başbakanlık atatürk kültür dil ve tarih yüksek kurumu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 mayıs 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ prof. dr. yücel özkaya.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇zmir suikastı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ankara: tc başbakanlık atatürk kültür dil ve tarih yüksek kurumu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 29 mayıs 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ chp kurultayları\n",
            "^ söylev ve demeçler uludağ üniversitesi yayınları 2007\n",
            "^ yılın olayları 3 mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir\n",
            "^ atin.org 3 mayıs 2010 tarihinde erişilmiştir\n",
            "^ demirci fatih kadro hareketi ve kadrocular dumlupınar üniversitesi sosyal bilimler dergisi 2006 sayı 15.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ergüder j.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1927 komünist tevkifatı i̇stanbul ağır ceza mahkemesindeki duruşma birikim yayınları i̇stanbul 1978\n",
            "^ başvekalet kararlar dairesi müdürlüğü 15 aralık 1937 tarih 7829 nolu kararname.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 7 haziran 2016.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk ve laiklik.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk araştırma merkezi dergisi sayı 24 cilt: viii.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "temmuz 1992.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "10 aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 26 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ koçak cemil.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "belgelerle iktidar ve serbest cumhuriyet fırkası: tarih yazımında serbest cumhuriyet fırkası 2006 i̇letişim yayınları s. 197\n",
            "^ mavioğlu e. 30 mart 2004. türkiye'de sol nerede?...01 28 mayıs 2009 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "25 nisan 2011 tarihinde erişildi paragraf 14\n",
            "^ çavdar t. 1995. serbest fırka cumhuriyet dönemi türkiye ansiklopedisi cilt 8. s. 2058. i̇letişim yayınları i̇stanbul\n",
            "^ tsk genelkurmay atase daire başkanlığı arşiv belgeleriyle menemen olayı - tsk ankara s. 1-13\n",
            "^ atatürk'ün onuncu yıl nutku\n",
            "^ dünya ekonomisi için tarihsel i̇statistikler.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "24 ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 10 kasım 2008.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk'ün ekonomi̇k kalkinma modeli̇ prof. dr. mustafa a. aysan i̇.ü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇şletme fakültesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "6 mart 2004 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 6 mart 2004.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ halil i̇nalcık osmanlı ve modern türkiye timaş yayınları s. 178.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ afganistan'ın modernleşmesinde türkiye'nin rolü abdullah mohammadi̇\n",
            "^ a b c d e f bozkurt gülnihal temmuz 2003. atatürk dönemi türk dış politikası.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk araştirma merkezi̇ dergi̇si̇.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "xix 56. erişim tarihi: 14 aralık 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ 1923'te arifiye'de yaptığı konuşma\n",
            "^ kumkale tahir tamer.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "atatürk'ün ekonomi mucizesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "pegasus yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 124. isbn 9944326711. erişim tarihi: kasım 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kumkale tahir tamer 1 ağustos 2009. neden atatürk'ün dış politikasını örnek almalıyız?.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "11 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "- http://www.kumkale.net/yazi.asp?id=617 18 ocak 2012 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk i̇lkeleri ve i̇nkılâp tarihi musul-kerkük prof. dr. i̇lhan güneş.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "17 haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 13 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ batı trakya türkleri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "www.hrw.org.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "6 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 22 haziran 2009.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ sami̇mi̇ anlaşma mi̇saki pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "www.tbmm.gov.tr.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2 haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 2 haziran 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kaynakçalı türk dış politikası kronolojisi: 1918-1938. mustafa bıyıklı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2 haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 2 haziran 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ nobel foundation.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "the nomination database for the nobel prize in peace 1901–1955 22 mayıs 2008 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi..\n",
            "^ ataturk on a gallipoli pedestal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "www.neoskosmos.com.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2 haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 2 haziran 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî eğitim bakanlığı açık öğretim okulları açık öğretim lisesi- meslekî açık öğretim lisesi i̇çin hazırlanan 11. sınıf türkiye cumhuriyeti i̇nkılap tarihi ve atatürkçülük 2 ders notları alim öztürk s 76 2007\n",
            "^ soysal 1989 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "447-463.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ soysal 1989 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "433-436.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ soysal 1989 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "437-440.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ soysal 1989 ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "441-446.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d e f g h i montreux boğazlar sözleşmesi 20 temmuz 1936. genelkurmay başkanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "29 ocak 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 18 temmuz 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ sadabad paktı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 18 temmuz 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ tahsin ünal türk siyasî tarihi s. 575.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ hatay sorunu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 8 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ fahir armaoğlu xx.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yüzyıl siyasî tarihi s. 323-324.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ fahir armaoğlu xx.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yüzyıl siyasî tarihi s. 348.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ruşen eşref ünaydın hatıralar s. 5-6.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ falih rıfkı atay atatürkçülük nedir?\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 44.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ utkan kocatürk atatürk ve türkiye cumhuriyeti tarihi kronolojisi s. 597-598.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ bekir tünay atatürk araştirma merkezi̇ dergi̇si̇ sayı 5 cilt: ii mart 1986\n",
            "^ millî kütüphane internet sitesinde ilgili fotoğraflar 14 ağustos 2012 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "16 ağustos 2012 tarihinde erişilmiştir\n",
            "^ a b c d doğum yılı ve doğum günü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 10 kasım 2007.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ cebesoy 2000 s. 21.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ şerafettin turan kendine özgü bir yaşam ve kişilik mustafa kemal atatürk bilgi yayınevi şubat 2004 s. 16-17.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b 2587 sayılı kemal öz adlı cumhurreisimize verilen soyadı hakkında kanun pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "9 aralık 2006 tarihinde kaynağından pdf arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 11 mart 2007.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ dev atatürk kimliği.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milliyet gazetesi 13 ocak 2016.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "21 mayıs 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 10 mayıs 2017.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ şahinbey hakkında t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî eğitim bakanlığı gaziantep - şahinbey i̇lçe millî eğitim müdürlüğü.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "9 aralık 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 22 kasım 2012.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b kutay cemal kasım 1999. atatürk bugün olsaydı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "aksoy yayıncılık.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 975-312-125-3.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ şerafettin turan a.g.e.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 20.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ 'atatürk'ün üvey kız kardeşi ruhiye hanım'ın torunu ferhat babür ailesiyle ilgili bilinmeyen gerçekleri ilk kez anlattı' 11 ekim 2008 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gazetesi 19 ekim 2004\n",
            "^ afyoncu erhan 19 şubat 2017. atatürk'ün aile kayıtları ilk kez yayınlandı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sabah.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19 şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 19 şubat 2017.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ afet i̇nan atatürk hakkında hâtıralar ve belgeler türk tarih kurumu basımevi 1959 s. 8 21 kasım 2011 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ ali fuat cebesoy sınıf arkadaşım atatürk: okul ve genç subaylık hâtıraları i̇nkılâp ve aka kitabevleri 1967 s. 6 21 kasım 2011 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            ": benim adım mustafa.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "senin adın da mustafa.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "arada bir fark olmalı ne dersin senin adının sonuna bir de kemal koyalım.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mango andrew 2004. atatürk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "londra: john murray.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 978-0-7195-6592-2 s. 37.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ vikikaynak atatürk soyisminin alınamayacağına dair kanun.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27 mayıs 2010 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 22 mayıs 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ evren aldemir kültür milli eğitim bakanlarından saffet arıkan’ın çalışmaları i̇stanbul üniversitesi atatürk i̇lkeleri ve i̇nkılap tarihi enstitüsü yüksek lisans tezi i̇stanbul 2007 18 şubat 2019 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 18 şubat 2019.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ murat belge tanıl bora murat gültekingil.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milliyetçilik 2002 i̇letişim yayınları s. 254 4 haziran 2012 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ türklük araştırmaları dergisi 17-18. sayılar 2005 marmara üniversitesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "fen-edebiyat fakültesi s. 152\n",
            "^ niyazi ahmet banoğlu atatürk'ün i̇stanbul'daki hayatı 2. cilt millî eğitim matbaası 1974 s. 131\n",
            "^ özbekçe-türkçe sözlükte qamal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "10 ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 10 ocak 2018.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kazakça-türkçe sözlükte qamal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "10 ocak 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 10 ocak 2018.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürkʼün uşağı i̇dim hürriyet yayınları 1973 s. 267\n",
            "^ atatürk'ün hayatı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kültür bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "28 aralık 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 21 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ zafer toprak darwin'den dersim'e cumhuriyet ve antropoloji doğan kitap s. 102.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ zafer toprak darwin'den dersim'e cumhuriyet ve antropoloji doğan kitap s. 104.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ zaman kaybolmaz türkiye i̇ş bankası kültür yayınları 2006 s. 362.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ orhan soysal büyük nutuk'ta kim kimdir?\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milenyum yayınları i̇stanbul s. 13.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ abbas hayri özdinçer röportajı 14 şubat 2013 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "haz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tcdd basın müşavirliği\n",
            "^ kılıç ali der.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "hulûsi turgut atatürk'ün sırdaşı kılıç ali'nin anıları türkiye i̇ş bankası kültür yayınları i̇stanbul ocak 2005 s. 535-540.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ salih bozok haz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "can dündar yaveri atatürk'ü anlatıyor doğan kitapçılık i̇stanbul nisan 2001 s. 111-113.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ bakınız: ayrılık üzerine lâtife hanım'a verilecek para ve eşyalar hakkında yazı atatürk'ün bütün eserleri cilt: 17 1924-1925 s. 272 aslı türk dil kurumu arşivi yurt içi ve yurt dışı şube müdürlüğü dosya no: 108.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk'ün manevi evlatları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 23 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ orhan karaveli hürriyet pazar eki 17 ekim 1998 sabiha gökçen: o'nun erkek varisi yok.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "15 nisan 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 19 nisan 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ küçük yalçın.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇syan 1. cilt 2005 i̇thaki yayınları s. 237\n",
            "^ hvkk resmî sitesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "21 ekim 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 31 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ earliest female combat pilot 24 eylül 2015 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "guinnessworldrecords.com.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim: 11 haziran 2011\n",
            "^ düzel neşe 6 şubat 2012. taha akyol: atatürk yargı bağımsızlığını reddediyor.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "taraf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "20 mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 20 mayıs 2014.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c d e atatürk'ün fikir ve düşünceleri.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "başbakanlık atatürk kültür dil ve tarih yüksek kurumu atatürk araştırma merkezi başkanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "27 ağustos 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 22 mayıs 2014.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk ve din pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "t.c.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "millî eğitim bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "25 mayıs 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 mayıs 2014.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ i̇şte atatürk'ün harbe giderken ettiği dua.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sabah.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "10 kasım 2011. erişim tarihi: 22 mayıs 2014.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kâzım karabekir anlatıyor uğur mumcu tekin yayınevi 5. basım s. 40 1993\n",
            "^ atatürk'ün kur'an'a bakışı pdf.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "osman zümrüt.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ondokuz mayıs üniversitesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "22 mayıs 2014 tarihinde kaynağından pdf arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 22 mayıs 2014.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ kâzım karabekir anlatıyor uğur mumcu tekin yayınevi 5. basım s. 46 1993\n",
            "^ dücane cündioğlu meşrutiyet'ten cumhuriyet'e din ve siyaset kapı yayınları s. 49\n",
            "^ google books üzerinden turkey today.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "turkey today.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "25 ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 mayıs 2014.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk'ün türkiye büyük millet meclisi'nin v. dönem 3. yasama yılını açış konuşmaları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tbmm.gov.tr.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "13 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 28 temmuz 2014.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ 80 yıl önce sansürlenen mektup bulundu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "20 kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 19 kasım 2016.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk'ün tevfik bıyıklıoğlu'na mektubunda yazdıkları 24 ağustos 2013 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "pdf\n",
            "^ atilla oral 2011. atatürk'ün sansürlenen mektubu 80 yıl sonra i̇lk kez kendi el yazısıyla sansürsüz pdf 1 bas.. demkar yayınevi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 112. erişim tarihi: 20 temmuz 2018. isbn 6058942868\n",
            "^ i̇hsan yılmaz 9 nisan 2001. atatürk'ün gizlenen mektubu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milliyet gazetesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milliyet.com.tr.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "20 kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 18 şubat 2017.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ erdal i̇nönü anılar ve düşünceler-3 doğan kitap 1. baskı i̇stanbul 2001 sayfa: 334\n",
            "^ romanya dışişleri bakanı antonescu i̇le konuşma.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "28 haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 28 haziran 2018.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ vikisöz mustafa kemal atatürk/felsefe.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19 nisan 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 18 nisan 2017.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürkün doktorunun kurduğu yeni i̇laç i̇talyan recordatiye satıldı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "radikal.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "23 aralık 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 23 aralık 2017.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ vikikaynak atatürk'ün vasiyeti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "17 temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 22 mayıs 2010.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ i̇şte atatürk'ün vasiyetnamesi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "8 şubat 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 8 şubat 2019.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ barton barrack 20 şubat 2016. teaching and travelling in turkey 2009 -2010: my personal observation.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "xlibris corporation.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ss.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "23-. isbn 978-1-5144-4438-2.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk aleyhine i̇şlenen suçlar hakkında kanun.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "adalet bakanlığı.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "3 haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 9 ağustos 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atabarı 14 eylül 2011 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "artvin ansiklopedisi erişim tarihi: 11 ağustos 2011\n",
            "^ mahmut ragıp gazimihal; türk halk oyunları kataloğu i yay.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "haz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "nail tan ankara 1991\n",
            "^ i̇zzet varan; artvin yöresi halk oyunları artvin özel sayı no: 9 7 mart 1988\n",
            "^ türk lirası 80 yaşında.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "milliyet pazar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "6 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 7 eylül 2011.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b ardıç engin 18 nisan 2008. gül'lü para uyar mı?.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "sabah.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "4 mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 25 haziran 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ milli şefin paradaki resim gerçeği.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "12 temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ocak 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ i̇smet i̇nönü neden paralara kendi resmini bastırdı ?.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "1 kasım 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 24 ocak 2020.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ a b c m. şükrü hanioğlu 9 mayıs 2011. atatürk: an intellectual biography.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "princeton university press.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "s. 128. isbn 978-1-4008-3817-2. erişim tarihi: 5 haziran 2013.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ 4 mayıs 1941'de reichstag'taki nutkunda adolf hitler şunları söyledi:\n",
            "türkiye dünya savaşı'nda müttefikimizdi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "harpteki talihsizliğimiz neticesinde türkiye de bizim gibi çok sıkıntı çekti.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "genç türkiye'nin kurucusu olan büyük ve zeki lider korkunç acılar çeken ve kaderine terk edilmiş haldeki müttefiklerin tekrar ayağa kalkma çabalarının ilk ve harika bir örneği oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye hükûmetinin akılcı hamleleriyle istiklalini muhafaza etmeyi başarırken yugoslavya ise i̇ngiliz entrikalarının kurbanı oldu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ bernd rill: kemal atatürk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "rowohlt reinbek 1985 s. 147.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ remarks on the 25th anniversary of the death of kemal atatürk 4 kasım 1963. jfklibrary.org.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ bernd rill: kemal atatürk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "rowohlt reinbek 1985 s. 146.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ halil gülbeyaz: mustafa kemal atatürk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "vom staatsgründer zum mythos.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "parthas-verlag berlin 2004 s. 228.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ girbeau sabine 18 ağustos 2003. habib bourguiba ou la modernité inachevée.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "afrik.com.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mustafa özcan 6 şubat 2008. başörtüsü kimin bidatı?.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yeniasya.com.tr.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "11 mart 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 26 aralık 2018.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ the two kemals; the polished aristocrat of european circles in contrast with the ruthless commander of fanatical turks new york times 1 ekim 1922.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ umut azak: islam and secularism in turkey: kemalism religion and the nation state.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i.b.tauris 2010 s. 134.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ atatürk'ün okuma tutkusu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "18 ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "erişim tarihi: 10 eylül 2015.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "^ mustafa kemal atatürk 25 mayıs 2015 tarihinde wayback machine sitesinde arşivlendi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "biyografisi - biyografi.info\n",
            "\n",
            "genel\n",
            "cebesoy ali fuat 2000. sınıf arkadaşım atatürk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇stanbul: temel yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ekinci ekrem buğra 2014. osmanlı'nın çöküşü: i̇mparatorluk i̇ttihatçıların elinde.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇stanbul: timaş yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 978-605-08-1626-6.\n",
            "gawrych george w. 2013. the young atatürk: from ottoman soldier to statesman of turkey.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "londra: i. b. tauris.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 9781780763224.\n",
            "mango andrew 1999. atatürk.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "doruker füsun tarafından çevrildi nisan 2000 bas.. i̇stanbul: sabah kitapları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 975-579-085-3.\n",
            "ortaylı i̇lber 2018. gazi mustafa kemal atatürk 1. bas.. i̇stanbul: kronik kitap.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 978-975-2430-33-4.\n",
            "ortaylı i̇lber 2014. i̇mparatorluğun son nefesi: osmanlı'nın yaşayan mirası cumhuriyet 3. bas.. i̇stanbul: timaş yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 978-605-08-1508-5.\n",
            "roux jean-paul 2017. histoire des turcs [türklerin tarihi].\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "kazancıgil aykut tarafından çevrildi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇stanbul: kabalcı yayıncılık.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 978-605-9872-44-7.\n",
            "soysal i̇smail 1989. tarihçeleri ve açıklamaları ile birlikte türkiye'nin siyasal antlaşmaları i. cilt 1920-1945. ankara: ttk - türk tarih kurumu.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "zürcher erik j.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "2010. the young turk legacy and nation building: from the ottoman empire to atatürk’s turkey.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "londra: i.b.tauris.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 978-1-84885-271-6.\n",
            "konuyla ilgili yayınlar\n",
            "soyak hasan rıza 2006. atatürk'ten hatıralar.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇stanbul: yapı kredi yayınları.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "isbn 9750808827.\n",
            "dış bağlantılar\n",
            " vikisöz'de mustafa kemal atatürk ile ilgili sözler mevcuttur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "wikimedia commons'ta mustafa kemal atatürk ile ilgili çoklu ortam kategorisi bulunur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "vikikaynak'ta mustafa kemal atatürk ile ilgili metin bulabilirsiniz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "mustafa kemal atatürk'ün hayatı türk tarih kurumu\n",
            "atatürk araştırma merkezi başkanlığı\n",
            "genelkurmay başkanlığı'ndaki öz geçmişi\n",
            "siyasi görevi\n",
            "önce gelen:\n",
            "önce gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye cumhurbaşkanı\n",
            "emblem of the president of turkey.png\n",
            "29 ekim 1923 - 10 kasım 1938\tsonra gelen:\n",
            "i̇smet i̇nönü\n",
            "önce gelen:\n",
            "önce gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türkiye büyük millet meclisi başkanı\n",
            "24 nisan 1920 - 29 ekim 1923\tsonra gelen:\n",
            "fethi okyar\n",
            "önce gelen:\n",
            "önce gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "tbmm i̇cra vekilleri heyeti başkanı\n",
            "3 mayıs 1920 - 24 ocak 1921\tsonra gelen:\n",
            "fevzi çakmak\n",
            "parti siyasi görevi\n",
            "önce gelen:\n",
            "önce gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "cumhuriyet halk partisi genel başkanı\n",
            "9 eylül 1923 - 10 kasım 1938\tsonra gelen:\n",
            "celâl bayar vekaleten\n",
            "askerî görevi\n",
            "önce gelen:\n",
            "önce gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "türk ordusu başkomutanı\n",
            "5 ağustos 1921 - 29 ekim 1923\tsonra gelen:\n",
            "sonra gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "önce gelen:\n",
            "önce gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "9. ordu genel müfettişi\n",
            "16 mayıs 1919 - 9 temmuz 1919\tsonra gelen:\n",
            "sonra gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "önce gelen:\n",
            "müşîr otto liman von sanders\tyıldırım ordular grubu komutanı\n",
            "31 ekim 1918 - 7 kasım 1918\tsonra gelen:\n",
            "sonra gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "önce gelen:\n",
            "ferik fevzi paşa\t7. ordu komutanı\n",
            "7 ağustos 1918 - 7 kasım 1918\tsonra gelen:\n",
            "sonra gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "önce gelen:\n",
            "müşîr ahmed i̇zzet paşa\t2. ordu komutanı\n",
            "7 mart 1917 - 5 temmuz 1917\tsonra gelen:\n",
            "ferik fevzi paşa\n",
            "önce gelen:\n",
            "miralay hans kannengiesser\t16. kolordu komutanı\n",
            "19 ağustos 1915 - 7 mart 1917\tsonra gelen:\n",
            "sonra gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "önce gelen:\n",
            "önce gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "anafartalar grup komutanı\n",
            "8 ağustos 1915 - 19 ağustos 1915\tsonra gelen:\n",
            "sonra gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "önce gelen:\n",
            "önce gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "19. tümen komutanı\n",
            "23 ocak 1915 - 8 ağustos 1915\tsonra gelen:\n",
            "miralay mehmed şefik bey\n",
            "onursal unvanlar\n",
            "önce gelen:\n",
            "önce gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "padişahın onursal yaveri\n",
            "15 ağustos 1918 - 9 temmuz 1919\tsonra gelen:\n",
            "sonra gelen yoktur.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "[göster]gtd\n",
            "mustafa kemal atatürk\n",
            "[göster]gtd\n",
            "türkiye cumhurbaşkanları\n",
            "[göster]gtd\n",
            "türkiye başbakanları\n",
            "[göster]gtd\n",
            "türkiye büyük millet meclisi başkanları\n",
            "[göster]gtd\n",
            "osmanlı ve türkiye mareşalleri\n",
            "[göster]gtd\n",
            "cumhuriyet halk partisi genel başkanları\n",
            "[göster]gtd\n",
            "i. tbmm i̇cra vekilleri heyeti\n",
            "[göster]gtd\n",
            "anıtkabir\n",
            "[göster]gtd\n",
            "antikomünizm\n",
            "otorite kontrolü bunu vikiveri'de düzenleyin\t\n",
            "bibsys: 90197069bnc: 000160182bne: xx882889bnf: cb12055367s datacantic: a11581335cinii: da03725848gnd: 118650793isni: 0000 0001 2282 6864lccn: n80044800lnb: 000129362musicbrainz: 86eae395-572b-4d81-84b7-4aaa957b206encl: 000217319ndl: 00620292nkc: jo20010084749nla: 35009723nlg: 78264nli: 001786120nlk: kac201710181nlp: a11781269nlr: 000010654nsk: 000009268nta: 068926839rero: 02-a000013725rsl: 000082905selibr: 175902snac: w6x06bk7sudoc: 028790952s2authorid: 122016902tdvi̇a: mustafa-kemal-ataturktrove: 1445807viaf: 87758727worldcat: lccn-n80044800\n",
            "ataturk.svgmustafa kemal atatürk portalihiung-nu kemer bağı.jpgtürk tarihi portaliseal of the turkish armed forces.pngtürk silahlı kuvvetleri portaliflag of turkey.svgtürkiye portaliosmanli-nisani.svgosmanlı i̇mparatorluğu portali\n",
            "kategori: türkiye başbakanlarıtürkiye büyük millet meclisi başkanlarıi.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "i̇cra vekilleri heyetimustafa kemal atatürk1881 doğumlularselanik doğumlu siyasetçiler1938 yılında ölenleri̇stanbul'da ölenler20.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "yüzyıl liderlerialmancadan çeviri yapanlaranıtkabirbalkan savaşları'nda osmanlı askerleribaşkomutanlarcumhuriyet halk partisi genel başkanlarıdemir haç sahipleridersim i̇syanı'nda kişilerdevlet başkanlarıdin eleştirmenlerierzurum kongresi delegelerii.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "dünya savaşı'nda osmanlı askerlerii̇ttihat ve terakki üyelerikırmızı-yeşil şeritli i̇stiklâl madalyası sahiplerikoçgiri i̇syanı'nda kişilerkurtuluş savaşı'nda türk askerleri7.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "ordu osmanlı komutanlarılégion d'honneur sahiplerimakedonya türklerimanastır askerî i̇dadisi'nde öğrenim görenlermecidiye nişanı sahiplerimekteb-i erkân-ı harbiye'de öğrenim görenlermekteb-i harbiye'de öğrenim görenlerosmanlı generalleriosmanlı paşalarıosmanlı türklerisirozdan ölenlersivas kongresi delegeleritbmm 1. dönem ankara milletvekilleritbmm 2. dönem ankara milletvekilleritbmm 3. dönem ankara milletvekilleritbmm 4. dönem ankara milletvekilleritbmm 5. dönem ankara milletvekilleritrablusgarp savaşı'nda osmanlı askerleritürk antikomünistlertürk devrimcilertürk eğitimcilertürk mareşallertürk milliyetçileritürk öğretmenlertürk sekülaristlertürk yazarlar\n",
            "gezinti menüsü\n",
            "oturum açık değilmesajkatkılarhesap oluşturoturum aç\n",
            "sayfatartışma\n",
            "okukaynağı görgeçmişi görara\n",
            "vikipedi üzerinde ara\n",
            "anasayfa\n",
            "hakkımızda\n",
            "i̇çindekiler\n",
            "rastgele madde\n",
            "seçkin içerik\n",
            "yakınımdakiler\n",
            "katılım\n",
            "bağış yapın\n",
            "deneme tahtası\n",
            "i̇ş birliği projesi\n",
            "köy çeşmesi\n",
            "son değişiklikler\n",
            "topluluk portalı\n",
            "wikimedia dükkânı\n",
            "yardım\n",
            "araçlar\n",
            "sayfaya bağlantılar\n",
            "i̇lgili değişiklikler\n",
            "özel sayfalar\n",
            "kalıcı bağlantı\n",
            "sayfa bilgisi\n",
            "sayfayı kaynak göster\n",
            "vikiveri öğesi\n",
            "dosya yükle\n",
            "\n",
            "diğer diller\n",
            "boarisch\n",
            "deutsch\n",
            "english\n",
            "español\n",
            "français\n",
            "i̇taliano\n",
            "plattdüütsch\n",
            "nederlands\n",
            "русский\n",
            "177 tane daha\n",
            "bağlantıları değiştir\n",
            "diğer projelerde\n",
            "wikimedia commons\n",
            "vikisöz\n",
            "vikikaynak\n",
            "yazdır/dışa aktar\n",
            "bir kitap oluştur\n",
            "pdf olarak indir\n",
            "basılmaya uygun görünüm\n",
            "bu sayfa son olarak 7 haziran 2020 tarihinde ve 20.30 saatinde düzenlenmiştir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "metin creative commons atıf-benzerpaylaşım lisansı altındadır; ek koşullar uygulanabilir.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "bu siteyi kullanarak kullanım şartlarını ve gizlilik politikasını kabul etmiş olursunuz.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "vikipedi® ve wikipedia® kâr amacı gütmeyen kuruluş olan wikimedia foundation inc. tescilli markasıdır.\n",
            " Yeni Cümle \n",
            "gizlilik politikasıvikipedi hakkındasorumluluk reddigeliştiricileri̇statistiklerçerez bildirgesimobil görünümwikimedia foundationpowered by mediawiki\n"
          ],
          "name": "stdout"
        }
      ]
    },
    {
      "cell_type": "code",
      "metadata": {
        "id": "iLP7ckYyGrlS",
        "colab_type": "code",
        "colab": {}
      },
      "source": [
        "# Sistemi eğitelim\n",
        "model = Word2Vec(veri_seti, min_count=20, window =5, size=100, negative=1, iter=100)"
      ],
      "execution_count": 0,
      "outputs": []
    },
    {
      "cell_type": "code",
      "metadata": {
        "id": "j38NyLiJGrm2",
        "colab_type": "code",
        "outputId": "80f335e4-0519-445f-c898-3734a959f41d",
        "colab": {
          "base_uri": "https://localhost:8080/",
          "height": 71
        }
      },
      "source": [
        "# Hangi kelimeler var? \n",
        "kelimeler = list(model.wv.vocab)\n",
        "\n",
        "print(kelimeler)\n",
        "\n",
        "print(len(kelimeler))"
      ],
      "execution_count": 9,
      "outputs": [
        {
          "output_type": "stream",
          "text": [
            "['2020', 'in', 'and', 'türk', 'dilleri', 'haziran', 'arasında', 'türkçe', 'diğer', 'için', 'ana', 'dili', 'bulgaristan', 'kuzey', 'kıbrıs', 'cumhuriyeti', 'yunanistan', '', 'tarih', 'suriye', 'birleşik', 'fransa', 'dil', 'türki', 'türkçesi', 'oğuz', 'grubu', 'batı', 'eski', 'anadolu', 'osmanlı', 'resmî', 'türkiye', 'kurumu', 'of', 'turkish', 'türkçenin', 'olduğu', 'olarak', 'bu', 'doğru', 'bir', 'veya', 'ya', 'da', 'avrupa', 've', 'ait', 'olmak', 'üzere', 'orta', 'i̇mparatorluğu', 'göre', 'ile', 'en', 'çok', 'pek', 'de', 'ünlü', 'gibi', 'arapça', 'türkçede', 'yabancı', 'ayrıca', 'yüksek', 'atatürk', 'alfabesi', 'tarafından', 'i̇stanbul', 'yazı', 'birlikte', 'çeşitli', 'küçük', 'ses', 'türkçesinde', 'zaman', 'geçmiş', 'kökenli', 'içinde', 'madde:', 'doğu', 'asya', '30', 'kadar', 'yaşayan', 'bağlı', 'yer', 'ise', 'aynı', 'her', 'ne', 'boyunca', 'daha', 'sonra', 'kabul', 'dünya', 'üzerinde', 'fazla', '-', 'kalan', 'alan', 'ülke', 'ikinci', 'büyük', 'bazı', '2006', 'yılında', \"türkiye'de\", 'nüfusun', 'nüfus', 'şekilde', 'ek', 'göç', '2', 'edilen', 'yanı', 'sıra', 'önemli', 'sonucunda', 'etnik', 'ülkenin', 't.c.', 'birinci', 'genel', '3.', 'ilgili', 'bulunan', 'devleti', 'kültürü', '14', 'ancak', 'olan', 'buna', 'rağmen', 'devlet', 'vardır.', 'iki', 'eğitim', 'müslüman', \"türkiye'nin\", 'cemiyeti', '12', 'temmuz', \"atatürk'ün\", 'ilk', 'başkanı', 'yapılan', 'hem', '26', 'ekim', 'adı', 'olmuştur.', 'hakkında', 'millî', 'kültür', 'tüm', 'selçuklu', 'dönemi', 'devam', 'yeni', 'cumhuriyet', 'tarihi', 'gelen', 'yıl', 'başka', 'yüzyılda', 'adlı', '25', 'ocak', '10', 'şubat', 'kişi', 'özellikle', \"anadolu'da\", 'halk', 'ortaya', 'yerine', 'modern', 'türklerin', 'arap', 'döneminde', '5', '9', 'bütün', 'onun', 'bunun', 'yunan', 'i̇slam', '1', 'kasım', 'tarihinde', 'kendi', 'uzun', 'sesleri', '4', 'paşa', 'o', 'on', '20', 'eylül', '29', 'son', 'c', 'önce', 'eden', 'bölgesi', 'dr.', 'üzerine', 'geniş', 'karadeniz', '8', 'birçok', 'tek', '2.', 'tekil', 'ilan', 'i̇ngilizce', 'to', 'the', 'a', 'yoktur.', '→', 'biri', 'balkan', '1.', 'çoğul', 'd', 'görev', 'türkler', 'kaynak', 'özel', '^', 's.', 'isbn', 'erişim', 'tarihi:', 'mart', '2008.', 'languages', 'world', 'turkey', 'by', '2018', 'population', '7', 'aralık', '2011', 'kaynağından', 'arşivlendi.', '13', 'b', '3', '2019', '2019.', 'pdf.', 'millet', '2014', 'arşivlendi', '28', '2015.', '31', 'ağustos', '2012', '2016', 'pdf', 'i̇ngilizce.', '2011.', 'for', '2015', '6', 'uyuşmuyor]', 'wayback', 'machine', 'sitesinde', 'turkic', '2007', 'university', 'yayınları', 'ankara', '2006.', '2013', 'tbmm', 'mayıs', 'meclisi', '24', '2014.', 'new', '23', 'birliği', 'merkezi', '19', '2016.', 'nisan', '2008', '11', '18', '15', '2010.', 'ss.', '16', '22', '21', 'ottoman', '27', 'yardım', 'dış', 'bağlantı', '2013.', 'üniversitesi', 'cilt', '17', 'mustafa', '2009.', '2009', 'karşı', 'kurtuluş', 'savaşı', 'lozan', 'antlaşması', '1923', 'ardından', 'başladı.', 'siyasi', 'oldu.', \"i̇mparatorluğu'nun\", 'i.', 'savaş', 'i̇tilaf', 'kemal', 'bakınız:', 'mö', \"anadolu'ya\", 'etti.', 'devletleri', 'edildi.', 'türkleri', 'milletler', 'kuvvetleri', 'hükûmeti', 'soyadı', 'askerî', 'barış', 'ordu', '2010', 'karar', 'olduğunu', 'günü', '1999', 'din', 'müziği', 'bey', 'mutfağı', 'turkey.', 'ali', 'bakanlığı.', 'mango', \"turkey's\", 'komutanı', 'gazi', 'türkleri\\t', 'i̇nönü', 'hanım', 'doğum', \"kemal'in\", 'gelen:']\n",
            "365\n"
          ],
          "name": "stdout"
        }
      ]
    },
    {
      "cell_type": "markdown",
      "metadata": {
        "id": "N_1REVFjrBgo",
        "colab_type": "text"
      },
      "source": [
        ""
      ]
    },
    {
      "cell_type": "code",
      "metadata": {
        "id": "ALcZpvdqTbAg",
        "colab_type": "code",
        "colab": {
          "base_uri": "https://localhost:8080/",
          "height": 408
        },
        "outputId": "63688b8c-c69c-4b29-9405-b99d514b4228"
      },
      "source": [
        "model['türkiye']"
      ],
      "execution_count": 10,
      "outputs": [
        {
          "output_type": "stream",
          "text": [
            "/usr/local/lib/python3.6/dist-packages/ipykernel_launcher.py:1: DeprecationWarning: Call to deprecated `__getitem__` (Method will be removed in 4.0.0, use self.wv.__getitem__() instead).\n",
            "  \"\"\"Entry point for launching an IPython kernel.\n"
          ],
          "name": "stderr"
        },
        {
          "output_type": "execute_result",
          "data": {
            "text/plain": [
              "array([-0.02010567, -0.5898882 ,  0.16291857, -0.2274271 , -0.5081229 ,\n",
              "       -0.10956154, -0.09192353, -0.58065724,  0.15280211,  0.50662494,\n",
              "        0.07073654, -0.53596556,  0.2805929 , -0.13885128,  0.20222077,\n",
              "       -0.04463477,  0.18054524,  0.35559002, -0.08787969,  0.08282986,\n",
              "       -0.33320156,  0.13420777, -0.20606874, -0.43610895, -0.39410228,\n",
              "        0.03301531, -0.44904226,  0.0810308 ,  0.22939081, -0.5620204 ,\n",
              "       -0.7626268 ,  0.01059983, -0.29704368,  0.05027647,  0.32402515,\n",
              "        0.11715741,  0.23339216, -0.1556217 ,  0.02144111, -0.22101629,\n",
              "       -0.47377178, -0.06645069, -0.1915408 , -0.07876907, -0.38631886,\n",
              "        0.0682413 , -0.69307303,  0.5753359 , -0.13960153,  0.04579207,\n",
              "        0.07166095, -1.0345093 ,  0.13424933, -0.14598319, -0.81124336,\n",
              "        0.21336998,  0.20688133,  0.4965254 ,  0.06330013, -0.13881537,\n",
              "        0.19562733, -0.13643107,  0.37281924,  0.29298106, -0.05338933,\n",
              "        0.4947463 ,  0.03702584, -0.42244783, -0.41492853, -0.22065224,\n",
              "        0.06117128, -0.8905954 ,  0.25847098,  0.2552996 , -0.10803573,\n",
              "       -0.03249947,  0.17965595,  0.24537894, -0.5087188 ,  0.29299542,\n",
              "       -0.25268218,  0.21904366,  0.76333976,  0.7502933 ,  0.85175014,\n",
              "        0.25358868, -0.0926588 ,  0.2335771 , -0.12475858,  0.2050739 ,\n",
              "        0.11953471,  0.43718156,  0.6217791 , -0.0154737 , -0.48157558,\n",
              "       -0.64995426, -0.22683664,  0.28126714, -0.24177119, -0.08011422],\n",
              "      dtype=float32)"
            ]
          },
          "metadata": {
            "tags": []
          },
          "execution_count": 10
        }
      ]
    },
    {
      "cell_type": "code",
      "metadata": {
        "id": "kqC3VQA4v-nB",
        "colab_type": "code",
        "outputId": "08962e0e-7ccd-4d9e-c174-e24821e97618",
        "colab": {
          "base_uri": "https://localhost:8080/",
          "height": 275
        }
      },
      "source": [
        "model.most_similar('türkiye', topn=10)"
      ],
      "execution_count": 16,
      "outputs": [
        {
          "output_type": "stream",
          "text": [
            "/usr/local/lib/python3.6/dist-packages/ipykernel_launcher.py:1: DeprecationWarning: Call to deprecated `most_similar` (Method will be removed in 4.0.0, use self.wv.most_similar() instead).\n",
            "  \"\"\"Entry point for launching an IPython kernel.\n",
            "/usr/local/lib/python3.6/dist-packages/gensim/matutils.py:737: FutureWarning: Conversion of the second argument of issubdtype from `int` to `np.signedinteger` is deprecated. In future, it will be treated as `np.int64 == np.dtype(int).type`.\n",
            "  if np.issubdtype(vec.dtype, np.int):\n"
          ],
          "name": "stderr"
        },
        {
          "output_type": "execute_result",
          "data": {
            "text/plain": [
              "[('cumhuriyeti', 0.6441068053245544),\n",
              " ('meclisi', 0.5008513927459717),\n",
              " ('3', 0.4959440529346466),\n",
              " ('resmî', 0.46807342767715454),\n",
              " ('dönemi', 0.46402475237846375),\n",
              " ('bakanlığı.', 0.46120548248291016),\n",
              " ('devlet', 0.44479262828826904),\n",
              " ('tarihi', 0.395872563123703),\n",
              " ('i̇mparatorluğu', 0.38784343004226685),\n",
              " ('ülkenin', 0.3866136372089386)]"
            ]
          },
          "metadata": {
            "tags": []
          },
          "execution_count": 16
        }
      ]
    },
    {
      "cell_type": "code",
      "metadata": {
        "id": "PS9paCOAZoON",
        "colab_type": "code",
        "colab": {}
      },
      "source": [
        ""
      ],
      "execution_count": 0,
      "outputs": []
    }
  ]
}